Temel Bilgi Teknolojisi Kullanımı

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ BİLGİSAYAR VE BİLİŞİM BİLİMLERİ FAKÜLTESİ ORTAK BİLGİSAYAR DERSLERİ KOORDİNATÖRLÜĞÜ Temel Bilgi Teknolojisi Kullanımı 1.HAFTA Bilgi Teknolojilerine Giriş Öğr.Gör. Ömer Faruk SEYMEN Bilgisayar Ağları ve İnternet Yrd.Doç.Dr. İhsan Hakan SELVİ Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi ne aittir. Bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Her hakkı saklıdır 2013 Sakarya Üniversitesi

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ BİLGİSAYAR VE BİLİŞİM BİLİMLERİ FAKÜLTESİ ORTAK DERSLER KOORDİNATÖRLÜĞÜ Temel Bilgi Teknolojisi Kullanımı 1.HAFTA Bilgi Teknolojilerine Giriş Öğr.Gör. Ömer Faruk SEYMEN Bilgisayar Ağları ve İnternet Yrd.Doç.Dr. İhsan Hakan SELVİ Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi ne aittir. Bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Her hakkı saklıdır 2013 Sakarya Üniversitesi

BÖLÜM 1 BİLGİ TEKNOLOJİLERİN E GİRİŞ Teknolojideki gelişmeler baş döndürücü bir şekilde artmaktadır. Yakın zamana kadar en üst sıralarda yer alan ürünler, aradan geçen kısa süreyle birlikte yerlerini daha teknolojik ürünlere bırakmaktadır. Bilgisayar ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler sosyal hayatta da yoğun bir şekilde kullanılmaya başlanmış ve günlük yaşama yön veren faktörlerden biri haline gelmiştir. Dokunmatik ekran teknolojileri tüm cep telefonu sektörünü etkilemiş, bu teknolojinin dışında kalan firmalar zamanla ya bu teknolojiye uymak zorunda kalmış ya da sektör içinde yok olma durumuyla yüz yüze gelmiştir. Bilgisayar dünyasında da depolama birimleri, işlemci hızları, ekran kartlarının görüntü kalitesinde görülen artışlar, bu sektörün dinamik yapısını göstermektedir. Bilgisayarlar aracılığı ile yapılan tüm işlemler de bu gelişmelerin beraberinde çeşitlenmekte ve hızlanmaktadır. Ayrıca internet kullanımının yoğunlaşması ile bilgiye olan erişim kolaylaşmış, teknolojik yeniliklerden anında haberdar olunması gibi getiriler hem tüketicilerin hem de üreticilerin çağı yakalamak için her zaman değişime açık olmasını beraberinde getirmiştir. Bu sebeple öğrencilerin bilgi çağında hem iş yaşamını hem de sosyal hayatı sürükleyen bu teknolojilerin asıl yapıtaşı olan bilgisayarları tanımaları gerekmektedir. Kitabın bu ilk bölümündeki amaç, bilgisayar ve birimleri ile bilişim teknolojilerine ilişkin kavramların temel düzeyde tanımlanması suretiyle öğrencilerin bilgisayarı tanımaları, bilgisayarı oluşturan fiziksel ve dijital nesnelerin çalışma mantığını öğrenmelerini temin etmeye çalışmaktır. Böylece bu bölüm sonunda, öğrenciler bilgisayarı tüm birimleri ile tanıyacak, edindikleri bilgilerle karşılaşmaları muhtemel teknik problemlerin çözümüne yönelik olarak bilgisayarı daha etkin ve verimli bir şekilde kullanacak ve ayrıca bilgisayarın günümüz dünyasındaki yerini daha yüksek bir bilinç düzeyinde kavrayabilecektir. 1.Bilgisayarın Tanımı Bilgisayar, kısa, uzun veya karmaşık aritmetik hesapları kısa sürede ve hatasız yapabilen, belirlenmiş mantıksal bağlantılara dayalı karar verebilen, kullanıcı tarafından giriş birimleri aracılığıyla girilen ve işlenen her türlü veriyi ve bilgiyi düzenlemeye, depolamaya ve istenildiğinde çıkış birimleri aracılığıyla çıktı olarak kullanıcılara sunabilen elektronik bir aygıttır. Verilen bu tanım ışığında bilgisayarın özellikleri için şunlar söylenebilir: 1- Bilgisayar aritmetik ve mantıksal işlemleri hatasız bir şekilde yapabilir. Hatalı sonuç kullanıcı kaynaklıdır, çünkü bilgisayar düşünmez sadece verilen komutlara göre hareket eder. 2- Bilgisayar, insanın çok uzun sürelerde yapabileceği karmaşık hesap ve işlemleri çok kısa sürede yapabilir. 3- Bilgisayar yapılan işlemleri ve girilen verileri saklayabilir. İstenildiğinde de bu verileri bir çıkış birimi yardımıyla kullanıcıya sunabilir. Kısaca bilgisayar, sosyal hayatta ve iş hayatında ihtiyaç duyulan işlemleri hızlı ve hatasız yerine getirerek insan hayatını ve iş hayatını kolaylaştıran tarihin en önemli buluşudur. 1

2.Bilgisayar ve Bilgisayar Teknolojilerinin Tarihi Bilgisayarların gelişimi elektronik alanındaki gelişmelere paralel olarak ilerlemiştir. Elektriksel işlemlerin devamında silikon teknolojisi ve transistörler ile bilgisayar işlemcileri de gelişmiş ve böylelikle günümüzdeki bilgisayar teknolojisine ulaşılmıştır. Hayatı olumlu olarak etkileyen bu gelişmeler sürekli ve hızlı bir şekilde artmakta, bilgisayarların boyutları her geçen gün küçülmekte, kullanılan teknolojik parçaların maliyetlerinin düşmesi ile herkesin satın alabileceği ürünler haline dönüşmektedir. İlk olarak Pascal, Leibniz Hesap Makinesi, Nopier Çubukları gibi mekanik bilgisayarlar üretilmiştir. İlerleyen yıllarda nüfus sayımlarında, sınıflandırmada kullanılan elektromekanik bilgisayarlar üretilmiştir. 1950li yıllara kadar IBM, Harvard Mark I, ENIAC, EDVAC ve UNIVAC adlı birinci kuşak sayılan elektronik bilgisayarlar üretilmiştir. IBM, otomatik sıralı-kontrol hesap makinesi olarak ve Harvard sadece hesap makinesi olarak kullanılmıştır. ENIAC Harvard dan 1000 kat hızlı işlem gücüne sahip 30 ton ağırlığında ve neredeyse bir ev kadar alana yayılan bir mimariye sahipti. ENIAC ın çalışması için 150 bin watt enerji gerekirken saniyede 5 bin işlem yapabilen EDVAC veri ve programın aynı anda bellekte depolandığı bir mimariyle üretildi. UNIVAC ise verileri manyetik teyplerle depolayabiliyordu. Bu bilgisayarların tümünde işlemci olarak çok yüksek enerji harcayan büyük vakum tüpleri kullanılmıştır. Elektronik bilgisayar tarihinin ikinci kuşağında ise transistörlerin gelişimi gerçekleşmiştir. Daha az enerji tüketen, daha ucuza üretilen ve daha hızlı çalışan transistörler ile bilgisayarların boyutları ve maliyetleri düşmüş, işlem hızları ise artmıştır. Devre kartları üzerine binlerce transistörlerin monte edilmesi yardımıyla bilgisayarlar daha az enerji kullanmak suretiyle dış ortama daha az ısı yayarak daha hızlı işlemler gerçekleştirmeye başlamıştır. Üçüncü kuşakta silikon teknolojisinin devreye girmesiyle bilgisayarların maliyetleri daha da azalmış, boyutları ise oldukça küçülmüştür. Bilgisayar hızları ise önceki kuşaklara göre oldukça fazla olmuştur. Bilgisayarlarda işlemci olarak entegre devreler kullanılmış, manyetik diskler verilerin saklanmasında kullanılmaya başlanmıştır. Dördüncü kuşak olan mikroişlemciler ile bilgisayarlar bugünkü halini almıştır ve her geçen gün bilgisayarların hızı, yapabildikleri işlem sayısı ve depolayabildikleri hacim sürekli artmaktadır. Disk, CD ve DVD gibi harici veri depolama kaynaklarının kullanıldığı bu kuşakta bilgisayarların kullanımı iş hayatında ve kişisel bazda yaygınlaşmıştır. Ağ teknolojileri ile birbirine bağlanan bilgisayarlar ile bugünkü bilgisayar çağı gelişmiştir. 3.Bilgisayarın Çalışma Mantığı Bilgisayarlar girilen veriyi işlemek üzere tasarlanmışlardır. Hesap makinesi de bir bilgisayar tanımı içine girebilir. Günümüzde bilgisayar denince akla ilk gelen ise çevre birimleri ile bütünleşik, karmaşık işlemleri çok kısa bir süre içinde gerçekleştiren dizüstü veya masaüstünde kullanılan bilgisayarlardır. Bu türdeki bilgisayarlar, bir işlemci, rasgele erişim belleği (RAM), hafıza birimleri, bilgisayar ağı birimleri, yazıcı, CD ve/veya DVD sürücüleri, monitör, ses ve ekran kartları, klavye, fare gibi birimlerden oluşmaktadır. Doğal olarak bir bilgisayar sistemi oldukça karmaşık bir yapıdadır. Tüm bu birimler elektriksel akımı gösteren I/O çalışma mantığı ile çalışmaktadır. I/O çalışması, bilgisayardaki içindeki ve harici olan birimlerin üzerinde 2

