1. Alüminyum ve Alüminyum İmalat İşleri Genel Teknik Şartnamesi A. Kapsam Binalarda kullanılan, ısı yalıtımlı veya yalıtımsız alüminyum profillerle yapılan normal açılır ve sürme kapı (kasa ve kanadı) ve pencere doğramaları, camekan ve alüminyum levhadan imal edilen asma tavan ve çatı örtüleri vb. gibi imalatıdır. B. Genel Hükümler Alüminyum profil malzemeler imalata girmeden dış etkenlerden korunmuş olmalıdır (renkli ve natürel anodik oksidasyon, özel fırın boya vb.). Alüminyum levhalar natürel olarak da kullanılabilir. Alüminyum malzemeler mutlak surette ambalajlanarak nakledilmeli ve depolanmalıdır. Alüminyum malzemeler koruyucu işlemlere tabi tutulmuş olsalar dahi (eloksan vb.) açık sahada birbirleri ile temas edecek şekilde depolanmamalıdırlar. Açık sahada düzgün bir zeminde birbirine değmeyecek şekilde ve ahşap latalar üzerine depolanan malzemeler tozdan (çimento, kireç vb.) korunacak şekilde örtülmeli ancak hava sirkülasyonuna engel olunmamalıdır. İstiflenen her sıra profil üzerine alttaki latalarla aynı düşey düzlemde kalacak şekilde aynı kesitli ahşap çıtalar konarak profil istifi yükseltilecektir. Alüminyum elemanlar zarar görebilecekleri çimento, kireç, harç gibi malzemelerle birlikte aynı hacimde, çinko, bakır gibi malzemelerle direkt temas halinde depolanamazlar. Alüminyum malzemeler ile birlikte kullanılması gereken demir, çelik gibi elemanlar da (körkasa vb.) korozyona karşı korunmuş 26.1. Alüminyum Malzemeler 26.1.1. Alüminyum Levhalar Kullanış yerlerine ve amaçlarına göre trapezoidal ve düz kesitli olarak ikiye ayrılırlar. 26.1.1.1. Trapezoidal Kesitli Levhalar H18 kondisyonunda, min. 50 Brinel sertlik derecesinde, min. 180 N/mm² çekme dayanımında ve ETİAL 30-50 serisi alaşımındaki boyalı veya natürel alüminyum rulolardan üretilirler. Ancak Teknik ve Ekonomik açıdan gerekçelendirilebildiği durumlarda ETİAL 0 serisi boyalı veya natürel Alüminyum rulolardan da üretilebilirler. Trapezoidal kesitli alüminyum levhaların m² ağırlıkları minimum : 0.50 mm kalınlık için 1.76 Kg/m² 0.60 mm kalınlık için 2.11 Kg/m² 0.70 mm kalınlık için 2.46 Kg/m² 0.90 mm kalınlık için 3.16 Kg/m² 1.00 mm kalınlık için 3.51 Kg/m² 1.20 mm kalınlık için 4.22 Kg/m² Poliüretan Dolgulu Çatı Örtülerinde kullanılan trapezoidal kesitli alüminyum levhalarda ağırlıklar minimum: Trapezoidal Levhalar : Kalınlık (mm) Ağırlık (Kg/m²) Min 0.50 1.638 0.60 1.965 0.70 2.293 0.90 2.948 1.00
3.276 1.20 3.931 26.1.1.2. Alüminyum Düz Levhalar Çatı sistemine uygun kondisyon ve sertlikte ve Etial 30-50 serisi alaşımı alüminyumundan üretilirler. Eloksan ve boya gibi koruyucu işlemlere tabi tutularak kullanılabildikleri gibi natürel olarak da kullanılabilirler. Boya ve eloksal işlemine tabi tutularak dış etkilerden korunmuş olan levhaların taşıyıcı özelliği olmaması nedeniyle Etial 30-50 alaşımlarından olması gerekliliği yoktur. Düz levhaların m² ağırlıkları minimum Kalınlık Ağırlık (Kg/m²) Min. 0.50 1.36 0.56 1.51 0.60 1.62 0.70 1.89 0.90 2.43 1.00 2.70 1.20 3.24 Poliüretan dolgulu çatı örtülerine kullanılan düz levha ağırlıkları minimum Kalınlık Ağırlık (Kg/m²) Min. 0.50 1.47 0.60 1.76 0.70 2.06 0.90 2.65 1.00 2.95 TS 709'daki toleranslar ayrıca göz önünde bulundurulur. 