ATIK YAĞLARIN YÖNETİMİ 2013 Faaliyet Raporu

ATIK YAĞLARIN YÖNETİMİ 2013 Faaliyet Raporu

ATIK MOTOR YAĞLARININ YÖNETİMİ 2014 FAALİYET RAPORU

Altınbaş Petrol ve Ticaret A.Ş. Aytemiz Akaryakıt Dağıtım A.Ş. Belgin Madeni Yağlar San. ve Tic. A.Ş. BP Petrolleri A.Ş. Mobil Oil Türk A.Ş. DELTA Akaryakıt Tic. A.Ş. Opet Petrolcülük A.Ş. Petline Petrol Ürünleri A.Ş. Petroyağ ve Kimyasallar San. Tic. A.Ş. OMV Petrol Ofisi A.Ş. Shell & Turcas Petrol A.Ş. The Shell Company of Turkey Ltd. Total Oil Türkiye A.Ş. Turcas Petrol A.Ş. Turkuaz Petrol Ürünleri A.Ş. Bu raporun basımında geri dönüşümlü kağıt kullanılmıştır. Yasal Uyarı Atık Yağların Yönetimi Projesi Faaliyet Raporları sektöre yönelik verilen, verilmesi planlanan bir danışmanlık hizmeti kapsamında değil, sektöre ilişkin gelişmeler hakkında kamuoyunu ve üyeleri bilgilendirmek üzere hazırlanmaktadır. Bu sebeple, faaliyet raporları bir danışmanlık hizmeti olarak yorumlanmamalıdır. Teşebbüsler, faaliyet raporlarında yer alan bilgilere dayanarak verecekleri kararların beklentilerine uygun sonuçlar doğurmayabileceğinin farkında olmalıdır. Faaliyet raporlarında yer alan bilgilerin doğruluğuna azami ölçüde hassasiyet göstermekle birlikte, bilgilerdeki hata, eksiklik, farklı yorumlama ve ticari amaçlı işlemlerde kullanılmasından doğabilecek zararlardan Petrol Sanayi Derneği hiçbir şekilde sorumlu değildir. Teşebbüsler, faaliyet raporlarının bu niteliğinin farkında olarak hareket etmelidir.

İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1. Giriş 2 2. Madeni Yağ Sektörünün Durumu 3 2.1 Yasal Düzenlemeler 3 2.2 Türkiye Madeni Yağ Tüketim Miktarları 5 SAYFA NO 3. Atık Yağların Yönetimine İlişkin Mevzuat 10 3.1 Atık Yağ Üreticilerinin Yükümlülükleri 10 3.2 Ulusal Atık Taşıma Formunun Önemi ve Düzenleme Esasları 12 4. PETDER Atık Yağların Yönetimi Çalışmaları 13 5. Atık Yağları Değerlendirme Yöntemleri 22 5.1 Atık Yağların Geri Kazanımı 22 5.1.1 Atık Yağlardan Hammadde Geri Kazanımı 23 5.1.2 Atık Yağlardan Enerji Geri Kazanımı 23 5.1.3 Atık Yağların Bertarafı 23 6. PETDER Atık Yağların Yönetimi Projesi ile Sağlanan Faydalar 24 7. Atık Motor Yağı Toplamada Karlılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri 26 8. Atık Motor Yağlarının Toplanması ve Taşınması 32 9. Atık Yağ Taşıma Araçları Dolum, Taşıma ve Boşaltım Kuralları 34 10. Atık Yağ Toplama ve Taşıma İşlerinde Görev Alan Personelin Eğitimi 34 11. PETDER Sağlık, Emniyet, Çevre Uygulamaları 36 11.1 Denetim ve İzleme 36 12. Anlaşmalar 37 12.1 İşbirliği Protokolleri 37 12.2 Katılım Protokolleri 37 12.3 Teslimat Protokolleri 38 13. Tanıtım, Eğitim ve Biliçlendirme Çalışmaları 38 13.1 Poster, Broşür, Kitap ve Yayınlar 38 13.2 Toplantı ve Eğitim Çalışmaları 40 14. PETDER Bir Varil Bir Ağaç Projesi 41 15. Raporlamalar 43 16. Atık Üreticileri ile İlişki Yönetimi 43

ÇINAR Anavatanı Kuzey Amerika, Avrupa nın doğusu ve Asya dır. Çınarlar ormanlardan daha ziyade dere, ırmak ve nehir yataklarında bulunsa da esasen süs bitkisi olarak yetiştirilir. Genç yaşlarından itibaren genel olarak hızlı büyürler Uzun ömürlüdürler. Yaşlı çınarlar zamanla içleri çürüyüp boşaldığı halde yaşamlarını sürdürürler. Çınar odunundan, alet sapları, fıçı yapımında ve mobilyacılıkta, ayrıca yakacak olarak yararlanılır. 1

1. GİRİŞ Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından 21 Ocak 2004 tarihinde yayınlanan Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ile madeni yağ üreticilerine, ithalatçılarına piyasaya sürülen motor yağlarını atık hale geldikten sonra toplama yükümlülüğü getirilmiştir. Petrol Sanayi Derneği (PETDER) İktisadi İşletmesi bünyesinde 19 Nisan 2004 tarihinde başlatılan Atık Yağların Yönetimi Projesi ile bu Yönetmelik hükümlerini yerine getirmek üzere bir çalışma başlatılmıştır. 30 Temmuz 2004 tarihinde Çevre ve Orman Bakanlığı ile imzalanan işbirliği protokolü çerçevesinde, Atık Yağların Yönetimi Projesi ile motorlu taşıtlarda kullanılan ve atık hale gelen motor yağları araç servisleri, akaryakıt istasyonları ve kamuya ait araç bakım istasyonlarından doğru koşullarda lisanslı ve yetkili ekiplerce toplanmaktadır. 30 Temmuz 2008 tarihinde yenilenen Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği sonrasında, Petrol Sanayi Derneği, Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından 4 Eylül 2008 tarihinde Yetkilendirilmiş Kuruluş olarak atanmıştır. Yönetmelikle birlikte atık hale gelen motor yağlarının Yetkilendirilmiş Kuruluşlar veya motor yağı üreticileri dışında kişi ve kuruluşlarca toplanması yasaklanmıştır. PETDER atık motor yağı toplamakla yetkilendirilmiş tek kuruluştur. Proje ile atık yağların Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından lisanslandırılmış tesislerde çevre ve insan sağlığına zarar vermeyecek şekilde işlem görmesi, atık üreten noktaların belirlenmesi ve bilinçlendirilmesi amaçlanmaktadır. Çalışmanın başladığı Mayıs 2004 tarihinden itibaren, toplanan atık motor yağı miktarı ve toplama yapılan nokta sayısı her yıl artarak devam etmiş ve ülke çapına yayılmıştır. Motor yağı değişim noktalarında oluşan atık motor yağları ulusal atık taşıma formu düzenlenerek lisanslı özel araçlarla toplanmakta ve kategorilerine uygun olarak geri kazanım (enerji veya hammadde) veya bertaraf amaçlı olarak değerlendirilmek üzere lisanslı işletmelere teslim edilmekte, yasal belgeleme işlemleri eksiksiz yerine getirilmekte ve bu işlemler için atık üreticilerinden herhangi bir ücret talep edilmemektedir. Tüm bu hizmetlerin yasalara uygun olarak - tüm ülke çapında, miktar ve sınır gözetmeksizin - yerine getirilmesi için gerekli ilave maliyetler ise PETDER desteği ile yürütülmektedir. Atık yağların, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nca belirlenen esaslar dahilinde ham madde ve enerji geri kazanımı amacı ile Rafinasyon ve rejenerasyon tesisleri, çimento, kireç ve demir çelik fabrikalarında işlenmesi veya bertaraf edilmesi ile çevre ve insan sağlığına zarar verebilecek atık yağlar ülke ekonomisine kazandırılmaktadır. PETDER in son 10 yılda topladığı atık yağ miktarı 160.103 ton, proje için bu dönemde kullanılan kaynak miktarı ise 34,2 milyon TL dir. 2

