Bu makale Ocak 2007 tarihinde Vergi Sorunları Dergisi nin 220 numaralı sayısında yayımlanmıştır. YATIRIM ORTAKLIKLARINDAN ELDE EDİLEN GELİRLERİN VE GENEL ANLAMDA YATIRIM ORTAKLIKLARININ VERGİLENDİRİLMESİ M. AYKUT KELECİOĞLU Gelirler Başkontrolörü Yatırım ortaklıkları, özellikle küçük tasarruf sahiplerinin birikimlerinin değerlendirilmesine yardımcı olmak üzere, riskin dağıtılması prensibine göre, halktan toplanan sermaye ile müģterek yatırım yapılmasını sağlayan ve Ģirket hukuki yapısı altında kurulan müesseselerdir. 1 2499 Sayılı Sermaye Piyasası Kanunu nun (SPK) 32 nci maddesine göre yatırım ortaklıkları, SPK kapsamında faaliyette bulunabilecek sermaye piyasası kurumları arasında sayılmıģ olup anılan Kanunun 35 inci maddesinde sermaye piyasası araçları, gayrimenkul, altın ve diğer kıymetli madenler portföylerini iģletmek amacıyla kurulan anonim ortaklıklar olarak tanımlanmıģtır. Yatırım ortaklıkları anonim Ģirket statüsünde kurulmak zorunda olduklarından Kurumlar Vergisi Kanunu (KVK) uygulamasında, yatırım fonlarında olduğu gibi baģkaca bir düzenleme yapılmasına gerek olmaksızın kanunun 1 inci maddesi gereğince sermaye Ģirketi olan bu ortaklıkların kurumlar vergisi mükellefi olmaları söz konusudur. Kurumlar vergisi mükellefi olan yatırım ortaklıkları, sermaye piyasalarını teģvik etmek amacıyla getirilen düzenlemelerin birçoğundan yararlanmaktadırlar. Gelir Vergisi Kanunu (GVK) uygulamasında ise, yatırım ortaklığı hisse senetleri sahiplerinin bu belgelerden elde ettikleri kâr payları ve/veya bu belgeleri elden çıkarmaları dolayısıyla sağladıkları gelirler bağlamında vergilendirme söz konusudur. ÇalıĢmamızda özellikle 5520 sayılı KVK, 5527 sayılı GVK da DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Kanun, GVK nın geçici 67. maddesi ve 2006/10731 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı sonrasında karmaģık hale gelen yatırım ortaklıklarının ve söz konusu ortaklıklardan ede edilen gelirlerin vergilendirilmesini, sistematik bir yaklaģımla ve vergilendirmedeki tarihsel süreci de kapsayacak Ģekilde açıklamaya çalıģacağız. 1. GELİR VERGİSİ MÜKELLEFLERİNİN YATIRIM ORTAKLIKLARINDAN ELDE ETTİKLERİ GELİRLERİN VERGİLENDİRİLMESİ 1.1. YATIRIM ORTAKLIĞI HİSSE SENETLERİNDEN ELDE EDİLEN KÂR PAYLARININ VERGİLENDİRİLMESİ 1.1.1. GENEL DÜZENLEME Yatırım ortaklığı hisse senetleri kâr paylarının nasıl vergilendirileceği irdelenirken, öncelikle ana yapı aktarılmaya çalıģılacaktır. Çünkü özellikle son dönemlerde yatırım 1 N. Füsun NOMER, Yatırım Ortaklıkları, Beta Yayıncılık, Ekim 2003, Ġstanbul: s.16.
ortaklığı hisse senetlerine ait kâr paylarının da dahil olduğu menkul sermaye iratlarının önemli bölümünde tevkifat uygulamasındaki farklılıklar ve belirli bir tarihe kadar uygulanan özel düzenlemeler vergilendirilme sürecinin anlaģılabilmesini güçleģtirmektedir. GVK nın menkul sermaye iradı baģlıklı 75 inci maddesine göre her nevi hisse senetlerinin kar payları menkul sermaye iradı sayılmaktadır. GVK nın 22 nci maddesine göre, yatırım ortaklığı hisse senetleri kar paylarının yarısı benzer nitelikteki menkul sermaye iratlarında olduğu gibi gelir vergisinden istisna edilmiģtir. Vergi istisnası dıģında kalan kısım için bu gelirleri elde edenlerce beyanname verilip verilmeyeceği GVK nın 86 ncı maddesinde yer alan koģulların bulunup bulunmadığına bağlıdır. Bilindiği üzere söz konusu maddede, kazanç ve iratların istisna haddinin içinde kalan kısımları ile tamamı tevkif suretiyle vergilendirilmiģ menkul sermaye iratlarından GVK nın 103 üncü maddesinde yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı aģmayan kısmı için yıllık beyanname verilmeyeceği, diğer gelirler için beyanname verilmesi halinde bu gelirlerin beyannameye dahil edilmeyeceği belirtilmiģtir. Dolayısıyla yatırım ortaklığına ait hisse senetlerinin kâr paylarının yarısı her hâlükârda beyannameye dahil edilmeyecek, kalan kısmı için tamamı tevkif suretiyle vergilendirilmiģ 2 menkul sermaye iradı olması sebebiyle belirli haddi geçmesi durumunda beyannameye ithal edilecektir. Yukarıda belirtilen hükümler aģağıda açıklanacak olan geçici maddelerle tanınan istisna ve yine geçici maddelerle belirlenen tevkifat düzenlemeleri gereği, yukarıda belirtildiği gibi uygulanmamaktadır. Ancak söz konusu hükümlerin yürürlük süreleri dolduğunda ve akabinde benzer bir düzenleme yapılmadığında vergileme bu Ģekliyle yapılacaktır. GENEL OLARAK YATIRIM ORTAKLIĞI GVK MADDE 94 E GÖRE GELĠR VERGĠSĠ KESĠNTĠSĠNE TABĠDĠR. GVK MADDE 22 YE GÖRE KÂR PAYLARININ YARISI ĠSTĠSNADIR. GVK NUN 86 NCI MADDESĠNDEKĠ KOġULLARI SAĞLIYORSA BEYANNAME ĠLE BEYAN EDĠLECEKTĠR. 