ÇiĞE Li (KENE) HALI The Carpet With Çiğe (Tick) Yrd. Doç. Dr. Nuran SAY* ÖZ Türkler birer estetik değer olan dokumalara, günlük hayatlarının her alanında yer vermiştir. Konya/ Ereğli/Çayhan da yaşayan Çayan-Çağan lara ait Çiğe (kene) li halı da bu anlayışla üretilmiştir. Malzeme, renk, bezeme kullanımı ile tasar özelliği, dikkat çekicidir. Tarafımızca, ilk kez, yerinde tespit edilerek incelenmiştir. İsminden de anlaşıldığı üzere, beş ocak içine, ayrı ayrı üçerli gurup halinde, dans eden şamanlar, insanların evlerini kene den korumak üzere yerleştirilmişlerdir. Bu özgün örnek, yaptığımız karşılaştırma sonunda, diğer halılarla benzerlik göstermemektedir. Soğuk yanı sıra, kötü ruh ve böceklerden de evi koruma amaçlı dokunan, çok değerli bir üründür. Ayrıca; geleneksel yapıya sahip olduğundan, bu yazımızla kültür tarihimizdeki haklı yerini almalıdır. Anah tar Kelimeler Çayhan, Halı, Çayan, Çiğe (Kene) ABST RACT The Turks have given places to the weavings which are singly aesthetical worth in every area of their lives. The carpet named Çiğe li (means with tick) which belongs to Çayan Turcomans who live in Çayhan, Ereğli, Konya was also weaved by this mentality. Material, color, ornamental use and design features are striking. This carpet was firstly determined and studied by us in its own land. As the name says (implies), the dancing shamans were placed ternate separately in groups in five hearths to protect the houses of human beings from ticks. This peculiar sample doesn t show similarities with the other carpets according to the comparison made by us. It is a very valuable product which is weaved with the purpose of keeping the house against black souls and ticks also in addition to protect from cold. Moreover, it has to take its fully justified place in our cultural history through my article because of having the traditional structure. (Çev: Dr. Ali SAYAR Konya /Ereğli Devlet Hastahanesi) Key Words Çayhan, Carpet, Çayan, Çiğe (tick) GİRİŞ Konargöçer dönemlerinde Türkmenler, bedenlerini korumanın ötesinde, günlük yaşamlarını sürdürdükleri alanlarda, havlı, havsız kirkitli dokumaları kullanmışlardır. Bunlar; zemin, duvar, tavan olmak üzere çadır mekânlara dönüşmüş, aynı ürünlerle; süsleme, soğuk, sıcak, inanç, korunma, konfor sağlama gibi amaçlarla, içleri döşenmiştir. Doku malar, hayatın her alanında yer aldığı için, fonksiyonları dışında, üzerlerinde taşımış oldukları renk, bezeme ve düzenleme özelliğiyle, bulundukları göçer toplumun sosyal, ekonomik, kültürel, dini, yapılarını da sergilemekte, toplumsal bir mesaj iletmektedir. Ülkemizde belirli beldelerde, yerleşik düzene geçmiş bu toplulukların, çok azalmakla beraber, günümüzde de kirkitli düz el ve halı dokuma üretip, kullandıkları bilinmektedir. 