2. MADENİ YAĞ SEKTÖRÜNÜN DURUMU 2.1 YASAL DÜZENLEMELER 2011 ve 2012 yılları ülkemizde madeni yağ sektörü açısından önemli düzenlemelerin yapıldığı yıllar olmuştur. Akaryakıt harici ürünlerin, akaryakıt yerine kullanılmasının önüne geçilmek üzere yapılan düzenlemelerin direkt madeni yağ sektörüne yansımaları olmuştur. 2011 yılından günümüze yapılan düzenlemeler aşağıda tarihsel sıra ile değerlendirilmiştir. 23 Ocak 2011 TOBB tarafından yayınlanan Kapasite Kriterleri ile getirilen Üretim Yetkinlik Değerlendirmesi uygulaması ile Madeni Yağ Üretimlerinde bir puanlama sistemine geçilmiş ve bu düzenleme sonrasında EPDK tarafından 10 Ağustos 2011 tarihinde yapılan düzenleme ile; Madeni Yağ Lisansı başvurularında, lisansa konu tesise ait Üretim Yetkinlik Puanı en az % 50 olan Kapasite Raporunun Kuruma ibraz edilmesi, zorunlu kılınmıştır. 12 Şubat 2011 Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu tarafından 12 Şubat 2011 tarih ve 27844 Sayılı Resmi Gazete de yayınlanan Madeni Yağların Ambalajlanması ve Piyasaya Sunumu Hakkında Tebliğ ile madeni yağ sektöründe üretimi yapılan ürünlerin tedarikinden piyasaya arzına kadarki süreçler detaylı olarak düzenlenmiştir. Tebliğ de 17 Şubat 2011 ve 23 Aralık 2011 tarihlerinde iki defa değişiklik yapılmıştır. 28 Nisan 2011 tarihinde yapılan düzenleme ile de farklı markalara yapılacak üretimlere ilişkin usul esaslar belirlenmiştir. Madeni Yağların Ambalajlanması ve Piyasaya Sunumu Hakkında Tebliğ ile birlikte ihraç ürünler dahil olmak üzere üretimi yapılan tüm ürünler için üreticilere TSE standardına uygun ürün piyasaya sunma zorunluluğu getirilmiştir. Bu zorunluluk beraberinde hemen hemen tüm madeni yağ standartlarının tadil/revizyon ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. 2011 yılında başlayan standart tadil revizyon süreci güncel gereklilikler doğrultusunda günümüzde de yaşayan bir süreçtir. Bununla birlikte teknolojik açıdan sürekli bir gelişme içerisinde olan madeni yağ sektöründe bu standartların revizyonu da dünyadaki değişime ve gelişime bağlı olarak sürekli revize edilmeye ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Tebliğe göre üretimi yapılan ürünlere ilişkin standartta bir revizyon yapılması durumunda, ürünlerin revize standarda uygunluğunun en geç altı ay içinde belgelendirilmesi gerekmektedir. Tebliğde yapılan diğer bir düzenleme ile piyasaya 5 litrenin üzerinde sunulacak madeni yağlar için de kurumca belirlenen bilgilerinin (TSE Standart Numarası, Tipik Özellikleri, kg veya litre olarak miktar bilgisi, GTİP numarası vb.) etiket üzerinde bulundurulması zorunlu kılınmıştır. Yapılan ithalat, üretim, satış bilgilerinin ve dönem sonu stokların Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu bazında Maliye Bakanlığı Gelir idaresi Başkanlığına üçer aylık dönemlerde, üç ayın bitimini müteakiben 35 gün içinde bildirilmesi zorunluluğu getirilmiştir. Yeminli mali müşavir raporu ile tüm ithalat, üretim ve satış faaliyetlerinin denetlenmesi ve denetimlerde ibraz edilmek üzere muhafazası yasal bir zorunluluktur. 5 Ocak 2012 2008 yılından itibaren ortaya çıkan bir diğer sorun da tecil terkin uygulaması kapsamında yapılan bir takım faaliyetlerin neden olduğu vergi kaybı ve haksız kazançlardır. Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı nca yayınlanan 5 Ocak 2012 tarihli 16 Numaralı ÖTV Sirküleri ile piyasaya arz edilecek ürünlerin etiket, sevk irsaliyesi ve faturaları üzerinde bulundurulması zorunlu kılınan GTİP numarasının Gümrük ve Ticaret Bakanlığının ilgili birimlerinden (Gümrük Laboratuvarları) tevsik edilmesi zorunlu kılınmıştır ancak yüksek tecil oranları ve uygulamanın takibinin güçlüğü sorunun artarak devam etmesine neden olmuştur. 25 Şubat 2012 Madeni yağ ve müstahzarlar arasındaki vergi farklılıklarının suistimal edildiği süreçte 25 Şubat 2012 tarihli Bakanlar Kurulu Kararı ile 27. ve 34. Fasıllarda yer alan madeni yağ, baz yağ ve müstahzarların ÖTV tutarları eşitlenmiş ve bu tür suistimaller bir ölçüde engellenmiştir. Bununla birlikte madeni yağ katkısı olarak 3

ifade edilen 38. fasılda yer alan maddeler ise ÖTV oranlarının yüksek olması sebebi ile bu tür faaliyetlere konu edilmemiş ancak 38. Fasılda yer alan ÖTV ye tabi olmayan bazı maddelerin madeni yağ katkısı olarak 0 ÖTV ile satıldığı durumlar ortaya çıkmıştır. 12 Haziran 2012 2011 yılında ithalat yolu ile ülkeye giren 1 milyon tonun üzerinde baz yağın, 2012 yılında da aynı şekilde devam etmesi sonucunda, baz yağın reel tüketici dışında ithalatının önüne geçmek üzere de Gümrük Ticaret Bakanlığı tarafından 12 Haziran 2012 tarihinde yapılan düzenleme ile antrepolardaki solvent ve baz yağın serbest dolaşıma sokulmak üzere satışı yasaklanmıştır. 17 Ağustos 2012 Maliye Bakanlığı tarafından 17 Ağustos 2012 tarihinde yayınlanan ÖTV Genel Tebliği ile de ithalatta akaryakıt harici ürünlerden alınan teminat tutarları %5 den %25 e çıkartılmıştır. 27 Ağustos 2012 Yapılan bunca düzenlemeye karşın devam eden 10 Numara Yağ adı altında yapılan faaliyetlerin önüne geçmek üzere 27 Ağustos 2012 tarihinde yayınlanan Akaryakıt Kaçakçılığı İle Mücadeleye İlişkin Başbakanlık Genelgesi sonrasında ise sorunu kökünden çözmek üzere bir başka sürece girilmiştir. 9 Ekim 2012 Başbakanlık genelgesi sonrasında akaryakıt kaçakçılığının önüne geçmek üzere Petrol Piyasası Kanunu nda değişiklik çalışmaları başlatılarak, akaryakıt harici ürünlerin ithalatı EPDK tarafından taslak bir mevzuatla yayınlanmış ve 9 Ekim 2012 tarihinde Bakanlar Kurulu Kararı olarak, 11 Ekim 2012 tarihinde ise Maliye Bakanlığı tarafından yayınlanan ÖTV Tebliği ile tecil terkin uygulamasına son verilerek Özel Tüketim Vergisi nde iade sistemine geçilmiştir. Yine Ekim 2012 de Yargıtay tarafından verilen emsal bir karar ile de 10 Numara Yağı satan kadar kullananın da sorumlu olduğu karara bağlanmış ve bu emsal bir karar olarak büyük bir boşluğu ortadan kaldırdığına ilişkin basında yer alan haberler olmuştur. 24 Nisan 2013 Madeni yağların kayıtdışı kullanımını önlemek amacıyla, Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu tarafından yayınlanan tebliğ ile akaryakıt harici petrol ürünlerinin yurtiçi kaynaklardan temininde ve serbest dolaşıma girişinde, 1 Temmuz 2013 itibariyle uygunluk yazısı düzenlenmeye başlanmıştır. Ülkemizde, baz yağlar üzerinden yapılan kaçak ve kayıt dışı faaliyetlerden dolayı hak ettiği değeri göremeyen madeni yağ sektörünün, yayınlanan mevzuatlar sonrasında dünyada olduğu gibi Türkiye de de hak ettiği yere konumlanması en büyük arzumuzdur. 4

2.2 TÜRKİYE MADENİ YAĞ TÜKETİM MİKTARLARI Türkiye madeni yağ tüketimi AKPET, LUKOIL, ATAK, BP, MOIL, OPET, POAŞ, SHELL ve TOTAL firmalarının gönüllü katılımı ile sağlanan veriler, TÜİK tarafından yayınlanan Dış Ticaret İstatistikleri ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı na sunulan beyanlar üzerinden tahmini olarak hesaplanmaktadır. 2013 yılında 416 bin ton olarak gerçekleşen Türkiye madeni yağ tüketimi 2014 yılında 411 ton olarak gerçekleşmiştir. Bin ton 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 25 18 24 28 154 169 210 201 2013 2014 Taşıt Yağları Endüstriyel Yağlar Deniz Yağları Gresler Şekil 1: Türkiye Madeni Yağ Tüketim Miktarları (bin ton) 2014 yılında tüketilen madeni yağların %48 ini taşıt yağları, %41 ini ise endüstriyel yağlar oluşturmaktadır. Deniz Yağları 7% Gresler 4% Endüstriyel Yağlar 41% Taşıt Yağları 48% 48% Şekil 2: Türkiye Madeni Yağ Tüketim Miktarları, Yüzdesel Dağılım 5

