Profesyonel Temizlik Sektörü 2013 1 MESLEĞİN BUGÜNKÜ DURUMU VE GELECEKTEKİ EĞİLİMLER Türk İşgücü Piyasasında Türkiye de; bugünkü anlamda temizlik görevlisi mesleği 1980'li yıllardan itibaren gelişmeye başlamış ve yaygınlaşmıştır. Günümüzde istihdama açık olan mesleğin gelişmesinde ve yaygınlaşmasında otel, iş merkezi vb. kuruluşların talebi, teknolojik gelişmeler ve rekabet ortamı etkili olmuştur. Ancak meslek elemanlarının çalıştığı temizlik şirketleri, bu gelişmeyi teknolojik anlamda yaşarken insan kaynağına gerekli yatırımı yapmada aynı duyarlılığı gösterememişlerdir. Rekabet, genellikle fiyat kırma olarak değerlendirilmiş ve bu yaklaşımın doğal bir sonucu olarak meslekte hizmet kalitesi de yükseltilememiştir. Yanlış ücret politikalarının uygulanması, eğitim hizmetlerinin olmayışı ya da eksik oluşu nedeni ile piyasadaki temizlik görevlileri vasıflı çalışanlar niteliğine kavuşamamışlardır. Bu durum temizlik şirketlerinde çalışan yöneticiler için de büyük ölçüde geçerlidir. Söz konusu meslek dalında geleceğe yönelik olarak eğitim ihtiyacı vardır. Birçok temizlik firmasında eğitim çalışmaları başlamış ve devam etmektedir. Günümüzde temizlik görevlilerinin eğitimi, genellikle çalıştıkları kuruluş içinde işbaşında eğitim şeklinde verilmektedir. Ancak yaygın olmamakla birlikte bazı firmalar meslek elemanlarının eğitiminde uzman eğitimcilerden de yararlanmaktadırlar. Bu meslek, birçok sebepten dolayı gerek toplum gerekse mesleğin çalışanları tarafından sürekli yapılabilecek bir meslek olarak değerlendirilmemektedir. Ülkemizde yeni ve gelişmekte olan temizlik işleri sektöründe genellikle genç elemanlar çalışmaktadırlar. Düşük ücret ödenmesi nedeniyle genç temizlik görevlileri işlerine sürekli olarak yapabilecekleri bir meslek olarak bakmamakta; dolayısıyla eleman değişim oranı artmakta, bunun sonucu olarak meslekte hizmet kalitesi düşmektedir. Temizlik görevlileri normal çalışma saatleri dışında, çalışılan yerlere göre vardiyalı çalışma düzeniyle de çalışabilmektedirler. Temizlik görevlilerine ödenen ücretler çalışılan iş yerine ve ücret politikasına göre değişmektedir. Ancak genelde temizlik görevlileri düşük ücret almaktadırlar. Temizlik görevlilerinin en yoğun ve ağır şartlarda çalıştığı yerler hastaneler, alışveriş merkezleri, iş merkezleri ve ofislerdir. Bu meslek dalının gelecekte, daha fazla beceri gerektiren cam temizliği, halı bakımı ve temizliği ile cila alanlarında ihtisaslaşması beklenmektedir. Bütün bunlarla birlikte sürekli olarak talep edilecek bir özelliğe sahip olan meslek alanı toplum içinde gittikçe benimsenmekte ve gelecekte de meslek alanında hızlı bir gelişme beklenmektedir.
