Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 68, Nisan 2018, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 68, Nisan 2018, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Dr. Ertan TOY İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Sanat, Tasarım ve Mimarlık Fakültesi ertantoy@hotmail.com Öğr. Gör. Eren GÖRGÜLÜ Kırklareli Üniversitesi, Lüleburgaz Meslek Yüksekokulu erengorgulu@gmail.com POSTMODERN GRAFİK TASARIMIN OLUŞUM SÜRECİ ÜZERİNE BİR İNCELEME Öz Grafik tasarım alanındaki biçim ve işlevsellik tartışmaları tarih boyunca birçok farklı evreden geçmiştir. Bu tartışmalar genelde işlevselliğin önemli olduğunu düşünen modernist görüşü savunan tasarımcılar ve tekdüzeliği yıkmak isteyen postmodernist görüşü savunan tasarımcılar arasında devam etmiştir. Özellikle kuralların yeniden biçimlendiği 20. yüzyılın sonlarına tarihlendirilen postmodern dönemde oluşturulan yaklaşımlar, günümüz grafik tasarımını da etkilemiştir. Çalışmada postmodern grafik tasarım olarak adlandırılan tasarım biçimlerinin kökenleri üzerinden durulmuştur. Futurizm ve Dadizm gibi sanat akımları kapsamında oluşturulan tipografik denemelerle temellendiği öngörülen postmodern grafik tasarım biçimi, daha sonra açılan tasarım okullarıyla ve bu okullarda eğitim alan öğrenciler sayesinde olgunlaşmıştır. Araştırma kapsamında bu anlayışın oluşmasında etkili olan sanat akımları ve kurumlar arasındaki ilişkiler tarihsel bağlamda irdelenmiştir. Ayrıca bu süreç boyunca etkisi olan ve çalışmalar üreten tasarımcıların katkıları irdelenmiştir. Anahtar kelimeler: Grafik Tasarım, Postmodernizm, Modernizm.

2 AN INVESTIGATION ON THE DEVELOPMENT PROCESS OF POSTMODERN GRAPHIC DESIGN Abstract The discussions of form and functionality in the field of graphic design have passed through many different phases throughout history. These debates have continued between designers who advocate a modernist view, which often thinks functionality is important, and designers, who advocate a postmodernist view of demolishing monotony and rules. The postmodern approaches, especially those dating back to the late 20th century when the rules were reformulated, have greatly influenced today's graphic design. This study focuses on the origins of design forms, which are called postmodern graphic design. The form of postmodern graphic design which is supposed to be based on typographic essays formed within artistic movements such as Futurism and Dadism has matured thanks to later opened design schools and students who have trained in these schools. Within the scope of this research, the relations between the art movements and the institutions which are effective in the development of this approach have been examined in the historical context. In addition, the contributions of designers who are influential and who produce works throughout this process have been examined Giriş Keywords: Graphic Design, Postmodernism, Modernism. Postmodernizm hakkında pek çok farklı görüş bulunmaktadır. Bazı araştırmacılar modernizime karşı ortaya çıktığını savunurken, diğerleri modernizmin formüle edilmiş ve gelişmiş hali olduğunu savunmaktadırlar (Fukuyama, 1993:13). Yirminci yüzyılın başlarında gelişen modernleşme hareketleri öncelikli olarak mimarı tasarımda, sonrasında da grafik tasarımın gelişmesinde önemli bir rol oynamıştır. Modern arayışlarla birlikte eskiye ait tabular yıkılmış ve ardından da yeni arayışlar ortaya çıkmıştır (Huyssen, 1987:218). Rus konstrüktivizminde kullanılan geometrik şekiller, modern tasarım anlayışında etkili olmuştur (Poynor, 2003:47). Sonrasında bu anlayıştan etkilenerek ortaya çıkan mimari tasarımlar, modern grafik tasarımın da ilham kaynağı olmuş ve Avrupa da açılan sanat okulları sayesinde bu anlayış gelişmiştir. İkinci dünya savaşından sonra dünya yeniden şekillenmiştir. Avrupa da yoğun bir şekilde yaşanan savaş sebebiyle, modern tasarım anlayışını benimseyen birçok sanatçı ABD ye göç etmek zorunda kalmıştır. Bu sanatçılar ve tasarımcılar sayesinde ABD ye taşınan bu modern tasarım anlayışı, birçok sanatçıya ilham kaynağı olmuştur. ABD de açılan okullar sayesinde modern tasarım biçimleri daha da ileri taşınmış ve yaygınlaşmıştır. Savaşın sona ermesi ve huzur ortamının doğması sayesinde Avrupa da yeniden çalışmalara başlayan tasarımcılar Modern Sonrası dönemin ya da başka bir değişle Postmodern dönemin temellerini atmışlardır. 2. Postmodern Grafik Tasarımın Kökenleri ve Oluşum Süreci Postmodern grafik tasarımın doğmasındaki en büyük etken, tasarımcıları sınırladığı düşünülen tasarım kurallarıdır. Yeni dalga akımı ile gelişen bu dönemde, grafik tasarımcılar evrensel kabul görmüş değerleri yeniden yapılandırarak, tasarımı özgürleştirmek istemişlerdir. Bu fikirlerin kökenindeyse modernleşmenin temelini oluşturan Fütürizm ve Dadaizm akımlarını oluşturan