Bin Bin ton ton 250 250 200 35 200 32 35 32 150 150 100 176 100 169 176 169 50 169 50 0 0 2013 2014 2013 2014 Motor Yağları Dişli ve Transmisyon Yağları Motor Yağları Dişli ve Transmisyon Yağları Şekil 3: 2013 ve 2014 Yıllarında Taşıt Yağları Tüketim Miktarları (bin ton) 2014 yılında tüketilen 200 201 ton taşıt yağının büyük bir kısmı motor yağı olarak ticari araçlarda kullanılmıştır. 200 180 180 3 160 3 160 3 49 3 140 50 49 120 140 50 100 120 100 80 60 80 124 60 116 124 124 116 40 116 20 40 20 0 0 2013 2014 2013 2014 Ticari Araç Binek Araç Motosiklet Şekil 4: 2013 ve 2014 Ticari Yıllarında AraçMotor Yağları Binek Araç Tüketim Miktarları Motosiklet (bin ton) Bin Bin ton ton 180 160 33 Diğer Bin ton 140 120 100 80 27 15 8 9 26 13 9 10 30 Trafo Yağlar Dişli Yağları Metal İşleme Yağları 60 Proses Yağları 40 20 69 74 Hidrolik Yağlar 0 2013 2014 Şekil 5: 2013 ve 2014 Yılları Endüstriyel Yağlar Tüketim Miktarları (bin ton) 6

Ülkemizde 2014 yılında kullanılan endüstriyel yağların %44 ünü hidrolik yağlar oluşturmaktadır. Diğer 19% Trafo Yağlar 8% Hidrolik Yağlar 44% 44% Dişli Yağları 5% Metal İşleme Yağları 6% Proses Yağları 18% Şekil 6: 2014 Yılı Endüstriyel Yağların Kullanım Alanı (%) Bin ton 40 35 30 25 20 15 10 5 0 31 33 3 2 2013 2014 Hidrolik Fren Sıvısı Antifriz Şekil 7: 2013 ve 2014 Yılları Kimyasallar Tüketim Miktarları (bin ton) Tablo 1 de verilen resmi rakamlar, geçtiğimiz yıllarda madeni yağ sektöründe kullanılmak üzere baz yağ olarak ithal edilen ve motorin piyasasında yaygın olarak kullanılan ve satılan 10 numara yağ vb. isimler altında yapılan piyasa faaliyetleri sebebi ile Türkiye de gerçek madeni yağ olarak tüketilen miktarın üzerinde bir miktarda madeni yağın piyasaya arz edildiğini göstermektedir. Ülkemizde piyasaya sunulan baz yağ miktarı, madeni yağ ithalat ve ihracat miktarları üzerinden yapılan değerlendirmeye göre 2011 yılında madeni yağ ihtiyacının üzerinde bir milyon ton madeni yağ piyasaya arz edilmiştir. Talep fazlasının 2014 yılında 300.000 tona düşmesi 10 numara yağ sorunun çözümüne yönelik olarak atılan adımların etkisini göstermektedir. 7

Tablo 1: Türkiye Madeni Yağ İthalat, İhracat ve Tüketim Miktarları Kaynak: TÜİK, TÜPRAŞ, PwC Baz Yağ (TON/YIL) 2010 2011 2012 2013 2014 Baz Yağ İthalatı 955.659 1.033.622 832.627 743.795 591.346 Madeni Yağ İthalatı 75.368 107.434 94.824 114.495 99.292 Katkı ve Müstahzar İthalatı 70.688 70.909 61.363 72.350 68.648 Rafineri Baz Yağ Satışı 316.426 380.104 266.000 154.291 119.697 Piyasaya ARZ (A) 1.418.141 1.592.069 1.254.814 1.084.931 878.982 Baz Yağ İhracatı 1.366 1.052 706 3.858 3.264 Madeni Yağ İhracatı 143.338 139.580 135.000 174.070 165.457 Katkı ve Müstahzar İhracatı 10.958 5.514 6.551 13.695 4.979 Madeni Yağ Yurt İçi Satışı 416.000 411.000 408.000 416.000 417.000 Toplam TALEP (B) 571.662 557.146 550.257 607.623 590.699 FARK (A-B) 846.479 1.034.923 704.557 477.308 288.283 Alınan başarılı tedbirler ve uygulamaların sonucu olarak, 2014 yılında talep fazlası yağ miktarı 288.283 tona kadar düşmüştür. Ancak halen talep fazlası yağ mevcuttur. 1200000 1000000 800000 600000 400000 200000 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Şekil 8: Türkiye Piyasasına Sunulan Talep Fazlası Madeni Yağ Miktarı (ton) 8

SERVİ Yaz kış yeşildir, yaprağını dökmez. Yapraklar ilk çıkışta iğne daha sonra pul şeklindedir. Servinin kendine has çok güzel bir aroması vardır. Ağaç içerisinde birçok reçine ve sakız türevi maddeler bulunur, bu maddelerin sağladığı koku çok hoştur. Rüzgârları kırmakta ve yol ağaçlandırmasında rahatlıkla kullanılmaktadır. Servi ağacı, PETDER tarafından sürdürülen BİR VARİL BİR AĞAÇ PROJESİ kapsamında dikimi gerçekleştirilen ağaçlardandır. 9

3. ATIK YAĞLARIN YÖNETİMİNE İLİŞKİN MEVZUAT Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından Avrupa Birliği ne uyum çerçevesinde başlatılan çalışmalar kapsamında, ülkemizde atık yağlarla ilgili olarak 2004 yılında yayınlanan Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ile birlikte başlayan süreçte ve sonrasında yapılan ilave düzenlemelerle önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Tablo 2: Atık Yağların Yönetimine İlişkin Ulusal Mevzuat Tarih Mevzuatın Adı Yürürlük Durumu 21 Ocak 2004 Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği Mülga 14 Mart 2005 Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Yürürlükte 5 Temmuz 2008 Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik Yürürlükte 30 Temmuz 2008 Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği Yürürlükte 22 Haziran 2005 Atıkların Ek Yakıt Olarak Kullanılmasında Uyulacak Genel Kurallar Hakkında Tebliğ Mülga 6 Ekim 2010 Atıkların Yakılmasına İlişkin Yönetmelik Yürürlükte 23 Ocak 2011 TOBB Atık Madeni Yağ Geri Kazanım Tesisleri Kapasite Kriterleri Yürürlükte 18 Ocak 2013 Atıkların Karayolunda Taşınmasına İlişkin Tebliğ Yürürlükte Avrupa Birliği tarafından 19 Kasım 2008 tarih ve 2008/98/EC sayı ile yayınlanan Atık Direktifi nde, atık yağların kaynağında ayrı toplanmasının, doğru atık yönetiminin yapılması ve uygun olmayan bertaraf sonucu çevreye verilecek zararın önlenmesi açısından hayati bir öneme sahip olduğu, atık yağların yönetiminin atık hiyerarşisine göre yaşam döngüsü analizi yapılarak çevre için en fazla yarar sağlayan uygulamaya öncelik verilerek yapılması gerektiği hususlarına vurgu yapılmaktadır. Direktifte ifade edilen Atık Yönetimi Hiyerarşisi ne göre atıklar öncelik sıralaması ile kaynağında azaltılmalı, tekrar kullanılmalı, hammadde olarak geri kazanılmalı, enerji olarak geri kazanılmalı ve en son seçenek olarak ise bertaraf ettirilmelidir. Yaşam döngüsü analizleri atık yağların farklı rafinasyon yöntemleri kullanılarak baz yağa geri dönüştürülmesi ve enerji olarak değerlendirilmesi gibi konularda, çevre etkileri açısından en uygun yöntemlerin belirlenmesinde son derece yararlı sonuçlar vermektedir. 3.1 ATIK YAĞ ÜRETİCİLERİNİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ Araç servisleri ve akaryakıt istasyonları gibi yağ değişimi yapılan yerler; atık yağın kategorisini belirlemeli, yabancı bir madde ile karıştırmadan kategorilerine göre ayrı ayrı geçirimsiz zemin üzerine yerleştirilmiş kırmızı renkli, hacmi en az 200 litre ve en fazla 1250 litre olan, üzerinde Atık Yağ ibaresi yer alan ve yağmur suyundan korunan tank / konteynırlar içinde toplamalıdırlar. Yağ değişimi yapılan noktalarda Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği nin Ek-4 A sında yer alan tüketiciyi bilgilendirici posterler bulundurulmalıdır. Depolama tankları dolduğunda, motor yağı üreticisini veya Yetkilendirilmiş Kuruluşu arayarak bildirimde bulunmalıdır. Atık teslimatında muhakkak surette Ulusal Atık Taşıma Formu düzenlenmeli, aracın lisans belgesi kontrol edilmeli, teslim edilecek atığın motor yağı olması durumunda ise teslimatın yapılacağı aracın Yetkilendirilmiş Kuruluş veya motor yağı üreticisine ait araç olup olmadığına dair belge istemeli ve lisans belgesini kontrol etmelidirler. Düzenlenen Ulusal Atık Taşıma Formunun yeşil nüshası teslimatı müteakip derhal İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğüne gönderilmelidir. Bertaraf nüshası ise 3 yıl süre ile saklanmalı ve denetimlerde yetkili idarelerce talep edildiğinde hazır bulundurulmalıdır. Atık üreticileri, Atık Yönetmeliği Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliğin EK-2 sinde yer alan ve bir önceki yıla ait madeni yağ kullanım ve atık oluşum miktarı esas alınarak düzenlenen Atık Yağ Beyan Formunu doldurarak, takip eden bir sonraki yılın Şubat ayı sonuna kadar İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü ne beyan etmelidir. 10