26.1.2. Alüminyum Profiller 26.1.2.1. Özel Alüminyum Doğrama Profilleri : (TS 412 - TS 996 - TS 1164 - TS 4922 -TS 4925 - TS 926 - TS 4924) Belirli statik mukavemete sahip, çeşitli fonksiyonları içeren tırnak, yuva, kulak vb. gibi girinti ve çıkıntıları haiz, ekstrüzyon sureti ile elde edilmiş kapalı veya açık alüminyum profiller (Al Mg Si 0.5) olarak adlandırılır. Başlıca fiziksel özellikleri : Çekme mukavemeti : 196-216 N/mm² Akma mukavemeti : 156 N/mm²
Uzatma (%) : 10 Sertlik : 60-75 Brinel Taşıyıcı alüminyum doğrama profillerin et kalıkları sahip olmaları gereken mukavemet momentini taşıması şartı ile min. 2 mm olacaktır. Statik hesaba göre gerekli mukavemet momentini karşılayacak ve fonksiyonları yerine getirecek min. kesit alanındaki profiller kullanılacaktır. Profil üretici firmaların kataloglarına Kg/m ağırlıkları ile birlikte mukavemet momentleri de gösterilecek ve bunlar üretici firmaların garantisi altında olacaktır. Detay resimlerinde, kullanılan alüminyum profiller statik olarak sahip olmaları gereken özelliklere göre ikiyi ayrılırlar. a) Taşıyıcı Alüminyum Profiller Profil boyunca kargir ya da başka bir ana taşıyıcı sisteme bağlı olmayıp maruz kaldığı yükleri iki ucundan bağlandığı noktalara intikal ettiren düşey veya yatay profillerdir. Normal bir doğramada (düşey düzlem teşkil eden) taşıyıcı profillerin aldıkları ana yükler bina yüksekliği ve rüzgar hızına bağlı olarak (TS 498)'e göre kabul edilen yüklerdir. Rüzgar hızının arttığı özel bölgelerde yerel meteorolojik bilgilerden yük tayini yapılır. Statik hesaplamalarda başka bir değer belirtilmemişse tablolardaki yükler C = 1.2 (kule yapıları da C = 1.6) emniyet kat sayısı ile çarpılarak alınır. Taşıyıcı profillerin statik hesaplarının yapılmasında kullanılan baz, profilin sehim limitidir. b)tamamlayıcı Profiller Taşıyıcı profillere veya ana taşıyıcılara bağlı, proje ve fonksiyon gereği doğramayı meydana getiren diğer profillerdir (kasa, etek, cam çıtası vb.) 26.1.2.2. Isı Yalıtımlı Profiller (Isı Bariyerleri) Alüminyum profiller ile birlikte doğramaların maruz kaldığı yükleri karşılayacak mukavemette olmalıdırlar. 26.1.2.3. Isı Yalıtımlı Alüminyum Profiller : Birleşik (Kompoze) Profiller Isı yalıtım profilleri devamlı (eksiz) İç ve dış alüminyum profiller ısı yalıtım profili ile birbirine bağlanmış Isı yalıtımlı alüminyum profiller gelen yüklere karşı deforme olmayacak yapıve birleşme mukavemetine de sahip Kompoze profil olarak ısı geçirgenlik katsayıları (K) hesap değeri max. (3.25 watt(m²k)) Yüksek yapılarda sıyrılma enine çekme mukavemetlerinin idarece tahkiki istenebilir. 26.1.2.4. Alüminyum Kutu ve Boru Profiller : (TS 3188 - TS 3187) Genel amaçlı bu alüminyum extrüzyon mamulleri de (2.1.)'deki profillere ait kimyasal, fiziksel özelliklere ve boyut toleranslarına sahip olmalıdırlar. 26.1.2.5. Alüminyum Dolu Profiller : (TS 1164) Çeşitli ebat ve kalınlıkta dolu kesitte L,T,U,I profilleridir. 