3 Filippo Marinetti ve Hogo Ball gibi kişilerin düşüncelerinin olduğu öngörülmektedir. Daha sonra gelişen fikirler ve tasarım anlayışları bu temeller üzerine kurulmuştur. Tarihsel sürece bakıldığında Futurizm ve Dadaizm gibi önemli sanat akımlarının postmodern tasarım anlayışında önemli bir rol oynadığı açıkça görülebilir. Futurizm postmodern grafik tasarım için önemli bir çıkış noktasıdır. Bunun nedeni ise tipografideki kuralları yıkma fikrinin bu dönemlerde ortaya çıkmış olmasıdır. Futurizm ilk olarak Filipo Marinetti nin 20 Şubat 1909 tarihinde Le Figaroon gazetesinde yayınlanan manifestosu ile ortaya çıkmıştır. Marinetti ve arkadaşları yazım kurallarını görmezden gelen, devrim niteliğindeki şiirler ortaya çıkarmışlardır yılında Giovanni Papini tarafından yayınlanan Lacerbian mecmuası ile tipografi sanat dünyasına girmiş oldu haziran sayısında yayınlanan Marinetti nin makalesinde, geleneklere karşı çıkan tipografi devrimi konusu işlenmiştir. Uyumun dışlandığı ve birçok farklı yazı karakterinin hiyerarşide düzensizlik oluşturarak, canlılık ve farklılık katmak amacıyla, bazı kelimeleri sayfada değişik yönlerde ve asimetrik bir biçimin kullanıldığı tasarımlar oluşturuldu (Görsel 1). Konvensiyonel kuralları yıkarak tasarladıkları yazılara metaforik anlamlar yüklendi ve oluşan bu yeni tarza parole in libertá (özgür kelimeler) adı verildi (Meggs ve Purvis, 2012:259). Bu dönemde üretilen çalışmaların uzun yıllar sonra ortaya çıkan postmodern tasarımcıların ilham olduğu düşünülmektedir. 353 Görsel 1. Filipo Marinetti, Zang Tumb Tumb Kapak Tasarımı, Daha sonra 1. Dünya Savaşı yıllarında ortaya çıkan Dadaizm, yapılan katliamlara ve sanat alanında çalışılan gündelik hayat konularına bir protesto olarak doğmuştur. Dada akımının temel özelliği, var olan sanatsal düzenlerin tamamen reddedilmesidir. Dada akımının temeli, şair Hugo Ball tarafından 1916 yılında Zürih şehrinde atılmıştır. Edebiyat alanında ilk örnekleri görülen bu akım, daha sonraları sanatın birçok alanına yayılmıştır. Dada akımının öncüleri grafik tasarımdan da etkilenerek yeni bir görsel dil oluşturdular. Bu dönemde sanatçılar fotorağrafları yeniden şekillendirerek, farklı kolaj çalışmaları oluşturmuşlardır. Raoul Hausmann (Bkz. Görsel 2) ve Hannah Höch gibi sanatçılar 20. yüzyılın ilk yarısında tasarımlarıyla dada akımını sürdürdüler. Bu sanatçılar sanat yapmadıklarını, sadece çıldırmış toplumla alay ettiklerini savundular (Meggs ve Purvis, 2012:265). Dada'nın tipografi, fotomontaj, negatif beyaz alan, düzen, harf aralığı ve satır aralığı gibi yenilikçi yaklaşımları postmodern grafik tasarımının gelişiminde önemli bir rol oynamıştır. Dadaistleri tasarım bağlamındaki stil, teknik ve estetik gibi

4 birçok öğeyi Fütüristlerden ödünç aldı. Dadaistler, Fütüristlerin ürettiği tipografi biçimlerini sıklıkla kullandılar. Dadaistlerin üretmiş olduğu, bildiriler, dergiler ve posterler de bu biçimler açıkça görülebilmektedir. Fütüristlerin tipografik deneyleri Dadaizm'in yıkıcı doğasının ruhunu ve makinelerin enerjik hızını gösterme konusunda önemli bir araç olmuştur (Novin, 2011a). Görsel 2. Raoul Hausmann, The Soirée du Coeur à Barbe İçin Afiş Tasarımı, Postmodern grafik tasarım biçiminin oluşmasında etkili olan kurumlarınd başında Bauhaus Tasarım Okulu gelmekteydi. Modernist anlayışın hakim olduğu bir kurum olmasına rağmen, postmodern grafik tasarımı besleyen bir yer olmuştur. Bauhaus 20. yüzyılın sanat, tasarım ve mimari alanında bilinen en iyi okuldu. Okulda çalışan öğretim görevlileri ve öğrenciler erken modernizmin öncüleri olmuştur (Aynsley, 2004:60). Bu okulda görev yapan öğretmenlerin ve öğrencilerin deneyimleri, kendilerinde sonra gelen yeni nesile ışık tutmuştur. Özellikle tipografi alanında yapılan deneysel çalışmaların, postmodern grafik tasarımcılarına önemli bir çıkış olduğu düşünülmektedir. Laszlo Moholy-Nagy, Herbert Bayer, Joost Schmidt gibi sanatçılar çalışmaların modernist bir anlayışlar üretmiş olsalar da, postmodern grafik tasarımı da etkileyecek işlere imza atmışlardır. Joost Schmidt in asimetrik tipografi denemeleri, Laszlo Moholy- Nagy nin şekiller ve çizgilerle oluşturduğu kompozisyonlar gibi çalışmalar grafik tasarım alanında farklılık yaratmıştır. Sonraki yıllarda postmodern grafik tasarım bağlamında üretilen işler incelendiğinde, bu dönemde ortaya çıkan asimetrik tipografi ve kolaj gibi denemelerden etkilendikleri açıkça görülebilmektedir. Yirminci yüzyılın ilk yarısında tasarım alanındaki hemen hemen bütün yenilikler modern sanat akımlarından ve Bauhaus Okulu ndan esinlenerek yapılmıştır. Fakat bu yeniliklerin çoğu toplumun küçük bir kısmı tarafından görülebilmiştir. Bu yenilikleri ve gelişmeleri büyük bir hedef kitlesine ulaştıran kişi Jan Tschichold dur. Tschichold kaligrafiye olan ilgisi nedeni ile The Leipzig Academy e katıldı ve oradan bir kaligraf olarak mezun oldu. Geleneksel kaligrafiyi kullanarak birçok tasarıma imza attı. Sonrasında Bauhaus Okulu nun ilk sergisine katılan sanatçı, bu okuldan çok etkilendi ve çalışmalarını bu anlayış ile tasarlamaya başladı (Armstrong, 2009:36). Çalışmalarında Bauhaus Okulu ve Rus Konstrüktivizm akımının izlerine görmek mümkündür. 354

