Acil Aydınlatma Sistemi İç sayfa Normal aydınlatma sisteminin beslemesinde kesinti olduğu zaman, aydınlatmanın kesilmeden devam etmesini sağlayan aydınlatma türüdür. Acil kaçış aydınlatması (emergency escape lighting) ve yedek amaçlı aydınlatma (standby lighting) olmak üzere 2 türe ayrılır.
Acil Aydınlatma Sistemi 1) Yedek Amaçlı Aydınlatma (Standby Lighting): Normal aydınlatma kesintisinden önceki mevcut durumun ve çalışmaların devamı için öngörülen acil aydınlatma türüdür. Bu aydınlatma türü acil durum kaçış senaryolarına dahil değildir. 2) Acil Kaçış Aydınlatması (Emergency Escape Lighting): Bir binayı veya alanı terk eden veya terk etmeden önce potansiyel olarak tehlikeli bir işlemi bitirmeye çalışan insanların emniyeti için aydınlatma sağlayan acil durum aydınlatmasıdır. Bu aydınlatma türünün 3 çeşidi bulunur. a) Kaçış Yönlendirme Aydınlatması (Escape Route Lighting): Acil bir durumda, kaçış yollarını aydınlatarak ilgili alanın güvenli bir şekilde boşalması amacıyla insanların binadan güvenli bir şekilde tahliye edilmesini sağlayan acil aydınlatma türüdür. b) Açık Alan Aydınlatması (Open Area Lighting, Anti-Panic Lighting): Acil bir durumda, tanımlanmış olan kaçış yollarına ulaşılmasını sağlayan, 60m²'den büyük bölgeler veya toplanma bölgeleri için öngörülen aydınlatmadır. Diğer bir adı da anti panik aydınlatmadır. c) Yüksek Riskli Çalışma Alanı Aydınlatması (High Risk Task Area Lighting): Acil bir durumda, tehlikeli bir işlem veya durumun oluşabileceği yerlerde bulunan kimselerin güvenliği için yapılan ve bazı sistemler için kullanıcılarına uygun devreden çıkarma işlemleri için olanak tanıyan aydınlatmadır.
1) Acil Durum Aydınlatma Cihazları a) Acil Aydınlatma Armatürleri: Acil Aydınlatma Sistemini Oluşturan Cihazlar Standartlara göre montaj yükseklikleri 2 ile 4.5 metre arasında olmalıdır ve duvara, tavana veya asma tavana monte edilebilirler. Tij, zincir, askı teli gibi elemanlarla monte edilebilirler. b) Oynar Başlıklı Acil Aydınlatma Armatürleri: Standartlara göre montaj yükseklikleri 2 ile 4.5 metre arasında olmalıdır ve duvara, tavana veya asma tavana monte edilebilirler. Tij, zincir, askı teli gibi elemanlarla monte edilebilirler. c) Acil Aydınlatma Kitleri: Ortamdaki seçilen armatürlerin içine veya yakınına monte edilir. Acil durumda armatürde bulunan lambalardan birisi veya her ikisi gerekli olan acil aydınlatma seviyesinde yanarak acil aydınlatma sağlar.
Acil Aydınlatma Sistemini Oluşturan Cihazlar 2) Acil Durum Yönlendirme Cihazları a) Acil Durum Yönlendirme Armatürleri: Tek veya çift yüzlü olabilen bu armatürlerin üzerinde yönlendirme sağlayan grafik işaretler bulunmaktadır. Montaj yükseklikleri standartlara göre 2 ile 2.5 metre arasında olmalıdır. Duvara, tavana veya asma tavana monte edilir. Tij, zincir, askı teli gibi elemanlarla sarkıtılarak asılabilirler. b) Harici Olarak Aydınlatılan Yönlendirme ve Güvenlik İşaretleri: Işıksız yönlendirme, ilkyardım, yangın söndürme tüpü, yangın dolabı gibi güvenlik ve işaret levhaları içindir. Montaj yükseklikleri 2-2.5 metre arasında olmalıdır. İşaretler fosforlu olarak tabir edilen tiplerden de olabilir.