bulunan bir devreden ya da transistörden akımın geçip geçmemesi durumunu gösterir. I konumu elektrik devresinin kapalı olması yani elektrik akımının geçtiği, O konumu ise elektrik devresinin açık olması ile elektrik akımının geçmediği durumu temsil etmektedir. Aşağıda basit bir bilgisayar devresinin açık ve kapalı olması durumlarına göre ampulde gözlenen sonuç gösterilmektedir. Ampul yanmaz Ampul yanar Açık anahtar Açık Devre Pil Kapalı anahtar Kapalı Devre Pil Şekilde de görüldüğü gibi açık devre durumunda devre üzerinde bulunan ampüle akım gelmeyeceğinden dolayı ampül yanmayacak, kapalı devre durumunda ise devredeki enerji dolaşımı tamamlacağı için ampül yanar durumda olacaktır. Bilgisayarda da verilerin işlenmesi, saklanması, çıktısının alınması gibi tüm işlemler bu elektriksel akıma göre çalışmaktadır. I/O çalışma mantığı 1-0 olarak ikili sayı sistemine çevrilerek tüm işlemler bu sayı sistemiyle oluşacak değerlerle yapılmaktadır. Örneğin üzerinde çalışılan bir dosyanın kaydedilmesi komutu verildiğinde bilgisayarda fiziksel olarak bir takım devre ve transistörlerin açılması veya kapanması ile ikili sayı sistemi içinde bu işlemi tamamlayacaktır. Bilgisayardaki bahsedilen bu elektriksel akıma sayısal (dijital) sistem adı verilmektedir. İkili sistem sözü İngilizceden gelmiş olup, binary digit kelimelerinin kısaltılması yoluyla bit olarak adlandırılmıştır. Akımdaki 1 ve 0 değerleri her biri bit şeklinde belirlenmiş ve sayısal bilgi birimi olarak kullanılmaktadır. Dosya boyutu, depolama birimlerinin kapasiteleri, internet ve ağ transfer hızları ifade edilirken bit ve byte birimleri ile bunların katlarına atıfta bulunulmaktadır. Bu birimler arasındaki ilişki aşağıdaki tabloda verilmiştir: 0 ya da 1 1 BIT 8 BIT 1 BYTE 1024 BYTE 1 MEGABYTE 1024 MEGABYTE 1 GIGABYTE 1024 GIGABYTE 1 TERABYTE 4.Bilgisayar Türleri Bilgisayarlar temel olarak boyut ve işlevlerine göre iki şekilde sınıflandırılabilir. Geçmiş yıllarda daha çok kullanılan boyutlarına (mini, süper vb.) göre sınıflandırma günümüzde bilişim alanında meydana gelen çok hızlı gelişme ve değişmelere paralel olarak fiziksel boyutları küçük olmasına rağmen işlevleri oldukça geniş kapsamlı olan bilgisayarların ortaya çıkmasıyla birlikte geçerliliğini kaybetmiştir. Bunun yerine, bilgisayarların aşağıdaki başlıklarla ifade edildiği biçimde işlevlerine göre sınıflandırılması daha uygundur. 3

Kişisel Bilgisayarlar (Personal Computer - PC) 1980 li yılların başında kişisel işletim sistemlerinin geliştirilmesiyle birlikte kişisel bilgisayarlar da piyasaya sunulmuştur. Kişisel bilgisayarlar, belirli bir anda sadece bir kullanıcı tarafından kullanılan bilgisayarladır. Kişisel bilgisayarlarda kullanılan ilk tür, bir masa ya da sabit bir yerde duran sürekli taşınması gerekmeyen, uzun süre mevcut yerinde tutulan ve adını buradan alan masa üstü bilgisayarlardır. Bu bilgisayarlar, diğer kişisel bilgisayar olan dizüstüne göre boyutları açısından büyük ve ağırlardır ve yüksek güç harcarlar, fakat maliyet açısından dizüstü ve diğer tüm bilgisayarlara göre daha düşük bir maliyete sahiptirler. Bu tip bilgisayarlar klavye, fare, yazıcı, DVD/CD sürücü ve ekran birimleri ile birlikte kullanılmaktadır. Masaüstü bilgisayarların dışında, taşınabilir özelliğe sahip kişisel dizüstü ve tablet bilgisayarlarda geçtiğimiz 20 yıl içinde piyasaya sunulmuştur. Bu tür bilgisayarlar taşınabilir olduklarından hafif ağırlıkta, ince bir ekrana sahip, fare ve klavyesi üzerine monte edilmiş olan tek parça gövdeye sahip olarak tasarlanmışlardır. Bununla birlikte özellikle son yıllarda, çeşitli bilişim firmaları farklılık sunmak ve rekabet güçlerini artırmak amacıyla hem dizüstü bilgisayar gibi hem de tablet bilgisayar gibi kullanılabilen taşınabilir kişisel bilgisayar modelleri geliştirerek piyasaya sunmuşlardır. Tablet bilgisayarlar sadece bir monitörden oluşan ve dokunmatik olarak ya da dijital bir işaretleyici yardımıyla kullanılabilir. Sesli komutlar ile kontrol edilebilen modeller de günümüzde piyasada mevcuttur. Taşınabilir bilgisayarlar masaüstü bilgisayarlara göre daha az enerji harcarlar ve şarj edilebilen bir batarya yardımıyla elektrik olmadan da bataryanın gücüne göre bir süre çalışabilmektedir. Günümüzde kullanılan taşınabilir bilgisayarlar herkesin ihtiyaç duyacağı internete girme, müzik film indirme, dinleme, izleme, ofis programlarını kullanma gibi her uygulamayı masaüstü bilgisayarlar gibi yapabildiklerinden ve fiyatlarının da uygun hale getirilmesinden dolayı giderek daha yaygın kullanıma sahip olmaya başlamışlardır. Günümüz bilişim dünyasında artık, kişisel bilgisayarın içinde kendine hissettiren bir yer edinen avuç içi bilgisayarlar (PDA - Personal digital assistants) da kullanıma sunulmuştur. Elektronik bir ajanda görevi gören avuç içi bilgisayarlar, ajanda tutmak, ofis uygulamaları yapmak, internet kullanmak gibi kullanımları içeren, cep telefonundan biraz daha büyük boyuta sahip, bazı modellerinde tuş takımı, elektronik kalem veya fare ve klavyenin yer almadığı dokunmatik ekran teknolojisinin kullanıldığı bir bilgisayardır. Özellikle son birkaç yıl içerisinde avuç içi bilgisayarlar bir dönüşüm geçirmeye başlamıştır. Bu tip bilgisayarlar artık akıllı telefon olarak adlandırılan mobil cihazlara dönüşmeye başlamıştır. Böylece cep telefonu özelliğini de barındıran, ayrıca fotoğraf çekmek, video izlemek ve kaydetmek, ofis yazılımlarını çalıştırmak gibi diğer uygulamaları da içeren taşınabilirliği en yüksek düzeyde kişisel bilgisayarlar olarak kullanıcılara sunulmuş durumdadır. Süper Bilgisayarlar Çok sayıda paralel işlemcilerin birlikte bulunduğu süper bilgisayarlar, saniyede trilyonlarca işlemi hızlı yapabilecek kapasiteye sahiptir. Yüksek sayıda veri içeren ve bu verilerin birbirleri arasındaki büyük sayılardaki işlemleri gerçekleştirmede, nükleer enerji araştırmalarında, animasyon tarzı çalışmalarda kullanılır. Süper bilgisayarlar, çok hızlı işlem ve hesaplama gücüne ihtiyaç duyan günümüzde adı çokça duyulan CERN deneyi gibi deneylerde, güvenlik teşkilatlarında (FBI, CIA, Pentagon, NATO), yüksek yoğunlukta ziyaretçisi olan internet siteleri 4

