ÖĞRENME FAALİYETİ 4 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 4 Bu öğrenme faaliyetinde uygun ortam sağlandığında İç Tesisat Yönetmeliğine uygun olarak yangın ihbar butonlarının montajını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Binalardaki yangın ihbar butonları ile ilgili araştırma yapınız. Araştırmanızı bir rapor hâline getirip atölyede tartışınız. 4. YANGIN İHBAR BUTONLARI Şekil 4.1: Yangın butonu 4.1. Yangın Uyarı Butonları Yerleşimi Yangın kaçış yollarına ve her kaçış çıkış noktasına konulmalıdır. Herhangi bir noktadan en fazla 50m yatay erişim uzaklığında, yangın alarm butonu olmalıdır. Yerden yükseklik 1.1 m ile 1.4 m arasında olmalıdır. Açık hava çıkış noktalarına konulmalıdır. Merdiven sahanlıklarında bulunmalıdır. 42
4.2. Yangın Uyarı Butonları Tipleri Çalışma şekli olarak farklı iki tip vardır: Cam kırma tipi Çekme tipi (Bütün tesiste aynı tipte buton kullanılmalıdır.) Şekil 4.2: Yangın butonu montajı Şekil 4.3: Yangın butonu montajı 43
ÖĞRENME FAALİYETİ-5 ÖĞRENME FAALİYETİ 5 AMAÇ Bu öğrenme faaliyetinde uygun ortam sağlandığında İç Tesisat Yönetmeliğine uygun olarak yangın acil yönlendirme levhalarının montajını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Binalardaki yangın acil yönlendirme levhaları ile ilgili araştırma yapınız. Araştırmanızı bir rapor hâline getirip atölyede tartışınız. 5.1. Yerleşim 5. YANGIN ACİL YÖNLENDİRME LEVHALARI Kaçış yolları her zaman aydınlatılmış durumda olacaktır. Acil durum aydınlatma ve yönlendirmesi için kullanılan aydınlatma üniteleri normal aydınlatma mevcutken aydınlatma yapmayan tipte seçildikleri takdirde, normal kaçış yolu aydınlatması kesildiğinde otomatik olarak devreye girecek şekilde tesis edilecektir. Kaçış yolu: Binanın herhangi bir noktasından, yer seviyesindeki cadde veya sokağa kadar olan ve hiçbir şekilde engellenmemiş bulunan yolun tamamıdır. Oda ve diğer müstakil hacimlerden çıkışlar, katlardaki koridor ve benzeri geçitler, kat çıkışları, zemin kata ulaşan merdivenler ve bina çıkışına giden yollar bu kapsamdadır. Birden fazla kaçış yolu bulunması gereken bütün binalarda, kaçış yollarında aydınlatma, binada kaçış yollarının gerekli olacağı tüm zamanlarda sürekli olarak yapılacaktır. Aydınlatma bina ya da yapının genel aydınlatma sistemine bağlı aydınlatma tesisatıyla suni aydınlatma şeklinde sağlanacak, doğal aydınlatma yeterli kabul edilmeyecektir. Gerek acil aydınlatma, gerekse acil aydınlatma ve yönlendirme armatürlerinin yerleşiminde temel kriterler aşağıda verilmiştir. Bu noktaların dışında kalan; fakat acil aydınlatma ya da yönlendirme armatürü konulması gereken yerlerde olabileceği unutulmamalıdır. Genel prensip, kişilerin, acil durumda binayı en kısa ve tehlikesiz biçimde tahliye edebilmesini sağlamaktır. Büyük bina komplekslerinde, kaçış yollarının birbiriyle kesişmemesi ve insan yükünün dengeli bir biçimde dağıtılması gibi, uzmanlık gerektiren detaylar vardır. 47
a. Çıkış kapıları üzerine b. Yangın ihbar butonları civarına c. Yön. lev. yakınına d. Merdivenlerin yakınına e. Dönüş noktalarına f. Yangın söndürme tüpü g. Seviye değişim yerlerine h. Kesişme noktasına ı. Çıkış kapılarına i. Yürüyen merdivenlere j. Koridorlara k.yüksek riskli alanlar Şekil 5.1: Yerleşim yerleri 5.2. Acil Aydınlatma Işık Düzeyleri Kaçış yolları üzerinde, yürüme düzeyinde (tabanda) en az 1 lüx, acil aydınlatma süresinin sonunda en az 0,5 lüx olacak şekilde yerleşim yapılmalıdır. 48
5.3. Acil Aydınlatma Süresi Armatürler elektrik kesintisinden sonra, en az 1 saat süreyle aydınlatma yapabilmelidir. Bu süre, binanın büyüklüğü ve insan yüküne göre 1,5 saat, 2 saat ya da 3 saat olabilir. 5.4. Çıkış İşaretleri Acil aydınlatma armatürleri, aynı zamanda yönlendirme amacıyla da kullanılacaksa, işaretin harf yüksekliğinin 200 katı, görülebilirliğin üst sınırı olarak değerlendirilmeli ve armatür sayısı buna göre tespit edilmelidir. 5.5. Şebeke Bağlantısı Şekil.5.2: Acil yönlendirme levhaları Tavsiye edilen şebeke bağlantısı, acil aydınlatma armatürlerinin bağlı bulunduğu hattın, normal aydınlatma armatürlerini besleyen hattan, ayrı olması biçimindedir. Bu uygulama biçimi test ve bakım periyodunda da büyük kolaylıklar sağlar. 5.6. Test ve Bakım Armatürlerin monte edilecekleri yerlerin, periyodik olarak uygulanacak test ve bakım işlemlerinde sorun olmayacak şekilde de tespit edilmesi gerekir. Şekil 5.3: Acil ışıklandırma sistemi besleme hattı 49
