TMH İZMİR VE İSTANBUL OTOYOL KÖPRÜ VE VİYADÜKLERİ NİN DEPREM PERFORMASYONLARINA AİT ÖN DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI



Benzer belgeler
İSTANBUL İÇMESUYU VE ATIKSU ŞEBEKELERİNİN SİSMİK PERFORMANSI. Özal YÜZÜGÜLLÜ 1, Koray.UĞURLU 2 yuzugul@boun.edu.tr, koray@stela.com.

YAPILARIN ONARIM VE GÜÇLENDİRİLMESİ DERS NOTU

İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ (Bölüm-3) KÖPRÜLER

BÖLÜM 6 - TEMEL ZEMİNİ VE TEMELLER İÇİN DEPREME DAYANIKLI TASARIM KURALLARI 6.1. KAPSAM

Ders 1.2 Türkiyede Barajlar ve Deprem Tehlikesi

Geçmiş depremlerde gözlenen hasarlar Güncellenen deprem yönetmelikleri Tipik bir binada depremsellik incelemesi

BİTİRME PROJELERİ KATALOĞU

Yapı Elemanlarının Davranışı

Karayolu Köprülerinin Sismik Tasarımı: Mesnet Tiplerinin Karşılaştırılması ve Seçimi

YAPI VE DEPREM. Prof.Dr. Zekai Celep

İNŞ 320- Betonarme 2 Ders Notları / Prof Dr. Cengiz DÜNDAR Arş. Gör. Duygu BAŞLI

İTME ANALİZİ KULLANILARAK YÜKSEK RİSKLİ DEPREM BÖLGESİNDEKİ BİR PREFABRİK YAPININ SİSMİK KAPASİTESİNİN İNCELENMESİ

BETONARME YAPI ELEMANLARINDA HASAR VE ÇATLAK. NEJAT BAYÜLKE İnş. Y. Müh.

BETONARME KÖPRÜLERİN YAPISAL ÇELİK ELEMANLAR KULLANILARAK DEPREME KARŞI GÜÇLENDİRİLMESİ UYGULAMALARI

BETONARME BİNALARIN FARKLI HESAP YÖNTEMLERİNE GÖRE PERFORMANS SINIRLARININ İNCELENMESİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

AKDENİZ BÖLGESİNDEKİ SANAYİ YAPILARININ DEPREMSELLİĞİNİN İNCELENMESİ

İtme Sürme Yöntemi İle İnşa Edilmiş Sürekli Ardgermeli Köprülerin Deprem Tasarımı. Özgür Özkul, Erdem Erdoğan, Hatice Karayiğit

REZA SHIRZAD REZAEI 1

GENİŞ ALAN DEPREM MASTER PLANI HAZIRLANMASI VE RİSK YÖNETİMİ İÇİN YENİ BİR YÖNTEM (BAKIRKÖY ÖRNEĞİ)

Yapı Elemanlarının Davranışı

Taşıyıcı Sistem İlkeleri. Dr. Haluk Sesigür İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Yapı ve Deprem Mühendisliği Çalışma Grubu

YAPILARDA HASAR. V.Bölüm BETONARME YAPILARDA. Prefabrik Yapılar-I Ögr. Grv. Mustafa KAVAL AKÜ.Afyon MYO.Đnşaat Prog.

İzmir Körfez Geçişi Projesi Ardgermeli Kavşak Köprüleri Tasarım Esasları

BETONARME BİNALARDA DEPREM HASARLARININ NEDEN VE SONUÇLARI

GÜÇLENDİRİLEN YAPILARDA YAPI ÖZELLİKLERİ MALİYET İLİŞKİLERİ ÜZERİNE İSTATİSTİKSEL BİR ÇALIŞMA

10 - BETONARME TEMELLER ( TS 500)

HASAR TÜRLERİ, MÜDAHALEDE GÜVENLİK VE ÖNCELİKLER

YAPAN: ESKISEHIR G TIPI LOJMAN TARİH: REVİZYON: Hakan Şahin - ideyapi Bilgisayar Destekli Tasarım

Müfredat Hafta Konular Yöntem Giriş. Genel bilgiler. Ödevi 1, 2, 3 açıklaması

Erdal İRTEM-Kaan TÜRKER- Umut HASGÜL BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ MÜH. MİM. FAKÜLTESİ İNŞAAT MÜH. BL.

DEPREME DAVRANIŞI DEĞERLENDİRME İÇİN DOĞRUSAL OLMAYAN ANALİZ. NEJAT BAYÜLKE 19 OCAK 2017 İMO ANKARA ŞUBESİ

Çelik Yapılar - INS /2016

Bina Envanter Çalışması

Yapı Elemanlarının Davranışı

RİSKLİ BİNALARIN TESPİT EDİLMESİ HAKKINDA ESASLAR 5-Özel Konular

DEPREM HESABI. Doç. Dr. Mustafa ZORBOZAN

Prefabrik yapıların tasarımı, temelde geleneksel betonarme yapıların tasarımı ile benzerdir.