5 Görsel 3. Jan Tschichold, Philobiblon Afişi, Jan Tschichold un 1928 yılında yayınladığı The New Typography adlı kitabıyla (Görsel 4) yeni fikirlerini savundu. Bu fikirler, yazının en yalın haliyle ve asimetrik kullanımlarını içeriyordu. Bu sayede yaşamın ruhunu ve tasarımda görsel estetiğin arttırılabileceğini savundu (Meggs ve Purvis, 2012:337). Jan Tschichold, modernist asimetrik tipografinin öncüsü olarak bilinmesine rağmen, tasarımcılar kaligrafik ve ikinci klasik çalışmalarına da saygı duyulmaktadır. Tschichold un çalışmaları bugünün postmodern tipografisi için ideoloji ve üslupta çeşitliliği bakımından önemli esin kaynaklarıdır. Çalışmaları zanaat-temelli hat ve makine çağı modernizminden, neoklasizme kadar uzanan geniş bir alanda anılmaktadır. 355 Görsel 4. Jan Tschichold, Yeni Tipografi Kitap Kapağı, lerde tasarım hareketleri İsviçre ve Almanya da birleşti. Bu tasarım anlayışı İsveç Stili ya da diğer adıyla Uluslararası Tipografik Stil olarak adlandırıldı. Stilin amacı tüm dünya genelinde tasarımsal bir dil oluşturmaktı. Matematiksel bir asimetrik ızgara (grid) sistemi kullanılan bu stilde, sadelik en büyük amaçtı. Stilin bir diğer özelliği ise tırnaksız yazı karakterlerinin kullanılmasıydı. Okunaklı ve işlevsel tasarımlar ön plana çıkartılarak, kişisel ifadelerden kaçınılmıştır. Bu stilde tasarımcılar bir sanatçı olarak değil, verileri en sade haliyle sunan kişile-

6 re dönüşmüştür. Uluslararası tipografik stil in kökenlerinin büyük bir bölümü Basel Tasarım Okulu nun müfredatından ortaya çıkmıştır. Basel dekiler, Bauhaus Okulu ve De Stijl akımından yoğun bir şekilde etkilenmiştir. Bauhaus okulunda eğitim almış, Theo Ballmer De Stijle ilkelerini grafik tasarıma uygulayarak, yeni bir ızgara sistemi oluşturmuştur. Bu anlayışın en iyi örneklerinden bir Ballmer in Büro afişidir (Görsel 5). Tarzın açıkça görüldüğü afişlerden bir diğeri ise Görsel 6 da yer alan sergi afişidir, bu çalışmada grid sitemi açıkça görülmektedir (Meggs ve Purvis, 2012:373). Tasarımda bir standart oluşturulma çabaları döneminde başarılı olmuş ve birçok tasarımcı tarafından kabul edilmiştir. Ancak Uluslararası Tipografik Stil bir zaman sonra tek düze işlerine çıkmasına neden olmuştur, bu durumun tasarımcıları farklı arayışlara yönlendirdiği ve postmodern tasarımların oluşmasına zemin oluşturduğu kanısına varılmıştır. Basel Tasarım Okulu nda sadelik, okunaklılık ve nesnelliği içeren biçimleri benimseyen Weingart gibi tasarımcılar, ilerleyen yaşlarında bu biçimleri sorulamaya başlamış ve ürettikleri yeni çalışmalarla postmodern grafik tasarımın öncülerinden olmuşlardır. 356 Görsel 5. Théo Ballmer, Buro Afişi, Görsel 6. Théo Ballmer, Norm Afişi, Herbert Bayer ve Jan Tschichold gibi sanatçılar 1920 lerin başlarında tipografik tasarımlara yeni yaklaşımlar getirmişlerdir. Sonraki yıllarda İsviçre de gelişen şekilci tasarım anlayışına karşıt görüşler öncesinde Avrupa da, sonrasın da ise Amerika da yaygınlaşmıştır. Tipografi alanında çıraklık ile yetişen bir öğrenci olan Wolfgand Weingart, 1968 yılında Basel Tasarım Okulu na başladı. Bu yıllarda Weingart kalıplaşmış ve sade tipografi anlayışını sorgulamaya başladı. Uluslararası Tipografik Stil in bütün dünyaya yayıldıktan sonra tasarımlarda sonra zayıflayacağını düşünüyordu. Bu nedenle Weingart tasarımlarında yeni keşifler yapmayı tercih etti (Bkz. Görsel 7). Tasarımlarında görsel efektler ve yeni teknikleri geliştirmekte çok başarılıydı li yıllarda o ve öğrencileri grafik tasarıma birçok yenilikler getirdiler, bu yenilikler 1970 ve 1980 lerde birçok farklı tasarımcı tarafından kopya edildi (Novin, 2011b). Weingart ın tekdüzelikte kurtulma çalışmaları, yetiştirdiği öğrencileri de etkilemiş ve grafik tasarımda yeni bir biçim oluşmasında etkili olmuştur.