1.1.2. ÖZEL DÜZENLEMELER 1.1.2.1 31.12.2005 TARİHİNE KADAR YÜRÜRLÜKTE OLAN İNDİRİM UYGULAMASI Bahsettiğimiz belirli bir tarihe kadar uygulanan özel düzenlemeyi 01.01.2006 tarihine kadar yürürlükte bulunan söz konusu hükme göre, menkul kıymet yatırım ortaklıkları, risk sermayesi yatırım ortaklıkları, gayrimenkul yatırım ortaklıkları kâr paylarının söz konusu madde gereğince belirlenen indirim oranının uygulanması suretiyle bulunacak kısmı bu iratların beyanı sırasında indirim oranı olarak dikkate alınıyordu. 3 31.12.2005 E KADAR YATIRIM ORTAKLIĞI GVK MADDE 94 E GÖRE GELĠR VERGĠSĠ TEVKĠFATINA TABĠDĠR. YATIRIM ORTAKLIĞI KAR PAYI KÂR PAYLARI ĠNDĠRĠM ORANI (M. 76/2) UYGULANDIKTAN SONRA 86 NCI MADDEDEKĠ KOġULLARIN VARLIĞI 2 Tevkifat GVK nun 94 üncü maddesinin 6 numaralı fıkrasının b bendinin (i) ve (ii) bentlerine göre yapılmaktadır. 3 GVK nun geçici 55 inci maddesinde yer alan 01.01.1999-31.12.2005 tarihleri arasında yürürlükte bulunan kar payı istisnası yatırım fonları katılma belgleri kar paylarını kapsamakta, yatırım ortaklığından elde edilen kar paylarını içermemektedir
HALĠNDE BEYAN EDĠLECEKTĠR GEÇĠCĠ 55 ĠNCĠ MADDEDE YER ALAN KAR PAYI ĠSTĠSNASI YATIRIM ORTAKLIKLARINI KAPSAMAMAKTADIR. 1.1.2.2. 01.01.2006 TARİHİNDEN SONRA YATIRIM ORTAKLIĞI KAR PAYLARININ GELİR VERGİSİ KESİNTİSİ KARŞISINDAKİ DURUMU 01.01.2006 tarihinde yürürlüğe giren GVK nın geçici 67. maddesi yatırım fonlarının da arasında bulunduğu menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçlarının vergilendirilmesinde köklü değiģiklikler yapmıģtır. Maddeyle yapılan düzenlemeyle çeģitli finansal araçlardan elde edilen getirilerin aynı düzeyde kaynakta vergilenmesi, ticari faaliyetlere dahil olmayan gelirler için kaynakta yapılan bu vergilemenin nihai vergileme olması amaçlanmıģtır. Geçici 67. maddeyle getirilen temel ilkelerden birisi, tevkifat gerçekleģtirilirken mükellefin gerçek veya tüzel kiģi olması, mükellefin tam veya dar mükellef olması, vergi mükellefiyeti bulunup bulunmaması, vergiden muaf olup olmaması ve elde edilen kazancın vergiden istisna olup olmamasının dikkate alınmayacak olmasıdır. Bu Ģekliyle stopaj elde edene göre farklılaģtırılmamaktadır. 4 Buna göre; geçici 67. madde ile 2006-2015 yılları arasında uygulanmak üzere menkul kıymetler ile diğer sermaye piyasası araçlarının elde tutulması ve elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar ile mezkur Kanunun 75. maddesinin (7), (12) ve (14) numaralı bentlerinde yer alan menkul sermaye iratları üzerinden, bankalar, aracı kurumlar ve Takasbank dıģındaki saklamacı kuruluģlar ile kazanç veya iradı sağlayanlar tarafından %15 oranında gelir vergisi tevkifatı yapılacağı hüküm altına alınmıģtır. Anılan maddenin (1) numaralı fıkrasında banka ve aracı kurumların tahsiline aracılık ettikleri kazanç ve iratlar üzerinden bunlar tarafından yapılacak gelir vergisi tevkifatı, (3) numaralı fıkrasında ise banka ve aracı kurumların bir menkul kıymet veya sermaye piyasası aracını anılan maddenin (1) numaralı fıkrası kapsamında tevkifata tabi tutulmaksızın almaları halinde kendilerine satıģ yapanlar adına satıģ ve alıģ bedeli arasındaki fark üzerinden %15 oranında gelir vergisi tevkifatı yapacakları hüküm altına alınmıģtır. 5 Geçici 67 nci maddenin 1 numaralı fıkrasının altıncı bendinde; hisse senetleri kar paylarının hisse sahipleri adına tahsilinde, anılan fıkra hükmünün uygulanmayacağı yani hisse senetlerinden elde edilecek kar payları bu madde gereğince tevkifat yapılmayacağı hüküm altına alınmıģtır. Ancak geçici 67 inci maddede yer alan bu hüküm kar paylarının dağıtıma tabi tutulması durumunda uygulanacak olan stopaj hükümleri ile bir ilgisi bulunmamaktadır. Bilindiği üzere; GVK nın 94 üncü maddesinin 6/b maddesinin (i) ve (ii) alt bentlerinde tam mükellef kurumlar tarafından tam veya dar mükelleflere dağıtılacak GVK nun 75 inci maddesinin 1,2 ve 3 numaralı bentlerinde tanımlanan kar paylarının varlığı halinde bu madde gereğince tevkifat yapılacaktır. Bu bağlamda yatırım ortaklıklarının kar dağıtmaları durumunda dağıtıma tabi tutulacak kar payları üzerinden gerçek kiģilerin gelir vergilerine mahsuben tevkifat yapılacaktır. Bir baģka ifadeyle bu konuda 2005 yılından önce yapılan 4 Erdem ATEġAĞAOĞLU, Gelir ve Kurumlar Vergisi Kanunu Bakımından Menkul Kıymet Gelirlerinin Vergilendirilmesi, Legal Yayıncılık, Ġstanbul: 2006, s.123. 5 Cem TEKĠN- Emre KARTALOĞLU, Menkul Kıymet Gelirlerinin Vergilendirilmesi, YaklaĢım Yayıncılık Mart 2006, s. 208.