26.1.2.6. Alüminyum Çubuklar : (TS 970) Extrüzyon sureti ile elde edilmiş yuvarlar veya köşeli kesitte profillerdir. 26.1.2.7. Alüminyum Asma Tavan Lameli Min. 0.50 mm kalınlıkta özel alaşımlı alüminyum levhadan, düz kısmı istenen genişlikte kalacak şekilde iki kenarı bükülerek yapılır. Bükme işlemlerinden sonra dış yüzleri istenilen renkte eloksal veya fırın boya ile kaplanır. 26.1.3. Koruyucu Uygulamalar 26.1.3.1. Kaplamalar 26.1.3.1.1.Anodik oksidasyon (eloksal yapılması TS 4922) 26.1.3.1.2. Elektrolitik renklendirme yapılması : TS 4922'de standardı verilen eloksal işleminden sonra, fiksaj (tespit) banyosundan evvel elektroliz banyolarında elektrolitik renklendirme yapılar. Meydana gelen renklerin şahit numuneye uygunluğu gerekir. Alüminyum profiller eloksal ve elektrolitik renklendirme işleminden evvel profil
yüzeyleri extrüzyon izlerinden temizlemek için mekanik yüzey işlemine (polisaj) tabi tutulurlar. Dekoratif yönden isteğe bağlı olarak bu yüzey işlemi iri genli mat veya parlak görünüm meydana getirir. Denize yakın yerlerde (55 mt'ye kadar) kullanılacak alüminyum malzemelerin eloksal kalınlıkları dış mekanlarda 20. İç mekanlarda 10 mikrondan az olmayacaktır. Anodizasyon veya elektrolitik renklendirme gibi koruyucu işlem görmüş alüminyum malzemelere "bükülme" işlemi yapılamaz. Bu gibi malzemeler büküldükten sonra koruyucu işleme tabi tutulurlar. 26.1.3.1.3. Özel Fırın Boya İle Boyama Alüminyum malzeme; yağ giderme, dağlama, yıkama, nötralizasyon ve yıkama ön işlemlerinden geçirildikten sonra 15-40 C'de yeterli miktarda krom iyonu içeren bir banyoda metrekareye 5-10 gram olacak şekilde koromat tabakası ile kaplanır. Bundan sonra yumuşak su ile durulanır ve kurutulur. Alüminyum daldırma veya elektrostatik usuller ile homojen şekilde boyanır ve uygulanan boyanın cinsine bağlı olarak, boyanmış alüminyum malzeme, içindeki her bölümde sıcaklık kontrol edebilen bir fırında yaklaşık 190-210 C' de pişirilir ve üzeri koruyucu bir film tabakası ile kaplanır. Bu tabaka montaj bitiminde kaldırılır. 26.1.4. Birleştirme Elemanları ve Aksesuarlar 26.1.4.1. Birleştirme Elemanları Gerek 45 derecelik köşe birleşmelerinde, gerek yatay - düşey kayıt birleşmelerinde kullanılan köşe takozları, T ve U bağlantılar alüminyum olacaktır. Hava infiltrasyonu ve su izolasyonu için sıkıştırma ve yaslanma yapan hareketli elemanlarda (normal kanatlar), elastik deformasyona sahip eski halini alabilen yeterli kesite sahip EPDM'den imal edilmiş fitiller kullanılmalıdır. Devamlı sürtünmeye maruz elemanlar arasında (sürme kapı ve pencereler) polipropilen elyaftan meydana gelmiş dış etkenlere mukavim "fırça fitiller" kullanılmalıdır. 26.1.4.2. Aksesuar Madeni Aksam) İspanyolet Mekanizmaları : İdarece beğenilecek ispanyolet kolu ve profil içindeki yuvasında tek veya çift yönde hareket eden ispanyolet çubuğu, çubuk üzerine kanat yüksekliğine göre en az iki adet bulunan paslanmaz çelikten mamul ispanyolet makarası ve sıkıştırmaya müsait ayarlanabilir, zamak veya alüminyumdan yapılmış makara karşılıklarından meydana gelmelidir. Görünen aksam polisaj ve eloksan yapılmış olacaktır. 