ÖĞRENME FAALİYETİ 6 ÖĞRENME FAALİYETİ 6 AMAÇ Bu öğrenme faaliyetinde uygun ortam sağlandığında İç Tesisat Yönetmeliğine uygun olarak yangın söndürme sistemlerinin montajını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Binalardaki yangın söndürme sistemleri ile ilgili araştırma yapınız Araştırmanızı bir rapor hâline getirip atölyede tartışınız. 6. YANGIN SÖNDÜRME SİSTEMLERİ Binalarda kurulan söndürme tesisatı, binada bulunanlara zarar veremeyecek, panik çıkmasını önleyecek ve yangın söndürecek şekilde tasarlanacak, tesis edilecek ve çalışır durumda tutulacaklardır. Yangın söndürme sistemleri her yapıda oluşabilecek yangını söndürecek kapasitede ve yapının ekonomik ömrü boyunca, sistem gerektiğinde otomatik ve/veya elle devreye, gereken hızla girerek görevini yerine getirebilmelidir. Kurulması gereken sabit yangın söndürme sistemleri ve tesisatının nitelikleri kullanılacak teçhizatın cinsi ve miktarı, yerleştirilmeleri, binanın ve binada bulunabilecek malzemelerin yangın türüne göre belirlenecektir. Sistem ve /veya sistemlerde kullanılacak tüm ekipmanlar sertifikalı olacaktır. Her türlü yangın söndürme sistemleri, ilgili TSE standartlarına ve tesisat yönetmeliklerine uygun olarak tasarlanacak, tesis edilecek ve onaylanacaktır (TYK Yön. Mad.90 ). 6.1. Yangın Söndürme Sistemleri Yangın söndürme sistemlerini genel olarak sulu, gazlı ve köpüklü - tozlu olmak üzere 3 ana başlıkta toplamak mümkündür. Uygulama yapılacak binaların özelliklerine göre sistem tercihi yapılır. 6.1.1. Sulu Söndürme Sistemleri İnsanların yoğun olarak bulundukları ve geniş binalarda yangının söndürülmesi veya kontrol altında tutulabilmesi için su serpme sistemi (sprinkler) tercih edilir. Zaten diğer sistemler ile bu tip projeleri teknik olarak çözmek mümkün değildir. Bu sistemin en belirgin özelliği çok geniş alanları kontrol edebilmesi ve sadece yangın olan bölgede otomatik olarak devreye girmesidir. Ayrıca sprinkler sistemlerinin uygulanacağı bölgede mekanik aletler çalışıyorsa (örneğin forklift veya robot makineler vb.) bu durumda kuru baskın sistem tercih edilir. Bu uygulamada tesisatta su bulunmaz ve detektörlerden alarm geldiğinde, alarm gelen bölgeye önceden saptanmış sprinklerler vasıtasıyla yağmurlama yapılır. Böylece herhangi bir mekanik darbe sonucunda tesisat zarar görse bile ortama su boşalmaz. 53
Su serpme sistemleri: Su besleme kaynağı, pompa istasyonu, su serpme elemanları ve ikaz verme düzeninden oluşur. En büyük avantajı, insan müdahalesine gerek kalmadan otomatik olarak devreye girmesidir. Yangına karşı can ve mal güvenliğinizin en önemli koruyucusudur. Özellikle depolar, antrepolar, kapalı garaj, fabrikalar, çok katlı binalar, kamuya açık, insan yoğunluğunun fazla olduğu yerlerde mutlaka kullanılmalıdır. Ayrıca tehlikeli madde yangınlarında ( petrol yangını, plastik yangını, kimyasal yangını vb) köpük kuplajıyla daha iyi sonuç verir. 6.1.2. Gazlı Söndürme Sistemleri Şekil 6.1: Su serpme Sistemi İşletmeler için çok önemli olan (bilgi işlem odası, UPS odası vb) ve diğer köpüklü ve tozlu söndürme sistemlerinden zarar gören cihazları içeren küçük oda ve bölmelerde kullanılır. Şekil 6.2: Gazlı yangın söndürücü tüp Çalışma prensibi havanın yanma için ihtiyacı olan hava karışımını bozarak yanmayı ortadan kaldırır ve cihazlara hiçbir zarar vermez. Aslında gazlı sistemler içerisinde CO 2 ide açıklamak gerekmektedir. CO2 sistemleri daha çok, büyük elektrik odalarında, jeneratör odalarında veya yüksek ısı ve kimyevi madde içeren üretim makinelerinin korunmasında soğutma sistemi ile söndürme yapan bir sistemdir. 54