YAPILARIN DEPREME KARŞI KORUNMASINDA ETKİN BİR ÇÖZÜM

Proje Genel Bilgileri

DEPREME DAYANIKLI YAPI TASARIMI

Beton Basınç Dayanımın Yapısal Davranışa Etkisi

02 MART 2017 ADIYAMAN SAMSAT DEPREMİ ÖN DEĞERLENDİRME RAPORU

RİSKLİ YAPILARIN TESPİT EDİLMESİNE İLİŞKİN ESASLAR. 4- Özel Konular

Sıvı Depolarının Statik ve Dinamik Hesapları

BETONARME-II (KOLONLAR)

KESME BAKIMINDAN DOĞRU TASARLANMAMIŞ BETONARME PERDE DUVARLI YÜKSEK BİNALARIN DEPREM PERFORMANSI

İSTANBUL - SABİHA GÖKÇEN HAVAALANI DIŞ HATLAR TERMİNAL BİNASI ÇELİK YAPISI

ÇELİK UZAY ÇATI SİSTEMLİ HAL YAPILARIN DEPREM DAVRANIŞLARININ İNCELENMESİ. Armağan KORKMAZ *, Zeki AY **

MEVCUT KÖPRÜLERİN DEPREME KARŞI DEĞERLENDİRME VE GÜÇLENDİRME UYGULAMALARI. M. Cem Dönmez, Mehmet Erinçer Şefika Caculi, Necdet Çilingir

BETONARME YAPI TASARIMI DERSİ Kolon betonarme hesabı Güçlü kolon-zayıf kiriş prensibi Kolon-kiriş birleşim bölgelerinin kesme güvenliği M.S.

YÜKSEK RİSKLİ DEPREM BÖLGESİNDEKİ BİR PREFABRİK YAPININ FARKLI YER HAREKETLERİ ETKİSİNDEKİ SİSMİK DAVRANIŞININ İNCELENMESİ

GEOMETRİK DÜZENSİZLİĞE SAHİP NURTEPE VİYADÜĞÜNÜN SİSMİK PERFORMANSININ FARKLI YÖNTEMLER KULLANILARAK BELİRLENMESİ

Hızlı Değerlendirme ve Ayrıntılı İnceleme Yöntemleri ile Betonarme Yapıların Hasar Durumlarının İncelenmesi

TÜRKİYE DEKİ ORTA KATLI BİNALARIN BİNA PERFORMANSINA ETKİ EDEN PARAMETRELER

d : Kirişin faydalı yüksekliği E : Deprem etkisi E : Mevcut beton elastisite modülü

Temeller. Onur ONAT Munzur Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü, Tunceli

SÜNEK OLMAYAN B/A ÇERÇEVELERİN, ÇELİK ÇAPRAZLARLA, B/A DOLGU DUVARLARLA ve ÇELİK LEVHALAR ile GÜÇLENDİRİLMESİ.

ANKARA ŞUBESİ PERŞEMBE SEMİNERLERİ

Yol Derecelendirmesi: Trafik Karakteristiği: Yön

Temel sistemi seçimi;

Taşıyıcı Sistem İlkeleri

11/10/2013 İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ BETONARME YAPILAR BETONARME YAPILAR

BETONARME BİNA TASARIMI

(z) = Zemin kütlesinden oluşan dinamik aktif basıncın derinliğe göre değişim fonksiyonu p pd

BETONARME KARAYOLU KÖPRÜLERİNİN MUAYENESİ,

TEMELLER. Celal Bayar Üniversitesi Turgutlu Meslek Yüksekokulu İnşaat Bölümü. Öğretim Görevlisi Tekin TEZCAN İnşaat Yüksek Mühendisi

YAPILARIN ÜST RİJİT KAT OLUŞTURULARAK GÜÇLENDİRİLMESİ

DEPREME DAYANIKLI YAPI TASARIMI

BÖLÜM 7 MEVCUT BİNALARIN DEĞERLENDİRİLMESİ VE GÜÇLENDİRİLMESİ. sorular

KARAYOLU SINIFLANDIRMASI

TAŞIYICI SİSTEM TASARIMI 1 Prof. Dr. Görün Arun

BETONARME YAPI TASARIMI -KOLON ÖN BOYUTLANDIRILMASI-

DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ FEN ve MÜHENDİSLİK DERGİSİ Cilt: 8 Sayı: 1 s Ocak 2006

BETONARME - II. Onur ONAT

BÖLÜM 2: DÜŞEY YÜKLERE GÖRE HESAP

Betonarme Yapıların Davranışının Zaman Tanım Alanında Hesap Yöntemi ile Belirlenmesi

ESKİŞEHİR İLİ BİNA ENVANTERİNİN YAPISAL KUSURLAR VE DÜZENSİZLİKLER BAKIMINDAN İRDELENMESİ

KISA KOLON TEŞKİLİNİN YAPI HASARLARINA ETKİSİ. Burak YÖN*, Erkut SAYIN

İZMİR İLİ BUCA İLÇESİ 8071 ADA 7 PARSEL RİSKLİ BİNA İNCELEME RAPORU

TAŞIYICI SİSTEM TASARIMI 1 Prof. Dr. Görün Arun

DEPREME DAYANIKLI YAPI İNŞAATI SORULAR

YAPAN: TARİH: REVİZYON: 6500HL-0026 Statik Net50 / K.T.Ü. İnşaat Mühendisliği Bölümü

Dr. Taner HERGÜNER İnşaat Yük. Müh. K.G.M. 1. Bölge Müdürlüğü Sanat Yapıları Başmühendisi İSTANBUL, TÜRKİYE. Özet

İÇERİSİ BETON İLE DOLDURULMUŞ ÇELİK BORU YAPI ELEMANLARININ DAYANIMININ ARAŞTIRILMASI ÖZET

2011 Van Depremi Kısa Gözlem Raporu Yrd. Doç. Dr. Cemalettin Dönmez

CE498 PROJE DERS NOTU

ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK MİMARLIK FAKÜLTESİ İnşaat Mühendisliği Bölümü DÖŞEMELER 1