7 Görsel 7. Wolfgang Weingart, Typografische Monatsblätter Dergisinin Duyurusu, Görsel 8. Dan Friedman, Typografische Monatsblätter Dergi Kapağı, Bu dönemin bir diğer önemli sanatçısı olan Amerikalı Dan Friedman de, Basel Tasarım Okulu nda eğitim almıştır. Tipografik şekillerin doğasını yeninden ele alarak, uzayda nasıl görünebileceğine vurgu yapmak için oluşturduğu dergi kapağı tasarımı ile görsel bir manifesto oluşturmuştur (Görsel 8). Eğitimini tamamladıktan sonra ABD ye dönen tasarımcı Yale Üniversitesi ve Philadelphia Sanat Okulunda eğitmenlik yapmıştır. Weingart ve aynı düşünce yapısına sahip olan öğrencileri gibi tasarımcılar, oluşturdukları yeni dalga akımı benzeri fikirler ve çalışmalarla postmodern grafik tasarımın temellerinin oluşmasına yardımcı olmuşlardır. Özellike Friedman deneysel tasarım biçimlerin Avrupa dan, Amerika ya taşınmasında önemli bir rol oynayarak, grafik tasarımda farklılaşma hareketinin temellerini atmıştır lerin başından, 1990 ların sonlarına kadar devam eden deneysel grafik tasarım çalışmalarla kendini göstermiştir. Bu dönemde Futuristlerin ve sonrasında Dadaistlerin ürettiği deneysel tasarım çalışmaları geliştirilmiştir (Lupton, 2009). Daha sonra ortaya çıkan Punk kültürü bu deneysel çalışmaları bir sonraki adıma taşıyaracak, postmodern grafik tasarımın ilham kaynaklarından bir diğeri olmultur. 20. yüzyılın sonlarında teknolojinin gelişmesi sayesinde bilimkurgu özellikleri taşıyan cyberpunk tarzındaki çalışmalar ortaya çıkmıştır. Bu çalışmalar masaüstü yayıncılıktaki teknolojik yeniliklerin ve grafik yazılımlarının gelişmesinin önünü açmıştır. Kuralları yıkmyaı hedefleyen grafik tasarım anlayışında deneysel tipografi ve katmanlar kullanılarak yeni bir iletişim biçimi oluşturulmuştur (Hong, 2011:4). 357 Genel olarak bakıldığında postmodern tasarımın gelişim sürecinde deneysel çalışmaların ve tasarımda farklılaşma çabalarından ötürü ortaya çıktığı görülmüştür. Grafik tasarım tarihi sürecinde ortaya çıkan her tasarım biçimi bir sonrakinin zeminini hazırladığı söylenebilmektedir. Bu değişim süreci günümüzde halen geçerliliğini korumaktadır. Bazı tasarımcıların modernist bir bakış açısıyla okunabilirliğin ve kuralların önemli olduğunu savunurken, bazıları postmodern bir anlayışla farklılık yaratmanın ve kuralları yıkmanın, tekdüzeliği kırdığını bu sayede hedef kitlenin ilgisinin çekildiğini savunmaktadır. Postmodern kültüre ait ürünler bazı modernist eserlerle benzerlikler taşıyabilir, ancak ilham ve amaçları temelden farklıdır. Modern tasarımda

8 çoğu zaman insanlar için neyin en iyisi olduğunu bilmek için üstün perspektifinden yola çıkılmıştır. Ancak Postmodern tasarım anlayışında egemen kültürle çok katmanlı bir karşı çıkış söz konusudur. Bu anlayışta genel geçer kurallar yerini, daha küçük gruplara hitap eden ve alt metni olan biçimlere bırakmıştır. Postmodern grafik tasarım, açık bir merkezi hiyerarşi veya örgütlenme ilkesi olmayan kültürel ya da entelektüel diyebileceğimiz bir yaklaşımdır. Bu anlayış bünyesinde aşırı karmaşıklığı, çelişkiyi, belirsizliği ve çeşitliliği barındırmaktadır. 3. Postmodern Grafik Tasarım Dönemdeki Öncü Tasarımcılardan Bazıları 1980 lerin başlarında ise postmodernite tasarımın bütün alanlarında açıkça görülmeye başlanmıştır. Grafik tasarımda postmodern yaklaşım kavramının kullanımı ilk olarak 1986 de yayınlanan Design dergisinde görülmektedir. Bahaus Okulundan çıkan biçim fonksiyonu takip eder düşüncesi Wolfgang Weingart tarafından sürdürülüp, postmodern grafik tasarıma taşınmıştır. Weingart ve öğrencileri (April Greiman ve Daniel Friedman vb.), yeni dalga akımı olarak da bilinen bu postmodern yaklaşımı İsviçre den ABD ye taşıyarak, bu iki ülke arasında bir köprü olmuşlardır. Bu köprü sayesinde postmodern grafik tasarım anlayışı ABD ye ve ardından da dünyaya yayılmıştır (Poynor, 2003:115). Wolfgang Weingart, Rosmarie Tissi, Siegfried Odermatt, Dan Friedman, April Greiman, Willi Kunz, Paula Scher ve David Carson bu dönemde postmodern grafik tasarım yaklaşımının oluşmasında rol oynayan ve bu yaklaşımı çalışmalarında kullanan tasarımcılardan bazılarıdır Wolfgang Weingart Bu tasarımcılardan Wolfgang Weingart, günümüz grafik tasarım anlayışına geçişte tasarımlarıyla önemli bir rol oynamıştır. Sanatçının çalışmalarında hem modern, hem de postmodern örnekler görülebilmektedir. Bu dönemler arası geçişin görüldüğü önemli sanatçılardandır. Almanya doğumlu olan tasarımcı, Stuttgart taki Merz Akademide eğitim gördükten sonra, bir matbaada çıraklığa başlamıştır. Daha sonralarında İsveç tipografi stilinde eğitim veren Allgemeine Kunstgewerbeschule okulunda bağımsız öğrenci olarak, Emil Ruder ve Armin Hohnann ile çalışmıştır. Bu okulda öğrenciler Uluslararası Tipografi Stili ile eğitilmekteydi. Sonraları Görsel 9 da da görülebileceği gibi, Weingart bu tarzın dışına çıkmaya karar vermiş ve tasarımlarını katı kuralları yıkarak yapmıştır (Aynsley, 2004:190). 358 Görsel 9. Wolfgang Weingart, Sergi Afişi, Yale Üniversitesi nde ileri grafik tasarım dersini veren Emil Ruder in beklenmeyen ölümünün ardından, yeri Weingart a teklif edildi. İsveç stilinde eğitim veren bölümde, tasarımcının