(gmail, google, amazon, ebay, facebook vb.) gibi kurumlarda ve yerlerde gereken işlemleri ve süreçleri yapmak üzere tasarlanan bilgisayarlardır. Sunucu (Server) Bilgisayarlar Sunucu bilgisayarlar, bir ağa bağlı bilgisayarların ağ üzerinden işlem yapmalarını sağlayan bilgisayarlardır. Donanımsal olarak sunucuların, sorunsuz çalışmak üzere inşa edilmiş, güvenilir, çoklu kullanıcıya hizmet eden, güç kaynakları ile kesintisiz elektrik akışının sağlandığı bilgisayar sistemleri olduğu söylenebilir. E-posta hizmeti sağlamak, bir şirket veritabanının kullanıcılara paylaştırılması, bilgilerin saklanması ve bilgilerin dağıtılması gibi işlemler bu bilgisayarlar tarafından yapılmaktadır. 5.Bilgisayarların Temel Bileşenleri Temel bir bilgisayar sisteminin oluşabilmesi için yazılım, donanım ve kullanıcı gereklidir. Kullanıcı başka bir bilgisayar olabileceği gibi insan da olabilir. Kullanıcı, örneğin fareyle tuşa basma ve klavyeyle yazmak gibi eylemler ile bilgisayarın işlem yapabilmesi için gerekli giriş verilerini sağlayarak başlangıç koşullarını sağlar. Bilgisayar donanımı kontrol eden ve işletim sistemi adı verilen sistem yazılımı ile işlem yapar. İşletim sistemi ile ilgili detaylı bilgi için kitabın üçüncü bölümüne bakılabilir. Bu kısımda temel bileşenlerden yazılım ve donanım ana hatlarıyla ele alınmaktadır. 5.1.Yazılım Bir bilgisayar için gerekli olan yazılımların başında işletim sistemi yer alır. İşletim sistemi, bilgisayar donanımının yönetimini sağlayarak uygulama programlarının çalışabilmesi ve kullanıcının bilgisayarı kullanabilmesi için gerekli ortamı oluşturur. Kullanıcılar bilgisayarı, işletim sisteminin sağladığı olanaklar ve çeşitli uygulama programları vasıtasıyla kullanır. İşletim sistemi olanaklarına örnek olarak ağa bağlanmak için gerekli parametrelerin girilip yapılandırmanın yapılması, ofis programlarından kelime işlemci programı ile oluşturulmuş bir dokümanın sabit diske kaydedilmesi, yazıcıdan bir çıktı alınması ve bilgisayara taşınabilir bir bellek takılması gibi işlemler sıralanabilir. Uygulama programlarına ise çok sayıda örnek verilebilir. Uygulama programları amaca yönelik olarak geliştirilmiştir ve bugün sayıları ancak milyonlarla ifade edilebilir. Kelime işlemci (örnek Microsoft Word), hesap tablosu (örnek Microsoft Excel), sunum (örnek Microsoft PowerPoint), veritabanı (örnek Microsoft Access) gibi ofis programları, resim görüntüleme ve işleme (Microsoft Paint), ses/video işleme ve yürütme (Adobe Premiere), vektörel çizim programları (AutoCAD, FreeHand) ve web tarayıcılar (Internet Explorer, Google Chrome, Mozilla Firefox vb.) gibi örnekleri sayılabilecek daha yüzlerce farklı kategori altında çok sayıda uygulama programı mevcuttur. Kullanıcılar bu uygulama programlarıyla internette gezinip, müzik dinleyebilir ya da rapor hazırlayıp, animasyon geliştirebilir. Tüm bu işlemlerin yürütülme aşamalarında temel yazılım olan işletim sistemi arka planda çalışır durumdadır ve düşük seviyede (kullanıcının bilmesine ve müdahale etmesine gerek olmayacak şekilde) bilgisayar donanımı ile gerekli iletişimi kurup uygulamaların etkin ve doğru çalışması için gerekli organizasyonu yapar. 5.2.Donanım Donanım, bilgisayarın fiziksel yapısını oluşturan tüm elektronik ve mekanik birimleri olarak ifade edilmektedir. Bilgisayar donanımı, merkezi işlem birimi (CPU), ana bellek (memory), giriş- 5

çıkış birimleri ve depolama birimlerinden oluşur. Bu bileşenlerden depolama birimleri bilgisayar sisteminin işleyişi için temel gereksinimlerden değildir ancak kalıcı veri saklamak bilgisayar kullanımının temel amaçlarından olduğundan depolama birimlerine pratikte ihtiyaç vardır. Donanım aygıtları bu kısımda aşağıda sıralana kategoriler altında ele alınarak, temel özellikleri ve işlevleri hakkında bilgi verilecektir. Ana Kart İşlemci Bellek Depolama Birimleri Giriş/Çıkış Birimleri 5.2.1.Merkezi işlem birimi (Mikroişlemci-CPU) Merkezi işlem birimi yani kısa adıyla işlemci, bilgisayarın çalışmasını düzenleyen ve programlardaki tüm komutları tek tek işleyen birimdir. Bilgisayarın birimlerinin çalışmasını ve bu birimler arasındaki veri akışını kontrol eden, veri işleme görevlerini yerine getiren elektronik aygıt olan işlemci bilgisayarın beynidir, çünkü birçok işlem burada bulunan milyonlarca transistör vasıtasıyla işlenmektedir. Daha önce bahsedildiği gibi elektrik akımındaki açma-kapama işlemci üzerinde gerçekleşir. Şu anda dünyada Intel ve AMD markaları mikroişlemci piyasasını ellerinde tutmaktadır. 5.2.2.Anakart (Mainboard) Genel olarak bilgisayarlara özgü bir parça olarak bilinen anakart televizyondan bilgisayarlara kadar birçok teknolojik aygıtta kullanılan bir donanımdır. Bilgisayarı oluşturan tüm donanımların bağlandığı ve birbirleri arasındaki iletişimi sağlayan bir parçadır. İşlemci, RAM, sabit disk sürücüler, ekran kartı, ses kartı, ethernet kartı gibi tüm parçalar, anakart üzerinde bulunan yuvalar ve giriş birimlerine takılmaktadır. Anakart bu parçaların takılmasıyla aralarındaki elektronik iletişimi sağlamaktadır. 5.2.3.Bellek birimleri ROM (Read Only Memory-Sadece Okunabilir Bellek): Değiştirilemeyecek olan programlar bilgisayar üreticileri tarafından bu belleğe kaydedilir. Bu programlar bilgisayar donanımını test eder ve bilgisayar açıldığında sistemi çalışır duruma getirir. Bu tür bir bellekte yazılı programlar ve veriler değiştirilemezler. RAM (Random Access Memory-Rastgele Erişimli Bellek): RAM bilgilerin geçici olarak depolandığı bir hafıza türüdür. Bilgisayarlar genellikle o an üzerinde çalıştıkları programlar ve işlemlerle ilgili bilgileri RAM denen bu hafıza parçasında tutarlar. RAM ve sabit sürücü temel olarak aynı bilgileri saklarlar, ancak işlemcinin RAM'deki bilgilere erişme ve onları işleme hızı, sabit sürücüdeki bilgilere erişme ve onları işleme hızından çok daha büyüktür. RAM miktarı ne 6