BETONARME-I 5. Hafta KİRİŞLER. Onur ONAT Munzur Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü, Tunceli

Farklı Yöntemler Kullanılarak Güçlendirilmiş Betonarme Binaların Performansa Dayalı Tasarıma göre Deprem Performanslarının Belirlenmesi

BÖLÜM 3 YAPI MEKANİĞİ ANABİLİM DALI

BETONARME PERDE DUVAR ORANININ BİNALARIN SİSMİK PERFORMANSINA ETKİSİ

DÜZCEDEKİ BAZI KAMU VE ÖZEL BİNALARIN 1999 DÜZCE DEPREMİNDEKİ SİSMİK PERFORMANSLARININ İNCELENMESİ

RİSKLİ BİNALARIN TESPİT EDİLMESİ HAKKINDA ESASLAR 4-DBYBHY (2007)ve RBTE(2013) Karşılaştırılması

KÖPRÜ SARSMA DENEYLERİYLE ARAÇLARIN KÖPRÜ DEPREM DAVRANIŞI ÜZERİNDEKİ ETKİSİNİN İNCELENMESİ

OTOYOL YATIRIM ve İŞLETME A.Ş.

YAPI ELEMANLARI DERS SUNUMLARI 5. HAFTA

BETONARME I Döşemeler. Onur ONAT

BETONARME YAPILARDA BETON SINIFININ TAŞIYICI SİSTEM DAVRANIŞINA ETKİSİ

DEPREM BÖLGELERĐNDE YAPILACAK BĐNALAR HAKKINDA YÖNETMELĐK (TDY 2007) Seminerin Kapsamı

BETONARME BİNALARDA GÖZLENEN HASARLAR, NEDENLERİ VE ÖNERİLER DAMAGES OBSERVED IN REINFORCED CONCRETE BUILDINGS, CAUSES AND RECOMMENDATIONS

Transkript:

İZMİR VE İSTANBUL OTOYOL KÖPRÜ VE VİYADÜKLERİ NİN DEPREM PERFORMASYONLARINA AİT ÖN DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI Özal YÜZÜGÜLLÜ (*) Giriş Ulaşım sistemi; karayolları, demiryolları, deniz ve havayollarının tümünü kapsar. Deniz ve havayolları için en kritik yapılar deniz ve hava limanlarıdır. Karayolları ve demiryolları için ise köprüler ve viyadükler önde gelir. Ulaşım sistemi insan vücudundaki önem ve fonksiyonları açısından, insan vücudundaki atardamarlara benzetilebilir. Depremi takip eden günlerde deprem bölgesine yardım ulaştırılmasında, yaralıların ve insanların hastanelere veya daha emin bölgelere taşınmasında ulaşım sistemi çok fazla önem kazanır. Dolayısıyla ulaşım sistemindeki herhangi bir aksaklık her türlü yardım ve kurtarma çalışmasını felce uğratır. Bunun bilincinde olarak ulaşım sistemlerinin, muhtemel bir senaryo depremi altındaki performanslarının, deprem öncesinde belirlenmesi, gerekli görülen iyileştirmelerin deprem öncesinde gerçekleştirilmesi, deprem zararlarını en aza indirmek açısından son derece önemlidir. ABD, Kaliforniya uygulamalarından edinilen tecrübeye göre; bir köprünün yıkılıp yeniden yapılma maliyetinin %10 u kadar bir masrafla, köprünün depremde yıkılmadan ayakta kalmasını sağlamak mümkündür. Depremlerde köprü hasarına neden olan üç husus vardır: Zemin-temel hasarı, Altyapı hasarı, birleşim ve mesnet detayları. Jones (1) tarafından hazırlanan rapora göre: MSK VII şiddetinde basit mesnetli köprülerde ciddi hasar olma ihtimali %3, tamir edilebilir hasar olma ihtimali %5 olarak ifade edilmiştir. Bu ihtimaller mütemadi kirişli veya döşemeli köprülerde sırasıyla %1, %2, ve betonarme veya çelik kemerli köprülerde sırasıyla %1, %2 olarak verilmiştir. MSK VIII şiddetinde ise, basit mesnetli köprülerde %10 ihtimalle uç mesnetlerde zemin oturması, %5 ihtimalle ciddi hasar ve %10 ihtimalle tamir edilebilir hasar olarak belirlenmiştir. Aynı şekilde sürekli kirişli veya döşemeli köprülerde bu ihtimalller sırasıyla %5, %2 ve %5, betonarme veya çelik kemerli köprülerde de % 2, %3 ve %6 olarak verilmiştir. MSK IX şiddetinde ise basit mesnetli köprülerde uç ayaklarda hasar olma itimali %25, sürekli kirişli veya döşemeli köprülerde %12, ve betonarme veya çelik kemerli köprülerde de %6 olarak verilmiştir. Yukarıdaki hasar sınıflamasında ciddi hasar, bir veya birkaç açıklığın yıkılması, tamir edilebilir hasar ise, (*) Prof. Dr., Boğaziçi Üniversitesi, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Deprem Mühendisliği Anabilim Dalı Öğretim Üyesi köprünün bir kaç gün veya bir hafta içinde geçici olarak takviye edilerek ağır kamyonlar hariç trafiğe açılmasına müsait hasar olarak tarif edilmiştir. ATC-25 e (1) göre açıklıkları 150 m den büyük, asma köprü dahil, bütün çelik köprülerle, kemer veya öngerme kirişli betonarme köprüleri ana köprü olarak sınıflandırır. Ayaklar ve temelleri ile üst yapıda yol döşemesi, kirişler, çelik makaslar ve kablolar bu tür köprülerin ana taşıyıcı elemanlarını oluşturur. Yaklaşım yolları konvansiyonel karayolu köprüleri olabildiği kadar, uç ayaklar da olabilir. Bu tip köprüler iyi mühendislik görmüş yapılar olup, genel olarak deprem hesapları mevcuttur. (1970 e kadar tipik olarak deprem hesabı yoktu). Çoğunlukla hasar zemin ve yaklaşım hasarları ile sınırlı kalır. Mamafih sıvılaşma ve deniz dibi toprak kaymaları köprü temellerinde ve dolayısıyla üst yapıda hatırı sayılır hasarlara neden olabilir. ATC-25 (1) açıklıkları 150 m den az, basit mesnetli (bir veya birden fazla açıklıklı) ve Mütamadi/Monolitik köprüleri Konvansiyonel Köprüler olarak sınıflandırır. Köprü Geometrisi (düz / verev), sistemi (sabit / hareketli / yüzer) ve yapım malzemesi betonarme, çelik, ahşap, taş, tuğla olabilmektedir. En çok hasar görebilecek bölgeler, mesnetler, uç ayaklar, orta ayaklar, temel pabuçları ve temellerdir. Mesnet oturma boylarının yetersizliği ve basit kirişlerin oluşturduğu derzleri birbirine bağlayacak bağ elemanlarının bulunmayışı nedeniyle, üst yapı kirişlerinin mesnetlerden kayarak yere düşmesi depremlerde sıkca raslanan bir olaydır. Köprünün verevli oluşu, deprem performansını olumsuz yönde etkiler. En çok hasar görebilecek bölgelerden biri de basit mesnetlerdir. Mafsallı mesnetler basit mesnetlere nazaran daha az yerinden oynar az da olsa yatay hareket veya yön değiştirme ihtimalleri vardır. Elastomer mesnetlerde yer değiştirmeler oldukça azdır, fakat çok şiddetli depremlerde onların da yerlerinden yürüyüşe geçtikleri gözlenmiştir. Uç ayakların arkasındaki dolguda oturmalar, yayılmalar olabilir. Bu hasarlar uç ayak temellerini etkiler ve uç ayakta dönme, kayma husule gelir. Uç ayaklardaki hasarlar nedeniyle köprü çökmesi çok az rastlanan bir durumdur. Sıvılaşma nedeniyle orta ayaklar mesnet kaybına uğrar ve basit mesnetli üst yapı kirişleri yere düşerek köprünün yıkılmasına neden olur. Betonarme orta ayaklarda, eksik veya yetersiz etriye, kısa bindirme boyları veya temele ankrajın yetersiz oluşu, orta ayakların yapısal hasarına neden olur. Basit mesnetli kirişlerin birbirine çarpması da bir hasar kaynağıdır. Üst yapıda mesnetlerdeki yer değiştirmelerin dışında yapısal önemli bir hasara rastlanmaz. 22