2006 yılında, taşımış olduğu özelliklere rağmen, Konya/Ereğli/Çayhan Yöresi nin bu açıdan incelemeye alınmadığı tespit edilmiştir. Oysa Çayhan da yaşayan gençler bu durumdan rahatsızlık duyarak, tarafımıza gelip, bölgede Çayan- Çağan Türkmen Taifesinin yaşadığını, dokuma konusunda zengin olduklarını belirterek alanı incelememizi istemişlerdir. Yaptığımız tarama sonunda gençlerin haklı oldukları ortaya çıkmıştır. Gerçekten bu bölge dokuma cennetidir. Hiç tespit yapılmamıştır. Bu sonuç, geniş kapsamlı, araştırılıp, inceleme yapmayı gerektirmiştir. İncelememiz sırasında, bulduğu- * Gazi Üniv. Güzel Sanatlar Eğitimi Resim-iş Bölümü Anabilim Dalı Öğretim Üyesi, nuransay@gazi.edu.tr 240 http://www.millifolklor.com
muz dokuma örneklerinin, çok sayıda fotoğrafı çekilmiştir. Bunlar arasından tanıtımı yapılmak üzere, katalogladığımız halılardan biri olan Çığa lı (Kene) (İbrahim KÖKBUDAK; aşağı Çayhan azizeye kasabası sakini, ağustos 2009, Konya Ereğli) halı düzenleme, teknik, elyaf çeşidi, atkı-çözgü sıklığı, boyut, renk ve yanışları açısından, seçilerek incelenmiştir. Tasar özellikleri ve bezemeleriyle, ileriki çalışmaları mızda; sosyolojik, psikolojik ve plastik yani, kültürel açılardan yapılacak olan incelemelere kaynaklık etmesi umulmaktadır. HALI VE TARİHÇESİ Halı teknik olarak, düğümlü, havlı üç iplik sistemli yapıya sahip olmasına rağmen, atkı yüzlü düz el dokumalarla (Cicim, Zili, Sumak, Kilim) birbirinden ayrılmaz bir bütün olarak yazılı kaynaklarda yerini almıştır (Benerli 1949, Aslanapa 1961, Haack 1975, Kuruyazıcı- Alsaç 1981). Kilim dokumanın, M.Ö. 1500 yılında, halıdan daha Önce yapıldığı da tahmin edilmektedir (Ersoy, 1990: 3-7). Bazı kaynaklar ilk düğümlü halının Türkler tarafından dokunduğunu savunmaktadır (Aslanapa 1961, Diyarbekirli 1972). Kirkitli dokumalarla ilgili ilk bilimsel çalışmaların 1891 yılında Viyana da açılan bir halı sergisi ile başladığı çeşitli kaynaklarda belirtilmektedir (Benerli 1949, Aslanapa 1978, Acar-Tarihi bilinmiyor). Türklerin Orta Asya da yaşadığı yıllarda Asurlular, Babil liler, Ahamenişler, Sasaniler ve Bizanslıların çeşitli şekillerde işlenmiş, örülmüş kıymetli taşlarla süslenmiş, aplike edilmiş havsız halı benzeri dokuma türlerini yaptıkları bilinmektedir (Benerli 1949, Yetkin 1974, Yağan 1978). Yapılan inceleme ve araştırmalara göre, dünya üzerinde 30 ile 45 kuzey enlem dereceleri arasında tüm Asya yı kuşatan bölgeye kirkitli dokuma kuşağı denilmektedir. Bu kuşakta yer alan bölgeler ise Suriye, Türkiye, Osmanlı İmparatorluğu nun Balkanlardaki toprakları, Doğu Kafkasya, İran, Orta Asya, Moğolistan, Çin ve Hindistan olarak belirtilmektedir (Edrman 1960, Özgirgin 1971, Denny 1979). Türklere ait dünyanın en eski halısının, Sovyet Altaylarının Pazırık Bölgesinde, araştırmacı Sovyet Arkeolog Rudenko tara fından bulunduğu ve M.