TARIMSAL ZARARLILARLA SAVAŞ YÖNTEMLERİ VE İLAÇLARI

Transkript

1 TARIMSAL ZARARLILARLA SAVAŞ YÖNTEMLERİ VE İLAÇLARI

2 TARIMSAL ZARARLILARA KARŞI SAVAŞTA TEMEL BİLGİLER A)DOGAL DENGE: Doğadaki canlılar birbirleri ile beslenme yarışı içindedir. Örnegin: Elma iç kurdu elma meyvesiyle beslenirken elma iç kurdunun yumurtalarıyla beslenen yumurta parazitoiti TRİCHOGRAMMA EVANESCENS WEST. de beslenme yarışı içinde olan bir organizmadır. Elma iç kurdu insanların besine ortak olduğu için zararlı sınıfına girerken elma iç kurdunun yumurtalarıyla beslenen canlı ise yararlı sınıfına girmektedir. Doğada zararlı ve yararlı organizmalar bir denge içinde bulunurlar. Zararlı ve yararlı organizmaların popülâsyonları dengedeyse genelde ekonomik zarar eşiğinin altında olurlar. Dolayısıyla herhangi bir savaş yöntemi uygulanmasına gerek yoktur. Zamansız uygulanacak bir savaş yöntemi ile yararlılar doğrudan ve konukçusu yani zararlı organizmanın ölümü ile iki türlü zarar görmektedir. Şüphesiz yararlı popülâsyonu nun aşırı derecede zarar görmesi ile zararlı popülâsyonu artar. Doğal dengeyi bozan etkenler aşağıdaki gibidir. Doğal afetler. Kültür şeklinin değiştirilmesi. Ormanların azaltılması. Çayır meraların azalması. Uygun olmayan savaş yönteminin uygun olmayan zamanda kullanımı. Savaş yönteminin uygun olmayan şekilde kullanımı. B)EKONOMİK ZARAR SEVİYESİ: Herhangi bir zararlının ekonomik zarara Neden olan en düşük popülâsyon yoğunluğuna ekonomik zarar seviyesi adı verilir. C)EKONOMİK ZARAR EŞİĞİ: Herhangi bir zararlının artan popülâsyonu karşısında ekonomik zarar seviyesine ulaşmadan popülâsyonu düşürme girişimlerinin gerekli olduğu noktadır. Zararlıya karşı savaşın gerekli olduğu en düşük zararlı popülâsyonudur. Ekonomik zarar seviyesi ve eşiğini etkileyen faktörler. Zararlının türü Kültür bitkisi çeşidi Kültür bitkisi fenolojisi Bölge Mevsim ve yıllar Savaş yönteminin maliyeti Ürünün ekonomik değeri Ürünün değerlendirme şekli İnsanların ürüne verdikleri değer Ekonomik zarar eşiği zararlının türüne göre değişir. Zararlının yaptığı zararın şiddeti bu konuda rol oynar. Örneğin: Kabuklu bitlerle unlu bitler bitkinin özsuyunu emmek suretiyle yaptıkları zarar yanında tatlımsı bir sıvı salgılayarak fumajine neden

3 olurlar, bitki virüs hastalıklarını bir bitkiden diğer bitkiye taşınmasına neden olur kültür bitkilerinde fazla zarar meydana getirdiklerinden EZE değeri düşüktür. Kırmızı örümceklerde üreme güçlerinin çok yüksek olması bitkilerde kısa zamanda aşırı zararlar meydana getirdiklerinden EZE değeri düşük olan canlılardır. Kültür bitkisinin çeşidi ürünün ekonomik değerinin farklı olması EZE değerini etkileyen faktörlerdir. Örneğin: Yeşil kurt HELİOTHİS ARMİGERA