I. İzmir deki Mevcut Otoyol Köprü ve Viyadükleri Deprem Performanslarının Ön Değerlendirmesi İzmir Büyükşehir Belediyesinin Mali Desteği ile gerçekleştirilen İzmir Deprem Master Planı (www.koeri.boun.edu.tr/depremmuh/default.htm) bünyesinde yer alan İzmir Belediye sınırları dahilindeki Otoyol Köprü ve Viyadüklerine ait Deprem Performansının Öndeğerlendirme Yöntemleri ve elde edilen bulgular aşağıda özetlenmiştir. Bu Öndeğerlendirme Çalışmasında üç adet yöntem uygulanmıştır. ATC -25 Yöntemi (1), GIS Yöntemi (2) ve HAZUS (3) Yöntemi. ATC-25 YÖNTEMİ ATC 25 Yönteminde kullanılan Hasargörebilirlik Eğrileri ATC-13 (4) de özellikleri tarif edilen basit mesnetli ve bir veya birden fazla açıklıklı köprülerle, mütemadi veya monolitik köprülerin davranışları göz önüne alınarak geliştirilmiştir. D = Hasar Oranı (Onarım Maliyeti/Yenileme Maliyeti) olarak tarif edilmiştir. Hasar oranının belli değerlerine tekabül eden Hasar Dereceleri ise aşağıdaki gibi belirlenmiştir: Hafif Hasar D = 1-10% Orta Hasar D = 10-30% Ağır Hasar D = 30-60% Tam hasar D = 60-100% İzmir de otoyol köprü ve viyadükleri, şehir yerleşim merkezinde yer alan kavşaklarda bulunur ve hepsi birbirine benzer yapısal özellikler taşır. Bu köprülerin ve ana arterlerde yer alan viyadüklerin ekserisi, 1980 yılından sonra inşa edilmiş, prefabrik, öngermeli ve basit mesnetli betonarme köprülerdir. Dolayısıyla bu köprüler ve viyadükler, batı standardlarında mühendislik görmüş, yatay deprem kuvvetlerine göre projelendirilmiş köprüler olarak telakki edilebilir. (5) Hasargörebilirlik Eğrilerinin yardımıyla hasar dereceleri MSK VII için D=1; MSK VIII için D= 2% ve MSK IX için D=8% olarak elde edililir. Dolayısıyla bu değerlendirmeye göre bütün köprüler Hafif Hasar sınıfına girmektedir. GIS YÖNTEMİ S.Kim, otoyol köprülerinin herhangi bir senaryo depremi etkisi ile hasargörebilirliliğini tayin için basit bir yöntem geliştirmiştir. Bu yöntemin geliştirilmesinde, 139 adet deprem raporunda yer alan köprü hasarları esas alınmıştır. Gözlenen hasar tipleri 12 adet parametre ile ifade edilmiş ve bu parametreler yardımıyla köprüler için hasargörebilirlilik modeli geliştirilmiştir. Modelin geliştirilmesinde 139 adet rapor bilgisinden sadece 119 adedi kullanılmış, geri kalan 20 adet rapor bilgisi, geliştirilen modeli test edilmiştir. Böylece bu model yardımıyla yaklaşık %80 doğrulukla hasar tahmininin mümkün olduğu görülmüştür. Yöntem: Hasar İndeksi Y (Tablo 1, Tablo 2) 12 adet hasar parametresinin (Tablo 3) fonksiyonu olarak aşağıdaki ifade ile verilmiştir. Y= Hasar İndeksi = Toplam (B i x X i ) + C X i = Köprü hasar görebilirlik parametreleri B i = Sabit C = Sabit Y=Hasar İndeksi Hasar Derecesi Y < 1.5 0: Hasar Yok Hafif 1: Az Hasar 1.5 Y < 2.5 2: Orta Hasar Orta 2.5 Y 3: Ağır Hasar Ağır Hasar Derecesi Açıklama 0 : Hasar Yok 4: Üstyapının Yıkılması Tablo - 1: Hasar İndeksi 1 : Hafif Hasar Taşıma Kapasitesini azaltmayan hasar : - Çelik yapılarda:taşıyıcı olmayan elemanlarının deformasyonu - Betonarme elemanlarda Ufak çatlaklar - İstinat duvarlarında:oturma ve çatlaklar 2 : Orta Hasar Taşıma Kapasitesini azaltan hasar: - Çelik yapılarda: Taşıyıcı elemanlarda burkulma - Betonarme elemanlarda: Genişliği 1 mm. den büyük önemli çatlaklar - Mesnetlerde göçmeler, veya mesnetlerin yerinden oynaması, betonda mesnet altı göçmesi - Altyapı:Orta derecede yer değiştirme Kalıcı ve/veya geçici onarım mümkün 3 : Ağır Hasar Üstyapının yıkılmasına neden olabilecek ağır hasar : - Aşırı beton dökülmesi ve betonarme elemanların donatılarının sıyrılması - Mesnetlerin göçmesi ve yerinden çıkması - Altyapı: Aşırı derecede yer değiştirme (oturma, yatay haraket, düşeyden sapma dahil) Kalıcı ve/veya geçici onarım mümkün değil 4 : Yıkım Köprü yıkılması Tablo - 2: Hasar İndeksi Açıklamaları Hasar İndeksinin belirli değerlerine tekabül eden Hasar Dereceleri Tablo 1 de ve bu Hasar Derecelerinin açıklamaları da Tablo 3 de verilmiştir. Tablo 3 de verilen hasar parametrelerine yakından bir göz atacak olursak, bazı hasar parametrelerinin hasar üzerinde diğerlerine nazaran daha fazla etkili oldukları ortaya çıkar, şöyle ki: 23