MAZI Servigiller familyasındandır. Kozalaklı ağaçlardır. Türkiye de doğal olarak bulunmazlar ancak süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Genellikle piramitsi bir görünüm sergileyen mazı ağaçlarının ince, pulsu bir dış kabuğu ve lifli bir iç kabuğu vardır. Dalları ya yatay bir konumdadır ya da yukarı doğru yönelmiştir. Mazı ağacı kerestecilik ve yakacak olarak kullanılmasının dışında boyacılıkta ve eczacılıkta da kullanılır. Mazı yaprakları kaynatılarak yeşil renkte boya elde edilir; pamuk ve yün boyanmasında kullanılır. Mazı ağacı, PETDER tarafından sürdürülen BİR VARİL BİR AĞAÇ PROJESİ kapsamında dikimi gerçekleştirilen ağaçlardandır. 11

3.2 ULUSAL ATIK TAŞIMA FORMUNUN ÖNEMİ VE DÜZENLEME ESASLARI Ulusal Atık Taşıma Formu (UATF) bertaraf sürecinin en önemli resmi belgesidir ve 6+2 nüshadan ibarettir: Yeşil (1 adet), mavi (2 adet), pembe (1 adet), beyaz (2 adet) ve sarı (2 adet) (iki sarı nüsha uluslararası taşımacılık içindir). Taşımadan önce yeşil nüsha atık üreticisi tarafından teslim alınarak ve hemen taşımanın başladığını bildirmek üzere bağlı bulunan ilin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ne gönderilir. Mavi (2), pembe (1), beyaz (2) nüshalar lisanslı aracın yetki belgeli sürücüsüne teslim edilmelidir. Beyaz nüshanın bir tanesinin onaylı olarak atık üreticisine gönderilmesi hususu lisanslı aracın yetkilisine hatırlatılmalıdır. Lisanslı atık yağ taşıma aracında taşıma esnasında mavi (2 adet), pembe (1 adet) ve beyaz (2 adet) nüshalar kontrollerde ibraz edilmek üzere hazır bulundurulmalıdır. Atık, lisanslı tesise kabul edilirse mavi (2 adet), pembe (1 adet) ve beyaz (2 adet) nüshaların lisanslı atık yağ taşıma aracı yetkilisince lisanslı tesise onaylatılması gerekmektedir. Atığın lisanslı tesise kabul edilmemesi durumunda, lisanslı atık yağ taşıma aracı yetkilisi durumu atık yağ üreticisine bildirmeli ve gerekirse atığı üreticisine geri götürmelidir. Şekil 9: Ulusal Atık Taşıma Formunun Dağılımı Atık yağı teslim alan lisanslı geri kazanım tesisi (rafinasyon & rejenerasyon veya ek yakıt tesisi) veya bertaraf tesisi mavi nüshanın bir tanesini saklamak üzere almalı ve diğerini Çevre ve Şehircilik Bakanlığı na göndermelidir. Pembe nüshanın da hemen atık üreticisine geri gönderilmesi gerekmektedir. Atık yağ taşıma aracının yetkilisi onaylı beyaz nüshanın bir tanesini saklamak üzere teslim almalı, diğer onaylı kopyayı ise atık üreticisine geri göndermelidir. Ulusal Atık Taşıma Formlarının üç yıl süre ile muhafaza edilmesi yasal bir zorunluluktur. 12

4. PETDER ATIK YAĞLARIN YÖNETİMİ ÇALIŞMALARI 2014 yılında piyasaya sunulan 201.000 ton taşıt yağından 131.000 ton atık motor ve şansıman yağı ortaya çıktığı tahmin edilmektedir. PETDER tarafından toplanan atık motor yağı miktarı ise 18.000 ton seviyesindedir. Miktarın artırılamamasının temel sebebi, atık yağların yasadışı bir şekilde akaryakıt faaliyetlerine konu edilmesidir. Bu konuda yaşanan problemler ve çözüm önerilerine Bölüm 7 de yer verilmiştir. 250 231 200 217 216 210 201 Bin Ton 150 100 150 141 140 137 131 Satışa sunulan taşıt yağı miktarı Oluşması muhtemel 13.02 kodlu atık motor ve şanzıman yağı miktarı Toplanan 13.02 kodlu atık motor ve şanzıman yağı miktarı 50 18 21 19 19 18 0 2010 2011 2012 2013 2014 Şekil 10: Yıllara Göre Oluşması Muhtemel ve Toplanan Atık Motor ve Şanzıman Yağı Miktarları (bin ton) PETDER tarafından Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği çerçevesinde 2004 yılından günümüze kadar yürütülen atık motor yağı toplama çalışmaları kapsamında son on yılda toplam 81 ildeki, 13 bin 611 farklı atık motor yağı üreticisinden 126 bin 30 sefer yapılarak 160 bin 103 ton atık motor yağı toplanarak lisanslı işletmelerde hammadde, enerji olarak geri kazanılmış veya bertaraf ettirilmiştir. 25000 20.576 20000 17.640 17.780 18.545 18.715 17.750 15000 15.080 16.094 ton 10000 10.425 7.497 5000 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Şekil 11: PETDER Atık Yağların Yönetimi Projesi Yıllara Göre Toplanan Atık Motor Yağı Miktarı (ton) 2014 yılında PETDER tarafından atık motor yağı üreticilerine 14 bin 666 sefer yapılarak toplanan ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ndan lisanslı işletmelere teslim edilen atık motor yağı miktarı ise 17 bin 750 ton olarak gerçekleşmiştir. Lisanslı işletmelere 2014 yılında toplam 1.725 tanker dolusu atık motor yağı teslimatı yapılmıştır. Organizasyona katılım sağlayan şirket sayısı 2014 yılı sonu itibarı ile 79 olup, bu şirketler tarafından bir yıl önce 2013 yılında piyasaya sunulan motor yağı miktarı 208 bin 916 ton olarak gerçekleşmiştir. 13

6000 5000 5082 5322 4290 4340 TL 4000 3000 2462 3140 3110 3423 2000 1853 1299 1000 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Şekil 12: PETDER Atık Yağların Yönetimi Projesi Yıllara Göre Kullanılan Kaynak Miktarı (bin TL) Atık motor yağlarının yönetimi kapsamında 2014 yılında 5,3 milyon TL kaynak kullanılırken, projenin başlangıcından bu yana kullanılan kaynak tutarı 34,2 milyon TL ye ulaşmıştır. 6000 5000 4000 3241 3854 4116 4275 4828 4458 4.581 4465 3000 2000 1000 1132 1920 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Şekil 13: PETDER Atık Yağların Yönetimi Projesi Yıllara Göre İzlenen Atık Üretici Sayısı (adet) İzlenen Atık Üreticisi (adet) Şekil 13: PETDER Atık Yağların Yönetimi Projesi Yıllara Göre İzlenen Atık Üreticisi Adedi Atık motor yağlarının yönetimi kapsamında izlenen atık üreticisi sayısı 2014 yılında 4.465 olarak gerçekleşmiştir. 14