Acil Aydınlatma Armatürlerinin Çalışma Tipleri 1) Süreksiz ( Non-maintained) Çalışma: Lamba şebeke gerilimi normal durumda iken yanmaz, şebeke arızası durumunda yanmaya başlar. Şebeke kesintisi durumunda armatürün içinde bulunan akü vasıtasıyla lambalar sadece acil durumda yakılır. 2) Sürekli (Maintained) Çalışma: Bu tip armatürlerde lamba şebeke gerilimi normal durumda iken yanar, şebeke arızası durumunda ise yapısındaki akü vasıtasıyla lamba yanmaya devam eder. Bazı versiyonlarında lamba harici bir anahtar takılarak istendiğinde söndürülebilir. (EMLUA) (EMLUS)
Işık Akısı (Φ) ( Birim : Lümen (lm) ): Işık Şiddeti (I) ( Birim : Candela (cd) ): Aydınlatmada Kullanılan Bazı Teknik Terimler Işık akısı (Φ) olarak, ışık kaynağından verilen ve tayfsal göz hassasiyeti ile değerlendirilen ışıyan güç olarak adlandırılır. Bir ışık kaynağı, ışıksal akısını (Φ) genelde çeşitli yönlere ve değişik şiddette yayar. Belli bir yönde yayılan ışığın yoğunluğu, ışık şiddeti I olarak adlandırılır. Aydınlık Düzeyi (E) ( Birim : Lux (lx) ): Aydınlık şiddeti (E), düşen ışıksal akının aydınlatılacak yüzeye olan oranını bildirir. Aydınlık şiddeti, 1 Lm değerindeki ışık akısının 1 m² yüzeye eşit yayılmış şekilde düştüğü durumda 1 Lx değerindedir. (Lx=Lm/m²) Renk Sıcaklığı (Kelvin): Renk Sıcaklığı ışık kaynağının kendisinin genel rengini ifade eder. Bir ışığı sıcak ya da soğuk olarak ifade ettiğimizde onun kelvini hakkında bilgi vermiş oluruz. Düşük kelvinler (ör. 3000K) sıcak ışığı, yüksek kelvinler ise (ör. 8000K) soğuk ışığı belirtir. 5000-6500 Kelvin arası gün ışığına karşılık gelir.
Etkinlik Faktörü (e) : Aydınlatmada Kullanılan Bazı Teknik Terimler CRI - (Colour Rendering Index, Renksel Geriverim İndeksi): Renksel geriverim indeksi, bir ışık kaynağının cisimlerdeki renk üretimidir. 0-100 arasında değerlendirilir. 100 en canlı rengi gösterir. 80 CRI lık bir ışık kaynağı 60 CRI lık ışık kaynağından daha canlı ışık verir. Işık kaynağının etkinlik faktörü, kaynaktan çıkan toplam ışık akısının kaynağın gücüne oranıdır. Birimi lümen/watt (lm/w) dır. Armatür Verimi (η) : Bir aydınlatma armatüründen çıkan ışık akısının, armatür içindeki lambanın ürettiği ışık akısına oranıdır. Koruma Derecesi (IP): Aydınlatma armatürlerinin toza, katı cisimlere ve suya, neme karşı dayanıklılıklarının göstergesidir. Uluslararası kabullere göre IPX1X2 kodları ile gösterilir. Koruma derecesindeki ilk rakam (X1) katı cisimlere, ikinci rakam (X2) ise suya karşı koruma derecesini gösterir. Ekonomik Ömür: Bir tesisteki lambaların 100 saat kullanımdan sonraki toplam ışık akılarının, lambaların kullanılmaz hale gelmeleri ve ışık akılarındaki azalmalarından dolayı yaklaşık % 30 değer kaybettiği ana kadar geçen süredir.