0:hasar yok, 1:az hasar, 2:orta hasar, 3:ağır hasar, 4:Üstyapının Bi ve C Y = Hasar İndeksi yıkılması sabitleri X 1 =Etkin Yerivmesi 1:A<0.1g, 2:0.1g A 0.2g, 0,141 3:0.2g A 0.3g, 4:0.3g A X 2 =Yapım Yılı 1:1981 den sonra, 2:1972-1980, 0,456 3:1940-1971, 4:1940 dan önce X3=Üstyapı Tipi X 4 =Üstyapı Doğrultusu X 5 =İç Mafsal X 6 =Ortaayak Tipi X 7 =Temel Tipi X 1 Maksimum Yer İvmesinin etkisi 31.4% X 11 Sıvılaşma nın etkisi 20.5% X 2 Yapım Yılı (Yönetmelik) 10.4% X 12 Mesnet Oturma Boyu 8.7% 1: Kablolu, Asma veya tek açıklıklı köprüler 2: Kemer veya monolitik kirişler ve kolonlar veya makaslar 3: sürekli kirişler ve makaslar 0,114 4: basit mesnetli kirişler ve makaslar-çok açıklıklı veya iki veya daha fazla kademeli elevasyon yapıları 1:düz 2:20-45 verev veya 45-90 kavis 3:45-60 verev veya 90-180 kavis 0,437 4:60 verev veya kavis 180 den büyük 1:yok, 2:var(kablolu tutucular mevcut veya oturma boyu>12" 3:var(6"<oturma boyu<12") 0,089 4:var(oturma boyu<6") 1:monolitik çokkolonlu çerçeve veya perde 2:kazıklı çok kolonlu çerçeve 0,029 3:monolitik tek kolon 4:kazıklı tek kolon 1:kolon şaftı 2:tekil temel, 3:kazıklı temel, -0,024 4: kazıklı çerçeve X 8 =Altyapı 1:çelik, 2:sünek beton, Malzemesi 3:gevrek beton, 4:ahşap, 0,034 yığma veya diğer eski malzemeler X 9 =Geometri veya Rijitlikte Düzensizlik 1:yok, 2:herhangi iki kolonun yükseklikleri oranı 1.25 den büyük, 3:herhangi iki komşu kolonun yükseklikleri oranı 0,278 1.25 den büyük, 4:herhangi iki komşu kolonun yükseklikleri oranı 1.5 den büyük X 10 =Yerel Zemin 1:kaya, 2:sıkı kum,katı kil, Türü 3:orta katı kil, kum 4:alüvyon, 0,188 gevşek kum,yumuşak kil X 11 =Sıvılaşma 4:Mevcut veya Eski Nehir Yatağı, Etkisi Bataklık 3:Kum Tepesi, Kumsal, 0,932 2:Ova, 1:Tepe, Dağ X 12 =Mesnet 1:iyi, 2:orta, 3:kötü, 4:çok kötü 0,511 Oturma Boyu C=-3.84 Tablo - 3: Hasar Görebilirlik Parametreleri Yukarıda görüldüğü gibi bu dört parametrenin hasar derecesi üzerindeki etkisi bütün parametrelerin toplam etkisinin 3 4 ünü teşkil etmektedir. Bilhassa sıvılaşma ve Maksimum Yer İvmesinin etkilerinin toplamı, toplam etkinin yarısına eşit olmaktadır. ATC-25 ve GIS Yöntemlerine göre elde edilen Hasar dereceleri Tablo 4 te özetlenmiştir. ATC-25 KÖPRÜ ADI GIS (HASAR ORANI %) Adnan Kahveci (Bayraklı) - 2 Anadolu Lisesi - 2 Bayramyeri - 8 Bozyaka (Köstence) - 8 Buca (Kaynaklar) - 2 Çitlenbik Az 8 Doğanlar Ağır 1 Egemak (Kanal) Orta 8 Emrez Az 2 Eşref Bitlis - 8 Garaj Orta 8 Güzelbahçe (Seferihisar) Orta 2 Halkapınar 1-2 Orta 8 Halkapınar 1-3 Orta 8 Halkapınar 2-1 Orta 8 Halkapınar 4-1 Orta 8 Halkapınar 4-2 Orta 8 Havaalanı - 1 Hilal 1-2 Az 8 Hilal 1-3 Az 8 Hilal 2-1 Az 8 Hilal 3-2 Az 8 Hilal 4-1 Az 8 İkiztepe BS2.1-2 Ağır 8 Işıkkent - 1 İstihkam 1-2 Ağır 2 Karabağlar D.D.Y. Az 1 Kızılçullu - 8 Liman Orta 8 Naldöken 1-3 Az 2 Naldöken 2-3 - 2 Naldöken 3-1 Orta 2 Naldöken 3-2 Az 2 Osman Kibar Ağır 2 Pınarbaşı - 2 Sanayi I Ağır 1 Sanayi II Ağır 1 Şehitlik Az 8 Tahtalıçay - 1 Turan - 2 Üniversite Viyadüğü Orta 2 Zafer Payzın - 8 Zafer Payzın 1-2 Orta 8 Zafer Payzın 1-3 Orta 8 Zafer Payzın 2-1 Orta 8 Tablo - 4: İzmir Otoyol Köprü ve Viyadüklerinin GIS ve ATC-25'e Göre Hasarları HAZUS YÖNTEMİ İzmir de metropol sınırları içinde yer alan karayolu köprü ve viyadüklerinin tamamı Basit mesnetli, tek veya daha fazla açıklıklı ve üst yapısı öngermeli kirişlerden oluşan betonarme köprüler olup, hemen hemen tamamı 1980 yılından sonra inşa edilmişlerdir. Dolayısıyla HAZUS da Deprem Hesabı olan Basit Otoyol Köprüleri için geliştirilen Hasargörebilirlik eğrilerinin kullanılması yeterli olacaktır. Maksimum Yer İvmesi (MYİ) ortalama olarak 0.40 g kabul edilirse, bütün köprülerde %10 itimalle ds5 (Tam Hasar); %50 ihtimalle ds4 (Yaygın Hasar) veya daha büyük hasar; %65 ihtimalle ds5 (Orta Hasar) veya daha büyük hasar ve %90 ihtimalle ds2 (Az Hasar) veya daha büyük hasar oluşacağı söylenebilir. 24