uygulamaya geçici 67 inci maddenin yürürlükte bulunduğu 2006-2015 yılları arasında da devam edilecektir. 01.01.2006 TARİHİNDEN SONRA YATIRIM ORTAKLIĞI KAR PAYI GVK MADDE 94 E GÖRE GELĠR VERGĠSĠ KESĠNTĠSĠNE TABĠDĠR. GVK NUN GEÇĠCĠ 67 NCĠ MADDESĠNE GÖRE TEVKĠFATA TABĠ DEĞĠLDĠR. GVK MADDE 22 YE GÖRE KÂR PAYLARININ YARISI ĠSTĠSNADIR. GVK NUN 86 NCI MADDESĠNDEKĠ KOġULLARI SAĞLIYORSA BEYANNAME ĠLE BEYAN EDĠLECEKTĠR. 1.2. YATIRIM ORTAKLIĞI HİSSE SENETLERİNİN ALIM SATIMINDAN ELDE EDİLEN KAZANÇLARIN VERGİLENDİRİLMESİ Gelir Vergisi mükellefleri açısından yatırım ortaklıklarından elde edilen gelirler sadece söz konusu ortaklıkların kâr payından ibaret değildir. Yatırım ortaklığı hisse senetlerinin alım satımından elde edilen kazançlar da bulunmaktadır ve bunlar vergilendirilmektedir. 1.2.1. 01.01.2006 ÖNCESİ VERGİLEME GVK nın mük. 80 inci maddesine göre, menkul kıymetlerin ve diğer sermaye piyasası araçlarının elden çıkarılması değer artıģ kazancı olarak kabul edildiğinden, yatırım ortaklığına ait hisse senetlerinin elden çıkarılmasından doğan kazançlar değer artıģ kazancı olarak gelir vergisine tabi tutulacaktır. Ancak söz konusu maddede özel düzenleme mevcuttur. Buna göre; Türkiye de kurulu menkul kıymet borsalarında iģlem gören ve üç aydan fazla süreyle elde tutulan hisse senetleri ile tam mükellef kurumlara ait olan ve bir yıldan fazla süreyle elde tutulan hisse senetleri hariç, menkul kıymetlerin elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar değer artıģ kazancı olarak kabul edilmekteydi. Bu bağlamda yatırım ortaklığına ait hisse senedini üç aydan az süreyle bulunduran gelir vergisi mükellefleri bu süre içinde söz konusu senetleri elden çıkarırlarsa, elde ettikleri kazanç değer artıģ kazancı olarak vergiye tabi tutulacaktır. Aksi takdirde herhangi bir vergileme söz konusu değildir. 6 Bunun dıģında mükerrer 80 inci maddeye göre bir takvim yılında elde edilen değer artıģ kazancının 2005 yılı için 13.000 YTL lık kısmı gelir vergisinden istisnadır. Dolayısıyla 6 Yatırım ortaklığı hisse senetleri borsada alınıp satılırlar. Bu nedenle kurulmuģ bir ortaklığın hisse senetlerine yatırım yapmak isteyen tasarruf sahipleri Borsa da iģlem yapmaya yetkili bir aracı kuruluģa talimat vererek ikincil piyasada bir ortaklığın hisse senedini yine aracı kuruluģlar aracılığı ile Borsa da satabilirleri ( Kaynak: Menkul Kıymet Yatırım Ortaklığı Tanıtım Rehberi, www.spk.gov.tr).iv Seri 11 No lu Gayrimenkul Yatırım Ortaklıklarına ĠliĢkin Esaslar Tebliği nin 14 üncü ve IV Seri 14 Nolu GiriĢim Sermayesi Yatırım Ortaklıklarına ĠliĢkin Esaslar Tebliği nin 12 nci maddelerine göre, ortaklıklar satıģ süresinin bitim tarihini takip eden 15 gün içinde çıkardıkları hisse senetlerinin Borsa kotuna alınması için gerekli belgenin verilmesi istemiyle Kurul a baģvurur ve belgenin alınmasını takip eden 15 gün içinde de hisse senetlerinin Borsa ya kote edilmesi için Borsa ya müracat zorunludur. Bu nedenle yatırım ortaklıkları hisse senetlerinin Türkiye de kurulu menkul kıymet borsalarında iģlem gören hisse senetleri olması sebebiyle açıklamalarımızda tam mükellef kurumlara ait olan ve bir yıldan fazla süreyle elde tutulan hisse senetlerinin elden çıkarılmasından sağlanan kazançların değer artıģ kazancı sayılmayacağına iliģkin mükerrer 80 inci madde hükmüne yatırım ortaklıkları bağlamında yer verilmemiģtir.