Ö. 3. yy.da beyler zümresine ait kurganlardan beşincisinden çıkarılmış olduğu belirtilmektedir. Pazırık halısı, 1.89x2m. Boyutunda, üzerinde biniciler, sığınlar ve hayali yaratıklardan olan griffon figürlerinin yer aldığı bir dokuma olarak tanımlanmaktadır (Özgirgin 1971, Diyarbekirli 1972, Yetkin 1974, Deniz 1982, 1 Diyerbekirli 1984, Sümer 1984). Doğu Türkistan da, Sir Aurel Stein in 1906-1908 de yaptığı araştırmada bulduğu dokumalarda, baklavalar, şeritlerle stilize çiçeklerden örnekler vardır. Renkler, canlı ve parlaktır. Koyu mavi, kahverengi, kırmızı, mat yeşil ve üç çeşit sarı gö rülmektedir. 1913 te Le Coq Turfan kazılarını yaparken diğer parçaları da çıkarmıştır. Bunlar kırmızı zemin üzerine sarı renkte ve siyah konturlu bir ejder kuyruğu veya kıvrık dal örneği göstermektedir. Halı parçaları Londra ve Berlin Müzesi nde saklanmakta olup en eskileri III, en yenileri ise VI. yy. la tarihlendirilmektedir (Aslanapa 1961, Aslanapa-Durul 1974, Öney 1978). Yapmış olduğumuz yazılı kaynak tara malarında VII. yy. dan 13. yy. la kadar halı örneğine rastlanılma dığından, tarihi gelişim sürecinde 1200 yıllık bir boşluk dikkat çekmektedir. Dokumaların, 11. yy.dan itibaren Selçuklu Türkleriyle birlikte batıya doğru geldiği, Anadolu ya yerleşen Selçuklular tarafından, halı sanatının uygulandığı günümüze kadar gelen örneklerden anlaşılmaktadır. Bu halılardan bazıları Alman Konsolosu Loytved tarafından 1905 yılında Konya Alâeddin Camii nde keşfedi lerek, Türk ve İslâm http://www.millifolklor.com 241
Eserleri Müzesi ne getirilmiştir. Örnekler üç bütün halı ile parça halinde beş halı olarak sekiz adet olup, Gördes düğümüyle yapılmışlardır. Zemin umumiyetle koyu mavi veya koyu kırmızı, motifler açık mavi, açık kırmızıdır. Açık ve koyu sarı ile bazen açık yeşil bir renkte dikkat çeker. Bezemeler; bakla valar, sekiz köşeli yıldızlar uçları çengellerle çevrili sekizgen ler gibi sık sık görülen geometrik şekillerdir (Aslanapa 1961, Durul 1982, Demiriz 1982). Konya Selçuklu halıları Alaattin Keykubat zamanına kadar uzanır. Lyon Müzesi ndeki 1219 yılına ait kitabeli halı örneği bunu kanıtlamaktadır (Turan 1951, Aslanapa 1961, Acun 1988). Anadolu Selçuklularından kalma, üç parça halinde diğer halı 1930 da R. Riefstahl tarafından Beyşehir Eşrefoğlu Camii nde bulunarak Konya Müzesi ne getirilmiştir. Bu halılardan biri koyu mavi üzerinde açık mavi çengelli küçük baklavalardan oluşan bir örnektir (Aslanapa, 1961: 16). Eski Kahire (Fustat da) 1935-36 yıllarında yüz kadar halı parçası meydana çıkarılmıştır. Bu halıların 29 parçası Lamm tara fından yayınlanmış olup 13. 14. ve 15. yy. dan kalma örneklerdir. Halen Stokholm Milli Müzesi nde, birkaçı Lamm in özel koleksiyonunda birkaçı da Atina Benaki Müzesi ne mal edilmiştir. 14. yy.da rağbet gören halı deseninin bir ağacın iki tarafına yerleştirilen kuşlarla hayvan figürlü halıların oluşturduğu görülmektedir. İsveç Morby köy kilisesinde bulunan, 15. yy.la tarihlendirilen hayvan figürlü halıda, 14. yy. hayvan figürlü halılarıyla büyük benzerlik gösterir (Aslanapa 1961, Acar 1975, Denny 1979). 