Profesyonel Temizlik Sektörü 2013 2 Devletin Sektöre Yaklaşımı (Kasım 2012) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Faruk Çelik, işçi ve işveren sendikaları konfederasyonları ve siyasi partilerin temsilcilerinin katılımıyla ''alt işverenlik, geçici iş ilişkisi ve uzaktan çalışma'' konularında yürütülen çalışmalara ilişkin değerlendirme toplantısı yaptı. Toplantıda, alt işverenlik, geçici iş ilişkisi ve uzaktan çalışma'' konusunda bakanlıkça hazırlanan rapor sunuldu. Raporda, alt işverenlik ''Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerden veya asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş için görevlendirdiği işçilerini sadece bu işyerinde aldığı işte çalıştıran diğer işveren'' olarak tanımlandı. Rapora göre, Türkiye'de alt işverende çalışan işçi sayısı; Kamuda 585.788 Özel sektörde 419.466 Toplam 1.005.254 Verilere göre, taşeron işçiliğin en yaygın olduğu sektörler 417.442 kişi ile (kamu)temizlik ve 318.087 kişi ile (özel) inşaat sektörlerinde. Hizmet alımının en yaygın olduğu kamu kurumları, %36 belediyeler, %14 KİT' ler ve %4 ile yüksek öğretim kurumları. Kamuda ve özel sektörde alt işverenliğin yaygın olduğu sektörler ve toplam işçilerin sayıları şöyle: Kamu İşçi Sayısı Özel İşçi Sayısı Sağlık 16.184 İdari ve destek hizmetleri 4.146 Temizlik 471.442 Ulaştırma ve depolama 10.347 Güvenlik 117.541 Madencilik, taş ocakçılığı 12.606 Dağıtım 34.621 İmalat 63.849 İnşaat 318.087 Diğer 10.431 Toplam 585.788 Toplam 419.466
Profesyonel Temizlik Sektörü 2013 3 Raporda, AB'ye üye 27 ülkede alt işverenlik işlem hacminin 453 milyar avro ( ) olduğuna işaret edilerek, alt işverenlik kapsamındaki firma sayısının 404.699 ve bu kapsamdaki işçi sayısının ise 4.482.143 olduğu belirtildi. Alt işverenlik uygulaması, örgütlenmeyi imkânsızlaştırıyor. Raporda, alt işverenlik uygulamasında yaşanan sorunlar, işçi ve işverenler açısından da ayrı ayrı değerlendirildi. Buna göre, taşeronda çalışan işçilerin yaşadığı sorunlar şöyle: - Alt işveren yanında çalışan işçi, sık işveren değişikliği nedeniyle yıllık ücretli izne hak kazanamıyor. - İşçiler, ücretlerini tam ve düzenli alamıyor. - Kamu makamlarının, alt işverene verdiği belirli işler dışında, alt işverenin işçisinin ücretini ödeyip ödemediğini kontrol etme yükümlülüğü bulunmuyor. - Özel sektör işverenlerinin ise kontrol yükümlülüğü ihtiyaridir - SGK verilerine göre, Türkiye'de 2011 yılında yaklaşık 12,5 milyon 'işten çıkış bildirgesi' hazırlandı. İşten çıkış bildirgelerine göre, kıdem tazminatına hak kazanabilecek şekilde işten çıkan ya da çıkarılan işçilerin oranı sadece %10 dur - Bir yıldan az sürelerle sözleşme yapılması ve bir yıllık kıdem şartı sağlansa dahi kıdem tazminatları alt işveren tarafından ödenmemesi sonucunda, işçiler kıdem tazminatlarını ya hiç alamıyor ya da uzun yargı süreçleri ile alabiliyor - Alt işverenlik ilişkisi, işçilerin iş güvencesi hükümlerinden yararlanmasını engellemek amacıyla İş Kanunu'nda belirlenen 30 işçi sayısının altına düşmek için kullanılıyor - Alt işverenlik uygulaması kapsamında çalışan işçilerin örgütlenmeleri ve kendi işverenleri ile toplu iş sözleşmesi akdetmeleri önünde yasal hiçbir engel yok. Fakat alt işverenlik uygulaması yapısı gereği örgütlenmeyi ve toplu iş sözleşmesinden yararlanmayı imkânsızlaştırıyor - Alt işverenler, ekonomik açıdan zayıf olmaları nedeniyle iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin alınmasını asıl işverenden bekliyor, iş kazası ve meslek hastalıklarının oluşmasını önleyici tedbirlere ve eğitimlere gereken önemi vermiyor - İşçilerin asıl işverenin emir ve talimatları doğrultusunda çalıştırılması