üç aydan az süreyle elde tutulan yatırım ortaklığı hisse senetlerinin elden çıkarılmasından elde edilen gelirin 13.000 YTL nı (2005 yılı için ) aģan kısmı gelir vergisine tabi olacaktır. AĢağıda açıklanacak olan geçici 67 nci maddeye kadar, yatırım ortaklığı hisse senetlerinin elden çıkarılmasından doğan kazançlar için GVK nun 94 üncü maddesine göre herhangi bir tevkifat uygulaması söz konusu olmamıģtır. 01.10.2006 TARİHİNDEN ÖNCE YATIRIM ORTAKLIĞI HİSSE SENETLERİNİN ELDEN ÇIKARILMASINDAN DOĞAN KAZANÇLAR HĠSSE SENETLERĠNĠN ELDEN ÇIKARILMASI SURETĠYLE ELDE EDĠLEN GELĠRĠN GVK MÜK. MADDE 80 E GÖRE DEĞER ARTIġ KAZANCI OLARAK KABUL EDĠLMESĠ ĠÇĠN, SÖZ KONUSU HĠSSE SENETLERĠNĠN ÜÇ AYDAN AZ SÜREYLE ELDE TUTULMASI GEREKMEKTEDĠR. DEĞER ARTIġ KAZANCI OLARAK KABUL EDĠLEN BU GELĠRĠNĠ 2005 YILI ĠÇĠN 13.000 YTL SI GELĠR VERGĠSĠNDEN ĠSTĠSNADIR. DEĞER ARTIġ KAZANCI OLARAK KABUL EDĠLEN GELĠR ĠÇĠN HERHANGĠ BĠR TEVKĠFAT UYGULAMASI SÖZ KONUSU DEĞĠLDĠR. 1.2.2. 01.01.2006-01.10.2006 TARİHLERİ ARASINDA VERGİLEME Yatırım ortaklığına ait hisse senetlerinin elden çıkarılmasında elde edilen gelir yine niteliği itibariyle değer artıģ kazancıdır. Ancak bu noktada 5281 sayılı kanunla GVK nun mükerrer 80 inci maddesinde yapılan değiģikliğe dikkat etmek gerekmektedir. Buna göre 01.01.2006 tarihinden itibaren tam mükellef kurumlara ait olan ve iki yıldan fazla süreyle elde tutulan hisse senetleri hariç olmak üzere menkul kıymetlerin elden çıkarılmasından doğan kazançlar değer artıģ kazancı sayılmaktadır. Ayrıca menkul kıymetlerin elden çıkarılmasından doğan kazançlar için 01.01.2006 tarihinden itibaren geçerli olan 6.000 YTL lık gelir vergisi istisnası uygulanmamaktadır. Yeni durumda, hisse senetlerinin menkul kıymet borsalarında iģlem görüp görmemesinin bir önemi olmaksızın, iki yıldan az süreyle elde tutulan hisse senetlerinin elden çıkarılmasından doğan kazançlar değer artıģ kazancı sayılmıģtır. Bu durumda yatırım ortaklığı hisse senetleri Ģayet iki yıldan az süreyle elde tutuluyor ise, bu senetlerin elden çıkarılmasından doğan kazanç mük. 80 inci madde kapsamında değer artıģ kazancı olarak gelir vergisine tabi olmalıdır. Ancak bu uygulamayı belirleyebilmek için GVK nun 67 inci maddesinin de irdelenmesi gerekmektedir. Burada da karģımıza tarihsel süreçte ikili bir uygulama çıkmaktadır. Geçici 67 inci maddenin getirdiği temel prensip gereği yatırım ortaklığı hisse senetlerinin elden çıkarılmasından doğan kazançların da % 15 oranında gelir vergisi kesintisine tabi tutulması gerekmektedir. Ancak 01.10.2006 tarihine kadar yürürlükte bulunan, yani 01.01.2006-01.10.2006 tarihleri arasında uygulanan düzenlemeye göre; menkul kıymet yatırım ortaklıklarının hisse senetlerinin alım satımı için geçici 67 inci maddeye göre tevkifat yapılmayacaktır. Aynı maddenin 8 numaralı bendine göre de yatırım ortaklıklarının hisse senetlerinin alım satımından elde edilen kazançlar için yıllık beyanname verilmeyecektir.