9 okula gelişi ile yeni bir dönem başlamış oldu. Eski kuralların dışına çıkılarak, derslerde deneysel yeni bir anlayış öğretilmeye başlandı. Weingart ın teknikleri yeni nesilin önemli grafik tasarımcılar olan öğrencileri, April Greiman ve Dan Friedman gibi öğrencilerine ilham kaynağı olmuştur (Aynsley, 2004:190) Rosmarie Tissi ve Siegfried Odermatt Postmodern tasarımın oluşumunda etkili olan bir diğer tasarımcıda, 1937 doğumlu olan Rosmarie Tissi, İsveç stilin sade, resmi ve düzenli tasarım anlayışına karşı çıkan yeni nesil İsveç grafik tasarımcılarındandır. Tasarımcı eğlenceli ve sezgisel çalışmayı seven bir kişidir. Tasarımlarında dinamik ve canlı bir görsel algı oluşturmak için tasarım öğelerini rastgele dağıtılmış gibi kullanmıştır. Sinaola yazı karakterininde tasarımcısıdır. Çalışmalarında uyguladığı, çarpıcı renkler üzerine kullandığı dinamik tipografi tarzı (Görsel 10) ile uluslararası tasarım sahnesinde etkisini göstermiştir (Meggs ve Purvis, 2012:461). Siegfried Odermatt ise kendini yarı eğitimli bir sanatçı olarak tanımlamaktadır. Çalışmalarında aynı zamanda ortağı olan Tissi nin tasarım özellikleri görülmektedir (Meggs ve Purvis, 2012:384). Odermatt ın tasarımlarıda isveç tarzına tamamen zıt özelliktedir. Tasarımcının en bilinen çalışması ise Union güvenlik şirketi için tasarladığı reklam (Görsel 11) çalışmasıdır. Odermatt ve Tissi nin bütün çalışmalarında güçlü grafiksel bir etki görmek mümkündür. Tasarım öğelerini eğlenceli ve beklenmedik şekilde yerleştiren tasarımcılar, sorunlara getirdikleri mantıklı ve etkili çözümlerle tanınmışlardır. 359 Görsel 10. Rosmarie Tissi, Posta Zarfı Tasarımı, Görsel 11. Siegfried Odermatt, Union Reklamı, Dan Friedman Katı kuralları olan grafik tasarım döneminden, kişisel projelere kadar gelen geniş bir zaman aralığında işler üretmiş, sergiler açmış ve kitaplar yazmış bir tasarımcıdır (Bkz. Görsel 12). Ayrıca Friedman Yale Universitesi ve New York taki State Üniversitesi nin görsel sanatlar okulunda öğretim görevliği yapmıştır (Aynsley, 2004:192). Friedman, rasyonel İsviçre Modernizmi'nin hakim etkisinden uzak duran, Yeni Dalga tasarımının etkileyen ve postmodern tasarımın temellerini oluşturmaya yardımcı olan yeni, titiz ama geniş bir tasarım metodolojisi geliş-

10 tirdi. Bu fikirlerini 1994 yılında yayınladığı Radical Modernism kitabında detaylı olarak anlatmıştır. Kitabın içeriğinde modernizmin katı kurallarından kaçınılması gerektiğini vurgulayarak, deneyselliğin önemine vurgu yapmaktadır. Fikirlerini göstermek için çok farklı araçlar kullanarak işler üretmiştir. Bu çalışmalara; deneysel mobilyaları, heykelleri, afişleri, logoları, enstalasyonları, tipografik dersleri ve yaşam müzesi olarak adlandırdığı dairesi de dahildir. Görsel 12. Dan Friedman, Operations Performed on a Line Grid, April Greiman 1948 doğumlu olan Greiman, yenilikçi yaklaşımlarıyla postmodern grafik tasarımın öncülerinden olmuştur (Bkz. Görsel 13). Bilgisayar teknolojisini grafik tasarım aracı olarak kullanan ilk tasarımcılardan biri olarak bilinir lerde yeni dalga akımını ABD ile tanıştıran ilk tasarımcılardandır. Weingart ın öğrencisi olan Greiman deneysel tarzda çalışmalara imza atmıştır ve günümüzde de çalışmalarına devam etmektedir (Aynsley, 2004:204). Deneysel tasarım anlayışını dijital tabanlı tasarımları adapte ederek, teknoloji ve postmodern grafik tasarım anlayışı arasındaki bağı kurmuştur. 360 Görsel 13. April Greiman, Afiş Tasarımı, Willi Kunz 1943 İsviçre doğumludur ve 1970 yılında göçmen olarak ABD ye yerleşmiştir. New York ta birçok tasarım danışmanlığı şirketinde çalışmıştır. Erken dönemlerin İsveç Stili ne yoğunlaşan sanatçı, daha sonları bu stilin kurallarına uymayarak yaratıcı deneyim adını verdiği tarzda çalışmalara imza atmıştır (Meggs ve Purvis, 2012:468). Yapmış olduğu çalışmalar (Gör-