6.1.3. Köpüklü ve Tozlu Sistemler Bu sistemler akaryakıt ve kimyevi madde tabanlı yangınlarda kullanılır. Şekil 6.3: Köpüklü yangın söndürücü tüp Çünkü bu tip yangınlar yüksek ısılı, büyük alevli yangınlar olduğu için hava ile irtibatının tamamen kesmek gerekmektedir. Aksi taktirde bu tip yangınları kontrol altına alabilmek mümkün değildir. 6.2. Özellikleri Su serpme sistemleri: Islak, kuru, baskın ve ön uyarımlı su serpme (sprinkler) sistemleri Köpük söndürme sistemleri: Köpük pompaları ve diyafram tank ve aksesuarları Gazlı söndürme sistemleri: CO 2, FM200, NAF - S - III söndürme sistemleri Yangın pompaları: Elektrik motorlu, dizel sürücülü, yatay ve dikey tip UL kayıtlı ve FM onaylı gruplar Yangın dolapları: EN 671 e ve DIN-14461 e uygun kırılmaz hortumlu Yangın damperleri: Motorlu ve ergir lehimli, duman atma klapeleri Boru bağlantı elemanları: Groove metodu ile boru birleştirme parçaları, esnek (flexible) veya sert (rigid) tip konveyör yangın korunum sistemleri 6.3. Taşınabilir Söndürme Tüpleri Montajı Her bağımsız bölüm için en az bir tane olmak üzere, beher 200 m² taban alanı için 1 adet ilave edilerek uygun tipte 6kg lık yangın söndürücü bulundurulması esas alınarak: A sınıf yangınlar için, kuru kimyevi toz veya sulu B sınıfı yangınlar için, kuru kimyevi tozlu, karbondioksitli veya köpüklü C sınıfı yangınlar için, kimyevi tozlu veya karbondioksitli D sınıfı yangınlar için, kuru metal tozlu söndürme cihazları bulundurulmalıdır. 55
Taşınabilir söndürme tüpleri için, söndürücünün duvara bağlantı asma halkası duvardan kolaylıkla alınabilecek şekilde ve zeminde asma halkasına olan uzaklığı yaklaşık 90 cm yi aşmayacak şekilde monte edilir. 6.4. Otomatik Söndürme Sistemleri Değerli cihaz, ekipman ve bilgilerin depolandığı mahallerin yangına karşı korunması için geliştirilen otomatik algılama ve söndürme sistemleri, elektronik (algılama) ve mekanik (söndürme) olmak üzere 2 ana başlığa ayrılır. Günümüzde söndürücü gaz olarak en yaygın kullanımı olanlar FM 200, FE 13, argon ve CO 2 olarak karşımıza çıkmaktadır. Otomatik söndürme sistemlerinde Total Flooding uygulamalarında kullanılan her bir gazın avantaj ve dezavantajları vardır. Dolayısıyla sistem tasarlanırken, taleplerin ne olduğu gözden geçirilmeli ve buna uygun gaz seçimi yapılmalıdır. Otomatik yangın söndürme sistemlerinde kullanılmakta olan halon gazının, zone tabakasına verdiği zarar yüzünden tüm dünyada üretiminin durdurulmasıyla, önceleri ilk alternatif olarak hâlihazırda kullanılmakta olan karbondioksit (CO 2 ) ön plana çıkmıştır. Ancak CO 2 nin boşaltıldığı mahalde solunum yapılmasını engellemesi ve bu nedenle insan sağlığı açısından risk taşıması, sürekli olarak yeni alternatif arayışını gündemde tutmuştur. Bu süreçte çeşitli üreticiler halon gazına alternatif araştırmalarını devam ettirmişler ve değişik özelliklerde birçok yeni söndürme maddesini onay kuruluşlarına sunmuşlardır. FM 200 ve NAFS III bu süreçte öne çıkan gazlar olmuştur. NAFS III gazı negatif özelliklerinin fazlalığı nedeni ile günümüzde artık kullanım dışı kalmıştır. Halon gazı alternatiflerinden FE 13 bu süreçte clean agent maddeler sınıfında yerini almıştır. Bu gazlara ilişkin değer tabloları uygun gaz seçiminin yapılmasında faydalı olacaktır. Şekil 6.4: Otomatik yangın söndürme sistemi 56