Diğer yandan yine geçici 67 inci maddedeki özel düzenleme gereği tam mükellef kurumlara ait olup, ĠMKB da iģlem gören ve bir yıldan fazla süreyle elde tutulan hisse senetlerinin elden çıkarılmasın da geçici 67 inci madde kapsamında tevkifat yapılmayacak, Aynı maddenin 8 numaralı bendine göre de yatırım ortaklıklarının hisse senetlerinin alım satımından elde edilen kazançlar için yıllık beyanname verilmeyecektir. Bu durumda menkul kıymet yatırım ortaklığı dıģındaki yatırım ortaklıkları hisse senetlerinin elden çıkarılmasında, bir yıldan az süreyle elde tutulan söz konusu hisse senetlerinin elden çıkarılmasında geçici 67 nci maddeye göre tevkifat yapılacaktır. Tevkifat yapılması durumda geçici 67 nci maddenin 7 numaralı bendine göre yıllık beyanname verilmez. Bu hisse senetleri Ģayet bir yıldan fazla süreyle elde tutulmuģsa,elden çıkarma dolayısıyla elde edilen gelir hiçbir suretle vergilenmeyecektir. Tevkifat oranı 23.07.2006 tarihine kadar % 15, bu tarihten sonra ise % 10 dur. Tevkifat nihai vergi olacak, tevkifata tabi tutulan kazançlar için yıllık beyanname verilmeyecek, diğer gelirler nedeniyle beyanname verilmesi durumunda da bu gelirler beyannameye dahil edilmeyecektir. 7 Geçici 67 nci maddeye 5527 sayılı kanunla yapılan değiģiklik ile eklenen cümleye göre 07.07.2006 tarihinden itibaren dar mükellefler tarafından yukarıda belirtilen türde bir gelir elde edilmesi durumunda tevkifat oranı % 0 olarak uygulanacaktır. 01.10.2006-01.10.2006 TARİHLERİ ARASINDA YATIRIM ORTAKLIĞI HİSSE SENETLERİNİN ELDEN ÇIKARILMASINDAN DOĞAN KAZANÇLAR GVK MÜK. M.80 E GÖRE DEĞER ARTIġ KAZANCI OLARAK KABUL EDĠLĠR. GEÇ. 67 NCĠ MADDEYE GÖRE 01.01.2006-01.10.2006 TARĠHLERĠ ARASINDA; -MENKUL KIYMET YATIRIM ORTAKLIĞI HĠSSE SENETLERĠNĠN ELDEN ÇIKARILMASINDAN ELDE EDĠLEN GELĠRLER ĠÇĠN TEVKĠFAT YAPILMAZ. YILLIK BEYANNAME VERĠLMEZ. - DĠĞER YATIRIM ORTAKLIKLARINDA; BĠR YILDAN AZ SÜREYLE ELDE TUTULAN HĠSSE SENETLERĠNĠN ELDEN ÇIKARILMASINDAN ELDE EDĠLEN GELĠRLER ĠÇĠN TEVKĠFAT YAPILIR. GEÇ. 67 NCĠ MADDEYE GÖRE 01.10.2006 TARĠHĠNDEN SONRA TÜM YATIRIM ORTAKLIKLARI ĠÇĠN BĠR YILDAN AZ SÜREYLE ELDE TUTULAN HĠSSE SENETLERĠNĠN ELDEN ÇIKARILMASINDAN ELDE EDĠLEN GELĠRLER ĠÇĠN TEVKĠFAT YAPILIR. TEVKĠFAT YAPILMASI DURUMUYNDA TEVKĠFAT ORANI 23.07.2006 TARĠHĠNE KADAR % 15, BU TARĠHTEN SONRA ĠSE % 10 DUR. TEVKĠFAT NĠHAĠ VERGĠDĠR. 07.07.2006 TARĠHĠNDEN SONRA DAR MÜKELLEFLER TARAFINDAN YATIRIM ORTAKLIĞI HĠSSE SENETLERĠNĠN ELDEN ÇIKARILMASINDAN 7 Ancak bu noktada geçici 67 nci maddenin 11 numaralı bent hükmüne dikkat etmek gerekir. Buna göre; dar mükellefler de dahil olmak üzere, bu madde kapsamında tevkifata tâbi tutulan ve yıllık veya münferit beyanname ile beyan edilmeyeceği belirtilen menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçlarının elden çıkarılmasından doğan kazançları için takvim yılı itibarıyla yıllık beyanname verilebilir. Beyan edilen gelirden, aynı türden menkul kıymetler için yıl içinde oluģan zararların tamamı mahsup edilebilir. Beyan edilen gelir üzerinden %15 oranında vergi hesaplanır.
DOĞAN KAZANÇLAR ĠÇĠN TEVKĠFAT ORANI % 0 DIR. 1.2.3. 01.10.2006 TARİHİNDEN SONRA VERGİLEME 01.10.2006 tarihinden sonra yatırım ortaklığı hisse senetlerinin elden çıkarılmasından doğan kazançların mükerrer 80 inci madde karģısındaki durumu 01.01.2006-01.10.2006 tarihilerini içeren kıst dönemdeki durumu ile aynıdır. Ancak, 01.10.2006 tarihinden sonra yatırım ortaklığı hisse senetlerinin elden çıkarılmasında elde edilen gelirin vergileme rejimini saptayabilmek için, kıst dönem uygulamasında olduğu gibi geçici 67 nci madde hükümlerine bakmak gerekmektedir. 01.10.2006 tarihinden sora geçici 67 nci maddede 5527 sayılı kanun sonrasında yapılan düzenleme yatırım ortaklığı hisse senetlerinin elden çıkarılmasından doğan kazançların vergilemesinde, kıst döneme nazaran, bir sadeliğe gitmiģtir. 01.10.2006 tarihinden sonra yatırım ortaklığının türünün bir önemi olmaksızın yatırım ortaklıkları hisse senetlerinin elden çıkarılmasında tam mükellef kurumlara ait olup, ĠMKB da iģlem gören ve bir yıldan fazla süreyle elde tutulan hisse senetlerinin elden çıkarılmasında geçici 67 nci maddeye göre tevkifat yapılmaz hükmü uygulanacaktır. Bir baģka ifadeyle bir yıldan az süreyle elde tutulan yatırım ortaklığı hisse senetlerinin elden çıkarılmasında tevkifat yapılacak, aksi durumda tevkifat yapılmayacaktır. Tevkifat yapılması durumda geçici 67 nci maddenin 7 numaralı bendine göre yıllık beyanname verilmez. Tevkifat oranı 23.07.2006 tarihine kadar % 15, bu tarihten sonra ise % 10 dur. Tevkifat nihai vergi olacak, tevkifata tabi tutulan kazançlar için yıllık beyanname verilmeyecek, diğer gelirler nedeniyle beyanname verilmesi durumunda da bu gelirler beyannameye dahil edilmeyecektir. 8 Geçici 67 nci maddeye 5527 sayılı kanunla yapılan değiģiklik ile eklenen cümleye göre 07.07.2006 tarihinden itibaren dar mükellefler tarafından yukarıda belirtilen türde bir gelir elde edilmesi durumunda tevkifat oranı % 0 olarak uygulanacaktır. Yani 07.07.2006 tarihinden itibaren ister menkul kıymet yatırım ortaklığına ait olsun, isterse diğer yatırım ortaklıklarına ait olsun, bu ortaklıklara ait hisse senetlerini elden çıkarlar dar mükellef gerçek kiģiler ise geçici 67 nci maddeye göre tevkifat yapılmayacaktır. 8 Ancak bu noktada geçici 67 nci maddenin 11 numaralı bent hükmüne dikkat etmek gerekir. Buna göre; dar mükellefler de dahil olmak üzere, bu madde kapsamında tevkifata tâbi tutulan ve yıllık veya münferit beyanname ile beyan edilmeyeceği belirtilen menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçlarının elden çıkarılmasından doğan kazançları için takvim yılı itibarıyla yıllık beyanname verilebilir. Beyan edilen gelirden, aynı türden menkul kıymetler için yıl içinde oluģan zararların tamamı mahsup edilebilir. Beyan edilen gelir üzerinden %15 oranında vergi hesaplanır.
01.10.2006 TARİHİNDEN SONRA YATIRIM FONLARI KATILMA BELGELERİNİN ELDEN ÇIKARILMASINDAN DOĞAN KAZANÇLAR GVK MÜK. M.80 E GÖRE DEĞER ARTIġ KAZANCI OLARAK KABUL EDĠLĠR. GEÇ. 67 NCĠ MADDEYE GÖRE 01.10.2006 TARĠHĠNDEN SONRA TÜM YATIRIM ORTAKLIKLARI ĠÇĠN BĠR YILDAN AZ SÜREYLE ELDE TUTULAN HĠSSE SENETLERĠNĠN ELDEN ÇIKARILMASINDAN ELDE EDĠLEN GELĠRLER ĠÇĠN TEVKĠFAT YAPILIR. TEVKĠFAT YAPILMASI DURUMUYNDA TEVKĠFAT ORANI 23.07.2006 TARĠHĠNE KADAR % 15, BU TARĠHTEN SONRA ĠSE % 10 DUR. TEVKĠFAT NĠHAĠ VERGĠDĠR. 07.07.2006 TARĠHĠNDEN SONRA DAR MÜKELLEFLER TARAFINDAN YATIRIM ORTAKLIĞI HĠSSE SENETLERĠNĠN ELDEN ÇIKARILMASINDAN DOĞAN KAZANÇLAR ĠÇĠN TEVKĠFAT ORANI % 0 DIR. 2. KURUMLAR VERGİSİ MÜKELLEFLERİNİN YATIRIM ORTAKLIKLARINDAN ELDE ETTİĞİ GELİRLERİN VERGİLENDİRİLMESİ 2.1. YATIRIM ORTAKLIĞI HİSSE SENETLERİNDEN ELDE EDİLEN KÂR PAYLARININ VERGİLENDİRİLMESİ Yatırım ortaklığından hisse senedi kar payı alan kurumların bu gelirleri, menkul sermaye iradı değil, ticari iģletme bünyesinde elde edildiği için kurum kazancıdır. Söz konusu kar payları GVK nun 94/6-b maddesinde yer alan tevkifat uygulamasına da tabi değildir. Çünkü anılan düzenleme tam mükellef kurumlar tarafından, tam mükellef gerçek kiģilere, gelir ve kurumlar vergisi mükellefi olmayanlara dağıtılan kar paylarına iliģkindir. Bu gelirlerin geç. 67 nci maddeye göre tevkifata tabi olup olmadığını saptamak için tarihsel süreçte ikili bir ayırıma gitmek gerekmektedir. 5527 sayılı Kanunla geç. 67 nci maddede yapılan değiģiklik öncesinde tıpkı gelir vergisi mükellefleri gibi menkul kıymet ortaklığı hisse senetleri alım satım için herhangi bir tevkifat söz konusu değildi. Tevkifat menkul kıymet yatırım fonu dıģındaki yatırım fonlarının katılma belgelerinin kâr payları için geçerliydi. Bunun dıģında 01.01.2006 tarihinden itibaren yürürlüğe giren geçici 67 nci maddenin 1 numaralı fıkrasının altıncı bendine göre; hisse senetleri kar paylarının hisse sahipleri adına tahsilinde, anılan fıkra hükmünün uygulanmayacağı yani hisse senetlerinden elde edilecek kar payları bu madde gereğince tevkifat yapılmayacağı hüküm altına alınmıģtır. Kurumlar Vergisi mükelleflerinin kurum kazancına dahil yatırım ortaklığı hisse senetlerinden elde edilen kâr payları, 5520 Sayılı KVK nın 5. maddesinin 1/a fıkrası gereğince iģtirak kazancı istisnasından yararlanamaz.