18000 16000 14000 13696 14895 15612 16137 14730 14584 14666 12000 10943 10000 8000 6000 4000 2000 3952 6592 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Şekil 14: PETDER Atık Yağların Yönetimi Projesi Yıllara Göre Toplanan Atık Üreticilerine Yapılan Sefer Sayısı (adet) Atık motor yağlarının yönetimi kapsamında atık üreticilerine yapılan sefer sayısı 14.666, toplam sefer sayısı ise 126.030 olarak gerçekleşmiştir. 25000 20000 3.698 15000 10000 3.229 4.552 1948 3.438 2008 3.367 3.929 3944 3195 5376 3.696 3.489 2.927 3300 3443 2923 5000 2.199 774 4524 1355 6740 9351 10648 10328 10657 11244 11549 11783 11900 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Araç Servisleri Kamu Kurumları Diğer Şekil 15: Toplanan Atık Motor Yağlarının Kaynağına Göre Dağılımı ve Yıllara Göre Değişimi (ton) 2014 yılında araç servislerinden 11.900, kamu kurumlarından 2.923 diğer üreticilerden ise 2.927 ton atık motor yağı toplanmıştır. 15

Akaryakıt İstasyonu 1% Askeri Kurumlar 6% Belediyeler 5% Endüstri Araç Prkı; 1.595; 9% İnşaat Madencilik; 1.090; 6% Araç Servisleri; 11900,292; 67% Kamu Kuruluşları 5% Nakliye Firmaları 1% Yağ Üretm Tesisleri; 309; 2% Yıkama Yağlama 0% Şekil 16: 2013 Yılında Toplanan Atık Motor Yağlarının Sektörel Dağılımı 2014 yılında toplanan atık motor yağlarının 11 bin 900 tonu araç servislerinden, bin 595 tonu endüstri araç parkından, 923 tonu kamu kuruluşlarından, 866 tonu belediyelerden, bin 90 tonu inşaat ve madencilik sektöründen, 309 tonu yağ üretim tesislerinden, bin 133 tonu askeri kurumlardan, 178 tonu nakliye firmalarından, 122 tonu akaryakıt istasyonlarından ve 27 tonu da yıkama-yağlamadan toplanmıştır. Şekil 17: Toplanan Atık Motor Yağlarının Bölgesel Dağılımı 2014 yılında toplanan atık motor yağlarının 7 bin 283 tonu Marmara Bölgesi nden, 2 bin 513 tonu Ege Bölgesi nden, 2 bin 892 tonu İç Anadolu Bölgesi nden, bin 542 tonu Karadeniz Bölgesi nden, 2 bin 40 tonu Akdeniz Bölgesi nden, 709 tonu Güneydoğu Anadolu Bölgesi nden, 771 tonu Doğu Anadolu Bölgesi nden toplanmıştır. 16

İller bazında toplanan atık motor yağı miktarları aşağıda gösterilmiştir. 2014 yılında en çok atık motor yağı toplanan ilk on ilin sıralaması İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa, Kocaeli, Adana, Antalya, Hatay, İçel ve Tekirdağ olarak gerçekleşmiştir. En az atık motor yağı toplanan iller ise Muş, Bitlis, Kilis, Karaman, Ardahan olmuştur. Tablo 3: Toplanan Atık Motor Yağlarının İllere Göre Dağılımı (İller 2014 yılında toplanan atık yağ miktarına göre sıralanmıştır) AKDENİZ BÖLGESİ İller 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Kg Sefer Adana 460.511 576.682 627.970 630.834 579.759 553.493 500 Antalya 426.323 434.183 521.728 530.742 501.681 534.706 422 Burdur 43.319 12.598 16.482 10.257 7.245 8.184 11 Hatay (Antakya) 195.317 214.409 376.748 287.847 296.131 407.363 403 Isparta 40.551 42.434 58.860 38.794 54.220 44.853 38 İçel (Mersin) 371.720 397.296 409.085 446.297 416.976 392.303 293 Kahramanmaraş 128.099 138.823 73.241 78.838 74.033 74.807 69 Osmaniye 22.670 28.755 22.546 20.720 28.208 24.007 48 Toplam 1.688.510 1.845.180 2.106.660 2.044.329 1.958.253 2.039.716 1.784 DOĞU ANADOLU BÖLGESİ İller 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Kg Sefer Ağrı 1.561 1.894 1.650 25.684 5.692 29.003 5 Ardahan 3.158 1.711 3.944 2.449 30.885 4.601 2 Bingöl 28.016 82.147 58.304 48.482 59.309 70.307 23 Bitlis 14.993 4.481 3.044 21.254 2.820 1 Elazığ 64.381 75.490 168.325 74.900 138.461 110.646 90 Erzincan 37.819 49.576 129.944 56.371 75.751 44.234 27 Erzurum 172.870 221.702 289.617 247.981 203.961 246.353 139 Hakkari 5.624 39.035 20.453 9 Iğdır 10.095 18.516 4.668 13.402 26.549 14.986 15 Kars 29.005 19.023 44.863 65.091 41.121 66.172 27 Malatya 50.866 60.617 76.607 116.489 98.143 110.497 89 Muş 5.522 1.249 1.068 7.753 96 1 Tunceli 9.114 4.974 18.020 30.904 14.895 8.006 2 Van 22.249 33.474 41.722 42.000 40.678 43.367 32 Toplam 444.127 584.751 841.957 724.821 803.487 771.541 462 17

EGE BÖLGESİ İller 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Kg Sefer Afyonkarahisar 147.843 140.649 161.327 138.725 137.326 121.321 82 Aydın 126.831 149.276 145.592 124.060 122.874 106.505 131 Denizli 167.854 164.845 163.464 141.872 155.998 129.981 109 İzmir 1.297.574 1.486.555 1.464.595 1.524.734 1.485.280 1.444.804 1.230 Kütahya 178.048 201.194 143.996 173.791 62.806 94.666 37 Manisa 226.371 307.233 222.782 178.057 211.670 186.652 129 Muğla 354.007 378.293 358.879 368.940 259.784 235.195 305 Uşak 89.923 109.193 141.130 148.740 179.097 193.789 68 Toplam 2.588.451 2.937.238 2.801.765 2.798.919 2.614.835 2.512.913 2.091 GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ İller 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Kg Sefer Adıyaman 15.617 9.742 12.312 11.153 17.844 19.031 34 Batman 29.777 38.418 41.631 30.297 17.129 19.334 27 Diyarbakır 146.972 140.212 357.091 162.003 175.623 215.210 151 Gaziantep 200.983 219.702 248.235 308.236 310.276 276.326 170 Kilis 1.855 5.140 2.680 7.730 2.302 4.024 10 Mardin 18.344 11.993 68.297 34.178 50.467 49.695 34 Siirt 43.177 72.030 25.489 7.651 21.799 9.770 6 Şanlıurfa 92.348 130.807 79.232 60.977 96.333 84.361 91 Şırnak 873 364 96.170 30.986 5 Toplam 549.073 628.917 835.331 622.225 787.943 708.737 528 İÇ ANADOLU BÖLGESİ İller 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Kg Sefer Aksaray 33.960 51.968 55.709 76.645 73.993 66.385 43 Ankara 1.772.980 1.627.391 2.085.877 1.553.734 1.751.972 1.720.050 1.305 Çankırı 6.728 14.354 34.735 6.931 15.299 6.509 8 Eskişehir 227.367 307.336 284.855 360.887 313.306 302.910 255 Karaman 29.768 24.638 16.749 13.695 12.652 4.574 6 Kayseri 189.999 260.796 535.926 276.479 344.366 234.447 218 Kırıkkale 5.089 5.408 4.343 3.254 3.413 11.329 15 Kırşehir 13.175 12.370 7.869 9.965 10.138 9.603 9 Konya 279.184 295.929 372.371 327.513 289.999 282.417 275 Nevşehir 22.302 23.084 26.104 21.539 18.538 20.914 26 Niğde 45.052 55.991 63.102 37.243 38.486 36.417 43 Sivas 100.060 130.682 128.511 145.501 157.553 190.993 113 Yozgat 6.053 12.412 5.308 11.490 7.070 6.409 11 Toplam 2.731.717 2.822.359 3.621.459 2.844.876 3.036.785 2.892.957 2.327 18