120 cm'den büyük boydaki pencere kanadında ve kapılardaki ispanyolet makara 3 veya 4 adet İspanyolet mekanizmaları TS 4049, TS 4644'te tarif edilen metotlarla tayin edilecek güvenlik gruplarında istenen hava infiltrasyon sınırları içinde kalmayı sağlamalıdır. İspanyolet çubuğuna kumanda etmeyen, profilde açılan deliğe (yuva) giren dil vasıtası ile kapanma temin eden kollar kullanılmaz. Kanat Menteşeler : Doğrama bünyesinde bulunan alüminyum menteşelerde gövde ve mildeki aşınmaya sebep olacak önlemler alınmalıdır ( sert plastik kılıf). Ancak idarenin onayı ile görünüm isteği veya gereklilikten dolayı (büyük kapılar, çarpma kapılar, rüzgara maruz kapılar vb.) çelik yuvalı, ayarlı menteşeler, pivotlu menteşeler, gömme hidrolik pompalar, özel mil menteşeler kullanılabilir. Pivot menteşelerde kanat hareketine kumanda eden ayarlanabilir fren tertibatı Kilitler - Kollar İmalatlarda TSE belgeli kilitler kullanılmalıdır. Kilitlerde kullanılacak kollar, çekme profilden kesilmiş keskin ve sivri köşeli olmamalıdır. Bu kollar polisaj ve elekson yapmaya müsait alaşımda döküm veya dolu çubuktan döküm kollar Bu kolların demir maçalara tespiti gizli (gömme) setuskur vidalarla yapılacaktır. Kapı Altı Fırçalar
Eşiksiz ve rüzgara maruz yerlerde yeterli yükseklikte ve en az iki sıralı kıl fırçalar, özel plastik kapatıcılar veya sıkıştırmalı mekanizmalar kullanılacaktır. İzolasyon Malzemeler Kullanılacak her türlü izolasyon bant ve macunları Rayiçlerde ve Birim Fiyatlarda bulunan malzemeler olacaktır. Diğer Malzemeler Alüminyum malzemeler ile kullanılacak vidalar (TS 79-80 - 432)'ye uygun olacak ve mutlak suretle korozyona karşı korunmuş olacaktır. Perçinler : Uygun kesitte seçilmiş alüminyum perçinlerdir. Açık havaya maruz kalacak giydirme cephe bağlantıları paslanmaz çelik eleman olacaktır. 26.2. Uygulama Kuralları 26.2.1. İmalat Kuralları 26.2.1.1. Alüminyum Doğramalar Alüminyum doğrama, mutlak suretle gerekli teknik bilgi ve teknolojiye sahip atölye veya fabrikalarda imal edilmelidir. Bütün alüminyum doğramalar rüzgar yüklerine göre yeterli mukavemette seçilmiş cam, ısı cam gibi elemanların montajına imkan veren özel kesitteki alüminyum doğrama profillerinden imalatçı tarafından yerinden alınmış veya tespit edilerek zapta bağlanmış ölçülere göre imal edilmiş olacaktır. Körkasa ölçüleri zapta bağlanmış ise idare isteğine göre onaylı detaylara bağlı ısı cam ölçüleri imalatçı tarafından doğrama imalatı bitmeden verilecektir. Alüminyum doğramaların 45'lik köşe birleşmeler, özel alüminyum köşe takozlarının preslenmesi sureti ile yapılmalı, preslemeden evvel profil kesit yüzeyleri yapıştırıcı nitelikte silikon veya epoksi macun ile yalıtılmış Isı yalıtımlı alüminyum profillerle imalatta da 45'lik köşe birleşmeleri ve diğer bağlantılarda iç ve dış profillerde ayrı elemanlar kullanılacaktır. Doğramaların hareketli bölümlerinde sistemine içte, dışta 45 kesilerek yapıştırılmalıdır. Kullanılan fitiler kanatlarda kasılma meydana getirmemelidir. Yatay ve düşey profil birleşmelerinde silikon mastik kullanılacak, özellikle yatay elemanlar üzerinde bulunan vida ve perçinlerde silikonlanmış olacaktır. 