Acil Aydınlatma ile ilgili Standartlar ve Yönetmelikler Yönetmelikler: 1- Turizm Tesisleri Yönetmeliği (2000) 2- Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik (2002) 3- Elektrik İç Tesisleri Proje Hazırlama Yönetmeliği (2003) 4-92/57/EEC Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği ( 2003) 5-92/58/EEC Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliği (2003) 6-95/16/EEC Asansörler Yönetmeliği (2003) 7-89/391/EEC İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği (2003) 8-89/654/EEC İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik (2004) 9-89/106/EEC Yapı Malzemeleri Yönetmeliği (2005) 10- Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik-Ekli (2007)
Acil Aydınlatma ile ilgili Standartlar ve Yönetmelikler AB'ye Uyum Kapsamında Kabul Edilen Ürün Standartları: 1- TS EN 60598-1 Aydınlatma Armatürleri - Genel Kurallar ve Deneyler (1998) 2- TS EN 50171 Merkezi Güç Besleme Sistemleri (2001) 3- TS EN 61347-1 Lamba Kontrol Düzeni- Genel ve Güvenlik Özellikleri (2004) 4- TS EN 61347-2-2 Lamba Kontrol Düzeni - Filamanlı Lambalar İçin DA veya AA Beslemeli Elektronik İndirici Dönüştürücüler (2004) 5- TS EN 61347-2-7 Lamba Kontrol Düzeni - Acil Aydınlatmada Kullanılan Doğru Akım Beslemeli Elektronik Balastlar (2004) 6- TS EN 61347-2-8 Lamba Kontrol Düzeni - Floresan Lambalarla Kullanılan Balastlar (2004) 7- TS 8710 - EN 60598-2-22 Aydınlatma Armatürleri - Acil Aydınlatma için (2005)
Acil Aydınlatma ile ilgili Standartlar ve Yönetmelikler AB'ye Uyum Kapsamında Kabul Edilen Uygulama Standartları: 1- TS EN 1838 Aydınlatma Uygulamaları Acil Aydınlatma (2000) 2- TS EN 50172 Acil Kaçış Aydınlatma Sistemleri (2005) Armatürlerin Yerleşimi: EN 1838 standardına göre armatürler, bölgenin tahliye edilmesi durumunda armatürlerin görünmesini sağlamak amacıyla zeminden en az 2 metre uzağa monte edilmelidir. Aynı zamanda acil durum aydınlatma armatürlerinin nereye ve nasıl yerleştirileceği bu standartta açıklanmaktadır. Acil durum anında kullanılacak tüm çıkış kapılarında Acil çıkış işaretlerinin yanında Dışarı çıkış noktalarında
Acil Aydınlatma ile ilgili Standartlar ve Yönetmelikler Her basamağı aydınlatmak üzere merdivenlerde Yön değiştirilen tüm noktalarda Tüm ilkyardım noktalarının yakınında Zemin seviyesinin değiştiği yerlerde Tüm koridor kesişim noktalarında Tüm yangın söndürme ve yangın alarm cihazları civarında
İşaret (Piktogram) Formatları: Acil Aydınlatma ile ilgili Standartlar ve Yönetmelikler Alanlar ve binalarda hızlı ve emniyetli tahliye sağlamak için kaçış yolunun açık bir şekilde işaretlenmiş olması çok önemlidir. Yönlendirme işaretinin boyutu, rengi, konumu ve iyi görünebilmesi o işaretin etkisini oluşturur. Avrupa standartları, yeşil fon üzerine beyaz bir çizim gösteren piktogramların kullanılmasına onay ve destek vermiştir. EN 1838 standardında yeşil ve beyaz renklerin birbirlerine göre aydınlanma düzeyi oranları belirlenmiştir. Lambanın renksel geriverim indeksi, güvenlik işareti renklerinin algılanabilmesi için en az 40 olmalıdır. Minimum aydınlık şiddeti=2cd/m² Aynı renkteki bölümlerin en az ve en fazla aydınlatılan bölümleri arasındaki aydınlatma şiddeti oranı 10:1'den daha fazla olmamalıdır. Beyaz ve yeşil bölümler arasındaki aydınlatma şiddeti oranı 5:1'den daha az, 15:1'den daha fazla olmamalıdır. Yeşil zemin üzerine beyaz piktogram (yeşil kısımlar işaret alanın en az %50 sini kapsayacaktır)
Acil Aydınlatma ile ilgili Standartlar ve Yönetmelikler Azami Görüş Uzaklığı: Kaçış yollarını gösteren işaretlerin her taraftan görülebilmesini sağlamak çok önemlidir. Bu amaçla standartlar ve yönetmelikler uygun azami görüş uzaklığını tanımlamıştır. EN 1838 standardına göre aşağıda azami görüş mesafesi piktogram yüksekliğine bağlı olarak verilmiştir. İçeriden aydınlatılan işaretler için işaret yüksekliğinin 200 katı Dışarıdan aydınlatılan işaretler için işaret yüksekliğinin 100 katı Örneğin, 20 metre uzunluğundaki bir koridorun sonuna içeriden aydınlatılan tipte acil durum yönlendirme armatürü için işaret (piktogram) yüksekliği en az 10 cm, dışardan aydınlatılan bir işaret için 20 cm olmalıdır.