1990 da Nepal de New York Metropolitan Müzesi adına eski bir hayvan halısı satın alınmıştır. Tibet ten alınan bu halıyla birlikte hayvan figürlü dört halı daha tespit edilmiştir (Aslanapa, 1997: 18-24). Selçuklulara ait halılar 8 i Konya, 3 ü Beyşehir, 7 si Fustad da 5 i Tibet te tespit edilenlerle birlikte, 23 parçadır (Aslanapa, 1961: 17). 14 yy. dan 15 yy. la geçişi İstanbul ve Konya da bulunan iki kuşlu (Ming ve Marby) halı sağlar. 15. yy. Erken Devir Osmanlı Halıları (Holbein) olarak isimlendirilip, dört ayrı tipte incelenir (Yetkin, 1991: 191). Genel özellikleri: Sonsuz sekizgen, baklava sıralarından ya da tüm halı yüzeyini kaplayan iki dörtgenin içine yerleştirilmiş birer sekizgenden oluşan desen ler, kırmızı, mavi, sarı ile renklendirilmiştir (Aslanapa 1961, Aslanapa 1978, Kuruyazıcı- Alsaç 1981, Demiriz 1982). 16-17 yy.da Yaygın olarak bilinen madalyon lu ve Yıldızlı Uşak halıları ile birlikte, Osmanlı Saray halıları üretilmeye başlar. Özellikleri: Halıyı çevreleyen bir bordür ile orta yerde ve tüm köşelerdeki çeyrek madalyonlu motiflerdir. Renkleri: Lacivert, kırmızı, sarı, az miktarda yeşil, mavi ve siyahtır. Yine bu yüzyılda Bergama halıları ve seccadeleri de Selçuklu halılarının tarzını taşımaktadır. Osmanlı saray halıları, daha önceki dokumalardan farklıdır. Atkı ve çözgüsü ipektir. Bu halıların düğümleri çok iyi işlenmiş yünden; bazen de pamuktan yapılmıştır. Türk ve İran (Sine) düğüm tekniğiyle hav elde edilmiştir. Bu grup halılarda görülen motifler; kıvrak dallar, rozetler, nar, sümbül, lale, karanfil gül gibi çiçekler olup, İstan bul ve Bursa da dokunmuşlardır (Aslanapa-Durul 1984, Aslanapa 1978, Demiriz 1982, Aslanapa 1984, Aslanapa, 1997). 18.yy.da kabada olsa, uşak halı çeşitlerine bağlanan bir üslupla, dokuma geleneği devam etmiştir. 19.yy. Hareke de kurulan tezgâhlar sayesinde üretilen halı ve seccadelerde karma bir üslup görülür. Gördes düğümüyle birlikte, kıvrak ve ince bezemeleri, ürete bilmek amacıyla Hekim düğümünü de kullanmışlardır. Dönemin Hereke ve 242 http://www.millifolklor.com
Feshane ismiyle bilinen üretim merkezleri 1939 da Sümerbank a bağlanmıştır (Yetkin, 1991: 192-193). Anadolu da Hereke den başka çağdaş birçok halı merkezi bulunmaktadır. Merkezler sırasıyla; Konya (Ladik, Karapınar, Karaman, İnlice, Keçimusla, Derbent, Cihanbeyli, Sille), Niğde (Çamardı, Maden, Bor, Arısaman, Ulukışla, Taşpınar, Sultanhanı, Armutlu, Kutluköy), Kayseri (Bünyan, Yahyalı, Yeşilhisar), Sivas, Erzurum, Kars, Tokat, Uşak, Manisa (Gördes, Kula, Demirci), İzmir (Bergama), Muğla (Mi las), Antalya (Döşemealtı), Afyonkarahisar (Dazkırı), Ankara (Kı zılcahamam, Kalecik), Nevşehir (Avanos, Ürgüp), Kırşehir (Mucur, Çiçekdağı), Adana (Toros Dağları nda yaşayan yörükler), K.Maraş, Urfa, Gaziantep, Malatya, Elazığ, İstanbul (Hereke), Bolu, İsparta, Balıkesir (Sındırgı, Yağcıbedir, Yuntdağı) dır (Deniz, 1982: 15). ÇAYHAN KASABASI VE ÇİĞAN ÇAYAN-HALKI Konya iline bağlı Ereğli; Emirgazi, Karapınar, Halkapınar