2.2. YATIRIM ORTAKLIĞI HİSSE SENETLERİNİN ALIM SATIMINDAN ELDE EDİLEN KAZANÇLARIN VERGİLENDİRİLMESİ Kurumlar vergisi mükelleflerince menkul kıymet yatırım ortaklığının hisse senetlerinin alım satımında geçici 67 nci madde uygulaması kurumlar vergisi mükelleflerinde olduğu gibidir. 01.10.2006 tarihinden sonra yatırım ortaklığı hisse senetlerinin bir yıldan fazla süreyle elde tutulması durumda, bunların elden çıkarılmasından doğan kazançlar için geçici 67 nci maddeye göre tevkifat yapılmayacaktır. Tersi durumda tevkifat söz konusudur. kadar geçici 67 nci madde gereğince tevkifat yapılmayacaktır. 01.01.2006 tarihi ile 22.07.2006 tarihleri arasında geçici 67 nci maddeye göre tevkifat oranı % 15 olarak uygulanacaktır. 23.07.2006 tarihinden sonra ise 2006/10731 sayılı Bakanlar Kurulu karağı gereğince tevkifat % 10 dur. Tevkif edilen vergiler kurum kazancından mahsup edilecektir. Bu belgelerin elden çıkarılmasında, bu iģlemi gerçekleģtirenler dar mükellef kurum konumunda iseler, 2006/10731 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı gereğince tevkifat yapılmayacaktır. Bu noktada bir hususu da belirtmekte fayda görüyoruz. 5520 Sayılı KVK nun Ġstisnalar baģlıklı 5 inci maddesinin e fıkrasında; kurumların en az iki tam yıl süreyle aktiflerinde yer alan iģtirak hisselerinin satıģından doğan kazancın % 75 lik kısmının kurumlar vergisinden istisna olacağı hükme bağlanmıģtır. Bu bağlamda yatırım ortaklığı hisse senetlerini elinde bulunan kurumların, bu hisseleri elden çıkarması ve anılan maddede yer alan koģulları taģıması durumunda belirtilen kurumlar vergisi istisnasından yararlanması söz konusudur. 3. YATIRIM ORTAKLIKLARININ KURUM KAZANÇLARININ VERGİLENDİRİLMESİ 3.1. KURUMLAR VERGİSİ KANUNU KARŞISINDAKİ DURUMU SPK nun 35 inci maddesinde yatırım ortaklıkları sermaye piyasası araçları, gayrimenkul, altın ve diğer kıymetli madenler portföylerini iģletmek amacıyla kurulan anonim ortaklıklar olarak tanımlanmıģtır. SPK gereğince anonim ortaklık Ģeklinde kurulmak zorunda olan yatırım ortaklıkları KVK nun 1/a maddesi gereğince kurumlar vergisi mükellefidirler. Yatırım ortaklıklarının kurumlar vergisi mükellefi olmasına ve ortaklık bünyesinde elde edilen kazançların kurumlar vergisine tabi olmasına karģın, KVK nın 5 inci maddesi yatırım ortaklıklarının bir kısım kazançlarını bu vergiden istisna etmiģtir. Söz konusu maddeye göre, - menkul kıymet yatırım ortaklıklarının portföy iģletmeciliğinden doğan kazançları, - portföyü Türkiye de kurulu borsalarda iģlem gören altın ve kıymetli madenlere dayalı yatırım ortaklıklarının portföy iģletmeciliğinden doğan kazançları, - giriģim sermayesi yatırım ortaklıklarının kazançları, - gayrimenkul yatırım ortaklıklarının kazançları,
kurumlar vergisinden istisnadır. Görüleceği üzere sadece menkul kıymet yatırım ortaklıkları ile altın ve kıymetli madenlere dayalı yatırım ortaklıklarının portföy iģletmeciliği kazançları kurumlar vergisinden istisna edilirken, giriģim sermayesi yatırım ortaklığı ile gayrimenkul yatırım ortaklıklarının portföy iģletmeciliği kazançları dahil tüm kazançları bu verginin konusu dıģına çıkarılmıģtır. 3.2. YATIRIM ORTAKLIKLARININ KURUM KAZANÇLARININ GELİR VERGİSİ KESİNTİSİ KARŞISINDAKİ DURUMU 3.2.1. 31.12.2005 TARİHİNE KADAR 5281 Sayılı Kanunla GVK na eklenen geç. 67 nci madde öncesinde yatırım fonlarının kazançları üzerinden gelir vergisi kesintisi GVK nın 94/6-a maddesine göre yapılmaktaydı. Buna göre, - portföyünün en az % 25 i hisse senetlerinden oluģan menkul kıymetler yatırım ortaklıklarının portföy iģletmeciliği kazançları, - risk sermayesi yatırım ortaklıklarının kazançları, - gayrimenkul yatırım ortaklıklarının kazançları, üzerinden % 0 oranında, portföyünün % 25 inden fazla hisse senedi bulunan menkul kıymet yatırım ortaklıklarının portföy iģletmeciliği kazançlarından % 10 oranında tevkifat yapılmaktaydı. 3.2.2. 31.12.2005 TARİHİNDEN SONRA 3.2.2.1. 