11 sel 14) incelendiğinde, tasarımlarında Fütüristlerin ve Dadaistlerin yayınlarında kullanılan deneysel yaklaşımların etkisi açıkça görülebilmektedir. Özellikle tipografi alanındaki kuralları yıkan yaklaşımı, postmodern grafik tasarımcılar tarafından sıkça kullanılan bir biçim oluşmasını sağlamıştır. Görsel 14. Willi Kunz, Farklı Dergi Sayfa Tasarımları, Paula Scher Scher 30 yılı aşkın bir süredir, grafik tasarımın önde gelen isimlerindendir. Genelde deneysel ve kuralları yıkan çalışmalarıyla bilinen Scher iz bırakan ve akılcı çalışmalarıyla Amerikan grafik tasarım tarihine imzasını atmıştır.1991 yılından beri New York merkezli bir uluslararası tasarım danışmanlık firması olan Pentagram ın başkanlığını yürütmektedir lerde sanat yönetimini olarak başladığı kariyerinde, derleme tarzında yaptığı tipografik çalışmalarıyla (Görsel 15) alanında etkili bir isim olmuştur (Armstrong, 2009:87). Scher tasarım sorunlarına getirdiği sıra dışı yaklaşımla, postmodern grafik tasarım biçimini en iyi kullanan tasarımcılar arasında bulunmaktadır. Günümüz grafik tasarımında en çok etki yaratan ve postmodern biçimleri günümüze kadar taşıyan nadir tasarımcılardandır. Görsel 15. Paula Scher, Sayfa Tasarımı, 1984.

12 Belirtilen bütün bu tasarımcılar postmodern tasarımın hem oluşmasında hem de geliştirilmesinde önemli yere sahiptirler. Bu tasarımcılardan bir kısmı evrensel kuralların oluşumundan, bu kuralların yıkılmasına kadar bütün süreçleri görmüş ve bu dönemde işler üretmiştir. Bir kısmı da bu kuralların yıkılmasından sonra tasarım sahnesine çıkıp bu sürecin olgunlaşmasında rol oynamışlardır. Ama bu dönemin tasarımcılarından olan David Carson ın kendine has tarzı ve tasarım sorunlarına yaklaşımı nedeniyle en çok taklit ve takip edilen kişi olmuştur David Carson 90 ların en çok örnek alınan grafik tasarımcısı olarak bilinmektedir. Alışılmışın dışında olan tipografik ve mizanpaj düzenlemeleriyle, kendine has bir tarz yaratmıştır. Yazı karakterleri, fotoğraflar ve mizanpajlarla yaptığı deneysel çalışmaları, sadece çağının tasarımcılarını etkilemedi aynı zamanda günümüz grafik tasarımına geçişi de sağlamıştır (Aynsley, 2004:232). Carson u bu alanda işler üreten tasarımcılardan farklı kılan unsur, deneysel tasarım anlayışını dergi gibi geniş kitlelere ulaşan iletişim araçlarında kullanması ve postmodern grafik tasarım anlayışının gündelik hayatta karşılık bulmasını sağlamasıdır. Fotoğraf, doku ve renk gibi tasarım öğelerini heyecan dolu ve ham kullanması, tasarımdaki görsel açıdan zengin kontrastı yaratan ilgi çekici odaklanmış görüntülere karşı büyük ölçüde dengelenmiş olup, tasarımı aşırı derecede karmaşıklaştırmadan izleyiciye baştan çıkarmaktadır. Carson ın alışılmamış tasarım estetiği, geleneksel sanat ve tasarım yöntemlerinde eğitim eksikliğinden kaynaklanıyor olabilir, belki de bu durum Carson'ın geleneksel kompozisyonun kısıtlamalarından kurtulmasını sağlamıştır te Amerika da doğan tasarımcı, 1980 yılında başladığı San Diego Şehir Üniversitesi ndeki sosyoloji bölümünden onur ve birincilik dereceleri ile mezun olmuştur. Carson aynı zaman da profesyonel olarak yaptığı sörf sporunda da birçok başarıya imza atmıştır. Bu spor dalındaki uzmanlığı, sanat yönetmenliği yaptığı Beach Culture dergisinde yaptığı tasarımlarda da etkili olmuştur. Dergide yaptığı alışılmışın dışındaki tasarım anlayışı ile (Görsel 16) tasarım camiasının tepkisini çekmiş ve eleştirilmiştir (Ayiter, ty.). 362 Görsel 16. David Carson, Beach Culture Dergisinden Bir İç Sayfa Tasarımı, Sonrasında Surfer (Görsel 17) gibi birçok dergide çalışan Carson, müzik ve yaşam dergisi olan Ray Gun dergisini kurdu (Görsel 18). Carson bu dergi sayesinde grafik tasarımdaki benzersiz tarzı ile bilinirliliğini belirgin bir şekilde arttırmıştır.

