ARKEOLOG TANIM İnsanın dünya üzerinde görülmesinden ortaçağa kadar geçen süreç içinde insana ilişkin her türlü kalıntı ve buluntuyu, doğal çevre ile insan arasındaki ilişkileri, yüzey, sualtı araştırmaları ve kazılarla ortaya çıkaran, inceleyen, değerlendiren ve koruyan kişidir. GÖREVLER Eski çağlardan günümüze kalmış toprak veya su altındaki eserleri gün ışığına çıkarmak için kazılar yapar, Kazılardan elde edilen eserleri temizler, Parça eserlerin yapıştırılmasını (konservasyon), bakım-onarım restorasyonunu yapar, Eserlerin kaydını tutar, korunmasını sağlar ve halkın bilgisine sunar, Kültür Bakanlığında çalışması durumunda; kazılarda gözlemci olarak görevlendirilebilir, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurullarının SİT alanı (Ayrıntılı bilgi EK BİLGİLER bölümünde yer almaktadır.) belirleme çalışmalarına temel oluşturan raporlar hazırlar, Korunması gereken kültür ve tabiat varlıklarını saptar ve kaydını tutar, bunlara yönelik koruma ve restorasyonlar konusunda kararlar çıkarılmasını sağlar, Çevresindeki antik kentlerin (ören yerlerinin) belirli aralıklarla denetimini yapar, Müzelerde çalışanlar koleksiyoncuların denetimini yapar. KULLANILAN ALET VE MALZEMELER Spatula (ucu sivri küçük mala), Kazma, kürek, el arabası, Keski, Jeolog çekici, Dişçi aletleri, Su terazisi, Fırça, süpürge, Kaldıraç, Vinç, kepçe, Fotoğraf makinesi, Metre, Ölçüm, çizim araç-gereçleri, Kimyasal maddeler, Sondaj aletleri. 1
MESLEĞİN GEREKTİRDİĞİ ÖZELLİKLER Arkeolog olmak isteyenlerin; Tarih ve kültür konularına meraklı ve bu alanlarda başarılı, Açık havada çalışma yapmaktan kaçınmayan, İyi bir gözlemci ve araştırıcı, Bedence sağlam, Normalin üstünde genel yeteneğe ve özellikle sözel düşünme ve neden-sonuç ilişkisini ortaya çıkarabilme gücüne sahip kimseler olmaları gerekir. ÇALIŞMA ORTAMI VE KOŞULLARI Arkeologlar görevlerine göre değişik ortamlarda çalışırlar. Araştırma yapan arkeologlar, çoğunlukla okuyarak, yazarak görev yaparlar, yaz aylarında kazı çalışmalarını açık havada yürütürler. Müzelerde çalışanlar için çalışma ortamı temiz ve sessizdir. Bir kazıda ilginç bir parçanın bulunması ve ait olduğu dönemin belirlenmesi uzun ve zahmetli bir çaba sonucunda gerçekleşir ve bu durum kişiye büyük bir mutluluk verir. Arkeologlar; eski çağ tarihçisi, heykeltıraş, mimar, topograf, teknik ressam, fotoğrafçı, epigraf (yazıt okuyan kişi) gibi meslek elemanlarıyla sürekli iletişim halinde çalışırlar. MESLEK EĞİTİMİ MESLEK EĞİTİMİNİN VERİLDİĞİ YERLER Meslek eğitimi üniversitelere bağlı fakültelerin Arkeoloji ve Arkeoloji ve Sanat Tarihi bölümlerinde verilmektedir. Adnan Menderes Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi - Aydın o Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi - Eskişehir o Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Akdeniz Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Antalya Ahi evran ün.fen edebiyat Fakültesi (Kırşehir) Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi - Erzurum Bilkent Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü-Ankara o Onsekiz Mart Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi - Çanakkale Dicle Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi - Diyarbakır Dokuz Eylül Üniversitesi Fen ve Edebiyat Fakültesi (İzmir) o Doğu Akdeniz Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi - KKTC / Gazimagosa Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi İzmir Gaziantep ün. Fen Edebiyat Fakültesi Koç Üni. Fen Edebiyat Fakültesi İstanbul Dumlupınar Üni. Fen Edebiyat Fakültesi Kütahya Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi - Ankara İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi - İstanbul 2