Kaçış Yolu Aydınlatması: Acil Aydınlatma ile ilgili Standartlar ve Yönetmelikler EN 1838 standardına göre kaçış yolu genişliğinin 2 metreye kadar olduğu yerlerde armatürler, kaçış yolunun merkez hattı boyunca zemin üzerinde en az 1 lux aydınlatma seviyesini sağlayacak şekilde tasarlanmalıdır. Kaçış yolu genişliğinin merkez bölgesi ise bu değerin en az %50'si ile aydınlatılmalıdır. Kaçış yolunun merkez hattı boyunca en az ve en fazla aydınlatılan noktalar arasındaki oran 40:1'den daha fazla olmamalıdır. Acil aydınlatma seviyesi açısından olması gereken değerin %50'si 5 saniye içinde, tamamı ise 60 saniye içinde sağlanmalıdır. Tahliye amaçlı acil aydınlatma süresi en az 1 saat olmalıdır.
Acil Aydınlatma ile ilgili Standartlar ve Yönetmelikler Geniş Alan (Anti Panik) Aydınlatması: EN 1838 ve EN 60598-2-22 standardına göre, 60m²'den daha büyük alanlar ve toplanma bölgeleri açık alan sınıfına girer. Açık alanlarda, döşeme seviyesi üzerinde aydınlatma şiddeti en az 0.5 Lux olmalıdır. Alanın 0.5 metre çevre kenarları bu kapsama dahil değildir. Açık alanlarda en fazla ve en az aydınlatılan noktalar arasındaki oran 40:1'den daha fazla olmamalıdır. Minimum aydınlık düzeyi Minimum-maksimum aydınlık düzeyi oranı Renksel Geriverim indeksi Acil kaçış için belirtilen süre Emin = 0.5 lx Emax : Emin 40 : 1 lx CRI 40 1 saat Acil aydınlatma seviyesi açısından olması gereken değerin %50'si 5 saniye içinde, tamamı ise 60 saniye içinde sağlanmalıdır. Tahliye amaçlı acil aydınlatma süresi en az 1 saat olmalıdır.
Acil Aydınlatma ile ilgili Standartlar ve Yönetmelikler Yüksek Riskli Alan Aydınlatması: Enerji dağıtım, üretim ve endüstriyel proses kontrol odaları, motor-jeneratör kontrol odaları, hareketli makine, asansör, ve elektrik kesildiğinde derhal durmayan bir konveyör gibi yerler yüksek riskli ve tehlikeli alan sınıfına girerler. Tehlike riski yüksek alanlarda acil aydınlatma seviyesi, normal aydınlatma seviyesinin %10'undan az olmamalıdır. Minimum aydınlık düzeyi Minimum-maksimum aydınlık düzeyi oranı Renksel Geriverim indeksi Acil kaçış için belirtilen süre Emin = 15 lx Emax : Emin 10 : 1 lx CRI 40 Risk devam ettiği sürece Asansörlerde Motor-jeneratör kontrol odalarında Tehlike riski yüksek olan bölgelerde acil aydınlatma seviyesi açısından olması gereken değer, 0.5 saniye içinde sağlanmalı ve risk devam ettiği sürece acil aydınlatma devam etmelidir.
Acil Aydınlatmada Dijital Kontrol Dali System (Digitally Adressable Lighting Interface): Dali, IEC 60929 standardına uygun olarak standartlaştırılmış bir dijital aydınlatma arayüzüdür. Bu protokolle başta akıllı binalar, ofisler olmak üzere kullanıcılara aydınlatmada enerji tasarrufu, optimizasyon, ışık kalitesi, konfor, uzaktan izlenebilirlik, self test gibi özellikler sunulmaktadır. Dali protokolü, tek bir ağ (network) üzerinde maksimum 64 tane armatürün ve bu ağ üzerinde ayrılmış en fazla 16 tane farklı grup yerlerinin denetlenmesine olanak sağlar. Soldaki ağda farklı renklerde gösterilen 7 farklı yer tek ağ üzerinde bulunur.