arasında yer alan zengin bir beldedir. Araştırma konumuz olan Çayhan kasabası, aşağı ve yukarı olarak iki yerleşimden oluşmuştur. Ereğli nin, kuzeyinde Niğde-Ulukışla il sınırına yakındır (Bilici, Erel ve Ertekin, 2005: 8). Ereğli ye 40 km uzaklıkta, 800 haneli, en son sayıma göre 2904 nüfusludur. Belediye başkanından alınan sözlü bilgiye göre yerleşim yerinin tam ortasından çay geçtiği için adına Çayhan denildiğidir. Oysa bu yerleşim biriminde ÇAYAN, ÇAYANLI (ÇAYANLU) Türk boyu ikame etmektedir. Tarih sayfalarına göre Çayan lar; İn suyu kazası (Konya sancağı, İçel sancağı, karaman kurbünde, sâkin, Lârende (Karaman), ÇİĞAN-ÇAĞAN Kerkük sancağı, Sülaymaniye sancağı, (Şehr-i Zor Eyâleti) Karaman Eyaleti, Konya sancağı. Türkmen taifesi, (Çağangediği- Çahangediği) Cemaati, Bozulus aşireti olarak geçmiştir (Turkay, 1979: 71,259). 1540 tarihinde 100 hâne ve 8 mücerred, 11 Selim döneminde ise 138 hâne ve 66 mücerred nüfusa sahip idi. Bununla birlikte, aşiret mensuplarının bir bölümü Şarkî Âmid e tabi Uzundere ve Çayanviranı köylerinde ziraatçılık yapmakta idi. Bozulus un Orta Anadolu ya gelmesinden sonra Çayan aşireti mensupları Vilayet-i Rum (Sivas, Tokat, Amasya havalisi) dâhiline gitmişler, ancak burada sürekli, yerleşik ahali tarafından kazamızda durmayın ahar yere gidin diye taciz edilmişlerdir. Karaman sakini olan Çayan Ceamatinin bir bölümü Nevşehir Kazası ile Ereğli arasında bulunan Çavuşlu karyesine iskân olunmuştur. Hasasun karyesinde iskân edilenler ise buranın harabe bir yer olması dolayısıyla, bu yer yakınlarındaki Kamışlar karyesine taş evler, okul ve cami yapmak suretiyle yerleşmişlerdir (Gündüz, 1997: 63). Yine, yöre halkı dilden dile şu öyküyü aktarır; Çayan Kışlası: Obruk un 3 km güneyinde büyük bir ören ve eski bir kuyu vardı vardır, 1955 yılına dek bir kaç çifçinin bulunduğu yol Çayhan lılar Aksaray giderken kullanırlardı. Aksaray dan Çayhanlı bir kervan, zorlu bir kışa yakalanıp bu örenin bulunduğu meskenlere sığınmış. Birkaç gün süren tipi sırasında aç kalan develer havutlarındaki otları yemiş Kervancılar da aç susuz güç günler yaşamış. Bazıları da ölmüş Bu olaydan sonra buraya Çayan Kışlası denilmiş (Özer, 2004: 32). Çayhan kasabasında bulup kesinleştirdiğimiz 51 adet, kirkitli dokumalarda; kullanılan elyaflar, çözgü de pamuk, atkıda, yün az miktarda devetüyü ve pamuk olarak tespit edilmiştir. Üretimlerinde, ıstar tezgâhı, atkıları sıkıştıran kirkit, iplik bükümü (eğirmek) için kirmen kullanılmıştır. http://www.millifolklor.com 243
Millî Folklor, 2011, Y l 23, Say 89 Fotoğraf No :4 Fotoğraf No:2 Osman ALTINTAŞ (Sivas Müzesi) Fotoğraf No:5 Fotoğraf No:3 244 http://www.millifolklor.com