Şekil 6.5: Otomatik sangın söndürme sistemi montajıotomatik gazlı söndürme sistemleri, çapraz yerleşim (cross ZONEe) esasına göre yerleştirilen, farklı çalışma prensiplerine sahip detektörlerden gelen alarm sinyallerinin söndürme sistemini aktive etmesi esasına göre çalışmaktadır. Sistemin güvenirliğini artırmak amacıyla, söndürme kontrol paneline irtibatlandırılan ve dumanı farklı çalışma prensiplerine göre algılayacak iyonizasyon ve optik duman detektörleri vasıtasıyla yukarıda belirtildiği üzere çapraz yerleşim esasına göre 2 ayrı kanal teşkil edecek şekilde tesis edilir. Böylelikle, detektörlerden birinden alarm sinyali gelmesi hâlinde bu durum bir ön alarm olarak belirlenir, söndürme sistemi bu etapta aktive olmaz. Böylelikle yanlış algılamalarda söndürme gazının gereksiz yere boşaltılması önlenmiştir. Söndürme yapılacak bölgelerde söndürmenin aktive olduğunu ve gazın boşalacağını belirten sesli-ışıklı bir alarm cihazı bulunur. Söndürme sistemi istenirse mekanik olarak (el ile) devreye sokulabilir. Sistem, söndürme gazının yangın anında ortama en çok 10 sn. içerisinde boşalması esasına göre planlanıp tüm boru sistemi, püskürtme nozülleri ve diğer ekipmanlar bu esasa göre seçilerek tesis edilir. Otomatik gazlı söndürme sistemlerinde öne çıkartılması gereken ana başlıkları şu şekilde sıralayabiliriz: NFPA standartlarında kurallara uygun dizayn ve hidrolik hesaplamalar Uluslararası standartlara haiz malzemeler Birinci sınıf işçilik Montaj esnasında önceden hazırlanan izometrik çizimlere uyulması ve denetlenmesi 57
Periyodik bakım ve servis hizmetlerinin zamanında verilmesi. Gazlı söndürme sistemlerinin genel uygulama alanları: Bilgi işlem odaları ve merkezleri Arşivler Ana kumanda ve kontrol merkezleri Otomasyon merkezleri Elektronik malzeme depoları Sanat galerileri ve müzeler Kütüphaneler Laboratuvar ve araştırma-geliştirme merkezleri Elektrik odaları Telefon santralleri UPS ve akü odaları Tıbbi malzeme depoları 58
ÖĞRENME FAALİYETİ 7 ÖĞRENME FAALİYETİ 7 AMAÇ Bu öğrenme faaliyetinde uygun ortam sağlandığında İç Tesisat Yönetmeliğine uygun olarak yangın ihbar sistemleri altyapı tesisatı montajını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Binalardaki yangın ihbar sistemleri altyapı tesisatı ile ilgili araştırma yapınız. Araştırmanızı bir rapor hâline getirip atölyede tartışınız. 7. YANGIN İHBAR SİSTEMLERİ ALTYAPI TESİSATI Şekil 7.1: J-Y (St) Yangın algılama ve ihbar kabloları YAVİS tesisatını oluşturan cihazlar kadar bunlar arasındaki sinyal iletişimini sağlayan sistemin can damarı olan kabloların iyi seçilmesi de önemlidir. Bu seçim yapılırken yüksek hızla sinyal iletebilme kabiliyeti, kayıpların en aza indirgenmiş olması yani ekranlamanın standardına uygun olarak yapılmış olması gibi özelliklere dikkat edilmesi gerekir. Yangın ihbar sistemlerinde kablolar genellikle tavan içinden, kablo kanallarından, kablo tavalarından, besleme, aydınlatma, havalandırma ve kontrol kabloları arasından geçmekte olup bu tip kablolardan çalışma esnasında etrafa elektriksel gürültü yayılmaktadır. Bu yüzden yangın ihbar sistemi kablolarının tesisat içindeki elektriksel alanlardan etkilenmemesi için kesinlikle ekranlı olması gerekir. Standartlara uygun olarak imal edilen JY(St) Y kabloları, ekranlı üretimleri ile modern yangın algılama ve ihbar tesislerinde, tüm dünyada kullanılmaktadır. Yangın, ihbar, 62
güvenlik, otomasyon, ses yalıtımı, interkom, diyafon vb. tesisatlarda bina içinde sabit tesisi kablosu olarak kullanılırlar. Som veya kalaylı elektrolitik bakır tel üzerine termoplastik malzeme ile izole edilmiş ve iki düzende bükülmüş damar üzerine bant sarılır. Kalaylı ekran teli ilavesiyle, polyester laminasyon alüminyum folyo sarıldıktan sonra, kırmızı renkli dış PVC kılıf çekilerek kablo imal edilir. J-Y(St)Y tipi: Hem açıkta hem de yer altında kullanılabilir. J-Y(St)Y-105 tipi : -40 C/+105 C dayanıklı yangın ihbar kablosu SIF(St)Y tipi:- -60 C/+200 C dayanıklı yangın ihbar kablosu LIY (St)Y tipi: Yangın ihbar kablosu N-Y(St)M tipi: Yangın ihbar kablosu Bir yangın esnasında uzun süre çalışır durumda kalması gereken unsurlar şunlardır: Yangın kontrol paneli, sesli ve ışıklı alarm cihazlarına, sesli tahliye sistemi amplifikatör ve hoparlörlerine, acil durum kontrol cihazlarına giden sinyal ve besleme kabloları İtfaiye ve yangın mücadele ekiplerine haber vermek için kullanılan kabloların bina içerisinde kalan kısımları Ana yangın kontrol paneli ile yangın kontrol panelleri ve tekrarlayıcı panellerin birbirleri arasındaki haberleşme ve besleme kabloları Tüm yangın kontrol panelleri ve tekrarlayıcı panellere enerji sağlayan besleme kabloları Yangına karşı en az 60 dakika dayanabilecek özellikte olmalıdır. 7.1. Kablo Özellikleri Yangına uzun süre dayanabilen kablolar (silikonlu, mineral izolasyonlu, vb.) Sesli alarm devrelerinde Besleme kabloları Remote alarm merkezlerine giden kablolar Standart kablolar Detektör kabloları Fail-safe cihazlara giden kablolar İhbar butonu kabloları 63