Şekil - 1: İzmir Otoyol Köprü ve Viyadükleri Sonuç: (Şekil 1, Şekil2) İzmir de, ana arterler üzerinde yer alan otoyol köprülerinin, kavşakların ve viyadüklerin %80 ni senaryo depreminden elde edilen yer bağımlı deprem tehlikesi haritalarına göre, VIII ve IX Şiddet bölgelerinde yer almakta, dolayısıyla ATC-25 ölçeğine göre, sırasıyla hasar oranları %2 ve %8 olmaktadır. GIS yöntemine göre D300 otoyolu üzerinde yeralan İstihkam 1-2, İkiztepe BS2.1-2, Osman Kibar, Sanayi II ve Doğanlar Köprüleri Ağır Hasar olarak değerlendirilmişlerdir. Aynı otoyol üzerinde yer alan Şehitlik, Garaj ve Egemak Köprüleri ile Liman Viyadüğü, ATC 25 yöntemine göre hasar oranları %8 üst Sınır değerini almaktadır. Ayrıca İstihkam, Şehitlik, Eşref Bitlis, İkiztepe, Bozyaka ve Kızılçulu Viya-dükleri ile D300 yolu faylanma ve sıvılaşma nedeniyle hasar görebilir. Şekil - 2: İzmir Otoyol Köprü ve Viyadükleri - Hasar Dereceleri 25