kadar çok olursa, işlemci kullandığı bilgilerin o kadar fazla bir miktarını RAM'e yazabilir ve oradan okuyabilir, bu da bilgisayarın performansını arttırır. 5.2.4.Depolama birimleri Sabit disk sürücü Sabit disk sürücü, bilgisayarda mevcut olan bilgileri, bilgisayar kapalı ya da açık durumda iken saklamak için kullanılan hafıza aygıtıdır. Bilgisayarın herhangi bir anda gereksinim duyduğu bilgiler geçici olarak RAM'e yazılıp oradan okunurken, herhangi bir zamanda kullanılacak diğer bilgiler sabit disk sürücüde tutulurlar. RAM'ler bilgiye erişim hızı açısından sabit disk sürücüden çok daha hızlıdır, ancak maliyetleri de sabit sürücülere göre fazladır. Son birkaç yıl içinde yeni sabit disk sürücü teknolojileri ortaya çıkmıştır. Bunlardan en yenisi sayılabilecek SSD(Solid State Disk) artık güncel bilgisayarlarda kullanılmaya başlamıştır. Bu disk teknolojisi taşınabilir bellekler gibi bir yapıya sahiptir ve birkaç saniye içerisinde bilgisayarın açılıp kapanabilmesine imkan vermektedir. CD/ DVD sürücü CD, "Compact Disc" kelimelerinin baş harflerinden oluşan bir kısaltmadır. CD'ler sayısal verilerin makineler tarafından okunabilir bir şekilde depolanabildikleri standart bir ortamdır. Lazer tabanlı bir okuyucu tarafından okunabilirler. CD üzerindeki her ize veriler ardışık olarak yazılmaktadır fakat CD üzerindeki izlere doğrudan ulaşılabildiğinden CD üzerindeki verilere de herhangi bir sıra olmadan erişilebilmektedir. Bir CD üzerinde yaklaşık 700 MB civarında bilgi depolanabilir. Dış görünüşü CD ile aynı olan DVD, sayısal çok yönlü disk (Digital Versatile Disk) kelimelerinin kısaltmasıdır. CD ye göre daha fazla kullanılan DVD üzerinde uygulanan teknoloji ve farklı veri depolama yöntemlerinden dolayı CD nin 7 katı fazla, yaklaşık 4,5 GB kadar depolama yapılabilmektedir. Günümüzde 25 GB a kadar veri depolayabilen Bluray adı verilen diskler mevcuttur ve güncel bilgisayarlar ya da ev sinema sistemleri ile birlikte satışa sunulmaktadır. Hafıza kartı (Memory Card) Cep telefonları, fotoğraf makineleri, kameralar gibi bir çok cihazda geniş veri depolama olanağı sunan bu kartlar, taşınabilir ve küçük boyutlara sahip birer bellektir. Boyutlarına göre yüksek hafıza kapasitesine sahip olan bu kartlar, yeni nesil televizyonlar, tabletler gibi araçlara doğrudan takılabilmekte ve içerdiği bilgilere ulaşılabilmektedir. Disket ve disket sürücüler Disket, diğer hafıza aygıtlarına göre oldukça düşük veri depolama kapasitesine sahip dış yüzeyi plastik kaplama olan dörtgen biçimindeki depolama birimidir. Günümüzde bu araçlar neredeyse 7

kullanılmamaktadır, çünkü kapasitesi (1,44 MB) kullanılabilir bir durumda değildir. Disket sürücü; disketleri okuyan aygıttır. Önceki zamanlarda bilgisayar kasası ile bütünleşik gelen bu aygıt, yeni bilgisayarların kasalarında bulunmamaktadır. Taşınabilir bellek (Flash disk) Taşınabilir bellekler, yani birçok kişinin kullandığı isimle flaş diskler, boyutları sebebiyle sık kullanılan, bilgilerin silinip tekrar üzerine yazılabildiği ve yüksek depolama kapasitesine sahip birer bellek aygıtlarıdır. Flaş disk, Evrensel Veri Yolu (Universal Serial Bus - USB) girişi olan her teknolojik aygıta takılabilir. Günümüzde hemen hemen tüm bilgisayar kullanıcıları bu tür belleklerin 2, 4, 8, 16, 32 GB ve daha büyük kapasiteli modellerinden birisini depolama birimi olarak kullanmaktadır. 5.2.5. Giriş-çıkış birimleri Klavye Bilgisayar giriş birimlerinden biri olan klavye, üzerinde harf, rakamlar, özel karakterler ve fonksiyon tuşlarının bulunduğu bir aygıttır. Genelde veri girişi ve bilgisayar yönlendirmelerinin yapıldığı bir birim olan klavye üzerindeki herhangi bir tuşa basıldığında, o komutu içeren işlem, işlemci tarafından değerlendirilerek, ekran kartına oradan da monitöre gönderilerek gösterilir. Klavyeler genelde Q ve F olmak üzere iki farklı dizilime sahiptir. Fare Masaüstü bilgisayarların ayrılmaz bir parçası olan fareler, şekli ve kullanımı ile bilgisayar kullanımını kolaylaştıran küçük ama yararlı bir araçtır. Fare, ekrandaki imlecin hareket ettirilmesini sağlayan, klavyeyle birlikte kullanım kolaylığı sağlayan bir giriş aygıtıdır. Genelde sağ-sol tuş ve ortadaki tekerlekten oluşan farelerin, birçok farklı uygulamaya doğrudan erişmeyi sağlayan ek tuşlara sahip çeşitleri de bulunmaktadır. İlk ortaya çıktığında içinde bulunan plastik bir top aracılığı ile kullanılan fareler, şimdilerde topsuz ve lazer ile yönetilen kablolu ya da kablosuz teknolojilerle kullanılmaktadır. Ekran(Monitör) Ekran veya diğer adıyla monitör mikroişlemciden işlenip gönderilen verilerin gözle görülecek şekilde yansıtıldığı bir çıkış birimidir. Bir ekranın en önemli performans ölçütü yatay ve dikey olarak ekranda bulunan nokta sayısı yani çözünürlüğüdür Yüksek çözünürlüğe sahip bir ekrandaki görüntü düşük çözünürlüğe sahip ekrana göre daha kalitelidir. Bir ekranın boyutu çapraz köşeler arasındaki ölçü birimi olan inç (") ile belirlenmektedir. İngiliz uzunluk ölçü birimi olan inç, 2,54 santimetreye karşılık gelmektedir. Akıllı telefonlar için çoğunlukla 3-5 inç, tabletler için 7-10 inç, dizüstü bilgisayarlar için 10-17 inç, masaüstü bilgisayarlar için 15-25 inç günümüzde standart olarak kullanılan ekran ölçüleridir. 8