Mersin Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi - İçel Mustafa Kemal Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Hatay Süleyman Demirel Üniversitesi Isparta Muğla Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Kocaeli Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Pamukkale Üniversitesi Fen ve Edebiyat Fakültesi - Denizli Selçuk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi - Konya Trakya Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Edirne Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Bursa Yüzüncü yıl ün.van Fen Edebiyat Fakültesi ÖN EĞİTİMDE BAŞARILI OLUNMASI GEREKEN DERSLER Sanat Tarihi Türk Dili ve Edebiyatı Sosyoloji Tarih Coğrafya MESLEK EĞİTİMİ MESLEK EĞİTİMİNE GİRİŞ KOŞULLARI Arkeoloji eğitimine girebilmek için; Lise veya dengi okul mezunu olmak, Yükseköğretime Geçiş Sınavı (YGS) ve Lisans Yerleştirme Sınavı nda (LYS) Arkeoloji lisans programı için yeterli TM-3 puan almak. Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi (ÖSYM) Tercih Bildirim Formunda Arkeoloji lisans programı ile ilgili en az bir yükseköğretim programını tercih etmek gerekmektedir. Bu yükseköğretim programında öğrenim görmek isteyen adaylar liselerin Türkçe Matematik alanından mezun iseler YGS ve LYS sonuçlarına göre ÖSYM tarafından yapılan yerleştirme işleminde diğer alanlardan mezun olanlara göre daha yüksek bir ağırlıklı puan elde etmekte ve öncelikle yerleştirilmektedirler. Arkeoloji ve Sanat Tarihi eğitimine girebilmek için; Lise veya dengi okul mezunu olmak, Yükseköğretime Geçiş Sınavı (YGS) ve Lisans Yerleştirme Sınavı nda (LYS) Arkeoloji ve Sanat Tarihi lisans programı için yeterli TS-1 puan almak. Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi (ÖSYM) Tercih Bildirim Formunda Arkeoloji ve Sanat Tarihi lisans programı ile ilgili en az bir yüksek öğretim programını tercih etmek gerekmektedir. Bu yükseköğretim programında öğrenim görmek isteyen adaylar liselerin Sosyal Bilimler, Edebiyat, Sosyal Bilimler ve Edebiyat, Dil ve Edebiyat ve Genel Kültür alanlarından mezun iseler YGS ve LYS sonuçlarına göre ÖSYM tarafından yapılan yerleştirme işleminde diğer alanlardan mezun olanlara göre daha yüksek bir ağırlıklı puan elde etmekte ve öncelikle yerleştirilmektedirler 3
EĞİTİMİN SÜRESİ VE İÇERİĞİ Mesleğin eğitim süresi 4 yıldır. Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü kendi içinde Prehistorya, Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi, Klasik Arkeoloji ve Sanat Tarihi Anabilim Dallarına ayrılmaktadır. Arkeolog unvanı ise ilk üç anabilim dalı mezunlarına verilmektedir. Prehistorya Anabilim Dalı' nda insanlığın doğuşundan (Yontma Taş Çağı), Cilalı Taş Çağı (Neolitik) na kadar süren uzun dönemin eğitim-öğretim ve araştırması yaptırılmaktadır. Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Anabilim Dalı' nda ise; Önasya (Mezopotamya, Suriye, İran, Anadolu, Kıbrıs) da Neolotik Çağdan başlayarak çivi yazısının kullanıldığı çağları da içine alan bir dönemin eğitim-öğretim ve araştırması yaptırılmaktadır. Ağırlıklı olarak Kuzey ve Güney Mezopotamya' da gelişen ve geniş bir etki alanı olan Sümer, Akad, Eski Babil ve Asur Sanatı işlenmektedir. Çivi yazısı kullanan bu kavimlerin bıraktığı maddi kültür kalıntılarının her türü kronolojik (tarihsel) bir dönem içinde ve karşılaştırmalı olarak incelenir. Önasya ülkelerinin kilit noktasında bulunan Anadolu'nun ön tarih ve tarih çağlarının başlangıcından MÖ 6. yüzyılın ortalarına kadar erişen zaman içindeki arkeolojisi okutulan derslerin önemli bir grubunu oluşturmaktadır Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı ise; Anadolu ve Anadolu dışında gelişmiş olan Yunan, Roma ve Geç Antik Uygarlıklarının eğitim-öğretim ve araştırmasını konu olarak almıştır. MÖ 2000' in sonundan Bizans dönemine kadar ki insan elinden çıkan her türlü maddi kalıntı ile uğraşan; bunun yanı sıra, insanın çevre ile olan ilişkilerini, sosyal ve ekonomik durumunu ve insan ile ilgili her