Profesyonel Temizlik Sektörü 2013 4 Rapora göre, alt işverenlik uygulamasında işverenlerin yaşadığı sorunlar şöyle: - Başta, alt işverene verilecek işin belirsiz olması geliyor - İş Kanunu'na göre alt işverene verilecek asıl işin bir bölümünün işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerden olması gerekiyor. Bu şartların birlikte aranması, belirsizliğe ve işverenlerde muvazaa endişesine neden oluyor - Aynı işyerinde çalışmasına rağmen her yıl alt işvereni değişen işçinin son alt işveren tarafından iş sözleşmesinin feshedilmesi durumunda, Yargıtay tarafından işyeri devrinden hareketle son alt işverenin, işçinin daha önceki alt işverenler nezdindeki haklarından da sorumlu olduğuna hükmedilmesi - Uygulamada alt işveren işçilerinin, özellikle kamu kurumlarında asıl işveren tarafından işe alınıp işten çıkarılması, tamamen asıl işverenin emir ve talimatları doğrultusunda çalıştırılması ve asıl işverenle yapılan sözleşme kapsamındaki işlerde çalıştırılması, muvazaaya sebep oluyor - Geçici iş ilişkisi, daimi istihdam olanaklarını artırıyor Bakanlık raporuna göre, Türkiye'de özellikle mevsimlik tarım işlerinde, aralıklı olarak görülen kısa süreli işlerde, temizlik işlerinde, evde yaşlı, hasta ve çocuk bakım hizmetlerinde kayıt dışılık fazla. Tarımda yaklaşık 4,5 milyon kişi, tarım dışında ise 5,5 milyon kişi kayıt dışı çalışıyor. Örneğin, mevsimlik gezici tarım işlerinde yaklaşık 400.000, ev hizmetlerinde 500.000 civarında kayıt dışı çalışan bulunduğu tahmin ediliyor. Kayıt dışı uygulamaları ortadan kaldırmak, suiistimalleri engellemek, sosyal güvenceye kavuşturmak için özel istihdam bürolarını daha işlevsel hale getirilmesine ihtiyaç duyulduğu belirtilen raporda, şunlar kaydedildi: ''Geçici iş ilişkisi, işverenler açısından, talep dalgalanmalarını, hastalık ve doğum gibi sebeplerle boşalan pozisyonları hızlı doldurma ihtiyacını karşılıyor. İşçiler açısından ise iş-yaşam dengesini sağlıyor, işgücü piyasasına entegrasyonu kolaylaştırıyor, daimi istihdam olanaklarını artırıyor, kayıt dışı uygulamaları ortadan kaldırarak suiistimalleri engelliyor, istihdamda dezavantajlı gruplar işgücü piyasasına dâhil olmalarını kolaylaştırıyor.'' 2010 yılında dünyada geçici iş ilişkisi ile tam zamanlı çalışan işçi sayısının 10 milyon 240 bin olduğu ifade edilen raporda, AB ülkelerinde geçici iş ilişkisi 3 milyon 575 kişinin tam zamanlı çalıştığına dikkat çekildi. Özel istihdam büroları aracılığıyla geçici iş ilişkisi ile çalışanların oranı Birleşik Krallık ta %3, Hollanda' da %2,5 Belçika' da %2, Almanya' da %2, İsveç' te %1,3, İspanya' da %0,5 ve Yunanistan' da %0,1. Uzaktan çalışmanın İş Kanunun da düzenlenmediği, ancak uygulamada yaygın olarak kullanıldığı anlatılan raporda, Almanya, Hollanda, İrlanda ve Yunanistan' da evde çalışanların yüzde 90-95'ini kadınların oluşturduğu belirtildi.