13 Görsel 17. David Carson, Surfer Dergi Kapağı, Görsel 18. David Carson, Raygun Dergi Kapağı, Derginin kapağından, iç sayfalarına kadar her bölümünde Carson un deneysel tasarım anlayışını görmek mümkündü. Yazı karakterlerini parçalara ayırıp tekrar yorumlaması, fotoğrafların alışılmışın dışında kullanması ve mizanpajdaki parçalı tarzı (Görsel 19) Raygun dergisindeki çalışmalarının ayırt edici özelliklerindendi (Blackwell, 2000). 363 Görsel 19. David Carson, Raygun Dergisinden Bir İç Sayfa Tasarımı, Aslında Carson sanılanın aksine sadece deneysel yaklaşımları olan hedef kitleyi umursamayan bir tasarımcı değildir. Tasarımcı, Creative Bloq un internet sitesinde yayınlanan bir röportajda Hedef kitle ve onlarla nasıl iletişim kurabileceğim hakkında çok meraklıyımdır demişti (Creative Bloq, 2008). Bu yaklaşımdan onun aslında tasarımlarını yaparken hedef kitleyi de önemsediğini, deneysel yaklaşımlarını insanların dikkatini ve ilgisinin çekmek için uyguladığı sonucuna varabiliriz. Bu görüşe destek olan bir diğer röportajında ise Genelde insanlar az okurlar, bende onların ilgisini çekebilecek görsel düzenlemeler yapıyorum demiştir (Pla-

14 gens, 1996). Bu bilgiler ışığında Carson un tasarım anlayışı değerlendirecek olursak, aslında kendini has tasarım anlayışının altında önemli tasarım problemlerinin çözümü bulunmaktadır. Görsel 20 de yer alan çalışmasındaki mesajıyle, sağlıklı bir iletişim için okunabilirliğin bozulmaması gerektiğini savunmuştur. Görsel 20. David Carson, Don't Mistake Legibility for Communication, ty. Carson 1995 yılında David Carson Design adlı tasarım stüdyosunu kurdu. New York ta kurulan bu stüdyoda içlerinde Pepsi Cola, Nike, Microsoft, Budweiser ve benzeri birçok büyük firma ile çalışmıştır yılında South Carolina da diğer özel stüdyosunu açan Carson, 2004 yılında Gibbes Sanat Müzesi nde yaratıcı yönetmen olmuştur. İçlerinde tüm zamanların en çok satılan grafik tasarım kitabı olan End of Print inde bulunduğu birçok kitap yazmıştır (Aynsley, 2004:233). 364 Görsel 21. Theo van Doesburg, Dada Matinée Afişi, Görsel 22. David Carson, The Architecture of Patterns Kitap Kapağı, David Carson'ın Tipografisi, serif ve sans serif yazı karakterlerinin bir karışımını içeriyor. Geleneksel yöntemlerde arka planda yer alan soyutlanmış şekiller, onun tasarımlarında sayfa üzerinde bir doku yaratmakta ve sayfaların derinliği arttırmaktadır. Carson ayrıca hedef kitlenin dikkatini çekmek ve tasarımın içeriğini daha iyi anlamları için rehberlik eden bir biçimde yazıları dijital olarak deforme ederek, kendine has biçimler oluşturmuştur. Görselleri biçimlendirirken oluşturduğu kendine has tarzı, hatalı ya da rastlantısal olarak elde ettiği biçimleri tasarımlarında ustalıkla kullanmasıyla postmodern grafik tasarımın doğasına uygun işler üretmiştir. Tasarımcının çalışmalarında Fütürist ve Dadaist çalışmaların etkileri kolayca görebilmektedir. İlk önce Fütüristlerin yazı karakterleri oynayarak oluşturdukları deneysel şiirler ve sonraları dada akımın sanata karşı duruş için yaptıkları kolajların ve deformasyonların (Görsel 21)

15 yansımalarını Carson un işlerinde görmek mümkündür (Görsel 22). Carson, modernizm döneminin ilk yıllarında yapılan bu deneyimleri geliştirmiş ve hedef kitleyle iletişimi bozmayacak şekilde grafik tasarım anlayışına adapte etmiştir. Grafik tasarımın evrensel kurallarını yıkarken, aynı zamanda sağlıklı bir iletişim kurmanın yollarını araması nedeniyle postmodern grafik tasarımın en önemli temsilcilerinden olduğu düşünülmektedir. 4. Sonuç Grafik tasarımda postmodern arayışlar 1980 li yıllarda başlayıp, günümüze kadar devam etmiştir. Postmodern grafik tasarımda Futurist ve Dadaist sanatçıların denemeleri, Bauhaus ve Basel gibi önemli tasarım okullarında eğitim gören öğrencilerin ilerleyen yaşlarında uyguladığı deneysel yöntemler oldukça etkili olmuştur. Yirminci yüzyılın ortalarında tasarımlarda yer alan kolajlar, şekillerin, yazı karakterlerinin rastgele büyük-küçük kullanımı ve birbirileriyle uyuşmayan yazı karakterlerinin aynı tasarımda kullanımı gibi çalışmalarla, kuralların yıkılması amaçlanmıştı. Sonraları 1980 lere gelindiğinde bu bilinçsiz deformasyon yerini, bilinçli, çözüm odaklı ve hedef kitlenin ilgisini çekmek amaçlı üretilen tasarımlara bırakmıştır. Bu süreçte İsveç stili gibi kalıplara sokulmuş tarzlardan vazgeçilmiş ve daha özgün çalışmalar ortaya konulmaya çalışılmıştır. Grafik tasarımda postmodern tasarım anlayışı aslında, modernizmin ilk dönemlerinde oluşturulmaya çalışılan bilinçsiz deformasyonun, formülize edilmiş hali gibidir. Bu dönemde birçok grafik tasarımcı geçmişte yapılan çalışmalardan ilham almışlardır. Wolfgang Weingart ve öğrencileri gibi tasarımcılar ise geçmişte oluşan kalıplara karşı çıkarak kendi tasarım anlayışlarını oluşturmuşlardır. Bu kişiler postmodern grafik tasarım sürecini başlatan ve günümüz grafik tasarım anlayışını bile etkileyebilecek fikirler ve eserler ortaya koymuşlardır. Teknolojinin gelişmesi ile kabuk değiştiren postmodern yaklaşımlar, dijital çağın başlarında April Greiman gibi sanatçılarla devam etmiştir. Postmodern tasarımcılar olarak değerlendirilen Paula Scher ve David Carson gibi sanatçılar, deneysel tasarım anlayışını günümüze kadar devam ettirmişlerdir. Bu araştırmanın sonucunda, postmodern tasarım anlayışının diğer sanat dallarının aksine grafik tasarım alanında modernizme karşı çıkış olarak gelişmediği, aksine modernizmin erken dönemlerindeki uygulamaların devamı şeklinde geliştiği kanısına varılmıştır. Bu bağlamda postmodern grafik tasarım anlayışta, modernizmin ilk dönemlerinde başlanmış olan deneysel biçimlerin çeşitli tasarımcılar tarafından geliştirildiği ve felsefi bir altyapıya oturtulduğu görülmüştür. Ayrıca tekdüzelikten sıkılan tasarımcıların zaman zaman genel geçer kuralları yıkma isteğinin oluşması ve farklı tasarım biçimlerini denemelerinin postmodern grafik tasarımın gelişiminde önemli katkıları olduğu sonucuna varılmıştır. KAYNAKLAR Armstrong, H. (2009). Graphic Design Theory. New York: Princeton Architectural Press Aynsley, J. (2004). Pioneers of Modern Graphic Design: A Complete History. Hong Kong: Toppan Printing Co. (HK) Ltd. Blackwell, L. (2000). The End of Print: The Grafik Design of David Carson. Londra: Laurence King Publishing Ltd. Creative Bloq. (2008). David Carson on the Important of Technique. Erişim tarihi: Fukuyama, F. (1993). Tarihin Sonu mu?, çev. Yusuf Kaplan, Kayseri: Rey Yayınları. 365