7.2. Kablo Kullanım Alanları 7.2.1. Algılama Kabloları Minimum kablo kesiti 1.0 mm², adresli sistemlerde 1.5 mm² 7.2.2. Alarm Kabloları Minimum kablo kesiti 1.0 mm², adresli sistemlerde 1.5 mm² 7.3. Kablo Tesisatı Yangın alarm kabloları diğer kablolardan ayrılmalıdır ve yangın riski düşük mahallerden geçirilmelidir. Girişim Yangın riski 64
ÖĞRENME FAALİYETİ 1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 AMAÇ Soygun alarm sistemi elemanlarını Soygun Alarm Tesisatı Şartnamesi ne uygun olarak kullanım yerlerine monte edebilecek, soygun alarm sistemi elemanlarının bağlantılarını İç Tesisat Yönetmeliği ne uygun olarak yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: Soygun alarm sistemi elemanlarını Soygun Alarm Tesisatı Şartnamesi ne uygun olarak kullanım yerlerine nasıl monte edildiğini araştırınız. Soygun alarm sistemi elemanlarının bağlantıları İç Tesisat Yönetmeliği ile ilgili bilgi edininiz. Araştırma işlemleri için internet ortamından araştırma yapmanız ve soygun alarm sistemi montajı yapan iş yerlerini, servisleri gezmeniz bu konularda ön bilgi almanız gerekmektedir. 1. MONTAJ VE KABLO BAĞLANTILARININ YAPILMASI Bir soygun alarm sistemindeki montajlarda genlikle LİY(St)Y ismi verilen kablolar kullanılır, bu kablolar elektronik kontrol sistemlerinde, ses frekansı, sinyal ve data iletimlerinde, ofis makineleri ve ölçüm cihazlarında bağlantı kablosu olarak kullanılır. Çok telli som elektrolitik bükülü kalaylı bakır iletken üzeri farklı renklerde polivinilklorür izolasyondan yapılmıştır ve en dışta koruyucu kalkan bulunur. Bir soygun alarm sistemindeki kablolu ve kablosuz kontrol panelleri ve aktarıcıların mekandaki yerleri sistemin performansını etkiler. En iyi sinyal kabul yerlerinden emin olmak için aşağıdaki ortam kriterlerinin kontrolü yapılmalıdır. Montaj yerini radyo frekans (RF) sinyallerinin yansımasını ve çekimini engelleyebilecek yerlerden seçmemelidir. Ayrıca sinyali bozacak parazitlerde sistemi kötü etkiler. RF sinyallerinin güçlü olduğu yerlerin yakınında ( örn. neon ışıkları, bilgisayarlar ) metal objelerin üstünde ya da yakınında, devrelere zararlı kutularda, klimaların ve ısınma cihazlarının yakınına konsolun (kontrol paneli ) ve kablosuz cihazların montajı konsolun hassasiyetinin düşmesine sebep olabilir. 3
Ani ısı değişikliklerinden etkilenebilecek yerlere montaj yapılmamalıdır. Konsol, Kablosuz aktarıcıların konacağı yerlerin merkez noktasına monte edilmelidir. Konsol, mümkün olduğunca yükseğe monte edilmelidir. Kablosuz konsolun montajının bodrum katına yapılması performansını kötü etkileyeceğinden tavsiye edilmez. Fakat bodrum katına montaj çok gerekliyse konsol mümkün olduğunca yükseğe ve bir üst katın tabanına en yakın yere monte edilmelidir. Konsolun monte edileceği duvarı seçerken konsolun etrafında havalandırma ve ısı dağılımı olabilecek bir boşluk olan duvar seçilmelidir. 1.1. Soygun Alarm Kontrol Paneli 1.1.1. Soygun Alarm Kontrol Paneli Yerinin İşaretlemesi Soygun alarm sistemlerinin kontrol panellerinde genellikle duvara montajda kullanılmak için kontrol panelinin arka kısmında bir plastik levha (Şekil :1-a-b ) vardır. Aşağıda Şekil 1-a da gösterildiği gibi öncelikle kontrol panelini montaj için kullanılan bu kısımdan C ile gösterilen vidaları sökerek ayırmak gerekir. Yukarıda belirtilen kıstaslara göre en iyi yeri seçtikten ve montaj plakasını ayırdıktan sonra arka plakayı (Şekil 1-b) uygun yere yerleştirerek A ile gösterilen montaj yerlerini işaretlenmelidir. (a) Şekil 1.1: Soygun alarm kontrol paneli yerinin işaretlemesi 1.1.2. Soygun Alarm Kontrol Panelinin Sabitlemesi (b) Şekil 1.1-b deki şekle göre işaretlenen noktalar matkap, dübel kullanılarak montaj delikleri hazırlanır, bu deliklerin bulunduğu noktalara arka plaka yerleştirilerek 4 vida ile arka plaka duvara sabitlenir. 4