Ekran kartı İşlemci, sabit sürücü, RAM veya harici hafıza kartlarından aldığı dijital bilgileri dönüştürüp ekranda gösterilebilir hale getiren aygıttır. Ekran kartları diğer portlardan daha hızlı veri akışı ve transferi sağlayan AGP veya PCI Express yuvalarına bağlıdır. Ekran kartı üzerinde işlemleri yapan bir grafik işleme birimi ve bellek vardır. Ofis uygulamaları ya da birçok uygulamada sorun olmasa da animasyon, oyun, film veya yüksek çözünürlüklü çoklu ortam dosyalarında yapılan işlemler, ekran kartı üzerinde yoğunlaştığından dolayı bu aygıt çabuk ısınmaktadır. Ses kartı Yazıcı Ses kartı, modemde olduğu gibi analog ve sayısal veri dönüşümü yapan bir aygıttır. Bilgisayardaki anakartın genişleme yuvasına takılan ses kartı, bilgisayar üzerinde olan sayısal verileri analog verilere aktararak duyulmasını sağlar, aynı şekilde dışarıdaki analog sesleri de bilgisayarda işlenebilir, kullanılabilir hale getirmek için sayısal hale getirmekte kullanılır. renk tonları belirler. Yazıcı, herhangi bir bilgisayar, fotoğraf makinesi vb. diğer teknolojik araçlarla üretilen şekil, resim, grafik, metin, rapor gibi fiziksel olarak bir kâğıda aktarılması istenen tüm bilgileri lazerle işaretleme, nokta vuruşla işaretleme ya da mürekkep püskürtme gibi yöntemlerle kâğıda aktarılmasını sağlamaktadır. Yazıcılarda, kendilerine has bir mikroişlemci ve yazdırılmak istenen belgeleri hafızasında tutan bir bellek taşır. Yazıcının kalitesini baskı hızı, birim alandaki nokta yoğunluğu ve Bu kısımda açıklanan bilgisayara ait temel donanımlar çok değişmese de her geçen gün daha hızlı, daha küçük boyutlu ve daha işlevli hale gelmektedir. Depolama birimleri ve giriş-çıkış birimleri ise teknolojideki gelişmelerle birlikte sürekli olarak yenilenmekte ve çok farklı işlevler kazanmaktadır. Örneğin çok sayıda düğmesi olan ve kablosuz çalışan fareler, kablosuz çalışan klavyeler, tablet bilgisayar ekranları üzerinde serbest çizim yapabilmeye olanak veren dijital kalemler, 3 boyut destekli monitörler gibi çok sayıda farklı donanım gün geçtikçe bilgisayar kullanıcılarına sunulmaya devam etmektedir. 9

BÖLÜM 2 BİLGİSAYAR AĞLARI VE İNTERNET Bilgisayarın bir ağa ve özellikle internet ağına bağlanması günümüzde vazgeçilmez bir ihtiyaç durumundadır. Bilişim teknolojilerindeki gelişmeler neticesinde bilginin üretilmesi, dağıtılması ve erişilmesinin oldukça kolay bir hale geldiği günümüzde bilgisayar kullanıcıları www, FTP, e- posta gibi çeşitli internet servisleri üzerinden birbirleriyle iletişim kurabilmekte, dosya paylaşıp ortak çalışma yapabilmektedir. Kitabın bu bölümünde bilgisayar ağları ve temel ağ cihazlarının tanım ve işlevleri, internetin tanımı ve tarihi gelişimi, internet servislerine ilişkin kavramların açıklamaları ve son olarak da popüler web tarayıcı yazılımlar ve sosyal ağlar ile birlikte önemli bir internet servisi olan elektronik posta hakkında bilgi verilecektir. Böylece bilgisayar kullanıcılarının ağa bağlanma ve internet servislerini etkin kullanma becerileri artırılarak özellikle kitabın hitap ettiği öğrencilerin öğrenim hayatları boyunca karşılaşabilecekleri ağ bağlantısı problemlerine yönelik çözüm geliştirebilmeleri ve internet üzerinden sunulan içerik ve uygulamaları kolaylıkla kullanabilmeleri hedeflenmektedir. 1.Bilgisayar Ağı (Network) İki veya daha çok bilgisayar arasında; metin, ses, resim ve video verilerinin birbirlerine bakır kablo, fiber optik kablo, kızıl ötesi dalgalar veya radyo frekans dalgaları aracılığı iletilebildiği ve paylaşıldığı yapılara bilgisayar ağı denir. Bir bilgisayar ağında bulunan bilgisayarlar aynı ortamda yan yana duran iki bilgisayar olabileceği gibi kıtalar üzerine yayılmış binlerce bilgisayarda olabilir. Bir bilgisayar ağında bilgisayarların yanı sıra yazıcı, tarayıcı, depolama birimi gibi ortak kullanılabilen kaynaklarda bulunabilir. Bu şekilde ağda bulunan cihazlar kendi başlarına iş yapmaz, ağdaki bilgisayarların komutlarına yerine getirirler. 1.1.Ağ bileşenleri Bir bilgisayar ağı yazılım ve donanım bileşenlerinden meydana gelir. Bir bilgisayar ağında bulunan temel parçalar şunlardır: Fiziksel İletim Ortamı: Bir bilgisayar ağı için en önemli kararlardan biri fiziksel iletim ortamının seçimidir. Fiziksel iletim ortamının seçiminde; iletişim hızı, ağın kurulacağı alan büyüklüğü, mekan özellikleri, ağ kurulum ve işletim maliyetleri gibi unsurlar bilgisayar ağlarının fiziksel iletim ortamının seçiminde etkin unsurlardır. Fiziksel iletim ortamı olarak metal (bakır) kablolar, fiber optik kablolar veya hava kullanılabilir. Fiziksel İletim Yöntemi: Fiziksel iletim yönteminin belirlenmesinde ana etken fiziksel iletim ortamıdır. Eğer fiziksel iletim ortamı için bakır kablo seçilmişse elektrik sinyalleri, eğer fiber optik kablo seçilmişse ışık, eğer hava seçilmiş ise radyo frekans dalgaları veya kızılötesi dalgalar fiziksel iletim yöntemi olarak seçilmesi gerekmektedir. Arayüz Donanımı: Bilgisayardan gönderilen komutların veya verilerin diğer ağ bileşenine gönderilebilmesi için gerekli dönüştürme işlemlerini gerçekleştirilmesini sağlayan 10

donanımlardır. Bu donanımlar ağ kartı olarak adlandırılmaktadır. Ağ kartlarının çalışma özelliklerini seçilmiş olan fiziksel iletim yöntemi belirler. Eğer fiber optik kablo fiziksel iletim ortamı olarak seçilmişse arayüz donanımı tarafından diğer bilgisayara gönderilecek veri ışık sinyallerine dönüştürülerek gönderilir gönderilen ışık sinyalleri de alıcı bilgisayardaki ağ kartı tarafından tekrar veriye dönüştürülerek kullanılır. Ağ İşletim Sistemi: Ağ üzerinde bulunan bilgisayarların birbirleriyle ve ağdaki diğer donanımlarla iletişimini sağlayan yazılımdır. Ağ işletim sistemleri ağa bağlı bilgisayarlar üzerindeki işletim sistemi tarafından işletilir. Novell NetWare, VINES, Microsoft NT ağ işletim sistemlerine örnek olarak verilebilir. 1.2.Ağ çeşitleri Yerel Alan Ağları (LAN, Local Area Networks) Bir laboratuvar, bir bina, bir firma, bir bölüm benzeri küçük alanları kapsayan yüksek hızlı bir ağ yapısıdır. Yerel ağ içinde bilgisayarlar, yazıcılar, çiziciler ve diğer çevre birimleri yer alabilir. Kablosuz Yerel Alan Ağları (WLAN, Wireless Local Area Networks) Yerel alan ağlarında yer alan bilgisayarların ve diğer kaynakların, radyo frekans dalgaları veya kızıl ötesi dalgaları kullanarak kablosuz olarak birbirleriyle iletişim kurdukları yerel alan ağlarına kablosuz yerel alan ağı denir. Geniş Alan Bilgisayar Ağları (WAN, Wide Area Network) Bir ülke içerisinde ya da ülkeler arasındaki yüzlerce veya binlerce kilometre mesafe uzaktaki bilgisayarlar veya bilgisayar ağları arasındaki iletişimi gerçekleştiren ağlardır. 1.3.İç ağ(intranet) / Dış ağ (Extranet) İntranet (iç ağ) temel olarak, internette yer alan protokol ve hizmetlerin herkese açık olmadan sadece kurum içinde özel amaçlı olarak kullanılmasına dayanır. İntranetler sadece bir kuruluşa ait özel bir ağdır. İntranet bir güvenlik duvarı (firewall) aracılığı ile internetten ayrılır yani intranet tarafından internete giriş yapılabilirken internet tarafından intranet tarafına giriş yapılamaz. Dış ağ, işletmelerin internet aracılığı ile uzaktaki iş ortaklarını, ofislerini veya şubelerini kendi iç ağlarına bağlamalarıyla oluşan özel ağdır. Dış ağlarda işletmeye ait özel bilgiler internet üzerinden gönderileceği için şifreleme ve gizliliğin sağlanması gerekmektedir. Bu amaçla özel sanal ağlar (VPN Virtual Private Network) işletmeye ait özel bilgilerin ve verilerin internet üzerinden aktarılmasına olanak sağlar. 1.4.Temel ağ cihazları Ağ Arabirim Kartı (NIC): Bilgisayarın, yazıcının veya depolama ünitesi gibi cihazların bir ağa bağlanmasını sağlayan donanımdır. Ağa bağlanacak olan cihaz özelliklerine göre anakart üzerinde bütünleşik olarak ya da anakart üzerindeki herhangi bir çevresel yuvaya takılı olarak kullanılabilir. Ağ arabirim kartları ağa bağlanmada kullanılan kablonun özelliğine göre sayısal verileri elektrik sinyallerine ya da ışık 11