HB nin EZE değeri domateslerde pamuktan daha düşüktür. Çünkü domates ekonomik olarak pamuktan daha değerlidir. Bitkilerin EZE değerleri gençken daha düşüktür: Çünkü bitkiler genç dönemde zararlılardan daha çok etkilenir. Ürünün ekonomik değeri de EZE değerini etkileyen faktörlerdir. Domateslerde zararlı yaprak biti MACROSİPHUM EUPHORBİAE: EZE değeri sera domatesinde düşük iken tarla domatesinde yüksek olabilir. EZE değerine ürünün derlendirme şeklinin de etkisi vardır. Hiçbir işleme tabi tutulmadan değerlendirilen ürünlerde örneğin yaprağı yenen sebzelerle, Doğrudan yenecek meyvelerde EZE değeri düşüktür. Salkım güvesi LOBESİA BOTRANA DEN SCHİFF EZE değeri sofralık üzümde düşükken şaraplık üzümde yüksektir. Aynı durum zeytin sineği içinde geçerlidir. DACUS OLAEAE yağlık zeytinde EZE değeri yüksekken sofralık zeytinde düşüktür. EKONOMİK ZARAR EŞİĞİ EKONOMİK ZARAR SEVİYESİ VE DOGAL DENGE BİRARADA DÜŞÜNÜLDÜGÜNDE ZARRLILAR DÖRT GURUBA AYRILILAR 1. EKONOMİK ZARARLI OLMAYAN TÜRLER. 2. NADİREN ZARARLI OLAN TÜRLER. 3. SÜREKLİ ZARARLI OLAN TÜRLER. 4. VAHİM TÜRLER. 1. EKONOMİK ZARARLI OLMAYAN TÜRLER: Bu gruba giren zararlıların Popülâsyon yoğunlukları sürekli EZE değerinin altındadır. 2. NADİREN ZARARLI OLAN TÜRLER: Zaman içinde popülâsyon Yoğunlukları EZE değerinin altında gezen fakat ender olarak EZE değerinin üstüne çıkan türlerdir. Sadece popülâsyonun yoğunluğu EZE değerinin üstüne çıktığı dönemlerde uygulama yapılmalıdır. 3. SÜREKLİ ZARARLI OLAN TÜRLER: Popülâsyon yoğunluğunun zaman İçinde sürekli EZE ye ulaşan türlerdir. Sık sık savaş yöntemleri uygulanmalıdır. Uygulanacak savaş doğal dengeyi bozmamalıdır aksi takdirde bu sınıf vahim türler grubuna girecek özellikler kazanabilir. 4. VAHİM TÜRLER: Popülâsyonun genel denge düzeyi EZE nin üzerinde olan Türlerdir. EZE nin altına düşmesi için sürekli ve yoğun olarak savaş yapılması gerekmektedir. Bu grupta savaş çok masraflıdır, zararlının etli etmediği başka bir kültür bitkisine geçilmelidir.

4 F)ÖNCEDEN TAHMİN VE ERKEN UYARI: Herhangi bir zararlıya karşı savaşın başarısı her şeyden öce zamanın doğru saptanmasına bağlıdır. Savaş zamanı ve zararlı yoğunluğu önceden tahmin edilebilirse daha yüksek başarı sağlanmış olacaktır. Zamanında ve doğru uygulanacak yöntemlerle Doğal denge ve çevre sağlığı yüksek oranda korunmuş olur. Önceden tahmin kısa veya uzun süreli olabilir. Kısa süreli tuzak ve örneklemelerle 1-2 hafta önceden zararlı tahmin edilebilir. Uzun süreli ise zararlının ay hatta yıllar önceden zararının tahminidir. Önceden tahmin ve uyarı çalışmalarında 4 yöntem uygulanır. 