KENARLIK BEZEME:2 N.SAY ÇİĞELİ HALI TASAR ÖZELLİK- LERİ Konya/Ereğli/ Çayhan da, Istar tezgâhında dokunan halı, bkz. fotoğraf no:1- Çizim no:1. 55 yıll önce dokunmuştur. Ancak üzerinde taşıdığı bezemeler ve tasar özelliği ele alındığında Türk tarihi kadar eskiye dayalıdır. Düğümler yündür. Hav yüksekliği 2 cm olup, halıyı kaba gösterecek kadar uzundur. Pamuk ipliği kullanılan çözgü 1 cm. 7, atkılar 1 cm. 6 dır. 1 cm. iki çözgü etrafında dönerek bağlanan, 2 adet Gördes düğümü bulunmaktadır. Düğüm sıralarının, aralarına iki pamuk atkı geçirilmektedir. Renkler: Lacivert, çimen yeşili, sıçan bozu (gri), Al (açık, koyu borda), kahverengi, avkı, (haki) turuncu, çiğe beyazı, süpürge sarısıdır. Dokumada kullanılan iplikleri, çoğunlukla açık sarı, sütlü kahve, haki (avkı), gibi, dokuyucular renklendirmektedir. Boyar madde olarak kullanılan malzemeler, ceviz kabuğu, ceviz yaprağıdır. Yapılış biçimleri ise; kirli beyaz: ceviz yaprağı kazanda kaynatılarak elde edilir. Ceviz ağacının kabuğu ve kökü de, zeğ= şap, limon tuzu, kostik, beyaz taş gibi maddelerle iyice kaynatılır. Yün, palazın arasına konularak kazanda, bulunan karışımda, bir saat bekletilir. Bu karışıma kostik az konulursa açık sarı, çok konulursa sütlü kahve ip elde edilir. Koyu bej de ceviz- http://www.millifolklor.com 245
den, elde edilmektedir. Haki renge yörede avkı denilir. Yüzeyde kullanılan bezemelere yörede, Şaman (Bezeme No:3) ve Çiğe (Bezeme No:1) isimleri verilmektedir. Dokumanın eni: 1.55 cm, boyu:4 m.dir. Saçak uzunluğu; başlangıç saçak 1,5 cm, bitiş saçak;15cm düğümlüdür. Kenarlık (Kenarlık Bezeme No:1, 2) en ve sayısı; başlangıç; 3,5-12- 5cm, Bitiş kenarlık içten dışa 4,5-14,5-4cm. dir. Kenarlık boy ve sayısı; dıştan içe sağ kenarlık 4-15,5-5cm. Sol 3,5-15-4cm. dir. Kenarlık bezemeleri içten ve dıştan su bezeme (Su Bezeme no:3) çevreleyerek halının ocak bölümünden kenarlık bezemeleri ayırmaktadır. Halıda; başlangıç saçaktan, bitişe 5-3- 4-3- 4, 5 cm lik bantlarla 5 bölmeye ayrılmıştır. Halk bu oluşuma Ocak demektedir. Her bölme; 70-74- 65-62,5-60cm. dir. Her ocak içinde üçer şaman (Çizim No:2) görüldüğü gibi, su bezeme (Su Bezeme No:4) figürleri ayakta tutarcasına yerini alır. (Fotoğraf No:5) de bulunan üçlü şaman ayini görüntüsü yanı sıra, halıda bulunan üçlü şaman gurubu (Çizim No:2), Sivas müzesinde bulunan gelin başlığı (Fotoğraf No:2), yazılı kaynaklardan tespit ettiğimiz, Şaman fotoğrafları da giysileriyle, yöre halkını destekler niteliktedir (Fotoğraf No: 3,4, 5) 2 Hali, gizli güçler (Bezeme No:1) de görülen Çiğe= Kene den, serildiği mekânı korumaktadır. Her bir ocak (Su Bezeme No:1) ile birbirinden ayrılmaktadır. Geçki ( süpürgelik) bitiş, 2 cm, Eriş (süpürgelik) başlangıç: 2 cm. dir. Kenar dönmeleri:1 cm. olarak dikdörtgen yapıyı dört yandan sarar. SONUÇ Yukarıda ayrıntılarını anlattığımız, Çayhan kasabasında tespit ederek, kesinleştirdiğimiz 51 adet, kirkitli dokumalardan biri olan Çiğe li Halı; gelenek gereği dokunup, gizli güçler ve doğadan korunmak amaçlı yer yaygısı olarak kullanılmaya devam etmektedir. Gelin kızların çeyizlerinde mutlaka olması, kış aylarında her evde iki tane bulunması gerektiği, yöre halkınca söylenilmektedir. Teknolojinin getirdiği şartlar sonunda, çarşı boyaması ve makine halılarına rağmen inatla, yaşama savaşı veren bu örnek koruma altına alınmalı üretilmesi de Kültür Bakanlığınca desteklenmelidir. NOTLAR 1 Pazırık halısının M.