1.1.3. Soygun Alarm Kontrol Panelinin Kablo Bağlantılarının Yapılması Bir soygun alarm sisteminde kontrol paneline birçok eleman bağlantısı yapılmaktadır, bunlar ilerleyen konularda incelenecektir. Aşağıda telefon, akü gibi bazı temel bağlantılar gösterilmiştir. Şekil 1.2: Kontrol panelinin telefon bağlantısı 5
Şekil 1.3: Kontrol panelinin akü bağlantısı Şekil 1.4: Kontrol panelinin trafo bağlantısı 6
Şekil 1.5: Kontrol paneli kartı 1.2. Soygun Alarm Kontrol Panelinin Ayarlarının Yapılması Kontrol panellerinin panelin özelliğine göre farklı birçok ayarı bulunmaktadır. Bu ayarlamalar panellerin kılavuzlarına ve servis kitapçıklarına bakılarak yapılmaktadır. Aşağıda lcd ekranlı bir kontrol panelinin bazı temel ayarlamaları gösterilmiştir. Şekil 1.6: Sistemin başlatılması 7
Şekil 1.7: Sistemin zaman ve tarihinin ayarlanması Şekil 1.8: Sisteme zon eklenmesi 8
Şekil 1.9: Sistemden zon çıkartılması 9
1.3. Sistem Aksesuarlarının İşaretlenmesi, Sabitlenmesi ve Yazılım 1.3.1. Hand-Held Plug-In Hafıza Anahtarının Montajı Konsolda hafıza anahtarı kullanırken, elektrik kesilmeli (AC ve akü gücü), hafıza anahtarı konsolun arkasında bulunan konektöre aşağıdaki şekildeki gibi bağlanmalıdır. Bağlantı bittiğinde konsola elektrik tekrar verilmelidir. Şekil 1.10: Hand Held Plug-in hafıza anahtarının montajı 10
1.3.2. Telefon Hattı Adaptörünün Montajı İki tarafı 4-pin RJ11 olan telefon kablosunun bir ucu telefon adaptörünün soketine, diğer ucu ise konsolun telefon soketine girilir, telefon adaptörü duvar prizine takılır. Böylece telefon hattı adaptörü monte edilmiş olur. Bu işlemler aşağıdaki şekilde gösterilmiştir. Şekil 1.11: Telefon hattı adaptörünün montajı 11
1.3.3. Espload Installer Upload/Download Yazılımı Şekil 1.12: Espload programının programlanması Espload yazılımı Esprit alarm panellerinin kontrolünü sağlayan, izleme ve programlama yazılımıdır. 300 baud bağlantı hızında yükleme ve indirme yapabilme, olay görüntüleme veya hafızadaki olayları yazdırma, çoklu dil desteği imkanları vardır. Bu tip paneller kullanıldığında bu yazılım bilgisayara kurulmalıdır. Kurma işlemi install dosyası ile sistemin özellikleri belirtilerek yapılmalıdır. 1.3.4. Keypadlerin İşaretlenmesi, Sabitlenmesi ve Kablo Bağlantılarının Yapılması Günümüzde alarm sistemlerinde keypad ünitesi genellikle kontrol paneli üzerinde, veya kontrol panelinin bulunduğu kutu üzerinde yer almaktadır. Aşağıdaki resimlerde harici tip keypadlerin montaj resimleri gösterilmiştir. Resimlerde de gösterildiği gibi keypadlerin montajı için keypadlerin monte edileceği yer belirlenip (yukarıda belirtilen ölçütlere göre) işaretledikten sonra matkap ve dübel kullanılarak montaj delikleri hazırlandıktan sonra keypad monte edilir. 12
Şekil 1.13: Keypad-kontrol paneli bağlantısı Şekil 1.14: Keypadlerin demonte ve monteli görüntüleri Şekil 1.13 te bir keypadin bir kontrol paneline nasıl bağlanacağı gösterilmiştir. Kontrol panellerinde genellikle dış ünitelerin (keypad, zon genişleme modülleri, PGM ler gibi ) bağlantısının sağlanması için combus denilen bağlantı uçları kullanılır. Keypad ile kontrol paneli arasında Şekil 13 teki bağlantılar yapılarak keypap kontrol paneline bağlanmış olur. 13