1. ZARARLININ BİYOLOJİSİNİN İZLENMESİ: Böceğin çıkış zamanı ve Yoğunluğunun belirlenerek bunun zarar başlangıcı veya ilaçlama zamanını tahmin etmektir. Bunun için genel olarak tuzaklardan yararlanılır. Elma iç kurdu CYDİA POMONELLA salkım güvesi LOBESİA BOTRANA gibi zararlılar için eşeysel çekici tuzaklardan yararlanılır. Zeytin sineği DACUS OLEAE GMEL Akdeniz meyve sineği CERATİTİS CAPİTATA gibi zararlılara hidrolize protein esaslı bileşiklerin çekiciliğine dayalı tuzaklar kullanılır. Kiraz sineği RHAGOLETİS CERASİ L pamuk yaprak biti APHİSGOSSYPİİ GLOV gibi zararlılara ise sarı yapışkan tuzaklar adı verilen renk tuzakları kullanılmaktadır. Örnegin Akdeniz meyve sineği, zeytin sineği ve kiraz sineği tuzaklarda ilk ergin görülmesi, salkım güvesinde azami ergin sayısına ulaşıldığında, elma iç kurdunda ilk kelebek görülmesi ile savaş zamanı belirlemiş olur. Zararlı biyolojisinin izlenmesinde kafeslerden de yararlanılır. Örneğin: Elma iç kurdunun larvaları bir kültür kafesine konularak ergin çıkışı hatta yumurta bırakışları ve yumurta açılışları izlenir. Zararlı biyolojisinin izlenmesinde atraplardan da yaralanılır Belirli sayıda atrap sallanarak zararlının çıkış ve yoğunluğu belirlenir. 2. BİTKİ FENOLOJİSİNİN İZLENMESİ: Zararlılar bitkilerde çeşitli dönemlerde yaşarlar. Örneğin: Maymuncuklar OTİORRHYNCHUS SPP bağlarda gözler kabarmaya başladığı dönemde zararlı olur. Kiraz sineği THAGOLETİS CERASİ L. Kiraz meyvesi kızarmaya başladığı dönemde yumurta bırakmaya başlar. Aynı şekilde elma iç kurdu CYDİA POMONELLA L. elma meyveleri ceviz büyüklüğünü aldığında ilk döl larvaları görülmeye başlar. 3. ZARARLILARIN GELİŞME EŞİKLERİ TERMAL KONSTANTLARI VE SICAKLIKLA OLAN BAZI İLİŞKİLERDEN YARARLANMA: Zararlıların fizyolojik faaliyetleri belirli bir sıcaklıktan itibaren başlar. Bu sıcaklık altında uyuşuk durumdadırlar. Fizyolojik faaliyetlerin başladığı sıcaklık derecesine o zararlının gelişme eşiği denir. Zararların gelişme eşikleri bölgeye ve bitkiye göre değişmektedir. Bu nedenle özellikle oligofag ve monofag böceklerde özellikle gelişme eşiği dikkate alınmalıdır. Yüksek sıcaklıklarda organizma faaliyetleri yavaşlamaktadır. Gelişme eşiği üzerindeki sıcaklıklar söz konusu zararlının gelişmesine etkili olan sıcaklıklardır ve etkili sıcaklık adı verilir. Bir zararlının belirli gelişme dönemini tamamlaması için belirli miktarda etkili sıcaklık toplamını almış olması gerekir. Bu toplam etkili sıcaklık her tür için ayrı ve sabit olup termal konstant adını alır. Böceklerde gelişme hızının yüksek sıcaklıklarda ağırlaştığı, hatta belirli bir sıcaklık derecesinden itibaren, aynı düşük sıcaklıklarda olduğu