19

KARADENİZ BÖLGESİ İller 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Kg Sefer Amasya 34.303 40.820 49.975 60.637 46.828 57.788 61 Artvin 63.229 69.355 75.705 54.090 84.916 64.118 28 Bartın 16.738 18.701 25.371 19.027 59.477 36.111 39 Bayburt 2.397 1.900 3.423 5.764 2.168 21.931 6 Bolu 54.603 66.623 100.092 51.600 55.910 72.935 44 Çorum 85.020 82.521 97.405 85.905 70.125 87.619 162 Düzce 79.250 77.602 88.828 121.024 142.680 94.236 108 Giresun 88.643 66.525 77.380 64.894 70.747 60.460 83 Gümüşhane 32.908 32.726 34.493 45.037 47.539 20.384 13 Karabük 6.866 18.014 13.204 10.504 12.679 17.481 20 Kastamonu 77.434 55.204 50.707 46.038 24.807 39.860 25 Ordu 77.460 76.530 89.211 92.834 92.070 75.437 106 Rize 59.240 78.409 59.487 60.069 62.604 65.752 61 Samsun 310.557 301.991 295.191 282.116 281.533 295.081 347 Sinop 30.814 46.572 46.811 51.562 9.650 7.658 10 Tokat 58.012 69.860 65.273 48.650 41.023 44.233 72 Trabzon 269.666 260.307 216.110 219.107 201.268 210.506 233 Zonguldak 534.460 524.397 513.728 421.229 466.711 270.969 130 Toplam 1.881.600 1.888.057 1.902.394 1.740.087 1.772.735 1.542.559 1.548 MARMARA BÖLGESİ İller 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Kg Sefer Balıkesir 197.571 192.094 258.878 228.867 237.856 237.191 208 Bilecik 32.847 43.038 48.821 34.996 33.962 32.587 37 Bursa 782.666 960.353 904.245 871.258 801.161 778.263 761 Çanakkale 221.944 218.413 459.622 172.536 128.333 149.779 112 Edirne 109.769 128.435 115.517 272.052 194.864 132.012 120 İstanbul 4.340.661 4.208.043 4.687.415 4.482.433 4.611.444 4.697.601 3.621 Kırklareli 61.214 68.923 184.343 99.579 127.978 99.642 76 Kocaeli (İzmit) 1.622.071 836.069 921.897 929.536 815.661 631.100 521 Sakarya (Adapazarı) 141.044 144.028 242.250 252.498 378.910 189.538 204 Tekirdağ 225.673 246.773 622.533 409.727 382.372 310.272 234 Yalova 20.962 27.469 20.703 15.971 28.321 23.502 32 Toplam 7.756.422 7.073.638 8.466.224 7.769.453 7.740.862 7.281.487 5.926 20

SÜS ERİĞİ Anavatanı Avrupa dır. Hızlı gelişir. Yuvarlak formlu, dik dallı bir türdür. Yaz döneminde yaprakları koyu kırmızı renge dönüşür. Beyaz çiçeklerini Nisan ayında açmaya başlar. Yetişebilmesi için bol ışığa, bol suya ve kuru humuslu bahçe toprağına ihtiyaç duyar. Üretimi tohumla yapılabilmektedir. Soğuk ve ılıman iklime sahip bütün yörelerde yetiştirilir. Süs eriği, PETDER tarafından sürdürülen BİR VARİL BİR AĞAÇ PROJESİ kapsamında dikimi gerçekleştirilen ağaçlardandır. 21

5. ATIK MOTOR YAĞLARINI DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ Atık yağların değerlendirme yöntemlerine ilişkin olarak gelişmiş ülkeler bazındaki değerlendirmeler yağların yönetimi konusunda standart bir uygulama bulunmadığını, hatta çok farklı yaklaşımlar olduğunu göstermektedir. Atık yağlar, yasal olarak dünya genelinde kontrollü ortamlarda hammadde veya enerji değerinden yararlanmak üzere geri kazanım, tehlikeli atık, bertaraf olmak üzere üç farklı şekilde değerlendirilmektedir. Piyasaya Sunulan Motor ve Şanzıman Yağı Miktarı (2014) Oluşması Muhtemel Atık Motor ve Şanzıman Yağı Miktarı (%65) Toplanan Atık Motor ve Şanzıman Yağı Miktarı (2014) Kayıt Altına Alınamayan Atık Madeni Yağ Miktarı 201.000 ton 131.000 ton 17.750 ton 113.250 ton Piyasaya sunulan motor ve şanzıman yağı miktarı, 2014 yılında 201.000 ton olarak gerçekleşmiştir. Bu miktarın yaklaşık %65 inin atık motor ve şanzıman yağına dönüştüğü tahmin edilmektedir. Ülkemizde 2014 yılında toplanarak kayıt altına alınan 17.750 ton atık motor yağı, toplam atık motor ve şanzıman yağı miktarının %13,5 ini oluşturmaktadır. Geriye kalan 113.250 bin ton atık yağın yasadışı faaliyetlere konu olma riski bulunmaktadır. Bu rakamlara talep fazlası madeni ve baz yağ da dahil edildiğinde, 10 Numara Yağa konu olabilecek yağ miktarı 402 bin ton olarak çok daha yüksek rakamlara ulaşmaktadır. 5.1 ATIK YAĞLARIN GERİ KAZANIMI 2014 yılında PETDER tarafından toplanan atık motor yağı miktarı 17.750 ton olarak gerçekleşmiştir. Toplanan atık motor yağının %10,5 i (Kategori 1) hammadde olarak geri kazanılmak üzere lisanslı rafinasyon ve rejenerasyon tesislerinde, %88 i (Kategori 2) enerji PETDER olarak geri ATIK kazanılmak YAĞLARIN üzere YÖNETİMİ ve ihraç PROJESİ kayıtlı olarak yurt dışına gitmiş ve çimento, kireç veya demir-çelik 2014 fabrikalarında, Yılında Toplanan %1,5 i (Kategori Atık Motor 3) ise Yağlarının tehlikeli atık Kategori olarak Bazında bertaraf Dağılımı tesisinde değerlendirilmiştir. (ton;%) 265 1,5% 1.852 10,5% 15.633 88% Kategori 1 Kategori 2 Kategori 3 Şekil 18: 2015 Yılında Toplanan Atık Motor Yağlarının Kategori Bazında Dağılımı (Ton; %) 22

5.1.1. Atık Yağlardan Hammadde Geri Kazanımı Atık yağların yeniden rafinasyonu sonucunda, atık yağın kirlilik derecesine ve kullanılan prosese bağlı olarak öncelikle baz yağ elde edilmektedir. Atık yağların hammadde olarak geri kazanımı iki şekilde yapılmaktadır. Atık yönetimi ilkeleri açısından bu iki yöntem; Madeni yağın kullanım yerinden üreticisi tarafından alınan numune alınarak içeriğinde bulunan katkı maddesi miktarının veya yağın görevini yapabilirliğinin kontrol edilmesi ve kullanım yerinde basit işlemlerden geçirilerek temizlendikten veya iyileştirildikten sonra yeniden kullanılması, Lisanslı rejenerasyon tesislerinde yeniden rafinasyon işlemine tabi tutularak baz yağ üretilmesidir. Prensip olarak, düşük miktarda su, yakıt, kum, vb. kirleticiler ve oksidasyon ürünleri içeren, biyolojik olarak bozulabilir özellikte olmayan ve 50 ppm den az PCB/PCT içeren atık yağların baz yağ elde etmek üzere yeniden rafinasyon işlemlerine tabi tutulması teknolojik bir seçenektir. Bu nedenle geri kazanım amacıyla toplanacak atık yağların kaynağında ayrılması çok önemlidir. Yasal mevzuata göre, atık yağ geri kazanım faaliyetinde bulunmak isteyen gerçek ve tüzel kişilerin Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ndan lisans alması gerekmektedir. Lisans prosedürü, geri kazanım sonucu elde edilen ürünlerin standartlara uygunluğunun belgelenmesi amacıyla TSE den Türk Standartlarına Uygunluk, bu ürünlerin piyasaya satışının yapılabilmesi için ise EPDK dan Madeni Yağ Lisansı nın alınmasını gerektirmektedir. 5.1.2. Atık Yağlardan Enerji Geri Kazanımı Atık yağların enerji değerinden yararlanmak üzere çimento ve demir-çelik sektöründe ek yakıt olarak kullanımı dünya genelinde yaygın bir uygulamadır. Atık yağ, içinde bulunan askıda katı maddeler ve su bertaraf edildikten sonra çimento, kireç fabrikaları, demir-çelik üretim tesisleri ve enerji santrallerinde mevcut yakıta belli oranda ilave edilerek ek yakıt olarak kullanılabilmektedir. Ülkemizde, atık yağların ek yakıt olarak kullanıldığı tesislerin Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ndan lisans alma zorunluluğu bulunmaktadır. Yakıt Kalorifik Değer (kcal/kg) Doğalgaz 13.000 Motorin 10.250 Atık yağ 9.500-10.000 Fuel Oil 6 9.600 Linyit 4.600 Tablo 4: Yakıtların Kalorifik Değerlerinin Karşılaştırılması 5.1.3 Atık Yağların Bertarafı Atık yağların içeriğindeki kirletici parametre değerlerinin yasal sınırların üzerinde çıkması durumunda hammadde veya enerji geri kazanım amacı ile kullanılması mümkün olmamaktadır. PETDER tarafından Kategori 3 olarak sınıflandırılan bu nitelikteki atıkların yakılarak bertaraf edilmesi gerekmektedir. 23