1.3.5. Hub ve Hat İzolasyonunun Yapılması Bu kartlar tamamıyla izole edilmiş 2 çıkıştan oluşur (1 çıkış devre dışı kalırsa diğeri çalışmaya devam eder),1 adet giriş portu, 2 adet tamamıyla izole edilmiş çıkış portu bulunmaktadır. Ana kartla bağlantıları kılavuza göre yapılır ve kutu içerisine monte edilir. Şekil 1.15: Hub ve hat izolasyonu 1.3.6. Winload Installer Upload/Download Yazılımı Kolay programlama ve Esprit kontrol paneline online bağlantı, 300 baud hızla uzaktan upload/download, olay monitörü ve yazıcı çıkışı için olay hafıza sıralaması,farklı dilleri aynı anda destekler, gelişmiş olay raporu print etme özelliği ve zon / kullanıcı programlaması gibi özellikleri vardır. 14
Şekil 1.16: Winload yazılımı 1.4. Kablolu, Kablosuz Zon Genişleme Modülleri 1.4.1. Kablolu Kablosuz Zon Genişleme Modüllerinin Yerinin İşaretlenmesi, Sabitlenmesi ve Kablolu Zon Genişleme Modüllerinin Kablo Uçlarının Bağlanması 4-zon, 8-zon gibi genişleme modülleri kontrol panelleri ile kablolu algılama cihazları arasında bağlantı arabirimidir. Bunlar kontrol panelinin combusuna bağlanır. Modül kontrol panelinin combusuna çeşitli kablolama şekilleriyle bağlanabilirler. 4-kablo Combus güç ve kontrol paneli ve panele bağlı tüm modüller arasında 2-yollu haberleşme sağlar. Modülün RED, BLK, GRN ve YEL etiketli dört terminali kontrol panelinin ilgili terminallerine bağlanmalıdır. Her 4 zon genişleme modülünde dört adet kablolu giris terminali vardır ve sekiz adet combussız Detektör (double zon devrede) bağlayabilirken 8zon genişleme modülünde sekiz kablolu giriş terminali vardır ve on altı adet combussız Detektör (double zon devrede) sisteme bağlanabilmektedir. Modülün giriş terminaline bağlanan tüm cihazların kontrol panelinde bir zona atanması lazımdır ve zonun (bölgenin) parametrelerinin tanıtılması gerekir. Modül kontrol paneli üzerinden zonların durumu ile ilgili haberleşme yapar. Cihazların modüle bağlantısı aşağıdaki şekillerde gösterildiği gibi yapılmaktadır. 15
Şekil 1.17: Kablolu 4-zon genişleme modülü Şekil 1.18: Kablolusuz zon genişleme modülü 16
Şekil 1.19: Kablolu 4-zon genişleme modülünün kontrol paneline bağlantısı 17
1.4.2. PGM Genişleme Modüllerinin İşaretlenmesi, Sabitlenmesi ve Bağlantılarının Yapılması PGM genişleme modülü kontrol panelinin combusuna bağlanır. Modülün RED, BLK, GRN ve YEL isimli dört terminalini arka yüzde şekilde gözüktüğü şekilde kontrol panelinin ilgili terminallerine bağlantısı yapılır. Gürültülü ortamlarda combus bağlantısı için kablolar neon ışığı, motor, yüksek-voltaj kablolaması, transformatör yakınına, veya combus'ı ayrı binalardan geçecek şekilde monte edilecekse kalkan korumalı kablo kullanılmalıdır. Kalkan korumalı kablo bağlantısını yaparken, aynı binada ise kablo kalkanını açığa çıkarmak için, kablonun sonunda bulunan dış mantoyu soyup çıkarınız ve kalkanı kontrol panelinin zeminine bağlayınız, kablonun öteki tarafındaki kalkanı açıkta bırakınız. Ayrı binalara geçişli ise kablo kalkanını açığa çıkarmak için kablonun sonunda bulunan dış mantoyu soyup çıkarınız. Kontrol panelinin bulunduğu aynı binada, açığa çıkan kalkanı bir soğuk su borusuna veya diğer toprak zemine bağlayınız, kablonun öteki tarafındaki kalkanı açıkta bırakınız. Aşağıdaki şekillerde bağlantılar ve kartların şekilleri gösterilmiştir. Şekil 1.20: PGM 4-zon genişleme modülünün kontrol paneline bağlantısı 18
1.4.3. Özel Aksesuar Modülleri Şekil 1.21: PGM 4-zon genişleme modülü 1.4.3.1. Dokunmatik, Ses Kumandalı Devreye Alma / Devreden Çıkarma Modülünün Sabitlenmesi ve Kablo Bağlantılarının Yapılması Ses-yardımlı alarm kurma/devre dışı bırakma modülü kullanıcıya bir tuşlu telefonla dokunmatik olarak (In touch) PGM'i aktif veya deaktif (devreye alma devreden çıkarma) etme imkanı tanıdığı gibi sistemi kurma veya devre dışı bırakma imkanı verir. Şekil 1.22: Ses kumandalı, dokunmatik devreye alma ve devreden çıkarma modülü Bu modül kontrol kartının combusuna bağlanır. Modülün 12VDC, GND,GRN,ve YEL isimli 4 adet terminalini kontrol panelindeki ilgili terminale aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi bağlanmalıdır. Modülün RING terminalini kontrol panelinin R1 terminaline ve modülün TIP terminalini kontrol panelinin T1 terminaline bağlayınız. Eğer telefonu, telefon hattını kontrol paneli ve modül kullanıyorsa,ev telefonunu modülün R-1 vet-1 terminallerine bağlayınız. Bu bağlantılar aşağıdaki şekilde gösterilmiştir. 19