16 Hong, D. (2011). A Study on the Deconstructionist Representation in Graphic Design. 6th Asian Design Conference, Tsukuba. Huyssen, A. (1987). After the Great Divide. Modernism, Mass Culture, Postmodernism, Bloomington: Indiana University Press, s Lupton, E. (2009). Deconstruction and Graphic Design. deconstruction-and-graphic-design/,erişim tarihi: Meggs, P. B. ve Purvis, A.W. (2012). Meggs History of Graphic Design. 5.basım, New Jersey: John Wiley & Sons, Inc. Moszkowicz, J. (2013). Re-Learning Postmodernism in the History of Graphic Design: A (Con)Textual Analysis of Design Journal in the Late 1960s Journal of Design History, Oxford University Press, Cilt 26, Sayı 4, s Novin, G. (2011a). Chapter 45; Dadaism; The Meeting Point of All Contradictions, Erişim tarihi: , (2011b). Chapter 43: Graphic Design and The Postmodern Epoch, Erişim tarihi: Poynor, R. (2003). No More Rules: Graphic Design and Postmodernism. Londra: Laurence King Publishing Ltd. Plagens, P. (1996). The Font of Youth, Newsweek, , Erişim tarihi: Görsel Kaynaklar Görsel1.Filipo Marinetti, Zang Tumb Tumb Kapak Tasarımı, Erişim tarihi: Görsel2. Raoul Hausmann, The Soirée du Coeur à Barbe Afiş Tasarımı, Erişim tarihi: Görsel3.Jan Tschichold, Philobiblon Afişi, graphy.html, Erişim tarihi: Görsel4. Jan Tschichold, Yeni Tipografi Kitap Kapağı, graphy.html, Erişim tarihi: Görsel 5. Théo Ballmer, Buro Afişi, Erişim tarihi: Görsel 6. Théo Ballmer, Norm Afişi, Erişim tarihi:

17 Görsel 7. Wolfgang Weingart, Typografische Monatsblätter Dergisinin Duyurusu, Erişim tarihi: Görsel 8. Dan Friedman, Typografische Monatsblätter Dergi Kapağı, Erişim tarihi: Görsel 9. Wolfgang Weingart, Sergi Afişi, Erişim tarihi: Görsel10. Rosmarie Tissi, Posta Zarfı Tasarımı, rosmarie-tissi, Erişim tarihi: Görsel11. Siegfried Odermatt, Union Reklamı, Erişim tarihi: Görsel12. Dan Friedman, Operations Performed on a Line Grid, Erişim tarihi: Görsel13. April Greiman, Afiş Tasarımı, Erişim tarihi: Görsel 14. Willi Kunz, Farklı Dergi Sayfa Tasarımları, Meggs History of Graphic Design. 5.bs. New Jersey: John Wiley & Sons, Inc Görsel 15. Paula Scher, Sayfa Tasarımı, Meggs History of Graphic Design. 5.bs. New Jersey: John Wiley & Sons, Inc Görsel 16. David Carson, Beach Culture Dergisinden Bir İç Sayfa Tasarımı, Blackwell, Lewis The End of Print: The Grafik Design of David Carson.Londra: Laurence King Publishing Ltd. Görsel17. David Carson, Surfer Dergi Kapağı, Erişim tarihi: Görsel18. David Carson, Raygun Dergi Kapağı, Erişim tarihi: Görsel 19. David Carson, Raygun Dergisinden Bir İç Sayfa Tasarımı, Blackwell, Lewis The End of Print: The Grafik Design of David Carson.Londra: Laurence King Publishing Ltd. Görsel20. David Carson, Don't Mistake Legibility for Communication, ty. Erişim tarihi: Görsel21. Theo van Doesburg, Dada Matinée Afişi, Erişim tarihi: Görsel22. David Carson, The Architecture of Patterns Kitap Kapağı, Erişim tarihi: