TUNCELİ VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ

TUNCELİ VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ TUNCELİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU 2005

TUNCELİ İLİ ÇEVRE DURUM RAPORU HAZIRLAYANLAR: Adı Soyadı Unvanı M. Ali ARGUÇ İl Çevre ve Orman Müdürü A.Haydar GÜRSÖNMEZ Mahir GÜNAL Çevre Yönetimi ve ÇED Şube Müdürü Çevre Mühendisi TUNCELİ 2006

İÇİNDEKİLER (A). COĞRAFİ KAPSAM : 12 A.1. GİRİŞ 12 A.2. İL VE İLÇE SINIRLARI 12 A.3. İLİN COĞRAFİ DURUMU 12 A.4. İLİN TOPOĞRAFYASI VE JEOMORFOLOJİK DURUMU 13 A.5. JEOMORFOLOJİK YAPI VE STRATİGRAFİ 17 A.5.1. Metamorfizma ve Magmatizma 19 A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya 20 YARARLANILAN KAYNAKLAR 23 (B). DOĞAL KAYNAKLAR : 24 B.1. ENERJİ KAYNAKLARI 24 B.1.1. Güneş 24 B.1.2. Su Gücü 24 B.1.3 Kömür: 24 B.1.4. Doğal Gaz 25 B.1.5. Rüzgar 25 B.1.6. Biyomas (Biyogaz,Odun,Tezek): 29 B.1.7. Petrol: 29 B.1.8. Jeotermal Sahalar: 29 B.2. FLORA VE FAUNA 30 B.2.1. Ormanlar 31 B.2.2.Çayır ve Mera 32 B.2.3. Sulak Alanlar 32 B.2.4 Endemik Bitkiler 33 B.2.5 Fauna ve Endemik Hayvanlar 33 B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanları 33 B.3. TOPRAK 34 B.4. SU KAYNAKLARI: 36 B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar: 37 B.4.2. Yeraltı su kaynakları 37 B.4.3. Akarsular 37 B.4.4. Göller ve Göletler 38 B.5. MİNERAL KAYNAKLAR 39 B.5.1. Sanayi Madenleri: 39 B.5.2. Metalik Madenler: 39 B.5.3. Enerji Madenleri: 39 B.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler: 40 YARARLANILAN KAYNAKLAR 41 Sayfa 1

(C) HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) : 42 C.1. İKLİM VE HAVA 42 C.1.1.Doğal Değişkenler 43 C.1.1.1. Rüzgar 43 C.1.1.2. Basınç 43 C.1.1.3. Nem 44 C.1.1.4. Sıcaklık 44 C.1.1.5 Buharlaşma: 45 C.1.1.6 Yağışlar 45 C.1.1.6.1. Yağmur 45 C.1.1.6.2. Kar, Dolu, Sis ve Kırağı 46 C.1.1.7. Seller 46 C.1.1.8. Kuraklık 46 C.1.1.9. Mikroklima 46 C.1.2 Yapay Etmenler 47 C.1.2.1. Plansız Kentleşme 47 C.1.2.2. Yeşil Alanların Azalması 47 C.1.2.3. Isınmada Kullanılan Yakıtlar 47 C.1.2.4. Endüstriyel Emisyonlar 47 C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar 47 C.2. HAVAYI KİRLETİCİ GAZLAR VE KAYNAKLARI 47 C.2.1 Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman 47 C.2.2. Partikül Madde Emisyonları 47 C.2.3. Karbonmonoksit: 48 C.2.4. Nitrojen Oksitler: 48 C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları 48 C3. ATMOSFERİK KİRLİLİK 48 C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri 48 C.3.2. Asit Yağmurlarının Etkileri 48 C.4. HAVA KİRLETİCİLERİNİN ÇEVREYE OLAN ETKİLERİ 48 C.4.1. Doğal Çevreye olan Etkileri 48 C.4.1.1. Su Üzerindeki Etkileri. 49 C.4.1.2. Toprak Üzerine Etkileri 49 C.4.1.3. Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri 49 C.4.1.4. İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri 49 C.4.2. Yapay Çevreye Olan Etkileri 49 C.4.2.1. Görüntü Kirliliği Üzerine Etkileri 49 YARARLANILAN KAYNAKLAR 51 (D). SU : 52 D.1. SU KAYNAKLARININ KULLANIMI: 52 D.1.1. Yeraltı Suları: 52 D.1.2. Akarsular: 53 D.1.3. Göller,Göletler ve Rezervuarlar: 58 D.1.4. Denizler: 58 D.2. DOĞAL DRENAJ SİSTEMLERİ: 58 2

D.3. SU KAYNAKLARININ KİRLİLİĞİ VE ÇEVREYE ETKİLERİ: 59 D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik: 59 D.3.2. Akarsularda Kirlilik: 59 D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik: 59 D.3.4. Denizlerde Kirlilik: 59 D.4. SU VE KIYI YÖNETİMİ, STRATEJİ VE POLİTİKALAR 59 D.5. SU KAYNAKLARINDA KİRLİLİK ETKENLERİ: 59 D.5.1 Tuzluluk: 59 D.5.2. Zehirli Gazlar: 59 D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik: 60 D.5.4. Ağır Metaller ve İz Elementler: 60 D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler: 60 D.5.5.1. Siyanürler: 60 D.5.5.2. Petrol ve Türevleri: 60 D.5.5.3. Polikloro Naftalinler ve Bifeniller: 60 D.5.5.4. Pestisitler ve Su Kirliliği: 61 D.5.5.5. Gübreler ve Su Kirliliği: 61 D.5.5.6. Deterjanlar ve Su Kirliliği: 61 D.5.6.Çözünmüş Organik Maddeler: 61 D.5.7. Patojenler: 61 D.5.8. Askıda Katı Maddeler: 62 D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği: 62 YARARLANILAN KAYNAKLAR 63 (E). TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI : 64 E.1. GENEL TOPRAKYAPISI: 64 E.2. TOPRAK KİRLİLİĞİ: 66 E.2.1. Kimyasal Kirlenme: 66 E.2.1.1. Atmosferik Kirlenme: 66 E.2.1.2.Atıklardan Kirlenme: 66 E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme: 66 E.3. ARAZİ: 66 E.3.1. Arazi Varlığı: 66 E.3.1.1. Arazi Sınıfları: 67 E.3.1.2. Kullanma Durumu: 68 E.3.2. Arazi Problemleri: 68 YARARLANILAN KAYNAKLAR 70 (F). FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER : 71 F.1. ORMANLAR 71 F.1.1. Ormanların Ekolojik Yapısı: 71 F.1.2. Bölgenin Orman Envanteri: 71 F.1.3. Orman Varlığının Yararları: 72 F.1.4. Orman Sayılan Alanların Daraltılması: 72 F.2. ÇAYIR VE MERALAR 72 F.2.1. Çayır ve Mera Varlığı: 72 F.2.2. Kullanım Amaçları ve Yararları: 73 3

F.3. FLORA 73 F.3.1. Türler ve Populasyonları: 73 F.3.2. Habitat ve Toplulukları: 73 F.4. FAUNA 73 F.4.1. Türler ve Populasyonları: 73 F.4.1.1. Karasal Türler ve Populasyonları: 73 F.4.1.2. Aquatik Türler ve Populasyonları: 73 F.4.1.2.1. Kürklü Hayvanlar: 73 F.4.1.2.2. Balıklar: 74 F.4.2. Habitat ve Topluluklar: 74 F.4.3. Hayvan Yaşama Hakları: 74 F.4.3.1. Evcil Hayvanlar: 74 F.4.3.1.1. Sahipli Hayvanlar: 74 F.4.3.1.2. Sahipsiz Hayvanlar: 74 F.4.3.1.3. Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Olan Evcil Hayvanlar: 74 F.4.3.2. Hayvan Hakları ihlalleri: 74 F.4.3.3. Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlar İşbirliği: 74 F.5. HASSAS YÖRELER KAPSAMINDA OLUP (*) BÖLÜMDEKİ BİLGİLERİN İSTENECEĞİ ALANLAR: 74 F.5.1. Milli Parklar: 74 F.5.2. Tabiat Parkları: 75 F.5.3. Tabiat Anıtı: 75 F.5.4. Tabiatı Koruma Alanları: 76 F.5.5. Orman İçi Dinlenme Yerleri: 76 F.5.6. Sulak Alanlar: 76 F.5.7. Biyogenetik Rezerv Alanları: 76 F.5.8. Biyosfer Rezerv Alanları: 76 F.5.9. Özel Çevre Koruma Bölgeleri: 76 (*) Hassas Yöreler Kapsamına Giren F.5 Bölümündeki Alanlar İçin İstenen Bilgiler: 76 1. Alanın Resmi Adı : 76 2. Coğrafi Konumu : 76 3. Alanı : 76 3.1 Toplam Alanı : 76 3.2 Kara Yüzeyi : 76 3.3 Su Yüzeyi : 76 3.4 Kıyı Uzunluğu : 76 4. Alanın Açıklamalı Tanıtımı: 76 5. Yasal Konumu : 76 7. Sosyo-Ekonomik Kültürel-Tarihsel Özellikleri: 76 8. Fiziksel Özellikleri (Karasal ve Denizsel) : 76 8.1.İklim Özellikleri : 76 8.2. Jeomorfoloji (Topografya ve Benzeri Morfolojik Özellikler): 76 8.3. Jeoloji(varsa Sedimantoloji ile ilgili bilgilerde dahil): 76 8.4 Hidroloji-Hidrojeoloji (Yerüstü ve Yeraltı suları, varsa Jeotermal kaynaklarda dahil) : 76 8.5. Toprak Yapısı : 76 8.6. Flora ve Fauna ( Karasal, denizsel ve iç sular kapsamında, özellikleri, endemik ve tehdit altındaki) : 76 4

9. Alan kullanımı ve mevcut durumu (Tarım-envanter ve mülkiyet bilgileri varsa dahil, turizm, rekreasyon, ulaşım ve altyapı vb.): 76 10. Mevcut sorunlar (Hassas bölgenin doğal yapıdan uzaklaştığı alanlar, vb.): 76 Hassas Yöreler Kapsamına Giren Diğer Alanlar : 76 F.5.10. Av Hayvanları Koruma ve Üretme Sahaları: 77 F.5.11. Su Ürünleri Üretim Sahalarının Çevresindeki Kıyılar: 77 F.5.12. Endemik Bitki ve Hayvanların Yaşama Ortamı Olan Alanlar: 77 F.5.13. Koruma Altına Alınan Yabani Flora-Faunanın Yaşama Ortamı Olan Alanlar: 77 F.5.14. Akdeniz e Has Nesli Tükenmekte Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Alanlar: 77 F.5.15. Kültür ve Tabiat Varlıklarının Bulunduğu Koruma Alanları: 77 F.5.16. Sit Alanlar: 77 F.5.16.1. Kentsel Sit: 77 F.5.16.2. Tarihi Sit: 77 F.5.16.3. Arkeolojik Sit: 78 F.5.16.4. Doğal Sit: 78 F.5.17. Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesinde Yeralan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar: 78 F.5.17.1. Kültürel Miras kapsamına Giren Alanlar: 79 F.5.17.1.1. Anıtlar: 79 F.5.17.1.2. Yapı Toplulukları: 79 F.5.17.1.3. Sitler: 79 F.5.17.2. Doğal Miras Kapsamına Giren Alanlar: 79 F.5.18. Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Alanları: 79 F.5.19.Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ne Göre Belirlenen Kıta İçi Yüzeysel Suları Kapsayan İçme ve Kullanma Suyu Rezervuarları 79 F.5.19.1. Mutlak Koruma Alanları: 79 F.5.19.2. Kısa Mesafeli Koruma Alanları: 79 F.5.19.3. Orta Mesafeli Koruma Alanları: 79 F.5.19.4. Uzun Mesafeli Koruma Alanları: 79 F.5.20. Hava Kalitesi Kontrolü Yönetmeliği nde Belirlenen Hassas Kirlenme Bölgeleri: 79 F.5.21. Jeoloji ve Jeomorfolojik oluşumların Bulunduğu Alanlar: 79 F.5.22. Tarım Alanları: 79 F.5.22.1. Tarımsal Gelişim Alanları: 79 F.5.22.2. 1. 2. 3. Sınıf Tarım Alanları: 80 F.5.22.3. Özel Mahsul Plantasyon Alanları 80 YARARLANILAN KAYNAKLAR 81 (G). TURİZM : 82 G.1. YÖRENİN TURİSTİK DEĞERLERİ 82 1.1. Yörenin Doğal Değerleri. 82 G.1.1.1. Konum: 82 G.1.1.2. Fiziki Özellikler: 82 5

G.1.2. Kültürel Değerler: 83 G.2. TURİZM ÇEŞİTLERİ: 98 G.3. TURİSTİK ALTYAPI: 93 G.4. TURİST SAYISI: 93 G.5. TURİZM EKONOMİSİ: 93 G.6. TURİZM ÇEVRE İLİŞKİSİ: 93 YARARLANILAN KAYNAKLAR 94 (H). TARIM VE HAYVANCILIK : 95 H.1. GENEL TARIMSAL YAPI: 95 H.2. TARIMSAL ÜRETİM: 95 H.2.1. Bitkisel Üretim 96 H.2.1.1. Tarla Bitkileri 96 H.2.1.1.1. Buğdaygiller: 96 H.2.1.1.2. Yem Bitkileri: 99 H.2.1.1.3. Endüstriyel Bitkiler: 99 H.2.1.1.4. Süs Bitkileri: 99 H.2.1.2. Bahçe Bitkileri 99 H.2.1.2.1. Meyve Üretimi: 99 H.2.1.2.2. Sebze Üretimi: 100 H.2.2. Hayvansal Üretim 100 H.2.2.1. Büyükbaş Hayvancılık: 100 H.2.2.2. Küçükbaş Hayvancılık 101 H.2.2.3. Kümes Hayvancılığı (Kanatlı Üretim): 102 H.2.2.4. Su Ürünleri: 103 H.2.2.5. Kürk Hayvancılığı: 104 H.2.2.6. Arıcılık ve İpekböceği Yetiştiriciliği: 104 H.3. ORGANİK TARIM: 105 H.4. TARIMSAL İŞLETMELER 105 H.4.1. Kamu İşletmeleri: 105 H.4.2. Özel İşletmeler: 105 H.5. Tarımsal Faaliyetler 106 H.5.1. Pestisit Kullanımı: 106 H.5.2. Gübre Kullanımı: 106 YARARLANILAN KAYNAKLAR 107 (I). MADENCİLİK : 108 I.1. MADEN KANUNUNA TABİ OLAN MADENLER VE TAŞ OCAKLARI NİZAMNAMESİNE TABİ OLAN DOĞAL MALZEMELER 108 I.1.1. Sanayi Madenleri: 108 I.1.2. Metalik Madenler: 108 I.1.3. Enerji Madenleri: 108 I.1.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler: 108 I.2. MADENCİLİK FAALİYETLERİNİN YAPILDIĞI YERLERİN ÖZELLİKLERİ: 109 I.3. CEVHER ZENGİNLEŞTİRME: 109 I.4. MADENCİLİK FAALİYETLERİNİN ÇEVRE ÜZERİNE ETKİLERİ: 109 I.5. MADENCİLİK FAALİYETLERİ SONUCUNDA ARAZİ KAZANIM 6

AMACIYLA YAPILAN REHABİLİTASYON ÇALIŞMALARI: 109 YARARLANILAN KAYNAKLAR 110 (J). ENERJİ : 111 J.1. KAYNAKLARINA GÖRE ENERJİLERİN SINIFLANDIRILMASI 111 J.1.1. Birincil Enerji Kaynakları 111 J.1.1.1. Güneş Enerjisi: 111 J.1.1.2. Rüzgar Enerjisi: 111 J.1.1.3. Su Enerjisi: 111 J.1.1.4. Biyogaz Enerjisi: 111 J.1.1.5. Biyomas Enerjisi: 111 J.1.1.6. Odun: 111 J.1.1.7. Kömür: 111 J.1.1.8. Petrol (Fuel-Oil, Motorin, Asfalt, Benzin, LPG): 111 J.1.1.9. Jeotermal Enerji: 111 J.1.1.10. Doğalgaz Enerjisi: 112 J.1.2. İkincil Enerji Kaynakları: 112 J.1.2.1. Termik Enerji: 112 J.1.2.2. Hidrolik Enerji: 112 J.1.2.3. Nükleer Enerji: 112 J.2. ENERJİ TÜKETİMİNİN SEKTÖRLERE DAĞILIMI : 112 J.3. ENERJİ TASARRUFU İLE İLGİLİ YAPILAN ÇALIŞMALAR: 112 YARARLANILAN KAYNAKLAR 113 (K). SANAYİ VE TEKNOLJİ: 114 K.1. İL SANAYİİNİN GELİŞİMİ, YER SEÇİMİ SÜREÇLERİ VE BUNU ETKİLEYEN ETKENLER: 114 K.2. GENEL ANLAMDA SANAYİ GRUPLANDIRILMASI: 114 K.3. SANAYİİNİN İLÇELERE GÖRE DAĞILIMI 115 K.4. SANAYİ GRUPLARINA GÖRE İŞYERİ SAYILARI VE İSTİHDAM DURUMU 115 K.5. SANAYİ GRUPLARINA GÖRE ÜRETİM TEKNOLOJİSİ: 116 K.6. SANAYİDE KAYNAKLANAN ÇEVRE SORUNLARI VE ALINAN ÖNLEMLER 117 K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği: 117 K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği: 117 K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği: 117 K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği: 117 K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklan Atıklar: 117 K.7. SANAYİ TESİSLERİNİN ACİL DURUM PLANI: 117 YARARLANILAN KAYNAKLAR 118 (L). ALTYAPI,ULAŞIM VE HABERLEŞME : 119 L.1. ALTYAPI : 119 L.1.1. Su Sistemi: 119 L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi: 119 7