Profesyonel Temizlik Sektörü 2013 5 Sektörün İstatiksel Verileri (1970-2013) Ülkemiz tarıma dayalı üretimden, sanayiye dayalı üretim tarzına geçişi ticari faaliyetleri geliştirmiştir. Sayıları hızla artan fabrikalar, iş ve alışveriş merkezleri, oteller, hastaneler temizlik sektörünün gelişimine ivme vermiştir. Ülkemizde sektörün yaklaşık 40 yıllık bir geçmişi bulunmaktadır, ancak son 20 yıl da kurumsallaşmaya önem verilmiştir. Faaliyetlerine bir kova, bir süpürge ile başlayan firmalar bugün ileri teknolojili makine parkı ile faaliyetlerine devam etmekte ve toplamda yüz milyonlarca dolarlık cirolara ulaşmış durumda olmasına rağmen net rakam telaffuz edilememektedir. (Öngördüğüm ciro rakamı (1.500.000 Kişi x ~1.250 x 12 Ay) 1,80 Dolar Kuru = 12 milyar 500 milyon dolar / Yıl) Yarattığı KDV Hacmi 2 milyar 250 bin dolar / Yıl Tedarikçi (girdileri) pazarında yarattığı ticari hacim ~1 milyar dolar / Yıl Bugün sektörün 1,5 milyon kişilik istihdam hacmi yarattığı tahmin edilmektedir. Türkiye nüfusu 73.639.596 kişidir. Nüfusa oranını doğru hesaplayabilmek için 19 dahil yaş altını 27.429.570 kişiyi istihdamdan düşersek 19 64 yaş arasını baz alırsak 36.492.027 kişidir. 65 üstü nüfus ise 9.717.999 dur. (Öngördüğüm istihdama katkı oranı 1.500.000 kişi 36.492.027 = %4 dür) Bugün ~2.000 civarında temizlik işletmesi olduğu bunun; İstanbul da 500 Ankara da 345 İzmir de 300 Bulunduğu % 57 sininde bu üç büyük ilde yoğunlaştığı tahmin edilmektedir. Yoğunlaşma şehirlerin kentleşme ve sanayileşme düzeyi ile orantılıdır. STK sayısı 1, Üye Sayısı 99 Yüksek Öğrenim Kurum Sayısı 2 Meslek Standart Sayısı 0 SONUÇ: Yukarda öngörülen rakamlar Profesyonel bir Ekip tarafından 2013 sonuna kadar netleştirilmelidir. STK üye sayısı acilen 1.000 üyeye (nitelik ve nicelik endişesi olmadan) çıkarılmalıdır. Kurumsal bir şirketim diyen Temizlik Firmalarının 2014 bütçelerinde ara yöneticileri için kişi başına min.48 saat (bir hafta) max.96 saat (bir yıl) ~50 /saat eğitim bütçesi yapmalıdır. 2015 Ocak Profesyonel Temizlik Sektörünü, bu genç nüfusla ve kalifiye bir yönetici ordusuyla ihracata zorlayacaktır.
Profesyonel Temizlik Sektörü 2013 6 Temizlik Sektöründe 2013 Öncelikleri Sektörün daha hızlı gelişmesi ise, bu alanda çalışan nitelikli personel sayısındaki artışın yanında, hizmetlerin standart hale gelmesiyle mümkün olacaktır. Kaldı ki temizlik firmaları, her geçen gün müşteri taleplerini daha fazla dikkate almakta, bu doğrultuda kurumsallaşmaya, markalaşmaya, yeni teknolojilere, eğitime ve özellikle insan kaynağına yatırım yapmaktadır. Tüm bunlara rağmen bugün sektörün en önemli sorunu, çalışanların yarıya yakınının eğitiminin ilköğretim düzeyinde olmasıdır. Bu durum, temizlik hizmetleri sektörünün eğitilmiş işgücü ihtiyacının önemli düzeyde olduğunu da göstermektedir. Sektörde genellikle genç elemanlar çalışmakta, bu elemanlara düşük ücret ödenmesi nedeniyle eleman değişimi artmakta sonuç olarak hizmet kalitesi düşmektedir. Sektörün gelişimine kesintisiz devam edebilmesi