sinyallerine ya da tam tersi şekilde sinyalleri sayısal verilere çevirir. Kablosuz ağ arabirim kartları ise aldıkları elektromanyetik dalgaları sayısal verilere çevirir. Ağ arabirim kartlarının kendine özgü başka bir kartta olmayan 48 bitlik fiziksel bir adresi vardır. Bu adrese MAC (Media Access Control) adresi denir. MAC adresi kullanıcılar için ağ üzerindeki veri akışını kontrol etmekte kullanılır. Göbek (Hub): En basit ağ cihazlarındandır. 4 ile 24 arasında değişen port sayısına sahip cihazlardır. Kendisine portlar aracılığı ile bağlı olan bilgisayarlara paylaşılan bir yol sunar. Kendisine gelen veriyi bütün portlarına gönderir. Bu nedenle aynı anda haberleşmek isteyen cihazların, hattın boşalmasını beklemeleri gerekir. Anahtarlama cihazı (Switch): Anahtarlama cihazları da göbek cihazları gibi kendisine bağlı bilgisayarlara bağlantı yolu yol sunar. Fakat göbek cihazlarından farklı olarak anahtarlamalı olarak bağlantı yolu sunarlar. Göbek cihazların aksine ağ yapısına dâhil iki bilgisayar birbiri ile haberleşirken anahtarlama özelliğinden dolayı diğer bilgisayarlar da aralarında iletişim kurabilirler. Bundan dolayı göbek cihazlarına göre daha yüksek performans gösterirler. 4 ile 48 arasında değişen port sayısına sahip ve şaseli modelleri vardır. Anahtar cihazı portlarına bağlanan bilgisayarları MAC adreslerine bakarak bilgisayarı tanır. Dağıtım işlemini gerçekleştirmek için kendisine bağlı bilgisayar ve cihazların MAC adreslerini yapısında bulunan tablolarda tutar. Kendisine ulaşan bir veri paketindeki MAC adreslerini inceleyerek veri paketini sadece hedef MAC adresine sahip bilgisayarın bağlı olduğu porta gönderir. Böylece ağdaki çakışmalar engellenir. Tekrarlayıcı (Repeater): Tekrarlayıcılar, bir ağ kartı cihazından aldığı elektriksel veriyi yenileyerek ve ikili koda dönüştürerek ileten ağ cihazlarıdır. Bu yönüyle tekrarlayıcı, hem sinyal gücünün arttırılmasını, hem de elektriksel olarak bozulmuş sinyallerin iyileştirilmesini sağlar. Tekrarlayıcıların sık kullanıldığı ortamlar kablolu ortamların aksine kablosuz ortamlardır. Çünkü kablolu ortamlarda bulunan her göbek, anahtarlama, yönlendirici, vb. cihaz birer tekrarlayıcı olarak çalışır. Köprü (Bridge): Köprü cihazları aynı protokolü kullanan iki veya daha fazla ağı birbirine bağlamak için kullanılan cihazlardır. İki ağ arasına konularak her iki tarafa da aktarılmak istenen verileri inceler. Eğer veri adresi ağdaki bir adres ile örtüşüyorsa verinin o ağa geçmesine izin verir; aksi durumlarda ise verinin ağa geçmesine izin vermez. Yönlendirici (Router): Temel olarak ağlar arasında yönlendirme görevi yapar. Yerel alan ağları arasında (LAN-LAN) ya da yerel alan ağları ile geniş alan ağları arasında (LAN-WAN) bağlantı kurmak amacıyla kullanılır. Üzerinde LAN ve WAN bağlantıları için iki ayrı port bulunur. Bu portlara gerektiğinde yeni portlar eklenebilir. Yönlendiriciler kendi üzerlerinde sahip oldukları işletim sistemleri ile programlanabilir ve gerekli ayarlamalar yapıldığında uzak bir ağa erişmek için mevcut birden fazla yol arasından kullanabilecekleri en iyi seçimi yapabilir. 12

Güvenlik duvarı (Firewall): Özel ağlar ile internet arasında her iki yönde de istenmeyen trafiği önlemek amacı ile kullanılan ağ cihazlarıdır. Verimli olarak kullanılabilmeleri için internet ile özel ağ arasındaki tüm trafik cihaz üzerinden geçmeli ve gerekli erişim izinleri uygun bir şekilde hazırlanmış olmalıdır. Erişim noktası (Access point) Erişim noktası cihazları, göbek, anahtarlama veya yönlendirici cihazlarına takılır ve bulundukları ortama kablosuz iletişim sinyalleri gönderir. Ağ sinyali gönderdikleri ortamda bulunan bilgisayarların ve aygıtların kablosuz olarak ağa bağlanmasını sağlar. Modem: Modem, modulation-demodulation kelimelerinin kısaltılması ile oluşturulmuş bir terimdir. Bilgisayardan aldıkları dijital verileri analog sinyallere dönüştürerek telefon hatlarına aktarılmasını sağlar ve aynı şekilde karşı taraftaki bilgisayardan gelen analog veriyi tekrar digital veriye çevirerek bilgisayara iletir. Çevirmeli modem ve geniş bant modem olmak üzere iki sınıfa ayırılabilir. Çevirmeli modemler telefon hatları üzerinden geniş bant modemlere göre çok daha düşük hızlı bir bağlantı sunarlar. Günümüzde en çok kullanılan modem teknolojisi ADSL modemlerdir. ADSL modemler (Asymmetric Digital Subscriber Line-Asimetrik Sayısal Abone Hattı) standart bakır telefon kabloları üzerinden daha fazla verinin (metin, ses, görüntü vb.) yüksek hızla transfer edilmesine imkan vermek için geliştirilmiş bir modem teknolojisidir. ADSL teknolojisi, sayısal veri ve ses bilgilerinin aynı anda kullanılmasına olanak sağlar. Ses ve veri bilgilerinin birbirlerini etkilememeleri için bir ayırıcı (splitter) kullanılması gereklidir. Asimetrik kelimesi, veri alım (download) ve veri gönderim (upload) hızlarının birbirinden farklı olduğunu ifade etmektedir. ADSL modemler sayısal verileri analog verileri çevirmeden doğrudan olduğu gibi iletirler. Sistem asimetrik olarak çalıştığından veri alma ve veri gönderme için kullanılan bant genişlikleri birbirinden farklıdır. 2.İnternet 2.1.İnternet nedir? İnternet, bilgisayarların ve bilgisayar sistemlerinin birbirine bağlı olduğu, sürekli büyüyen ve dünya çapında yaygın olan bir bilgisayar ağıdır. İnternet üzerindeki bilgisayarlar birbirlerine metal (bakır) veya fiber optik kablolar, uydu bağlantıları, kablosuz (radyo frekans, kızılötesi) bağlantı vb. teknolojilerle birbirleriyle bağlıdır ve geliştirilen TCP/IP protokolleriyle birbirleri arasında bilgi paylaşımına dayalı veri (metin, resim, ses, video vb.) alma/gönderme, vb. birçok işleri gerçekleştirebilmektedir. İnternet; üniversiteler, araştırma kurumları, kamu ve devlet kurumları, kar amacı gütmeyen kurumlar, ticari kurumlar, meslek kuruluşları, sivil toplum kuruluşları, teknoloji geliştiren firmalar, internet bağlantısı ve altyapısı sunan işletmeler, bireyler gibi akla gelebilecek her türlü kullanıcı tarafından kullanmaktadır. Bu nedenle internet üzerinde her türlü bilgiyi bulmak ve ulaşmak mümkündür. 13