Hasargörebilirlik: mesnet tipi, üst yapıdaki süreklilik, üst yapının verev açısı, minimum mesnet oturma uzunluğu, orta ayak yükseklikleri, uç ayak yükseklikleri ve uç ayaklarda dolgudan dolayı oturma gibi etkenlerin bir fonksiyonu olarak belirlenir. Depremsellik (Şekil 4): Deprem şiddeti ve jeolojik ve geoteknik yapının bir fonksiyonu olarak tayin edilir. Köprünün Önemi: Günlük ortalama trafik, köprünün fiziksel büyüklüğü, köprü kullanım alanındaki nüfus yoğunluğu, köprünün mühim yapılara (hastane vs. gibi) ulaşımdaki rolü gibi etkenlere göre tayin edilir. Şekil - 3: İzmir'de Sıvılaşma Potansiyeli Bu değerlendirmelerin ışığında D300 otoylunun senaryo depreminden oldukça fazla etkileceği, hatta İzmir -Çeşme hattının kullanılamaz hale geleceği söylenebilir. D550 otoyol güzergahında yer alan köprüler, GIS yöntemine göre genellikle Orta ve Az Hasar sınıfına girmekte olup, ATC 25 Yöntemine göre hasar oranları %8 üst sınır değerini almaktadır. Ayrıca bu güzergah üzerinde yer alan Naldöken ve Zafer Payzın Viyadükleri ile Turan ve Egemak Köprüleri yüksek sıvılaşma ihtimali olan bölgelerde yer almakta olup, sıvılaşma etkisi ile hasar görüp kullanılamaz hale gelebilir. (Şekil 3) II İstanbul daki Mevcut Otoyol Köprü ve Viyadükleri Deprem Performanslarının Ön Değerlendirmesi İstanbul Otoyol Köprü ve Viyadüklerinin Deprem Performanslarının Ön Değerlendirilmesi iki adet Y. Lisans tezi kapsamında gerçekleştirilmiştir. (6,7). Bu çalışmalarda amaç İstanbul un ana arterleri olan 01, 02 ve Bağlantı yollarındaki köprü ve viyadüklerin basit bir puanlama yöntemi ile ön değerlendirmeye tabi tutmak ve puan durumuna göre öncelikle hangi köprü veya viyadüğün daha detaylı incelemeye gereksinmesinin olduğunun belirlenmesi olmuştur. Buna gore ABD de yay-gın olarak kullanılan ATC6-2(8) Yöntemi kullanılmıştır. Herbir factor 0-10 arasında değişen bir puanla değerlendirilir ve elde edilen Puanlar 3.33 ağırlık faktörü ile çarpıldıktan sonra doğrudan eklenmek suretiyle toplam puana erişilir. İstanbul da Karayolları 17. Bölge sınırları içinde kalan 01 Otoyolunun 45, 02 otoyolunda 51 ve bu iki otoyolu birbirine bağlayan ara yollarda 27 olmak üzere toplam 123 köprü/viyadük mevcuttur. (Şekil 5) 01 OTOYOLU ÜZERİNDEKİ VİYADÜKLER - V-408 ORTAKÖY VİYADÜĞÜ 411 M Öngermeli-Basit - V-409 ORTAKÖY VİYADÜĞÜ 362 M Öngermeli-Basit - V-411 BEŞİKTAŞ VİYADÜĞÜ 272 M Öngermeli-Basit (En yüksek H=43 M) ATC6-2 Yönteminde öndeğerlendirmenin dayandırıldığı faktörler şunlardır: 1. Hasargörebilirlik 2. Depremsellik 3. Köprünün Önemi Şekil - 4: İstanbul Deprem Şiddet Haritası 26

Şekil - 5: İstanbul Otoyol ve Viyadükleri - V-302 MECİDİYEKÖY VİYADÜĞÜ 861 M Öngermeli-Sürekli (En uzun) 02 OTOYOLU ÜZERİNDEKİ VİYADÜKLER - V7 MAHMUTBEY VİYADÜĞÜ 399.8 M Öngermeli-Basit - V7A GAZİOSMANPAŞA VİYADÜĞÜ 120 M Öngermeli-Basit - V6 AKŞEMSETTİN VİYADÜĞÜ 604 M Öngermeli-Tek Açıklıklı - V5 HASDAL VİYADÜĞÜ 324 M Öngermeli-Tek Açıklıklı - V1 SADABAT II V VİYADÜĞÜ 400 M Öngermeli-Basit - LMV1 LEVENT VİYADÜĞÜ 363.6 M Öngermeli-Basit - M3V1 MOLLA GÜRANİ VİYADÜĞÜ 498 Öngermeli-Basit (En yüksek H=77 M) HASDAL-OKMEYDANI ARA OTOYOLU ÜZERİNDEKİ VİYADÜKLER - V2A GEDİKAHMETPAŞA VİYADÜĞÜ - 240 M Öngermeli-Basit - V2 NURTEPE VİYADÜĞÜ 400 M Öngermeli-Basit - V3 SADABAT I VİYADÜĞÜ 788 M Öngermeli-Tek Açıklıklı(En uzun) - V4 OKMEYDANI VİYADÜĞÜ 161.5 M Öngermeli-Basit KÖPRÜLÜ KAVŞAKLAR MAHMUTBEY, METRİS, KUMBURGAZ, HASDAL, ASKERİ AKADEMİ, BÜYÜKDERE-LEVENT, LEVENT, ÜMRANİYE, ANADOLU, KOZYATAĞI Tablo 5 de İstanbuldaki Otoyol Köprü ve Viyadüklerinin ATC 6-2 Yöntemine göre Puanları yer almaktadır. Bu yöntemde 100 puana sahip olan bir köprü ikinci aşama değerlendirmesi için ilk ele alınması gereken köprüyü işaret eder. Sonuç: Bu tablodaki puanlara göre 01 Otoyolu üzerinde yer alan V-408 ORTAKÖY VİYADÜĞÜ, V-409 ORTAKÖY VİYADÜĞÜ, V-411 BEŞİKTAŞ VİYADÜĞÜ ve V-302 MECİDİYEKÖY VİYADÜĞÜ ikinci aşama detaylı değerlendirme için öncelikle ele alınması gereken viyadükler olarak ortaya çıkmaktadır. KAYNAKLAR 1. ATC-25 SEISMIC VULNERABILITY AND IMPACT OF DISRUPTION OF LIFELINES IN THE CONTERMINOUS UNITED STATES, Funded by FEMA,1991 2. Kim, Seong, H.Gaus Michael,P.Lee, George C., and Chang K.C. A GIS-Based Regional Risk Approach for Brigdes Subjected to Earthquakes, Computing in Civil Engineering and Geographic Information Systems Symposium: Proceedings of Eigth Conference held in conjunction with A/E/C Systems 292, Dallas, Texas, June 7-27