6. PETDER ATIK YAĞLARIN YÖNETİMİ PROJESİ İLE SAĞLANAN FAYDALAR PETDER Atık Yağların Yönetimi Projesi ile sağlanan çevresel faydalar: PETDER tarafından 2014 yılında toplanan 17.750 ton atık motor yağı 17,75 milyar metreküp suyu kirletecek büyüklüktedir. PETDER tarafından 2014 yılında toplanan 17.750 ton atık motor yağı 83 milyon kişinin bir yıllık su ihtiyacına karşılık gelen miktarda suyu kirletir. PETDER tarafından 2014 yılında toplanan 17.750 ton atık motor yağı ülkemizin tüketilebilir tüm yeraltı ve yerüstü su potansiyelinin %15 ini kirletebilir büyüklüktedir. PETDER tarafından 2014 yılında toplanan 17.750 ton atık motor yağından 30,6 bin kişinin bir yıllık elektrik ihtiyacını karşılayacak miktarda elektrik üretilebilir. 24

DEFNE Defne, her zaman yeşil bir ağaçtır. Yazın ve kışın yaprağını dökmez. Aromatik bir bitki olan defnenin kokusu hoştur. Defne yaprağı, yemeklere lezzet vermek amacıyla kullanıldığı gibi tıbbi etkileri de bulunmaktadır. Defne yaprağı tentür, çay ve natürel ilaç yapımında kullanılır. Defne yaprakları çorba, balık, et gibi yemeklere koku vermek için de kullanılır. Yapraklarını dökmeyen ve siyah kabuklu ağaç olan defne ülkemizde genel olarak Ege, Akdeniz ve Karadeniz bölgelerinde yetişir. 25

7. ATIK MOTOR YAĞI TOPLAMADA KARŞILAŞILAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Ülkemizde, kaçak ve yasadışı akaryakıt kullanımı konusunda alınan tüm önlemlere ve başarılı adımlara rağmen, 10 Numara yağ olarak bilinen yasadışı/standart dışı akaryakıt kullanımı devem etmektedir. Bu ürünün elde edilmesinde baz yağ kullanıldığı gibi, atık yağlar da kullanılmaktadır. PETDER e teslim edilmeyen atık motor yağları en genel olarak 10 numara yağ üretimi, inşaatlarda kalıp yağı olarak ve ısıtma amaçlarıyla (sanayilerde, seralarda, vb.) kullanılmaktadır. Ancak bunlardan özellikle 10 numara yağ kullanımı can ve mal kayıplarına yol açmakta, vergi kaybı ve haksız rekabet nedeniyle ülke ekonomisine zarar vermekte ve çevreyi kirletmektedir. Yetkili kuruluşa teslim edilmeyen atık motor yağlarının büyük bir kısmı 10 numara yağ adı altında Kamyon / otobüs garajları, Oto sanayi siteleri ve Yol boylarındaki dükkan ve açık alanlar gibi piyasa dışı alanlarda satışa sunulmaktadır. Maalesef tüm olumsuzluklarına ve alınan tüm önlemlere rağmen yasal akaryakıt ürünleri üzerindeki ÖTV sonucu ortaya çıkan haksız kazanç nedeniyle, atık motor yağları yetkili kuruluşa teslim edilmek yerine 1000 TL/Ton a kadar ulaşan bedellerde ticarete konu olmaktadır. PETDER olarak ülkemizin 81 il ve ilçelerinden büyük bir özveriyle atık motor yağı toplanmasına çalışılmakta; atık motor yağı olan herkese miktardan bağımsız olarak ulaşılmakta ve yağı teslim alınmaktadır. Bununla beraber, ülkemizde istenilen düzeylerde atık motor yağı toplanamamaktadır. Bunun en temel nedeni, ÖTV ödenmemesi sonucu atık motor yağlarının yasadışı akaryakıt faaliyetine konu edilmesi yoluyla yüksek kazançlar elde edilmesidir. Bu temel sebep bir taraf bırakılacak olursa, aşağıda PETDER e yeteri kadar atık motor yağı teslim edilmemesinin başlıca sebepleri verilmiştir: 1. Denetimler ve yaptırımlar yetersizdir. Akaryakıt faaliyetine konu 10 Numara yağ konusunda maalesef etkin, yeterli ve istikrarlı denetimler ve bu denetimler sonucu yaptırımlar uygulanmamaktadır. Denetim ve yaptırımların yanı sıra, uygulanan cezalar da kamuoyuyla yeterince paylaşılmamaktadır. Atık motor yağı; Atık yağ üreticisinin yetkilendirilmiş kuruluşa teslim etmemesi, Yetkisiz teslim/satın alanlar, Atık yağı rafinasyon/rejenerasyon adı altında çeşitli yollarla akaryakıt faaliyetlerine konu edenler ve Başta toplu taşıma ve nakliye sektörü olmak üzere tüketiciler tarafından akaryakıt olarak kullanılmasıyla yasadışı faaliyet haline gelmektedir. Denetim ve yaptırımların caydırıcı olmaması nedeniyle, atık madeni yağlar atık yağ üreticisince, yetkilendirilmiş kuruluşa teslim edilmemekte, lisanslı veya lisanssız toplayıcılarca yüksek bedeller ödenerek alınıp satılmakta, rejenerasyon/rafinasyon adı altında çeşitli yollarla akaryakıt faaliyetlerine konu edilmekte, başta toplu taşıma ve nakliye sektörü olmak üzere tüketiciler tarafından akaryakıt olarak kullanılmakta ve tüm bu yasa dışı faaliyetler aynı şekilde yıllardır devam etmekte ve önüne geçilememektedir. Bu tür faaliyetlerin önlenebilmesi için, bu zincirin dört halkasında da ayrı ayrı düzenli ve sürekli etkin denetimler yapılmalıdır. PETDER bu konuda ilgili makamlara çeşitli bildirimlerde bulunmuştur. Bundan daha da önemlisi yapılan denetimler, caydırıcı yaptırımlarla desteklenmeli ve bu tüm kamuoyuyla paylaşılmalıdır. Maalesef yetersiz denetimin yanı sıra caydırıcı yaptırımların olmaması, bu tür faaliyetleri cesaretlendirmektedir. 26

IHLAMUR Ihlamur ağacının yaprakları genellikle yürek şeklinde ve çarpık, kenarları dişli ve uzun saplıdır. Sarkık çiçek demetleri sarımsı bir renge ve karakteristik bir kokuya sahiptir. Çok geç açan bu çiçekler Haziran-Temmuz aylarında kurutularak çay gibi içilir. Ihlamur çiçeği banyosunun da yatıştırıcı bir özelliği vardır. Güzel kokulu çiçeklerinden dolayı ve bir gölge ağacı olarak yetiştirilir. Doğramacılıkta kıymetli olan beyaz bir odun verir. Ihlamur kabuğundaki lif ip ve kaba dokumalarda kullanılır. Arıcılıkta da önemli bir nektar kaynağıdır. 27

2. Atık yağlardan baz yağ üretimi faaliyet EPDK Lisansı kapsamı dışındadır. Atık yağ rejenerasyon/rafinasyon faaliyeti tüm gelişmiş ülkelerde endüstriyel ölçekte rafinerilerdir ve ileri teknoloji kullanarak baz yağ üretmektedirler. Oysa ülkemizde herhangi bir lisansa tabi olmadan genel olarak son derece iptidai yöntemlerle temelde şekilsel (renk ve koku) bir geri kazanım yapılmaktadır. 3. Atık madeni yağlardan baz yağ üretim faaliyetinin yapıldığı tesise ilişkin TS 13541 ve elde edilen ürün baz yağ için TS 13369 standartları zorunlu standartlar değildir. Ülkemizde atık yağdan baz yağ üreten tesisler için uygulanan zorunlu bir standart yoktur. Benzer şekilde elde edilen ürün için de yürürlükteki standartlar zorunlu olarak uygulanmamakta ve bu konulardaki denetimler yeterli yürütülmemektedir. Tesis ve ürüne ilişkin TS 13541 ve 13369 standartları zorunlu standart haline getirilmelidir. 4. Kamu kurumları, belediyeler ve il özel idarelerinden yeteri kadar atık motor yağı teslim alınamamaktadır. Kamu kesiminde dahi atık yağlar yeteri kadar teslim edilmemekte ve farklı alanlarda kullanılmaktadır. 5. Taslak Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği suistimal edilmektedir. 2014 yılında taslak Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği nin yayınlanması atık yağ üreticileri ve atık yağ geri kazanım tesisi sahipleri nezdinde bir beklenti oluşturmuş, bunun neticesinde atık üreticileri daha sonra yüksek ücretlerle satma düşüncesiyle hareket ederek atık motor yağlarının bir kısmını teslim etmiş, bazıları ise hiç teslim etmeyerek kayıt dışı olarak geri kazanım tesislerine teslim etmişlerdir. Bu konuda saha personeli tarafından PETDER e yazılı ve sözlü olarak ihbarda bulunulmuştur. Bu ihbarlar Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile mail yoluyla paylaşılmıştır. PETDER, 2004 yılından itibaren büyük bir özveriyle çalışmalarını sürdürmektedir. Bu çerçevede atık yağı olan herkese miktar sınırlaması olmaksızın gidilmekte ve yağı alınmaktadır. Ancak yukarıda ifade edilen sebeplerden ötür atık yağı üreticileri tarafından yağ teslim edilmemektedir. PETDER in mevcut organizasyonu ve araç kapasitesi halihazırda 30.000 ton atık motor yağını toplayabilecek durumdadır. Ancak bahsi geçen sorunlardan dolayı ortada toplanabilecek atık madeni yağ yoktur. PETDER bu aşamada daha etkin bir toplama organizasyonu için alternatifler ve işbirlikleri üzerinde çalışmaktadır. Bununla birlikte, başta denetim ve yaptırım olmak üzere aşağıda yer alan öneriler ve/veya kamu tarafından uygun bulunacak ilave tedbirler alınmadan daha fazla yağ toplanmasının kolay olmayacağı düşünülmekte olup, aşağıda sunulan önerilerin dikkate alınması durumunda PETDER in Atık Motor Yağı Toplama Organizasyonunun etkinliğinin de aynı ölçüde artacağı öngörülmektedir. Denetimler ve yaptırımlar artırılmalı, verilen cezalar kamuoyuyla paylaşılmalıdır. 10 Numara yağ zincirini dört temel halkasına (atık yağ üreticisi, yasadışı toplayan/taşıyan, 10 Numara Yağ üreticisi ve 10 Numara yağ kullanıcısı) yönelik başta Çevre ve Şehircilik Bakanlığı olmak üzere ilgili kamu kurumları tarafından denetimler artırılmalı, caydırıcı yaptırımlar uygulanmalı ve bunlar kamuoyuyla paylaşılmalıdır. 1. Atık Yağ Üreticileri: Madeni yağ kullanan ve/veya dolayısıyla atık yağ üreten başta araç servisleri ve sanayi sitelerindeki işyerleri olmak üzere giren madeni yağ-çıkan atık yağ miktarı ile teslim edilen atık yağ miktarları ve belgeleri üzerinden yapılacak düzenli denetimlerin atık yağın satışa konu olmasının önüne geçilmesinde çok yararlı olacağı düşünülmektedir. Bu amaçla, atık motor yağı üreten noktaların PETDER e teslim ettiği miktarlar ile İl Müdürlüklerine verdiği ürün alım beyanları karşılaştırılmalıdır. 2. Atık Yağı Yetkisiz Teslim/Satın Alanlar ve Taşıyanlar: Atık motor yağı, toplama yetkisi olmayan araçlar ve kişiler tarafından farklı adlar altında toplanmakta ve 10 Numara Yağ üreticilerine satılmaktadır. Yetkisiz olarak ve zaman zaman maalesef PETDER adı da kullanılarak SEÇ-G standartları olmayan araçlarla yapılan bu tür toplamaların önüne mutlaka geçilmeli, bu tür araçların lisansları/ruhsatları iptal edilmelidir. 28

İl Müdürlükleri tarafından verilen araç lisanslarında 1302 kodlu atıkların (atık motor yağı da dahil olmak üzere) taşınabileceği belirtilmektedir. Bu durum atık motor yağı üreticileri tarafından, bu araçların aynı zamanda toplama da yapabileceği şeklinde yorumlanmaktadır ve 1302 kodlu atıkları taşıma izni/yetki belgesi olmayan toplayıcılar tarafından suistimal edilebilmektedir. Bu sebeple, 1302 kodlu ürünlerin taşınabilmesi için gerekli lisansın veya yetkinin sadece Yetkilendirilmiş Kuruluş için taşıma yapan araçlara verilmesi, diğer araçlara verilmemesi veya bu araçlarda Yetkili Kuruluş ile yapılan bir anlaşmanın varlığı şartının da aranması gereklidir. 3. Atık Yağ Geri Kazanım Tesisleri ve 10 Numara Yağ Üreticileri: Geri dönüşüm firmaları tarafından yaklaşık kayıtlı 20.000 ton endüstriyel atık yağ toplandığı tahmin edilmektedir. PETDER in bu firmalara yasal olarak teslim ettiği yaklaşık 2000 ton Kategori-1 atık motor yağı da dikkate alındığında bu firmaların ticari olarak faaliyetlerini devam ettirmelerinin mümkün olamayacağı düşünülmektedir. Bu tesislerin giren hammadde ve çıkan ürün miktarları üzerinde yapılacak denetimler kayıt dışılığı ortaya çıkaracaktır. Geri dönüşüm firmalarının mali olarak sürekli denetiminin yapılması, yaptırımların uygulanması ve bunun kamuoyuyla paylaşılması gerekmektedir. Diğer taraftan, 10 Numara Yağ yasal akaryakıt istasyonları dışında daha çok kamyon/otobüs garajları, oto sanayi siteleri ve yol boylarındaki dükkan ve açık alanlar gibi piyasa dışı alanlarda satışa sunulmaktadır. Bu tür yerler sürekli olarak denetime tabi tutulmalı, akaryakıt satışı yapılması durumunda caydırıcı cezai ve mali yaptırımlar uygulanmalı ve bunlar kamuoyuyla paylaşılmalıdır. 4. 10 Numara Yağ Kullanıcıları: 10 Numara Yağ çeşitli amaçlar için kullanılan yasal bir yağlama ürünüdür. Yasadışı olan bu ürünün akaryakıt faaliyetine konu edilmesi, diğer bir ifadeyle akaryakıt ürünü olarak satılması ve alınmasıdır. Yasadışı bu ticaret, can ve mal kayıplarının yanı sıra önemli bir vergi kaybına ve haksız rekabete yol açmaktadır. 10 Numara Yağı akaryakıt olarak büyük çoğunlukla otobüs, kamyon, kamyonet ve minibüs olmak üzere taşımacılık sektöründe kullanılmaktadır. Bu faaliyetlerin bir kısmı tehlikeli madde ve insan taşımacılığı ile ilgilidir. Geçmişte de yaşandığı gibi çok ciddi kazalara ve can kayıplarına yol açmıştır. Son zamanlarda iş makinaları ve traktörlerde kullanıldığı yönünde duyum alınmaktadır. Başta otobüs, servis araçları ve minibüsler olmak üzere kullanıcıların yol üstü denetimlere tabi tutulması gerekmektedir. EPDK ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı işbirliğiyle bu araçlarda yapılacak yol üstü Ulusal Marker denetimi araçlardaki ürünün yasal olup olmadığını hemen ortaya koyacaktır. Ülkemizin karayolu ana arterleri üzerinde yapılacak düzenli denetimler, aykırılık halinde verilecek cezai ve mali yaptırımlar ve bunun kamuoyuyla paylaşılmasının kullanımın azalması yönünde çok önemli etkisinin olacağı düşünülmektedir. Bu tür bir denetim kaçak akaryakıt satışının da azalmasını sağlayacaktır. Rafinasyon ve rejenerasyon tesisleri EPDK işleme lisansına tabi olmalıdır, zorunlu standartlar uygulanmalıdır. 5. Tüm gelişmiş ülkelerde rafinasyon ve rejenerasyon tesisleri son derece gelişmiş teknoloji kullanan ve yüksek yatırım maliyetleri gerektiren tesisleridir. Sayıca da çok az olan bu tesisler bu ülkelerde bir rafineri gibi faaliyet göstermektedirler. Oysa ülkemizde bu faaliyet son derece basit yöntemlerle ve geçici faaliyet belgeleriyle yürütülmektedir. Bu tesisler, faaliyetin gerektirdiği finansal ve teknolojik yeterliliğe sahip olacak şekilde EPDK lisansına tabi olmalıdır. 6. TSE tarafından belirlenen ve atık yağ geri kazanım faaliyetinin gerçekleştirildiği tesislerin, hizmet yeri standartlarını belirleyen TS 13541 standardına uygunlukları önem arz etmektedir. Bu standart zorunlu olmalı ve yerinde denetimlerle uygunluğu takip edilmelidir. 7. Ülkemizde geri kazanım sonucu elde edilen ürün baz yağ dan daha çok renk, koku itibarıyla şekilsel 29