Ö. III-II yy. da, çok ince yünden, Gördes düğüm tekniğiyle dokunduğu belirtilmektedir. 2 BULUÇ (Sadettin) saman. C.U. T.A.M. http:// turkoloji.cu.edu.tr/halkbilim/20.php 01.04.2010, saat: 16:10. KURTOĞLU (Mehmet), Altaylar dan Anadolu ya Şamanizm Tefekkürü,26.07.2006. http://www.historicalsense.com/archive/ Samanizm_1.htm http://www.anlambilim.net/saman-giysisi-nedir- 116199.htm 01.04.2010, saat: 16:05. http://www.gencalevilerharekati.ev/inanclar/ inanc%20resimleri/samanizm%201.bmp 01.04.2010, saat: 16:00. KAYNAKÇA Acar, Belkıs. Halı Kilim Müzesi, Sanat Dünyamız, İstanbul, Y.2, S:4 s. 20-25. Acar, Belkıs. Kilim. Cicim. Zili, Sumak Türk Düz Dokurma Yaygılar, İstanbul: Eren Yayınları 1982. Acar, Belkıs. Kilim ve Düz Dokuma Yaygılar Müzesi, İstanbul: Çeltüt Matbaacılık, 1983. Acar, Belkıs. (Tarih Bilinmiyor), Vakıflar Halı Müzesi. İstanbul. Acun, Hakkı. Sivas ve Çevresi Tarihi Eserlerinin Listesi Vakıflar Dergisi. S: XX, 1988 s. 182-220. Aslanapa, Orhan ve Yusuf Durul. Selçuklu Halıları, İstanbul: Ak Yayınları, 1974. Aslanapa, Orhan. Türk Sanatı, İstanbul, Evrim Matbaa, 1984. Aslanapa, Orhan. Türk Halı Sanatının Bin Yılı, İstanbul, Çeltüt Matbaacılık, 1978. Aslanapa, Orhan. Türk Sanatı Selçuk ve Osmanlı Devri Halıları Çini ve 246 http://www.millifolklor.com
Minyatür Sanatı, İstanbul: Doğan Kardeş Yayınları, 1961. Aslanapa, Orhan. Tür Halı Sanatının Tarihi Gelişmesi. Arış, üç aylık Halı, Dokuma ve işleme Sanatlar Dergisi, Ankara, Y:1, S: 3, s: 18-24, Mayıs&Mayıs A.Ş Yayıncılık. Barışta, Örcün. Karaman Taş kale Halılarından Örnekler Erdem C: 10, S: 28, Ankara, Dumat Ofset. s.179-184 Bodur, Fulya. Karapınar Halıcılığı Türk Dünyası Araştırmaları Türk Halıları Özel Sayısı, İstanbul, 1984: 73-81. Benerli, Reşat. Halıcılığımız, Feshane Mensucat Meslek Dergisi, İstanbul, C: 12, S: 2,s. 2-23. Benerli, Reşat. 19 ncu Asırdan Sonra Türk Halıcılığı Feshane Mensucat Meslek Dergisi, C: 2 İstanbul, S:4 s. 57-59. Bilici, Mehmet, Hilmi Erel ve Fehmi Ertekin. Ereğli ve Yöresi, Konya Ereğli Belediyesi, Konya, 2005. Çakmakoğlu, Alev. Karakeçili Oymağı Halıları Türk Dünyası araştırmaları özel sayı İstanbul, 1984: 55-62. Demiriz, Yıldız. Türk Halı Sanatı, Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi, C: 5, İstanbul, Yazar Matbaacılık, 1982: 908-910. Demiriz, Yıldız. Türk Halı Sanatının Dönemleri ve Özellikleri, Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi, C: 5, İstanbul, Yazar Matbaacılık, 1982: 910-912. Deniz, Bekir. Özellikle Taşpınar Halıları Örnek Alınarak Kayseri ve Çevresi Çağdaş Türk Halı Sanatı, A.U. Dil Tarih-Coğrafya Fakültesi (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara, 