5 gibi, gelişme hızının durduğu bir gerçektir. Bu nedenle günlük ortalama sıcaklık hesaplamalarında günün en yüksek ve en düşük sıcaklık toplanıp ikiye bölünmektedir. Örneğin: Elma iç kurdunun gelişme eşiği 12,5 C dir.1 Ocak tarihinden itibaren etkili sıcaklık toplamı 100 gün dereceye ulaştığında ilk kelebeklerin çıkmaya başladığı, ilk larva çıkışının gün derecede, ikinci döl kelebek çıkışlarının 700 gün derecede ve ikinci döl larva çıkışının ise 800 gün derecede olduğu saptanmıştır. Dolayısıyla ilaçlaması ile ilgili gerekli uyarı önceden yapılmış olur. Böcekler her ne kadar gelişme eşiği üzerinde fizyolojik faaliyetlerine başlarlarsa da bazı faaliyetleri için belirli sıcaklık koşullarının bulunması gerekir. İşte böceklere karşı savaşta önceden tahmin ve erken uyarı çalışmalarında bu ilişkilere den de yaralanılır. Örnegin: Elma iç kurdu erginleri akşamları 15 C ve üzerindeki sıcaklıklara ulaşmasıyla yumurta bırakırlar. Bu nedenle etkili sıcaklık derecesi toplamının 100 gün. Dereceye ulaşması yanında akşamüzeri sıcaklıkların 15 C veya üzerinde olması halinde ilaçlamalara başlanabilir. 2. YAŞAMA ALANLARINDAN VE KLİMOGRAMDAN YARARLANMA: Yaşama alanları, belirli sıcaklık dereceleri ile orantılı nem değerlerinde Zararlının popülâsyonunda meydana gelen ölüm oranlarının saptanarak sınırlarının belirlenmesi ile ortaya konur. En düşük oranda ölümün meydana geldiği sıcaklık ve nem sınırları o zararlı için en uygun yaşam alanı (vital optimum), ölüm oranının orta düzeyde olduğu sıcaklık ve nem oranının uygun yaşama alanı, ölümün çok yüksek oranda olduğu sıcaklık ve nem değerleri ise zararlı için uygun olmayan yaşama alnını teşkil eder. Bir bölgenin aylık ortalama sıcaklık değerleri ile aylık ortalama orantılı nem Değerlerinin kesiştiği noktalar birleştirildiğinde elde edilen çokgen o bölgenin ilgili yıl için klimogramıdır. Bölgenin klimogramı ile söz konusu böceğin yaşama alanları bir arada gösterildiğinde salgının hangi aylarda olacağı ve bunun yoğunluğu belirlenmiş olur. Zararlıların popülâsyonları üzerinde sıcaklık ve nem dışında besin, konukçu Bolluğu, konukçu uygunluğu, yağmur gibi etkenlerde olumlu veya olumsuz etkiye sahiptir. Bu etkiye ise bonitasyon adı verilir. Zararlının salgınlarının önceden tahmin edilmesinde onların hayat tablolusundan da yararlanılır.hayat tablolarının hesaplanmasında ölüm faktörü, net üreme gücü, üreme çağındaki dişilerin yaşam uzunluğu ve doğal artış kapasitesinin hesaplanmasıyla popülasyonun durumu gerçek olarak ortaya konabilir. Yurdumuzda yapılan önceden tahmin ve erken uyarı çalışmaları daha çok İlaçlama zamanını saptamaya yöneliktir. Bunun sonucu olarak ta ilaçlama sayısı azaltılmaktadır. G. TARIMSAL SAVAŞA KARAR VERMEDE ROL OYNAYAN FAKTÖRLER: Bir zararlıya karşı savaşta en önemli konu savaşa karar verirken göz önünde bulundurulacak faktörlerin belirlenmesi ve bunların doğru olarak gözlenmesidir.