6.00 mt. boya kadar profiller eksiz ve tek parça olacaktır. Mütemadi pencere doğramalarında, alüminyum malzemenin genleşme özelliği alınarak, izolasyon temin edilmiş dilatasyonlar meydana getirilmiş olacaktır. Kanatlı doğramalarda teşkil edilecek su tahliye delikleri direkt rüzgar etkisine karşı plastik kapaklarla kapatılmış olacaktır. Isı yalıtımlı profillerle imal edilmiş doğramalarda menteşe aksesuar gibi elemanlar ısı köprüsü teşkil etmemiş olacaktır. İmalata başlamadan evvel onaylı sistem ve detaya uygun imal edilmiş tip numune doğrama (TS 4049, TS 4644) gibi standartlara göre test edilerek, rüzgar basıncına direnci, su geçirimsizliği seçilen profilin kesit yetersizliği, izolasyonlu profillerle yapılmış doğramalarda iç, dış yüzey ısı farkları tespit edilerek imalata başlanılacaktır. Testlerden iyi sonuç alınmadığı takdirde idarenin onayı ile sistem ve detaylarda değişiklik yapılarak testler uygulanacaktır. Bu sonuçlardan sonra idare, imalatın numuneye uygun olup olmadığını kontrol edecektir. 26.2.1.2. Alüminyum Asma Tavanlar Galvanizli çelik askı takımı özel ayarlı çelikten imal edilmiş Fırın boyalı ve çift tırnaklı 25 x 30 L,U,T profiller bu askı takımı yardımı ile 1.00-1.25 m aralıklarla tavana tespit edilmeli ve istenen kottaki düzeyde teraziye alınmalıdır. Bu profiller üzerine min. 0.50 mm. özel alaşımlı levhadan mamul kromatize edilmiş, istenen renkte eloksal veya fırın boyalı düz kısmı istenen genişlikte kalacak şekilde bükülmüş alüminyum lameller, araları 1.5 veya 2 cm derz boşluğu bırakılmak üzere tırnaklar yardımıyla tespit edilmelidir. Baskı çıtalı asma tavan istenmesi halinde derz boşlukları, yine özel alaşımlı levhadan U şeklinde bükülüp kromatize edildikten sonra eloksan veya fırın boya yapılmış özel profillerle kapatılmalıdır. 26.2.1.3. Trapezoidal Levhalarla Çatı Örtüsü Yapılması
a)tek Kat Trapezoidal Levhalarla Çatı Örtüsü Yapılması 26.1.1.1. maddesindeki m² ağırlıklarına uygun kesitlerde ve alaşımlarda üretilmiş alüminyum levhalar boyuna min. 15 cm birbiri üzerine gelecek şekilde bindirilmelidir. Takım halindeki min. metrik 7 çapındaki trifonlarla aşıklara veya ahşap kadronlara tespit edilmeli, boyuna bini, aksesuar bağlantı noktaları ve trifon, pop perçin delikleri silikon ile yalıtılmalıdır. Kullanılacak aksesuarlar malzeme kesitine uygun olmalı ve min. 0.70 mm kalınlığında b)arası Cam Yünü Dolgulu Trapezoidal Levhalarla Isı Yalıtımlı Çatı Örtüsü yapılması Arası cam yünü dolgulu trapezoidal levhalarla ısı yalıtımlı çatı örtüsü yapılması halinde yukarıdaki işlemlere ek olarak alt ve üst levhaların arasına min. kullanılacak cam yünü kalınlığına uygun yükseklikte ve 10 cm genişliğinde ahşap kadronlar yerleştirilmeli ve bu kadronlar lama ve trifonlar aracılığı ile mevcut aşıklara bağlanmalıdır. c)poliüretan Enjekte Edilmiş Levhalarla Isı Yalıtımlı Çatı Örtüsü Yapılması m² de mevcut analizlerdeki miktar kadar alüminyum kullanılacak şekilde form verilerek ve Trapezoidal alüminyum levhalar ile aynı alaşım ve kalitede üretilmiş olan alüminyum levhalar arasına gerekli teknik bilgi ve teknolojiye sahip fabrika veya atölyelerde poliüretan (min. 35 kg/m³ yoğunlukta) enjekte elde edilirler. 