Acil Aydınlatmada Dijital Kontrol Yukarıdaki dali sisteminde armatürler birbirine dali ağı üzerinden bağlıdır. Dali denetleyicisi ile armatürler ve aküler test edilip sonuçları rapor olarak listelenebilmektedir. Bunlarda yazılım aracılığıyla armatürlerin kolayca görüntülenebilmesini sağlar.
Acil Aydınlatmada Dijital Kontrol Normal bir dali sistemi, armatürlerden ve dali denetleyicisinden oluşur. Soldaki diyagramda her bir alandaki sensörler ayrı bir kontrol ağı üzerinden birbirine bağlıdır. Mevcut dali hattının, aydınlatma kontrol sistemi kullanıcı arayüzü haberleşmesi için kullanılmasıyla yarı yarıya ağ kablajı azaltılmış olur. Ayrıca kullanıcı ağ üzerinde herhangi bir aydınlatma grubu için değiştirme komutu bildirebilir.
Acil Aydınlatmada Dijital Kontrol DALI uyumlu aydınlatma armatürü DALI uyumlu yönlendirme armatürü DUS804C-Dali sensör DPMI940-Dali Kuru Kontak Bütün aydınlatma armatürleri dali uyumlu olmalıdır Toplam 64 tane aydınlatma armatürü tek bir dali ağı üzerinde kontrol edilebilir Bütün yönlendirme armatürleri dali uyumlu olmalıdır Toplam 64 tane yönlendirme armatürü tek bir dali ağı üzerinde kontrol edilebilir Test raporları yazılımla elde edilebilir Hareket algılama ve ışık seviyesi ölçme yeteneği Doğrudan dali ağına mesaj gönderme özelliği Dali ağı üzerinde farklı yerde bulunan herhangi bir armatürü kontrol edebilme yeteneği Dali ağı için 4x kuru kontak giriş arayüzü Doğrudan dali ağına mesaj gönderme özelliği Dali ağı üzerindeki farklı yerde bulunan herhangi bir armatürü kontrol edebilme yeteneği
Acil Aydınlatmada Dijital Kontrol Çoklu Dali Ağları ve Dynet Ağı (Multiple Dali Networks and Dynet Network) : Birçok aydınlatma projesinde tek bir aydınlatma sistem çözümü için çoklu dali ağlarına ihtiyaç vardır. Dynet ağı, dynet haberleşmesiyle bu çoklu dali ağlarını tek bir ağ üzerinde toplamaya olanak sağlar. Böylece yarı yarıya kablaj azlığı sağlanır ve kullanıcı arayüzü esnek bir hale gelir. Dali ağı üzerindeki bir sensör, diğer ağ üzerinde farklı yerde bulunan herhangi bir armatürü kontrol edebilir. Farklı renkteki proje alanları, dynet ağı sayesinde dali denetleyicilerinden biri tarafından seçilip değiştirilebilir.
Acil Aydınlatma Sisteminin Kullanım Yerleri Küçük konutlar (bir bodrum kat hariç en fazla üç katlı müstakil konutlar, ikiz evler, sıra evler ve benzeri özel binalar) hariç aşağıda sınıflandırılan tüm topluma açık binalarda acil aydınlatma sistemi tesis edilmelidir. - Konutlar : Apartman, toplu konutlar vb. - Toplanma Amaçlı Binalar: Terminal, liman, gar, konaklama tesisleri vb. - Kurumsal Binalar: Okul, hastane, sağlık ocağı, huzurevi, rehabilitasyon merkezleri vb. - Ticaret Amaçlı Binalar: Mağaza, market, pasaj, alışveriş merkezleri vb.. - Büro Binaları: Banka, borsa, muayenehaneler, genel bürolar vb.. - Endüstriyel Tesisler : Fabrika, üretim tesisi, rafineri, enerji üretim tesisleri vb. - Depolama Amaçlı Binalar : Depo, otopark, oto galerileri vb.