6 1. ZARARLININ TÜRÜ: Bir bitkinin üzerinde görülen her zararlının o bitkide zarar yaptığını düşünmek hatalı olur. Bilinen böcek türlerinin %1 i zararlıdır. Bu nedenle ilk önce zararlının teşhis edilmesi gerekmektedir. 2. ZARARLININ BİYOLOJİSİ: Tarımsal savaşta esas hedef organizmanın en hassas dönemlerinde herhangi bir savaş yöntemi kullanılarak onların baskı altına alınmalarıdır. Zararlının hassas dönemi ise biyolojisinin bilinmesi ile olur. Örneğin: Elma iç kurduna karşı hedef yumurtadan çıkacak larvanın elmanın etine girmeden öldürülmesidir. Akdeniz meyve sineğinde ise hedef erginlerin yumurta bırakmadan öldürülmesidir. 3. BİTKİ ÇEŞİDİ: Bitkilerin yararlandığı organları ve bu organlar üzerinde zararlıların bulunması savaşa karar vermede bir etkendir. 4. BİTKİLERİN FENOLOJİSİ: Bitkilerin hasat ve çiçeklenme döneminde ilaçlama yapılmamalıdır. Çiçeklenme döneminde yapılan ilaçlama döllenmeyi etkilemektedir. Ağaçlarda kışın yapılması gerekli ilaçlamanın tomurcuklanmadan sonra yapılması bitkilerde fitotoksik etki yapmaktadır. 5. DOĞAL DÜŞMANLAR: Doğal düşmanların faal olduğu dönemlerde savaş uygulanması dengeyi bozması bakımından çok zarar getirecektir. 6. İKLİM FAKTÖRÜ: Sıcaklık, nem, yağış savaş uygulamalarında göz önünde tutulması gereken ve dolayısıyla tarımsal savaşa karar vermede önemli olan etkenlerdir. Aşırı sıcak dönemlerde ilaç uygulaması bitkide fitotoksititeye yol açarken düşük sıcaklıklarda uygulanması ise ilaç yeterli etkiyi sağlayamamaktadır. Orantılı nem ilacın bitki yüzeyine yapışmasını sağlayan önemli faktörlerdendir. Yağışlar zararlıların bitki yüzeyinden ayrılmaları veya ilaçların yıkanması gibi nedenlerle tarımsal savaşa karar vermede sınırlayıcı etkenlerdir. TARIMSAL ZARARLILARA KARŞI SAVAŞ YÖNTEMLERİ Zararlılara karşı savaş yöntemlerini 7 grup altında toplayabiliriz. Günümüzde Entegre Zararlı Yöntemi çok fazla kullanılmaktadır. Doğal denge göz önünde tutularak bir kültürdeki zararlılar kompleksine karşı aşağıdaki yöntemlerden en uygun olan bir veya birkaçının birlikte kullanılabildiği bir sistemdir. KÜLTÜREL ÖNLEMLER MEKANİKSEL ÖNLEMLER FİZİKSEL ÖNLEMLER KARANTİNA ÖNLEMLERİ BİYOTEKNİK YÖNTEMLER BİYOLOJİK SAVAŞ KİMYASAL SAVAŞ

7 1. KÜLTÜREL ÖNLEMLER: Zararlıların yaşamlarını güçleştiren çoğalmalarını azaltan veya engelleyen tarımsal işlemleri içeren savaş yöntemidir. Kültürel önlemler genellikle ucuz uygulamalar olup çoğunlukla bilinen ve uygulanan tarımsal yöntemlerdir. Zararlılara karşı bir savaş yöntemi olarak kullanılması, için zararlının biyolojisi, beslenmesi ve diğer davranışlarının iyi incelenmiş olması gerekir. Kuvvetli ve sağlam bünyeli bitkilerin yetiştirilmesi zararlılardan daha az etkilendiği gibi zararlılar böyle bitkiler üzerinde daha az beslenir ve çoğalırlar. Uygun toprak ve yöney seçimi ürünün kalitesi ve kantitesine olan doğrudan etkisi yanında, zararlıların meydana getireceği zararın fazla olması nedeniyle dolaylı olarak etkilidir. Özellikle toprak altı zararlılarında önemlidir. Bağ filoksera sı kumsal ve humuslu topraklarda zararı böyle topraklarda asmanın iyi gelişmesi dolayısıyla kuvvetli ve sağlam olması nedeniyle az olur. Toprak altı zararlılarından Mayıs böcekleri MELOLONTHA SPP. VE Haziran Böcekleri POLYPHYLLA SPP kumsal toprakları, Kök Ur Nematodları MELOİDOGYNE SPP de alüvyonlu toprakları severler. Toprak Ph sı bazı çok yıllık bitkilerde önemlidir. Örneğin: Satsuma mandarini Ph sı yüksek kireçli topraklarda iyi yetişmez. 