türlü konuyu inceleyen bir daldır. Arkeoloji alanında eğitim veren bu anabilim dallarının birinci sınıfında, temel kavramlar ve terimler öğretilmektedir. Arkeoloji alanında eğitim veren bu anabilim dallarının birinci sınıfında temel kavramlar ve terimler öğretildikten sonra diğer sınıflarda her anabilim dalı kendi konusu çerçevesindeki insanlığın sosyokültürel yapısını ve kültür ortam ilişkilerini işler.klasik arkeolojide Yunanca ve Latince öğretilmektedir. Dönem özelliklerinin incelendiği heykel, seramik, mimari, tarihi coğrafya vb. dersler verilmektedir. Öğrenciler yaz aylarında kazı çalışmalarına katılabilir, müzelerde araştırmalar yapabilirler. EĞİTİM SONUNDA ALINAN BELGE-DİPLOMA VE UNVAN Eğitimini başarı ile tamamlayanlara "Lisans Diploması" ve "Arkeolog" unvanı verilir. ÇALIŞMA ALANLARI VE İŞ BULMA OLANAKLARI Arkeologların çalışma alanları; Üniversiteler (öğretim görevlisi veya araştırmacı olarak), Müzeler ve Anıtlar Genel Müdürlüğü' ne bağlı çeşitli müzeler, kültür ve tabiat varlıklarını koruma kurulları, özel müzeler, Vakıflar Genel Müdürlüğü ve Maden Tetkik Arama Enstitüsüdür. Arkeologların çalışma alanı oldukça dardır ve personel alımı sınırlıdır. En çok istihdam alanı sağlayan Kültür Bakanlığı yılda 10-15 civarında Arkeolog almaktadır. Kendisini yetiştirmiş iyi derecede bir yabancı dil bilen arkeologlar, profesyonel turist rehberi olarak da çalışabilirler. 4
EĞİTİM SÜRESİNCE VE EĞİTİM SONRASI KAZANÇ EĞİTİM SÜRESİNCE Öğrenciler üniversitelerin veya müzelerin yaz aylarında yapmış olduğu kazılara katılırlarsa asgari ücret seviyesinde ücret alabilirler. Şartları uyan öğrenciler Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumunun sağlamış olduğu kredi ve yurt hizmetlerinden yararlanabilmektedirler. Çeşitli kurum ve kuruluşlarca başarılı öğrencilere karşılıksız veya mecburi hizmet karşılığı verilen burs olanağı da vardır. EĞİTİM SONRASI Eğitim sonrası teknik hizmetler sınıfında göreve başlarlarsa asgari ücretin 3-3,5 katı dolayında maaş almaktadırlar. Alınan bu ücret arkeologun bulunduğu konum ve çalışma sürelerine göre değişiklik gösterebilmektedir. MESLEKTE İLERLEME Lisans eğitimini tamamlayan kişiler üniversitelerde görev almak isterlerse araştırma görevlisi sınavında başarılı olmaları gerekir. Bu şekilde göreve başlayan kişiler doktora derecesi aldıktan ve gerekli çalışmaları tamamladıktan sonra yardımcı doçent, doçent ve profesör olarak meslekte ilerleyebilirler. Belli bir alanda uzmanlaşabilir. Bunlar; eski tunç çağı eserleri, konservatör (yarım eserlerin yapıştırılması), sikke (numismat), arkaik dönem heykeltıraşlığı, Helenistik çağ mimarisi, seramik, vb. alanlardır. BENZER MESLEKLER Sanat Tarihçisi Tarihçi EK BİLGİLER Arkeoloji Nedir? Arkeoloji kelime manası ile eskinin ilmidir. Eski medeniyetleri maddi kalıntılar yolu ile inceleyen bir bilimdir. Eski çağdan zamanımıza kalmış her çeşit eserin incelenmesi arkeolojinin içine girer. Somut kalıntılardan dolayı arkeoloji geçmişteki insan emeği olarak da edilebilir. Arkeolojide eski uygarlık kalıntılarının tarif ve tasnifi yapılır. SİT: Eskiden insanların oturdukları yerlere SİT denir. SİT tipleri: Mağaralar, Kaya altı sığınakları, Tümülüs ve höyükler, Antik kentler, Kutsal alanlar, Mezarlıklar, Sualtı sitleri. tarif 5
YARARLANILAN BİLGİ KAYNAKLARI Meslek Elemanları, Yüksek Öğretim Programları ve Kontenjanları 2008, Çeşitli Üniversitelerin Katalogları, ÖSYS Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Sistemi Kılavuzu 2010, ÖSYM Üniversiteler,Yükseköğretim Programları ve Meslekler Rehberi 2000, Meslek Danışma Komisyonu (MEDAK )Üyesi Kuruluşlar. DAHA AYRINTILI BİLGİ İÇİN BAŞVURULABİLECEK YERLER İlgili eğitim kurumları, Türkiye İş Kurumu web sayfası www.iskur.gov.tr Ulusal Meslek Bilgi Sistemi http://mbs.meb.gov.tr/ Türkiye İş Kurumu Meslek Bilgi Merkezleri. 6