1982. Deniz, Bekir. Sındırgı (Balıkesir) Yöresi Yağcıbedir Halıları Erdem Halı Özel Sayısı-I Ankara, Dumat Ofset, C:10, S: 28, s.111-124. Denny, B. Walter. (Çev. Necati Oğuz), Techniques of Rug Weawing Oriental Rug, The Smithsonian İnstitution s National Museura of Desing», 1979: 9-21. Diyarbekirli, Nejat. Hun Sanatı, İstanbul, Milli Eğitim Basımevi, 1972. Diyarbekirli, Nejat. Pazırık Halısı, Türk Dünyası Araştırmaları, Türk Halıları Özel Sayı, İstanbul, 1984: 1-8. Durul, Yusuf. Anadolu Kilimlerinden Örnekler, İstanbul, Apa Ofset, 1985. Durul, Yusuf. Baraj Gölü Çevresi Dokuma Sanatları, Ankara, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, 1969. Durul, Yusuf. Kilim Motifleri Üzerinde Araştırma, Sanat Dünyamız, İstanbul, Tifdruk Matbaacılık A.Ş., Yıl: 9, S: 24, s. 26-30. Erdman, Kurd. Der Türkiçfa Teppich Pes 15. Zahrhuderts İstanbul: İ.Ü. E. F. Yayınları, 1960. Eren, Naci. Yörük Çuvalları, Türk Süsleme Sanatları Serisi: 8, Türk Dokuma Sanatlarından Örnekler, İstanbul, Ak Yayınları, 1984: 10-13. Ersoy, Ayla. Osmanlı Saray Kilimleri İlgi, S; 61,İstanbul, s. 3-7. Gündüz, Tufan. Anadolu da Türkmen Aşiretleri Bozulus Türkmenleri 1540-1640, Ankara: Birleşik Kitapevi, 1997. Haack, Hermann. (Çev. N. Girişken), Doğu Halıları, Ankara: Baylan Matbaası, 1975. Kızıltan, Ali. Anadolu Beyliklerinde Cami ve Mescitler, İstanbul, Güven Basımevi, 1958. Konyalı, İ, Hakkı. Abideleri ve kitabeleri ile konya tarihi, Ankara, Burak Matbaası, 1997. Kuruyazıcı, Hasan, Üstün Alsaç. Halı Kilim, Sanat Tarihi Ansiklopedisi, C: 4, Milano, Görsel Yayınlar, Yazır Matbaası. Özgirgin, Meliha. Türk Halıcılığı, Geçmişi, Bugünkü Durumu, Gelişmesi İçin Alınması Gereken Tedbirler ve Yurt Halıcılığında Sümer-bank ın Yeri, Ankara, Sümerbank Yayınları, 1971. Özgirgin, Meliha. Türkmen Halıları, Sümerbank Dergisi İlavesi, 27,s. 3-14. Öney, Gönül. Selçuklu Mimarisinde Süsleme ve El Sanatları, Ankara: Ajans Türk Matbaası, 1978. Özer, Mustafa. Kutören kasabası, Bütün yönleriyle, İzmir: Kan yılmaz matbaa, 2004. Sümer, Faruk. Oğuzlar, İslâm Ansiklopedisi, 1964: C: 9. Sümer, Faruk. Oğuzlar, (Türkmenler) Tarihleri- Boy Teşkilâtı, Destanları, Ankara: A.Ü. Basımevi, 1972. Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Sivas Şehri, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, C: IX, S: 4, s.447-457. Türkay, Cevdet. Başbakanlık Arşiv Belgelerine Göre, Osmanlı İmparatorluğunda Oymak Aşiret ve Cemaatlar, Tercüman Kaynak Eserler Dizisi, İstanbul, 1979. Tural, Sadık. Aspecial Indicator of Carpet s Function Arış, Ankara, Y:1,S:4,s.19-21. Topoğlu, Sait, Abdullah Mamaş ve Ayhan Güner, 2000 e Doğru Ereğli, Konya, Yeni matbaacılık, 1999. Yağan, Şahin. Türk El Dokumacılığı. İstanbul, Apa Ofset Basımevi, 1978. Yetkin, Şerare. Türk Halı Sanatı. İstanbul, Çeltüt Matbaacılık, 1974. Yetkin, Şerare. Türk Halı Sanatı, Ankara, Türkiye İş Bankası yayınları, 1991. http://www.millifolklor.com 247