Şekil 1.23: Ses kumandalı, dokunmatik devreye alma ve devreden çıkarma modülünün bağlantısı 1.4.3.2. Yazıcı Modülünün İşaretlenip Sabitlenmesi ve Kablo Bağlantılarının Yapılması Yazıcı modülü kontol paneli kutusuna vidalanır, bağlantıları ise kartla birlikte gelen ara kablo ile kontrol kartının özelliğine göre yazıcı portu üzerindeki seri veya paralel port ile yapılır. 20
Şekil 1.24: Yazıcı modülü bağlantısı 1.5. Yüksek Güvenlikli Alarm Sistemleri, Erişim Kontrollü Ev Otomasyon Sistemleri 1.5.1. Kontrol Panelleri ve Main Board (Anakart) Bağlantılarının Yapılması Yüksek güvenlikli alarm sistemleri ve uzaktan erişim kontrollü ev otomasyon sistemlerinde kullanılan kontrol panelleri, mainboardlar zon sayılarına göre belirtilir, 48 zon veya 96 zon şeklinde, şimdi bunları inceleyelim. Mainbord merkezli alarm sistemleri bankalar, üst düzey güvenlik askeri hükümet binaları,lüks evler ve üst düzey güvenliğin hayati önem taşıdığı her yerde üstün güvenlik sağlar. Bu sistemler kolay kullanılacak ve montajı, sistem güvenliği ve servisinde modüler sistemi sayesinde kolaylığıyla ve pratikliğiyle iş gücü kazanımı sağlar. Sistem herhangi bir yerde, herhangi bir kombinasyonda 4-kablo combus'a fişe takçalıştır modülü eklenerek geliştirilebilir. Modüller en uygun yerde combus'a bağlanır ve kullanılan girişler zonlara atanabilir. Keyswitchler, uzaktan kumandalar ve kullanılmayan zon girişleri zonlarda kullanılmaz. Bir kere monte edildiğinde, hareket Detektörleride dahil olmak üzere tüm combus modülleri keypad üzerinden veya Winload ile (indirme/yükleme) uzaktan programlanabilir. Aşağıdaki şekilde bu tip bir mainboardun bağlantıları gösterilmiştir. 21
Şekil 1.25: Mainboarda bağlanabilen modüller Şekil 1.26: 48 Zon mainboard 22
Şekil 1.27: 48 Zon Mainboard modül bağlantıları 23
1.5.2. Sistem Aksesuarları ve Yazılım 1.5.2.1. Gerçek Zaman Tak Ve Kullan Real-Time Plug-İn Cihazının Montajı Şekil 1.28: Real Time Plug in aygıtı Real Time Plug-İn (Gerçek zaman tak ve kullan aygıtı) direk ana karta bağlanır, elektrik kesintilerinde ve güç problemlerinde saat ve tarihin hafızada kalmasını sağlar, 8 yıl pil ömrü (üzerindeki pil ile) vardır. 1.5.2.2. Doğrudan Bağlantı Arayüzünün Bağlantısının Yapılması 60m mesafeden anakartla bağlantı kurabilme, bağlantı için seri port veya usb portları kullanılabilmektedir, bağlantı hızları ve veri aktarım seviyesi ve bant genişliği cihazın türüne göre değişebilmektedir. Şekil 1.29: Doğrudan bağlantı arayüz kablosu 24
1.5.2.3. RS-485 / RS-232 Dönüştürücü Kitinin Bağlantısının Yapılması Bu dönüştürücü kartları bağlanırken anakartla PC arası maksimum uzaklık 300m (1000ft)olmalıdır, bu kartlar anakartın seri port konnektoründen, PC'nin seri port konnektörüne bağlanır (DB-9), 38.4k baud veri iletişimi veya 19.2k baud veri iletişimi sağlar. 1.5.3. Son Kullanıcı Yönetim Yazılımı Şekil 1.30: RS 485- RS 232 dönüştürücü NEWare son kullanıcı yönetim yazılımıdır, bu sistemde tüm kullanıcıların giriş kodları ve ayarları yapılabilir, canlı sistem izleme (sistemin genel durumu, zonların durumu ve arıza durumları için) merkez istasyon haberleşmesini veya sistem operasyonunu keser, Grafik keypad'e 32 kata kadar kat planlarını yükler, grafica özel durumları için resim ve melodi yükleme, alarm durumu, bypass zonları ve PGM lerin kontrolü, olay hafızasını sıralama filtreleme ve arama fonksiyonları, genel amaçlı kullanıcı raporları, kat planlarının indirilmesi, melodiler, grafikler ve ekran koruyucular, direk bağlantı arabirimi (8m/25ft.) kullanarak veya DNE-CONV1 dönüştürücü (300m/1000ft) kullanarak graficaya siteden 38.4k baud (DigiplexNE) ile yüklenip indirililebilir,çoklu dil desteği (English, Spanish, Czech, French, Hungarian, Italian, Polish, Portuguese, Russian, Slovak, and Swedish) gibi özellikleri vardır. 25