2.1.1.Dünyada ve Türkiye de İnternet'in tarihi gelişimi İnternet kavramının temeli 1962 yılına Massachusetts Institute of Tecnology (MIT) 'de J.C.R. Licklider tarafından ortaya atılan ve küresel olarak bağlanmış bir sistemde isteyen herkesin herhangi bir yerden veri ve programlara erişebilmesini ifade eden Galaktik Ağ kavramına dayandırılabilir. 1965 yılında MIT'de araştırmacı olarak çalışan Lawrance Roberts ile Thomas Merrill tarafından bilgisayarların ilk kez birbirleri ile konuşturulması sağlanmıştır Daha sonra bugünkü internetinde temelini oluşturan ARPANET projesi 1966 yılı sonunda uygulamaya konulmuştur. ARPANET çerçevesinde ilk bağlantı 1969 yılında dört merkez arasında yapılmış ve ana bilgisayarlar arası bağlantılar ile internetin ilk şekli ortaya çıkmıştır. 1972 yılı elektronik postanın ilk defa ARPANET içinde kullanılmaya başlandığı tarihtir. Daha sonraki süreçte, ARPANET ağı üzerinde geliştirilen TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) protokolü, 1983 yılından itibaren kullanılmaya başlanmıştır. 1986 yılında da ilk İnternet omurga ağının oluşturulması NSFNet (National Science Foundation Ulusal Bilim Vakfı) tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu süreci takiben, Internet in halka açık hale gelmesi 1989 yılından sonra olmuştur. 1990 Haziran ında TCP/IP nin ilk kullanıldığı ağ olan ARPANet kullanımdan kaldırılmıştır. ARPANET ağının yerini ABD, Avrupa, Japonya ve Pasifik ülkelerinde ticari ve hükümet işletimindeki omurgalar almıştır. 90'lı yıllardan itibaren TCP/IP protokolü ve İnternet büyük bir ivme kazanmıştır. 1991 yılından itibaren ise İnternet in ticari anlamdaki gelişimi başlamıştır. Türkiye internete Nisan 1993'ten beri bağlıdır. İlk bağlantı ODTÜ'den gerçekleştirilmiştir. ODTÜ den sonra 1994 yılında Ege Üniversitesi, Ekim 1995 de Bilkent Üniversitesi, Kasım 1995 de Boğaziçi Üniversitesi ve Şubat 1996 da İstanbul Teknik Üniversitesi bağlantıları gerçekleşmiştir. 1996 yılı Ağustos ayında da TURNET çalışmaya başlamıştır. 1997 yılına gelindiğinde, akademik kuruluşların internet bağlantısını sağlayan ULAKNET çalışmaya başlamış ve üniversiteler omurga yapısıyla birbirlerine bağlanmış ve internet kullanır hale gelmişlerdir. 1999 yılı içerisinde, ticari ağ altyapısında büyük değişiklikler olmuş ve TURNET'in yerini TTNet oluşumu almıştır. 2000'li yılların başından itibaren bireysel ve ticari kullanıcılar TTNet omurgası üzerinden; üniversiteler, akademik kuruluşlar ve ilgili diğer birimler de ULAKNET omurgası üzerinden internet erişimine sahiptir. TTNet ve ULAKNET omurgaları arasında yüksek hızlı bağlantı mevcuttur. 2.2.WWW (World Wide Web) nedir? World Wide Web, ya da kısaca Web, internet ortamı üzerinden bilgiye erişim yolu veya internet üzerine kurulmuş olan bir bilgi paylaşım yöntemidir. WWW veri iletimi için internet üzerinde bulunan HTTP (Hyper Text Transfer Protokol) protokolünü kullanır. WWW, internet ortamında bilgilerin depolanması, biçimlendirilmesi, gösterilmesi ve geri çağrılması için uluslararası kabul edilmiş standartların oluşturduğu sistemdir. İnternet ile WWW arasındaki fark Birçok kişi tarafından internet ile WWW ya da web kavramları aynı şey olarak düşünülmektedir. Fakat internetin tanımından da anlaşılacağı üzerine çok sayıda bilgisayar ve bilgisayar sistemlerinin oluşturmuş olduğu bir bilgisayar ağıdır. WWW ya da web ise internet üzerinde çalışan bir HTTP protokolünü kullanarak web sayfalarının görüntülenebilmesini sağlayan bir internet hizmetidir. 14

2.3.Temel kavramlar 2.3.1.TCP / IP protokol kümesi TCP/IP internette veri transferi için kullanılan TCP (Transmission Control Protokol) ve IP (Internet Protocol) protokollerini temsil eder. Bu protokoller internette veri transferi için kullanılır ve internette kullanılan her türlü servisi sağlarlar. Bu servislere örnek olarak; elektronik posta transferi, dosya transferi, WWW erişimi gibi servisler sayılabilir. Sunucu(server) ve istemci(client) mimarisine göre tasarlanan protokoller, paket anahtarlama tekniği adı verilen bir yöntemle çalışmaktadır. İnternet üzerindeki her bilgisayar, 65.536 farklı TCP portu (iletişim kapısı) aracılığıyla birbirleri ile bağlantı kurabilmektedir. IP (Internet Protocol) adresi Internet ağı üzerinde bulunan her bilgisayarın (cihazın) tekil bir IP adresi vardır. Bu adres bilgisayarların birbirlerini tanımalarını ve iletişim kurmalarını sağlar. IPv4 adresleri noktayla ayrılmış birer byte lık dört byte uzunluğunda sayısal veriden oluşur. Her byte lık küme arasındaki değerlerden oluşmaktadır. Mevcut standarda göre İnternet üzerinde ( ) ayrı bilgisayara IPv4 adresi tanımlamak mümkündür. Örnek IPv4: 193.140.253.2 IPv6 bitlik bir adres yapısına sahip olan IPv4'ün adreslemede artık yetersiz kalması ve ciddi sıkıntılar meydana getirmesi üzerine geliştirilmiştir. İnternet üzerinde ( ) ayrı bilgisayara IPv6 adresi tanımlamak mümkündür. Örnek IPv6: 2001:0DB8:0000:2F3B:02AA:00FF:FE28:9C5A 2.3.2.Hiper metin işaretleme dili (Hyper Text Markup Language) HTML (Hyper Text Markup Language) İnternet üzerinde web sayfası oluşturmak için kullanılan en yaygın metin tabanlı dildir. HTML, bir programlama dili olarak tanımlanamaz. Çünkü HTML kodları ile kendi başına çalışan bir program yazılamaz. Ancak bu dili yorumlayabilen programlar aracılığıyla çalışabilen programlar yazılabilir. HTML dosyalarının aktarımı için HTTP (Hyper Text Transfer Protocol) kullanılır. HTML dosyaları.html ya da.htm uzantısı ile kaydedilerek saklanır. 2.3.3.Hiper metin transfer protokolü (HyperText transfer protocol) İnternet üzerinde bulunan web sayfalarının sunucu tarafından istemci tarafına aktarılabilmesi için çeşitli kural ve yöntemler gerekmektedir. Hiper metin transfer protokolü (HTTP) bu kural ve yöntemleri düzenleyen sistemdir. Web tarayıcıları aracılığı ile bir web sayfasına istek gönderilip sayfa görüntülenmeye çalışıldığında web tarayıcı tarafından otomatik olarak http:// ifadesi eklenir. Web sayfalarının adreslerinin başına eklenen bu ifade sunucu üzerinde bulunan bilgilerin http kural ve yöntemleri çerçevesinde iletilmesi için gerekli komutları verir ve iletişim gerçekleşir. 15