ve yapılan işin meslek olarak benimsenmesi için öncelikle bir mesleki standardı oluşturulması gerekmektedir. Sektörün daha üst kurumlarda temsil edilmesi için üst kurumların organlarında yer verilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda Odalar Birliği nde Temizlik Meclisi benzeri bir oluşum gündeme getirilmelidir. Sektörün yurtdışındaki teknolojik gelişmeleri takip edebilmesi için sektörde faaliyet gösteren firmaların yurt dışı fuarlara katılımı teşvik edilmeli, firmaların katılım masraflarının bir kısmı bağlı bulundukları mesleki kurum-kuruluşlarca karşılanmalıdır. Sektörde daha nitelikli istihdam yaratabilmek için part-time istihdama olanak verecek yasa değişikliği yapılmalıdır. Bu amaçla parttime personel yasası tam çıkarılmalıdır. Ayrıca sınav ve belgelendirme sistemi oluşturularak personelin niteliğinin yükseltilmesi sağlanmalıdır. Çünkü yabancı ve yerli firmaların temizlik sektöründeki farkı, işleyiş mekanizmaları ve yasal altyapı zemininin yeterli olup olmamasından kaynaklanmaktadır. İç pazarın belirli bir doygunluğa ulaştığı dikkate alınırsa, yerli firmaların Ortadoğu, Türki Cumhuriyetleri ve Rusya gibi henüz regüle olmamış ve doygunluğa ulaşmamış pazarlara açılmalarının sektördeki gelişimin devamı açısından önemli bir itici güç olacağı görülmektedir. Sektör gelişime ve yeniliğe açık olmasıyla birlikte geleceği olan firmaların; markalaşabilen, nitelikli eleman çalıştıran, sermaye yapısını büyüten, birleşme ve şirket evliliği yapabilen ve yurt dışından yabancı ortak bulabilen firmalar olacağı belirtilmektedir.
Profesyonel Temizlik Sektörü 2013 7 Örnek Temizlik Şirket Sayısı İstatistiği 01 - Adana (28) 18 - Çankırı (1) 35 - İzmir (18) 52 - Ordu (3) 69 - Bayburt (0) 02 - Adıyaman (4) 19 - Çorum (3) 36 - Kars (0) 53 - Rize (1) 70 - Karaman (1) 03 - Afyonkarahisar (8) 20 - Denizli (20) 37 - Kastamonu (1) 54 - Sakarya (7) 71 - Kırıkkale (0) 04 - Ağrı (2) 21 - Diyarbakır (2) 38 - Kayseri (30) 55 - Samsun (12) 72 - Batman (2) 05 - Amasya (3) 22 - Edirne (6) 39 - Kırklareli (3) 56 - Siirt (0) 73 - Şırnak (0) 06 - Ankara (33) 23 - Elazığ (5) 40 - Kırşehir (5) 57 - Sinop (0) 74 - Bartın (0) 07 - Antalya (29) 24 - Erzincan (2) 41 - Kocaeli (15) 58 - Sivas (2) 75 - Ardahan (0) 08 - Artvin (2) 25 - Erzurum (3) 42 - Konya (34) 59 - Tekirdağ (8) 76 - Iğdır (0) 09 - Aydın (10) 26 - Eskişehir (19) 43 - Kütahya (2) 60 - Tokat (4) 77 - Yalova (7) 10 - Balıkesir (5) 27 - Gaziantep (9) 44 - Malatya (23) 61 - Trabzon (1) 78 - Karabük (1) 11 - Bilecik (1) 28 - Giresun (0) 45 - Manisa (12) 62 - Tunceli (1) 79 - Kilis (0) 12 - Bingöl (1) 29 - Gümüşhane (0) 46 K.maraş (10) 63 - Şanlıurfa (12) 80 - Osmaniye (4) 13 - Bitlis (0) 30 - Hakkari (0) 47 - Mardin (4) 64 - Uşak (6) 81 - Düzce (1) 14 - Bolu (3) 31 - Hatay (4) 48 - Muğla (1) 65 - Van (5) 15 - Burdur (1) 32 - Isparta (2) 49 - Muş (0) 66 - Yozgat (1) 16 - Bursa (14) 33 - Mersin (15) 50 - Nevşehir (6) 67 - Zonguldak (3) 17 - Çanakkale (2) 34 - İstanbul (70) 51 - Niğde (4) 68 - Aksaray (1)