TOPLAM KÖPRÜ OTOYOL PUAN ADI NO (ATC 6-2 ye TOPLAM KÖPRÜ OTOYOL PUAN ADI NO (ATC 6-2 ye göre) göre) K521 1 90 M102 2 63 M3V1 2 90 K1 Arayol 63 V302 1 87 B19 Arayol 63 V5 2 87 K412 1 63 V6 2 87 K513 1 63 V7 2 87 K518 1 63 V3 2 87 NMU2 2 63 V1 2 83 V7A 2 63 KMV1 2 83 K3 2 63 V408 1 80 B6 2 62 K517 1 79 B5 2 62 K515 1 79 B3 2 62 K512 1 78 M1U1 Arayol 62 V4 Arayol 78 M1U2 Arayol 62 K407 1 77 L102 Arayol 62 V409 1 77 BLU1 Arayol 62 B16 Arayol 62 NM01 2 76 B3B 2 61 V2A Arayol 75 B17 Arayol 61 V2A Arayol 75 B3C 2 60 B12 2 74 B2 2 60 B11 2 74 K211 1 60 B13 2 73 K208 1 60 V411 1 73 K201 1 60 K101 1 72 K502 1 60 B1 2 72 K504 1 60 K102 1 71 OWO 2 60 KM01 2 71 UMO5 2 60 M5U1 2 71 K2 2 60 B21 Arayol 71 K503 1 59 K205 1 70 K303 1 59 BF2 2 70 K305 Arayol 59 LMV1 2 70 K505 1 58 K104 1 69 K501 1 58 KMU3 2 69 K206 1 58 K300 1 68 K202 1 58 K204 1 68 K210 1 57 K106 1 68 K203 1 57 K103 1 68 U208A 2 57 KMU4 2 68 NMU1 2 57 VMO1 2 68 RMU1 2 57 BRO 2 68 RMU3 2 57 B14 2 67 UMU8 2 57 K511 1 67 K509 1 55 B15 2 67 K404 1 55 RMO3 2 67 K402 1 55 BF1 2 67 K212 1 55 UMU5 2 67 K410 1 54 M301 2 65 K207 1 54 M501 2 64 K301 1 53 M401 2 64 O207 2 53 M101 2 64 UMU7 2 53 İÇO 2 64 UMO7 2 53 B10 2 64 K304 1 50 NMU4 2 63 K405 1 50 NMU3 2 63 K401 1 50 M5U2 2 63 UMU3A 2 50 RMO2 2 63 UMO6 2 50 RMO1 2 63 K510 1 49 M402 2 63 K414 1 49 M302 2 63 RMU4 2 47 M2U2 2 63 B9 2 43 Tablo - 5: İstanbul Otoyol Köprü ve Viyadüklerinin ATC-6.2'e Göre Puanları 3. Earthquake Loss Estimation Methodology, HAZUS, Technical Manual, Vol II, Prepared by National Intitute of Building Sciences for Federal Emergency Management Agency, 1997. 4. ATC-13 EARTHQUAKE DAMAGE EVALUATION DATA FOR CALIFORNIA / ATC APPLIED TECHNOLOGY COUNCIL, Funded by FEMA 1982, s 149 5. Development of an Urban Earthquake Scenario for İzmir, Gülüm Birgören, Master of Science in Thesis, Submitted to the Earthquake Engineering Department of Boğaziçi University, Kandilli Observatory and Earthquake Research Institute, July 1999 6. Zülfikar, C., Preliminary Seismic Evaluation of Highway Bridges in İstanbul, Y. Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü, Deprem Mühendisliği Anabilim Dalı, 1995. 7. Gürler Duman, Seismic Vulnerability of Highway Bridges in İstanbul, Y. Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü, Deprem Mühendisliği Anabilim Dalı, 1997. 8. ATC Applied Technology Council, Seismic Design Guidelines for Highway Bridges, Report No. ATC6-2, Paulo Alto, Calif. Aug. 1983. 28