12 mt.ye kadar olan açıklarda tek parça, daha büyük açıklıklarda ise min. ek yapılacak boyda üretilmeli, boyuna ek yerleri ise ek yeri en az 15 cm üst üste binecek şekilde bindirilmeli ve poliüretan dolgulu kısımlar birbiri ile tam birleşecek şekilde monte edilerek ısı köprüsü oluşturulmalıdır. Panellerin yüzeyleri temiz, eksik ve düzgün olmalı, çatlak, delik, lekeli ve çizik olmamalıdır. Enine kenarlar birbiri üzerine bindiğinde tam temas etmeli, ayrıca bu kısımlara kesintisiz sünger konularak içeriye toz ve havanın girmesi önlenmeli ve bu noktalara ısı köprüsü oluşmamalıdır. Aksesuar olarak kullanılacak mahyalar alt ve üst olmak üzere 2 adet olmalı ve bu noktalara tüp poliüretan enjekte edilerek çatının ısı yalıtım olarak, bütünlüğü sağlanmalıdır. 26.2.2. Ambalaj, Nakliye, Depolama İmalatı bitmiş, aksesuarları bağlanmış doğramalar, köşelerinin, çıkıntı yapan aksesuarlarının (ispanyolet kolu, menteşe vb.)zarar görmemesi ve zarar vermemesi için bu gibi yerlerin önlemi alınmış olarak (köpük veya oluklu mukavvadan takviye) PVC bantlarla sarılarak ambalajlanacaktır. Ambalajı yapılmamış imalatın nakliyesi ve depolaması kesinlikle yapılamaz. İmalatın depolanma mahalli diğer inşaat imalatından arınmış olmalı, kireç, harç çimento gibi malzemeler bulunmamalıdır. Alüminyum imalat kapalı mahallerde mümkün olduğu kadar tabii durumlarına yakın konumda (doğramalar dikey veya az eğimli) yan yana dizilerek depolanmalıdırlar. 26.2.3. Yerine Konulmaları : (Montaj) Doğramalar mevcut bir demir kör kasaya monte edilecekse, iki malzemenin temasını önleyecek tedbir alınmalıdır. (PVC pestil, boya vb.) ısı yalıtımlı doğramalarda, körkasaların (veyakargirin) içtekialüminyum profile direkt teması önlenmelidir. Körkasa olmayıp onaylı detayına göre kargire bağlanacak doğramaların montajında metal dübeller kullanılmalıdır. Montajda kullanılacak bağlantı elemanları gizli olacak, vida, perçin vb. görülmeyecektir. Alüminyum ile birlikte kullanılması gereken demir, çelik elemanlar (körkasa vb.) korozyona karşı korunmuş olmalı, bunların alüminyum ile direkt temasını önleyecek yerine göre antikorozif boyalar, plastik takozlar, polyizobutilen bantlar kullanılacaktır. Pestil, kullanılarak körkasalı detaylarda körkayalar ile kargir arasında da izolasyon kesin olarak temin edilmiş olacaktır. Doğrama montajından sonra körkasalar açıkta kalamayacak, uygun bir mastik macunla veya gerekirse detay tadilatı yapılarak ilave alüminyum profillerle temin edilecektir. 26.2.4. Montaj Sonrası Kurallar
Montajı yapılan doğramaların, kireç, sıvı, harç, vb. gibi inşaat elemanlarından korunması sağlanacaktır. Doğramalara cam takılması sırasında camların yanlış takozlanması ve dolayısıyla kanat sarkmaları önlenecektir. Cam takılması sırasında mutlaka şartnameye uygun malzeme kullanılacaktır.