L.1.3. Yeşil Alanlar: 119 L.1.4. Elektrik İletim Hatları: 120 L.1.5. Doğalgaz Boru Hatları: 121 L.2. ULAŞIM: 121 L.2.1. Karayolları: 121 L.2.1.1. Karayolları Genel: 121 L.2.1.2. Ulaşım Planlaması: 121 L.2.1.3. Toplu Taşım Sistemleri: 121 L.2.1.4. Kent İçi Yollar: 121 L.2.1.5. Araç Sayıları: 121 L.2.2. Demiryolları: 122 L.2.2.1. Kullanılan Raylı Sistemler: 122 L.2.2.2. Taşımacılıkta Demiryolları: 122 L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir Taşımacılığı: 122 L.2.3.1. Limanlar: 122 L.2.3.2. Taşımacılık: 122 L.2.4. Hava Yolları: 122 L.3. HABERLEŞME: 122 L.4. İLİN İMAR DURUMU: 124 L.5. İLDEKİ BAZ İSTASYONLARI: 124 YARARLANILAN KAYNAKLAR 125 (M). YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS 126 M.1. KENTSEL VE KIRSAL PLANLAMA: 126 M.1.1. Kentsel Alanlar: 126 M.1.1.1. Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri: 126 M.1.1.2. Kentsel Büyüme Deseni: 126 M.1.1.3. Planlı Kentsel Gelişme Alanları: 126 M.1.1.4. Kentsel Alanlarda Yoğunluk: 126 M.1.1.5. Kentsel Yenileme Alanları: 126 M.1.1.6. Endüstri Alanları Yer Seçimi: 126 M.1.1.7. Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar: 126 M.1.2. Kırsal Alanlar: 126 M.1.2.1. Kırsal Yerleşme Deseni: 127 M.1.2.2. Arazi Mülkiyeti: 127 M.2. ALTYAPI: 127 M.3. BİNALAR VE YAPI ÇEŞİTLERİ: 127 M.3.1. Kamu Binaları: 127 M.3.2. Okullar: 127 M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri: 136 M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler: 137 M.3.5. Endüstriyel Yapılar: 137 M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar: 138 M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar: 138 M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar: 138 M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma: 138 M.3.10. Yerel Mimari Özellikler: 138 M.3.11. Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller: 138 8

M.4. SOSYO-EKONOMİK YAPI: 139 M.4.1. Göçler: 139 M.4.2. Göçebe İşçiler (Mevsimlik): 139 M.4.3. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı: 139 M.4.4. Konut Yapım Süreçleri: 139 M.4.5. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri: 139 M.5. YERLEŞİM YERLERİNİN ÇEVRESEL ETKİLERİ: 139 M.5.1. Binalarda Ses İzolasyonu: 139 M.5.2. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları: 139 M.5.3. Ticari ve Endüstriyel Gürültü: 139 M.5.4. Kentsel Atıklar: 139 M.5.5. Binalarda Isı Yalıtımı: 140 M.6. NÜFUS 140 M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi: 140 M.6.2. Nüfusun Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı: 142 M.6.3. İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları: 143 M.6.4. Nüfus Değişim Oranı: 143 M.6.5. Yer Değiştirme Olayları: 143 M.6.6. Turizm ve Seyahat: 143 M.6.7. İşsizlik: 144 YARARLANILAN KAYNAKLAR 145 ( N ). ATIKLAR : 146 N.1. EVSEL KATI ATIKLAR: 146 N.2. TEHLİKELİ VE ZARARLI ATIKLAR: 146 N.3. ÖZEL ATIKLAR: 146 N.3.1. Tıbbi Atıklar: 146 N.3.2. Atık Yağlar: 146 N.3.3. Pil ve Aküler: 146 N.3.4. Cips ve Diğer Yakma Fırınlardan Kaynaklanan Küller 146 N.3.5. Tarama Çamurları: 146 N.3.6. Elektrik ve Elektronik Atıklar: 146 N.3.7. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar: 146 N.4. DİĞER ATIKLAR: 146 N.4.1. Radyoaktif Atıklar: 146 N.4.2. Hayvan Kadavraları 146 N.4.3. Mezbaha Atıkları: 147 N.5. ATIK YÖNETİMİ 147 N.6. KATI ATIKLARIN MİKTAR VE KOMPOZİSYONU 147 N.7. KATI ATIKLARIN BİRİKTİRİLMESİ, TOPLANMASI, TAŞINMASI VE TRANSFER İSTASYONLARI: 147 N.8. ATIKLARIN BERTARAF YÖNTEMLERİ: 147 N.8.1. Katı Atıkların Depolanması:. 147 N.8.2. Atıkların Yakılması : 147 N.8.3. Kompost: 147 N.9. ATIKLARIN GERİ KAZANIMI DEĞERLENDİRMESİ: 147 N.10. ATIKLARIN ÇEVRE ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: 147 YARARLANILAN KAYNAKLAR 148 9

(O) GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM : 149 O.1. GÜRÜLTÜ: 149 O.1.1. Gürültü Kaynakları: 149 O.1.1.1. Trafik Gürültüsü: 149 O.1.1.2. Endüstri Gürültüsü: 149 O.1.1.3. İnşaat Gürültüsü: 149 O.1.1.4. Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler: 149 O.1.1.5. Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültü: 149 O.1.2. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri: 149 O.1.2.1. Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri: 149 O.1.2.2. Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri: 149 O.1.3. Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan Etkileri: 149 O.1.3.1. Fiziksel Etkileri: 150 O.1.3.2. Fizyolojik Etkileri: 150 O.1.3.3. Psikolojik Etkileri: 150 O.1.3.4. Performans Etkileri: 150 O.2. TİTREŞİM: 150 YARARLANILAN KAYNAKLAR 151 (P). AFETLER 152 P.1. AFET OLAYLARI 152 P.1.1. Depremler: 152 P.1.2. Heyelan ve Çığlar: 152 P.1.3. Seller: 153 P.1.4. Orman ve Otlak Yangınları: 154 P.1.5. Fırtınalar: 155 P.2. AFETLER VE SAĞLIK ZARARLARI: 155 P.2.1. Radyoaktif Maddeler: 155 P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar: 155 P.2.3. Tehlikeli ve Zehirli Maddeler: 155 P.3. AFETLERİN ETKİLERİ VE YARDIM TEDBİRLERİ : 155 P.3.1. Sivil Savunma Birimleri: 155 P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri: 156 P.3.3. İlkyardım Servisleri: 156 P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı: 157 P.3.5. Tehlikeli ve Zehirli Maddelerin Sınırlararası Taşınımı İçin Alınan Tedbirler 159 P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar: 159 YARARLANILAN KAYNAKLAR 160 (R). SAĞLIK VE ÇEVRE : 161 R.1. TEMEL SAĞLIK HİZMETLERİ: 161 R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı: 161 R.1.2. Bulaşıcı Hastalıklar: 161 R.1.2.1. İçme ve Kullanma Suları: 164 R.1.2.2. Denizler: 164 R.1.2.3. Zoonoz Hastalıkları: 164 R.1.3. Gıda Hijyeni: 165 R.1.4. Aşılama Çalışmaları: 165 10

R.1.5. Bebek Ölümleri: 166 R.1.6. Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı: 166 R.1.7. Aile Planlaması Çalışmaları: 167 R.2. ÇEVRE KİRLİLİĞİ VE ZARARLARINDAN OLUŞAN SAĞLIK RİSKLERİ: 168 R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri: 168 R.2.2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri: 168 R.2.3. Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri: 170 R.2.4. Gürültünün İnsan sağlığı Üzerine Etkileri: 171 R.2.5. Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri: 172 R.2.6. İyonize Radyasyondan Korunma: 173 YARARLANILAN KAYNAKLAR 174 (S). ÇEVRE EĞİTİMİ : 175 S.1. KAMU KURULUŞLARININ ÇEVRE EĞİTİMİ İLE İLGİLİ FAALİYETLERİ: 175 S.2. ÇEVREYLE İLGİLİ GÖNÜLLÜ KURULUŞLAR VE FAALİYETLERİ: 175 S.2.1 Çevre Vakıfları: 175 S.2.2. Çevre Dernekleri: : 175 S.2.3. Çevreyle İlgili Federasyonlar: : 175 YARARLANILAN KAYNAKLAR 176 (T). ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA : 177 T.1. ÇEVRE KİRLİLİĞİNİN VE ÇEVRESEL TAHRİBATIN ÖNLENMESİ: 177 T.2. DOĞAL KAYNAKLAR EKOLOJİK DENGELER ESAS ALINARAK VERİMLİ KULLANIMI KORUNMASI VE GELİŞTİRİLMESİ: 177 T.3. EKONOMİK VE SOSYAL FAALİYETLERİN, SONUÇLARININ ÇEVRENİN TAŞIMA KAPASİTESİNİ AŞMAYACAK BİÇİMDE PLANLANMASI: 177 T.4. ÇEVRENİN İNSAN-PSİKOSOSYAL İHTİYAÇLARIYLA UYUMUNUN SAĞLANMASI: 177 T.5. ÇEVRE DUYARLI ARAZİ KULLANIM PLANLANMASI: 177 YARARLANILAN KAYNAKLAR 179 KAYNAKÇA 180 11

(A). COĞRAFİ KAPSAM : A.1. GİRİŞ: Tunceli, tarihin ilk çağlarından buyana pek çok uygarlığın yaşadığı, hüküm sürdüğü bir ilimizdir. 1936 yılına kadar Dersim adıyla anılmıştır. Dersim kelimesi Gümüş Kapı anlamına gelmekte olup, yörenin zengin maden kaynaklarına sahip olmasından dolayı bu isim verilmiştir. Diğer bir görüş ise yöreye eskiden hakim olan Desimen isimli kabileden geldiğidir. Tunceli ismi Cumhuriyet döneminde Ulu Önder Atatürk tarafından verilmiş olup, Tunç gibi sağlam insanların yaşadığı yöre anlamına gelir. İlin tarihçesi hakkında yapılan araştırmaların en genişi 1968-1970 yıllarında Çemişgezek İlçesi yakınında bulunan Pulur höyüğünde yapılan kazılardır. Bu kazılar sonucunda M.Ö. 1300 yıllarında Hititler in ve M.Ö. 900 yıllarında da Urartular ın yöreye hakim olduğu anlaşılmıştır. Daha sonra sırasıyla M.Ö. 600-550 yıllarında Med lerin ve M.S. 7. yüzyıla kadar da Pers lerin ve Makedonyalılar ın egemenliği altına girmiştir. Bu durum M.S. 634 yılında Araplar ın bölgeye hakim olmalarına kadar devam etmiştir. 1071 Malazgirt Meydan Muharebesinden sonra Tunceli ve yöresi Türk egemenliği altına alınmıştır. Tunceli, 1071 tarihinden 1252 tarihine kadar Erzincan da hüküm süren Mengüçler in idaresi altında kalmıştır. Daha sonra Türkmen olan Akkoyunlular ın denetimine girmiştir. Bu dönemlerde Osmanlılar Otlukbeli ve Çaldıran Savaşları ile yöreye hakim olmuşlardır. Osmanlı İmparatorluğunun duraklama ve gerileme dönemlerinde bu yöre Merkezi denetimden yoksun kalmış olup, Beylikler halinde yönetilmiştir. Tunceli, 1839 yılında Tanzimatın ilanından sonra Sancak haline getirilmiş ve Dersim Livası adıyla Erzurum Vilayetine bağlanmıştır. 1879 yılında Dersim adıyla Vilayet olmuş, 1886 yılında Pülümür İlçesi hariç bir sancak olarak Elazığ Vilayetine bağlanmıştır. Bugün Tunceli İline bağlı Hozat İlçesi Cumhuriyet öncesi Mutasarrıflık iken Cumhuriyetin ilanı ile Dersim Vilayeti olmuştur. 30 Mayıs 1926 tarih ve 887 Sayılı Kanunla da bazı vilayetlerle birlikte İlçeye dönüştürülmüştür. 25 Aralık 1935 tarih ve 2885 Sayılı Kanunla geçici Merkezi Elazığ olmak üzere; Nazimiye, Hozat, Pertek, Ovacık ve Çemişgezek İlçelerinin bağlandığı Tunceli İli teşkil etmiştir. Aynı tarih ve 2884 Sayılı Kanunla Tunceli İlinin idaresi için özel hükümler getirilmiş, İl e Korgeneral Rütbesinde Vali atanmıştır. Tunceli, 1947 yılına kadar geçici Merkezi olan Elazığ İlinden idare edilmiştir. 30 Aralık 1946 tarih ve 4993 Sayılı Kanunla halen İl Merkezi olan Kalan kasabasına nakledilmiştir. A.2. İL VE İLÇE SINIRLARI: İlimizin ilçeleri ile kent merkezine olan uzaklıkları aşağıda belirtilmiştir. Tunceli Çemişgezek 123 km. Tunceli Hozat 96 km. Tunceli Mazgirt 33 km. Tunceli Nazimiye 37 km. Tunceli Ovacık 60 km. Tunceli Pertek 52 km. Tunceli Pülümür 68 km. A.3. İLİN COĞRAFİ DURUMU: Doğu Anadolu Bölgesinin Yukarı Fırat Havzasında yer alan Tunceli, 38 derece 19 dakika ve 40 derece 26 dakika Doğu Boylamları ile 39 derece 36 dakika ve 38 derece 46 dakika kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. İlin doğusunda Bingöl dağları ve Bingöl ili, 12

batısında ve kuzeyinde Erzincan ili, güneyinde ise Keban Baraj Gölü ve Elazığ ili ile çevrilidir. Yüzölçümü 7774 Km 2, denizden yüksekliği 914 metredir. Güneyden kuzeye ve batıdan doğuya yükselen il topraklarının % 70 ini dağlar, % 25 ini platolar, % 5 ini ovalar ve düzlükler oluşturmaktadır. A.4. İLİN TOPOGRAFYASI VE JEOMORFOLOJİK DURUMU: Tunceli yüksek ve çok dağlık bir bölgedir. Bu yükseklikten ve bol yağışlardan faydalanan kuvvetli akarsular, bu dağlık bölgede kendilerine derin ve sarp dereler tesis etmişler, sıra dağları birer birer keserek, zayıf olanlarını parçalamışlar, bölgeyi çetin engebeli hale getirmişlerdir. Yalnız, bu bütün içinde, sıra dağların büyüklüğünden, durumundan, yapıdan, aşındırma şekillerinden ileri gelen farklarla Tunceli, biri birinden yükseklik ve engebe derecesi ile ayrılan, biri birinden az çok farklı bir takım bölümlere ayrılmıştır. Bu suretle Tunceli karışık şekillerin, çetin engebenin bir araya geldiği bir bölgedir ve kendisini dört tarafından çeviren bölgelerin hiç birisine benzemeyen bir yerdir. Tunceli İlinin % 25 ini platolar, % 5 ini ova ve düzlükler, % 70 ini de dağlar oluşturmaktadır. İlin en önemli dağı ortalama yüksekliği 3000 m. olan Munzur Sıra Dağlarıdır. Belli başlı diğer dağları ise, Mercan Dağları, Gobartı Dağı, Zel Dağı, Sevdin Dağı gibi dağlardır. İlde önemli sayılabilecek ova ve düzlükler bulunmamaktadır. Ovacık İlçesinde 74 km 2 lik Ovacık Ovası ile aynı ilçenin Yeşilyazı bucağında bulunan 44 km 2 lik Yeşilyazı Ovası İlin mevcut ovalarıdır. Buralarda hububat ve bakliyat ekimi yapılmakta ve bu alanların bir kısmı sulanabilmektedir. Tunceli, akarsular yönünden çok zengin bir konuma sahiptir. İlin önemli akarsuları; Munzur Suyu, Mercan Suyu, Pülümür Suyu, Tahar Suyu ve Peri Suyu dur. Bütün bu akarsular Keban Baraj Gölüne akmaktadır. İlde, Munzur Sıra Dağları üzerinde; Karagöl, Koç Gölü, Şer Gölü ve Dilincik Gölü olmak üzere 4 adet krater gölü mevcuttur. Jeolojik yönden Tunceli; Mesozoik yaşlı kristalize kireç taşları, senozoik yaşlı sedimanter ve volkanik kayaçlardan oluşmaktadır. İlin kuzey kısımlarından Kuzey Anadolu Fay Zonu geçmekte olup, Ovacık İlçesinden geçen fay hattı ile kesişmektedir. Fay hattının bulunduğu kısımlar birinci derecede deprem kuşağındadır. Tunceli merkezi ise ikinci derece deprem kuşağında bulunmaktadır. Dağlar : Munzur Dağları Tunceli ilinin kuzeyde Erzincan ili ile sınırını teşkil eden ve batıdan doğuya doğru uzanan, 1000 km. den daha uzun sıradağlardır. Yükseklikleri birçok dorukta 3000 metrenin üzerindedir. Kırmızı ve gri renkte olan bu dağ sıralarının, eteklerinden, doruklarına kadar bir bitkiye rastlanmaz, tamamen çıplaktır,üzerinde krater gölleri yeşil otlaklar, geniş meralar olduğundan, bu dağlar Tunceli de göçebe hayatı yaşayan insanların hayvanları için birer yayladır. Bol miktarda yağan kar kuytu yerlere birikerek çoğu zaman taze yağan karla oluşur. Karların erimesi ile birlikte bu dağların eteklerinde, bol miktarda su kaynaklarına rastlanır. Bunlardan en büyük kaynak Munzur ırmağıdır. Mercan Dağları Munzur sıradağlarının üzerinde ve devamı olarak isimlendirilmektedir. Yüksekliği yaklaşık olarak 3000 metre kadardır. Mercan Dağları da çıplak ve sarptır. Erzincan ovasına doğru dik meyillerle iner. Üzerinde bir dizi yüksek tepeler ve sırtlar yükselir. Bunların en yükseği de batı ucundaki Akbaba Tepesi olup, yüksekliği 3449 metredir. 13

Karasu Aras Dağları Karasu Aras dağları geniş bir kütledir. İlin kuzeydoğu kısmını tümüyle kaplamaktadır. Dağın batısında Pülümür çayı, kuzeyinde karasu vadisi ve suyu, güneydoğusunda Perisuyu vadisiyle çevrilmiş durumdadır. En yüksek noktası 3292 metre olup, alt etekleri meşe ve ardıç ağaçları ile kaplıdır. Yine bu bölgede sık ormanıyla bilinen Sansa Boğazı, Pülümür ün doğusunda Bağırpaşa Dağı (3287m.) burada Erzurum un Palandöken dağları ve ovası rahatlıkla seçilebilir. Pülümür yöresinde doğan akarsu Pülümür vadisi boyunca yan dereler alarak Tunceli nin altında Munzur suyu ile birleşip, Keban Baraj Gölüne dökülmektedir. Ayrıca Kutudere ve Rabat dolaylarındaki yaklaşık 1000 metrelik derin vadiler, Nazimiye deki Düzgünbaba Dağı (Zel) 2200 metre, Sülbüs Dağı 2500 metre, Mazgirt bölgesinde İlanlı Dağı 2500 metre, Kırklar tepesi 2700 metre, Hozat ile Ovacık arasındaki Balikan Dağı 2150 metre, belli başlı dağlardır. Akarsular ve Vadiler İlde başta akarsular, şelaleler ve gözeler olmak üzere kuzeydeki dağların zirvelerindeki çok sayıda küçük krater gölleri ve Keban Baraj Gölünden oluşan su kaynakları, çevresindeki doğal verilerle birlikte turizm ve rekreasyon açısından zengin potansiyeller sunar. Tunceli deki akarsular arasında Munzur Suyu ve Peri Suyu bol su taşıdıklarından debileri itibariyle özellikle bahar aylarında rafting sporu için çok elverişli imkanlara sahiptir. Bu iki akarsu sadece il ve bölge ölçeğinde değil ülke genelinde rafting için elverişli koşullar sunan az sayıda akarsular arasında sayılabilir. Munzur Suyu, Pülümür Çayı, Peri Suyu, Mercan ve Tahar Çaylarının bol, berrak ve temiz sularında çok çeşitli balıklar yaşamaktadır. Başta alabalık olmak üzere Tunceli için önemli bir ekonomik değer olan balık varlığı, sportif balıkçılık için de potansiyel oluşturur. Alabalık, balık popülasyonu içinde yöreye özgü kırmızı benekli endemik türü ve lezzeti ile turizm açısından da önem taşımaktadır. Munzur Suyunda alabalık, kara balık ve halk arasında kum balığı, tahta balığı denen türlerden başka güneyde suyun ısındığı kesimlerde yayın balığı ve sazan yaşamaktadır. İldeki diğer akarsularda alabalık, kepenez ve çay balığı bulunmaktadır. Munzur Suyu Vadisi Ovacık ın kuzeyinde Munzur Dağlarının üzerindeki Ziyaret Tepenin eteklerinden doğan ve merkez ilçede Pülümür Çayı ile birleşerek Keban Baraj Gölüne dökülen Munzur Suyu, il sınırları içerisinde çok uzun bir yol kat etmektedir. Çok sayıda dere ile beslenen ve yer yer derin boğazlar içerisinde oldukça hızlı akan Munzur Suyunun Ovacık-Tunceli arasında kalan kısmı, akarsuyu doğuran gözelerden başlayarak, vadi boyunca gerek bitki örtüsü ve yabanıl yaşam, gerekse farklı doğa peyzajı açısından çok zengin veriler sunmaktadır. Su sıcaklığı kış aylarında 0 4 o C, yaz aylarında 18-20 o C olan berrak ve temiz Munzur Suyu başta kırmızı benekli alabalık olmak üzere balık varlığı açısından oldukça zengindir. Munzur Suyunun debisi çok düzenli olmamakla birlikte Aşağı Torunoba-Sarıtaş- Halbori Gözeleri arasındaki yaklaşık 20 km. lik kısmı, rafting sporuna elverişli potansiyele sahiptir. 2000 Yılında Munzur Suyu, rafting sporu açısından bir ekip tarafından incelenmiş ve olumlu sonuçlar elde edilmiştir. Munzur Suyu yatağının ve vadinin genişlediği yerlerde doğal bitki örtüsüyle, vadinin dar ve derin olduğu yerlerde dik yamaçlardaki ilginç kaya oluşumları ve yer yer rastlanan kanyonları ve şelalelerle, değişik manzaralar sunmaktadır. Bu kanyonlar arasında özellikle Halbori Gözelerinin yaklaşık 3-4 km. kuzeyinde Munzur Suyuna karışan Laç Deresinin oluşturduğu ve doğuda Pülümür Çayına kadar uzanan kanyon çok etkileyicidir. Ovacık-Yeşilyazı dolaylarında ve Munzur Gözelerinden 1.5 km. aşağıda Munzur 14

Suyunun iki yanında yer yer bölgenin karakteristik ağacı olan huş meşceresi bulunur. Ülkemizde ender bulunan ağaç türlerinden olan huş, akarsu kıyılarında güzel gövde yapmakta ve bitki örtüsü zenginliğine önemli bir katkı sağlamaktadır. Munzur Suyunun yukarı çığırı,bu yöreye özgü bir tür olan kırmızı benekli alabalığın yetişmesine çok elverişlidir. Munzur Suyu, Mercan Deresi ve bu akarsulara karışan küçük derelerde yaşayan alabalık, Munzur Gözelerinin 1-2 km. güneyinden başlayarak 80 km. lik bir su alanına yayılmıştır. Alabalık, yöreye özgü endemik türleri ve lezzetiyle ekonomik bir değer oluşturmanın yanı sıra turizm için de önemli bir potansiyel yaratmaktadır. Pülümür Çayı Vadisi Avcı Dağlarının eteklerinden doğan ve Tunceli merkezinde Munzur Suyuna katılan Pülümür Çayı, kar sularıyla ve çok sayıda dere ile beslendiği için suyu boldur. Tunceli- Pülümür karayolunun yaklaşık 20 km. kuzeyinden başlayarak Pülümür e kadar genelde dar ve dik bir vadide akan çayın iki tarafı zengin orman örtüsünün yanı sıra şelaleler, kayalık yamaçlar ve kanyonlardan oluşan vadi doğal veriler bakımından oldukça zengindir. Kutudere-Kırmızıköprü arasında Pülümür Vadisinin derinleştiği kesimlerde, sık sık vadi yamaçlarından akarak Pülümür Çayına ulaşan şelalelere rastlanmaktadır. Bunlar arasında Zenginpınar (Zağge) Şelalesi ve Ağlayan Kayalar suyun bolluğu, doğal çevre ve peyzaj bakımından öne çıkmaktadır. Vadi boyunca yer yer rastlanan dik yamaçlı çıplak kayalıklar, doğal peyzaj, manzara özellikleri ve çeşitli doğa sporları açısından çok çekici veriler sunmaktadır. Kutudere mesire yerine varmadan birkaç km. önce Pülümür Çayının doğu yamacında Papaz Dağı olarak bilinen kesim, Nazımiye yol ayırımından sonra çayın iki tarafındaki kayalık kesimler, Alacık- Kırmızıköprü arasındaki kayalıklar ve Ağlayan Kayaların karşı yamaçları ve Gelin Odalarının bulunduğu yamaçlar, doğa yürüyüşleri, kaya tırmanışı ve yamaç paraşütü gibi doğa sporlarına yönelik potansiyeller taşır. Pülümür Çayının, Kırmızıköprü nün güneyinde kalan kısmı, balık varlığı açısından zengin olup, sportif balıkçılık için uygundur. Pülümür Çayının suyunun bol almasına karşın debisi rafting için yeterli görülmemektedir. Pülümür Vadisi boyunca bitki örtüsü ve diğer doğal verilerin çok zengin olması piknik, kamping gibi rekreasyon etkinlikleri için önemli potansiyeller yaratmaktadır. Peri Suyu Vadisi Tunceli nin doğu sınırını oluşturan Peri Suyu, güneybatı yönünde akarak Keban Baraj Gölüne dökülmektedir. Peri Suyu Vadisinin Tunceli ye sınır oluşturduğu kesimlerde çok dar ve dik olmamakla birlikte orman varlığı ve doğal çevre özellikleri bakımından zengindir. Kar sularıyla beslendiği için yaz aylarında da suyu bol olan Peri Suyunun Dedebağ-Bağın Kaplıcasının kuzey ve güney kesimlerinde vadinin dar ve kıvrımlı, suyun coşkun ve debisinin güçlü olduğu 3-4 km. lik kısmı, rafting açısından elverişli potansiyele sahiptir. Bağın kaplıcalarının bulunduğu kesimde dar bir vadide akan Peri Suyunun iki tarafındaki kayalık yamaçların oluşturduğu doğal peyzaj, görsel açıdan çekici olduğu kadar kaya tırmanışı gibi sporlar açısından da cazip niteliklere sahiptir. İlde kaplıca turizmine yönelik en önemli potansiyel olan Bağın Kaplıcasının ve 200 metre güneyde Elazığ yakasında yer alan Golan Kaplıcasının olması, Peri Suyunun bu kesiminde turizm olanaklarını çeşitlendirmektedir. Bağın Kaplıcasının birkaç yüz metre kuzeyinde Peri Suyu kenarında, geniş bir çevreye hakim bir tepe üzerinde Bağın Kalesi yer almaktadır. Kaplıca ve kale arasındaki vadi yamaçları, hem bitki örtüsü, hem manzara açısından, hem de doğa yürüyüşleri bakımından çekici bir güzergah oluşturmaktadır. 15