2006/10731 SAYILI BAKANLAR KURULU KARARI ÖNCESİ UYGULAMA 31.12.2015 tarihine kadar yürürlükte bulunan GVK nın geçici 67 nci maddesine göre menkul kıymet yatırım ortaklıklarının kurumlar vergisinden istisna edilmiģ portföy kazançları dağıtılsın dağıtılmasın % 15 tevkifata tabi olup, bu kazançlar üzerinden ayrıca GVK nın 94 üncü maddesine göre tevkifat yapılmayacaktır. Görüleceği üzere geç. 67 nci maddenin getirdiği en büyük yenilik, menkul kıymet yatırım ortaklıklarının herhangi bir ayrıma tabi tutulmaksızın, portföy kazançlarını % 15 oranında stopaja tabi tutulmasıdır. Konuya menkul kıymet yatırım ortaklığı özelinde bakacak olursak, 31.12.2005 tarihinden sonra menkul kıymet yatırım fonu kâr payları stopaja tabi değilken, menkul kıymet yatırım fonlarının portföy iģletmeciliği kazançlarının stopaja tabi olması dolayısıyla kurum bünyesinde vergileme yapılmıģtır. 3.2.2.2. 2006/10731 SAYILI BAKANLAR KURULU KARARI SONRASI UYGULAMA GVK nın geç. 67 nci maddesine eklenen ve Bakanlar Kuruluna yetki verilmesine iliģkin 17 nci fıkra hükmü uyarınca yürürlüğe giren 2006/10731 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı mevcut sistemde yine değiģiklik yapmıģtır. Anılan Bakanlar Kurulu Kararı na göre;
- Sermaye Piyasası Kanunu na göre kurulan menkul kıymetler yatırım ortaklıklarının portföy iģletmeciliği kazançları üzerinden; 1 Ekim 2006 tarihine kadar uygulanmak üzere % 10, 1 Ekim 2006 tarihinden itibaren uygulanmak üzere % 0 oranında tevkifat yapılacaktır. Ayrıca; - Sermaye Piyasası Kanunu na göre kurulan menkul kıymetler yatırım ortaklıklarının Geçici 67 nci maddenin (1), (2), (3) ve (4) numaralı fıkralarında belirtilen gelirleri üzerinden yapılacak tevkifat oranı; 1 Ekim 2006 tarihine kadar uygulanmak üzere % 10, 1 Ekim 2006 tarihinden itibaren uygulanmak üzere % 0 olarak belirlenmiģtir. 2006/10731 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı sonrası çıkan sonuç Ģudur. Menkul kıymet yatırım ortaklıklarının 01.10.2006 tarihinden sonra portföy iģletmeciliği kazançları üzerinden yapılacak tevkifat oranı sıfıra indirilmek suretiyle, kurumlar vergisi mükellefi olan yatırım ortaklıklarının üzerindeki vergi yükü önemli ölçüde indirilmiģtir. (Bu sisteme geçilirken de bir geçiģ süreci uygulanmıģ, gelir vergisi tevkifatı önce % 15 den %10 a, sonra % 0 a indirilmiģtir.) Ancak bu noktada bir konuya da özellikle dikkat edilmesi gerekir. 5520 sayılı KVK nın 15 inci maddesinin 3 numaralı fıkrasına göre KVK nın 5 inci maddesinin 1/d fıkrasında yazılı kazançlardan 01.01.2006 tarihinden itibaren % 15 stopaj yapılması gerekmektedir. Ancak 5520 sayılı kanunun geçici 1 inci maddesine göre GVK nun geçici 67 inci maddesi uyarınca tevkifat yapılan kazanç ve iratlar üzerinden tevkifat yapılmayacağı hükme bağlandığından, menkul kıymet yatırım ortaklığı için geçici 67. maddenin yürürlük süresinin sonuna kadar 5520 sayılı KVK nın 15 inci maddesi uygulanmayacaktır. Belirtilen ortaklığın dıģındaki yatırım ortaklıklarının kazançları (portföyü Türkiye de kurulu borsalarda iģlem gören altın ve kıymetli madenlere dayalı yatırım ortaklıklarının portföy iģletmeciliği kazançları, giriģim sermayesi ve gayrmenkul yatırım ortaklıklarının kazançları ) için geçici 67 nci madde gereğince tevkifat yapılmayacağından KVK nın 15 inci maddesi gereğince % 15 oranında tevkifat yapılacaktır. Bakanlar Kurulu Kararının kurumlar vergisi mükelleflerine gelir vergisi tevkifatı anlamında tanıdığı avantaj bununla da sınırlı değildir. Menkul kıymet yatırım ortaklıklarının Geçici 67 inci maddenin 1, 2, 3 ve 4 numaralı fıkralarında belirtilen menkul kıymet alım satım kazancı, itfa geliri, dönemsel getiriler, ödünç iģlemlerden sağlanan gelirler ile mevduat ve repo gelirleri üzerinden yapılacak tevkifat oranı da 01.10.2006 tarihinden sonra % 0 a indirilmiģtir. (Bu sisteme geçilirken de bir geçiģ süreci uygulanmıģ, gelir vergisi tevkifatı önce % 15 den %10 a, sonra % 0 a indirilmiģtir)