2.3.4.Dosya transfer protokolü (FTP- File transfer protocol) İnternet üzerinde bulunan sunucu ve istemci bilgisayarlar arasındaki çift yönlü dosya transferine olanak sağlayan protokoldür. Dosya transfer protokolü TCP tabanlı bir protokoldür. İstemci, sunucu bilgisayara kendisine ait kullanıcı adı ve şifre ile kendisinin erişim izni olan dizinlere ya da anonymous adı verilen herkes tarafından ulaşılabilecek ortak kullanım alanlarına erişebilir. 2.3.5.Alan adı servisi (DNS-Domain name service) İnternet üzerinde yer alan her web sitesinin bir alan adının (domain name) bulunması zorunludur. Web sitelerine erişebilmek için alan adlarının karşılığı olarak bir IP adresine sahip olması gerekmektedir. DNS (Domain Name System), IP adresleri ile günlük hayatta kullanılan sözcüklerden oluşan internet adresleri arasındaki eşleştirmeyi ve çift yönlü sorgulamayı yapan sistemdir. 2.3.6 URL URL (Uniform Resource Locator), günlük hayatta web adresi veya internet adresi olarak kullanılan yapının adıdır. URL adresleri sayesinde sunucu bilgisayarlara IP adresini bilmeden ulaşabilme olanağı sağlanır. Bir URL sırasıyla; protokol, servis adı, sunucu adı, alan uzantısı, ülke kodu, port numarası, dizin ve dosya adresi olmak üzere bölümlere ayrılmıştır. Aşağıdaki tablolarda kurum ve kuruluşlar için standart olarak belirlenen alan adı uzantıları ile bazı ülkeler için ülke kodları verilmiştir. Uzantı Kurum Kategorisi Ülke Kodu.com Ticari kuruluşlar Türkiye.tr.edu Eğitim kurumları İngiltere.uk.ac Akademik kurumlar Kanada.ca.gov Hükümet kuruluşlarının Almanya.de.int Uluslararası kuruluşlar İtalya.it.mil Askeri kurumlar Amerika.us.net Kendilerine ait özel ağa sahip kuruluşlar İspanya.es.org Ticari amacı olmayan kurumlar İrlanda.ie 2.3.7.Ortam erişim kontrolörü (Media Access Control) Ağ erişim kartları üzerinde 48 bit ten (0-1) oluşan bir MAC adresi olarak adlandırılan bu adres bulunur. Ağ kartı üreten firmalar, ürettikleri her karta ilk 24 biti üretici kodu, son 24 biti ise her kartta farklı olacak şekilde MAC adresini koyarlar. MAC adresleri onaltılık (hexadecimal) sayı sistemine çevrilerek ifade edilir. Tipik bir MAC adresi 00:40:C5:1B:00:EF şeklindedir. Ağ kartları bir diğer ağ kartına veri yollarken alıcıyı diğerlerinden ayırmak için bu MAC adresini kullanır. 2.4.Web tarayıcıları Bu konu başlığı altında İnternet üzerinde bulunan web siteleri içeriklerinin görüntülenmesinde kullanılan internet tarayıcıları hakkında bilgi verilecektir. Günümüzde en çok kullanılan internet tarayıcıları Internet Explorer, Mozilla Firefox, Google Chrome, Safari ve Opera tarayıcılarıdır. 16

2.4.1. İnternet Explorer web tarayıcısı Yaygın olarak kullanılan web tarayıcılarından Internet Explorer Windows işletim sistemleriyle birlikte yüklü olarak gelir. Tüm web tarayıcılar benzer işlevleri yapmakla birlikte kendilerine özel birtakım ek işlev ve eklentiler sunmaktadır. Yukarıdaki resimde Internet Explorer web tarayıcısında bulunan önemli işlev düğmeleri (resimde numaralarla belirtilmiştir) kısaca açıklanmıştır. 1. Görüntülenmekte olan sayfadan önce görüntülenmiş olan sayfaya geri gidilmesini sağlar, 2. Görüntülenmekte olan sayfaya geri düğmesi aracılığı ile geri gelinmiş ve tekrardan sonraki sayfaya gidilmesini sağlar, 3. Görüntülenen sayfaya ait URL bilgisinin gösterildiği adres çubuğudur, 4. Bir tarayıcı içerisinde birden fazla sayfaya sekmeler aracılığı ile ulaşılabilir, 5. Görüntülenmekte olan web sayfasının tarayıcıya ana sayfa olarak atanmasını sağlar, 6. Görüntülenmekte olan web sayfası adresinin sık kullanılanlara eklenmesini sağlar, 7. Tarayıcı ile ilgili yazdırma, yakınlaştırma, güvenlik vb. seçeneklere erişilmesini sağlar, 8. Kaydırma çubukları görüntülenmekte olan web sayfasının dikey veya yatay olarak kaydırılarak görüntülenmesini sağlar. Tarayıcılarla ilgili temel kavramlar Çerez (cookie) : Ziyaret edilen web sayfası bilgilerinin yerel bilgisayarda kaydedildiği dosyalarıdır. Çerezler ziyaret edilen sayfanın daha sonraki ziyaretlerde kullanıcıyı tanımasını sağlar. Önbellek (cache): Ziyaret edilen web sayfalarının bilgisayarda tutularak daha sonraki ziyaretlerde bu sayfaların hızlı bir şekilde açılmasını sağlar. 17

Temel tarayıcı ayarları Internet Explorer web tarayıcısı diğer tarayıcı programların da temel işlevleri arasında yer alan açılış sayfasını (ana sayfa) belirli bir sayfaya ayarlama, daha önce ziyaret edilen sayfalarla ilgili bilgileri temizleme ve bazı web sayfalarında bulunan ve çoğu zaman kullanıcı tarafından istenmeyen ek pencerelerin açılmasını engelleme gibi ayarlamaları destekler. Bu tür ayarlamalar Internet Explorer program penceresinin sağ üst tarafında bulunan Araçlar düğmesi tıklanarak erişilen İnternet Seçenekleri penceresi üzerindeki komutlar kullanılmak suretiyle yapılır. Bu kısımda yapılabilecek ayarlamalardan bazıları aşağıda açıklanmıştır. Ana sayfanın ayarlanması: Internet Explorer tarayıcısında giriş sayfasının ayarlarının değiştirilmesi için açılan pencerede bulunan ilgili alanlar doldurulduktan sonra pencerenin altında bulunan Tamam düğmesine basılarak değişiklikler kaydedilir. Gözatma geçmişinin temizlenmesi: Internet Explorer tarayıcısı aracılığı ile görüntülenen web sayfalarının görüntülenmesi esnasında kaydedilmiş olan geçici dosyaların, tanımlama bilgilerinin, şifre ve parolalar benzeri bilgilerin temizlenmesi istenilirse göz atma geçmişi kısmında yer alan Sil seçeneği seçilir. Silinmek istenilen seçenekler işaretlendikten sonra silinme işlemi gerçekleştirilir. Açılır pencere engelleyicisinin açılması/kapatılması: bazı web sayfalarında kullanılmakta olan ve sayfa ile beraberinde açılmakta olan ilave pencereler olarak tanımlayabileceğimiz açılır pencereler (pop up) web tarayıcıları tarafından otomatik olarak engellenebilmektedir. Eğer açılır pencere engelleyicisinin ayarlarının değiştirilmesi gerektiğinde Gizlilik sekmesinde bulunan ilgili kısımdan gerekli düzenlemeler yapılır. 18