2. TOPRAK İŞLEME: Toprak işleme öncelikle bitkinin gelişimini hızlandıran, kök sistemini iyi gelişmesini sağlayarak kuvvetli bünyeli olmalarını sağlayan bir kültürel önlemdir. Şüphesiz kuvvetli ve sağlam bünyeli bitkiler zararlı ve hastalık etmenlerinden daha az etkilenirler. Örneğin: Kökleri iyi gelişmiş sebzelerde bozkurtlar AGROTİS SPP ve telkurtları AGRİOTES SPP gibi toprak altı zararlıları fazla zarar meydana getiremez. Toprak işleme aynı zamanda işleme sırasında toprakta mevcut zararlıların öldürülmesi açısından da önemlidir. Örneğin: Kiraz sineği RHAGOLETİS CERASİ L,Zeytin sineği DACUS OLEAE GMEL, Testereli arılar HOPLOCAMPA SPP gibi zararlılar kışı topakta pupa döneminde geçirir. Kışın yapılacak toprak işlemesi bu zararlıların popülâsyonunu önemli derecede azaltır. Toprakta yaşayan mayıs böceği, telkurtları, bozkurtlar gibi toprakaltı zararlıların larvaları ilkbahar ve yaz aylarında yapılacak toprak işlemesi ile büyük oranda öldürülür. Ekin güvesi SYRİNGOPAİS TEMPERATELLA (led), Ekin koşnili PORPHYROPHORA TRİTİCİ(bod), Ekin saparısı CEPHUS AGROTİS SPP, Kavun kızıl böceği RHAPHİDOPALPA FAVEİCOLLİS LUC, Lahana galböceği CEUTHORRHYNCHUS PLEUROSTİGMA (MARSH), dikenli kurt EARİAS İNSULANA BOİSD gibi zararlılara toprak işlemesi önerilmektedir. 3. GÜBRELEME: Gübreleme bitkinin gelişmesini sağlaması açısından Önemlidir. Ancak gübrelemenin tek yönlü değil dengeli bir şekilde yapılması önemlidir. Fazla azotlu gübreleme bitkilerin vegetatif gelişimini hızlandırır bitki hücrelerinde su miktarının fazla olmasına neden olur. Özellikle sokucu emici ağız yapısına sahip yaprakbitleri, kabuklubitler, thripslerin fazlaca çoğalmasına neden olur. Potaslı gübrelemeler bitkilerin hücre çeperinin daha kalın olmasını sağladığından bitkilerde sağlam yapılı gelişir. Bu nedenle yaprak bitlerine karşı bitkilerin potasca zengin gübrelerle gübrelenmesi önerilir.

8 Fosforlu gübreler bitkilerde generatif gelişmeyi teşvik eder. Potas ile birlikte bitkilerde özellikle sokucu-emici ağız parçalarına sahip böceklere karşı dayanıklılığın artmasını sağlar. Kireç veya kireçli gübreler toprak asitliliğini giderir. Özellikle pancar sineği gibi asitli toprakları tercih eden zararlıların popülâsyonları azalır. Ayrıca toprakta asitliğin azalması bitkininde iyi ve sağlam bünyeli gelişmesini sağladığından zararlılardan daha az etkilenirler. 4. TOHUM TEMİZLİĞİ: Tohum temizliği tohum böcekleri, yabancı ot, buğday nematodu gibi tohumla taşınan zararlıların tarlaya taşınmasını da önlenmesi açısından önemli bir kültürel önlemdir. 5. SEYREK YETİŞTİRME: Seyrek yetiştirme bitkinin birim alandan daha fazla besin alması bakımından kuvvetli ve sağlam yetişmesini sağlar. Sık yetiştirilmiş bitkiler üzerinde kabuklubitler, unlubitler ve yaprak bitleri gibi zararlılar yoğun olarak bulunur. Çünkü bu grup zararlılar zayıf ve cılız olurlar. Böyle bitkiler zararlılardan daha fazla etkilenirler. Bazı böcekler örneğin kabuklubitler, unlubitler rutubeti çok severler, güneş Işığından hoşlanmazlar. Bu nedenle sık dikilmiş bahçelerde daha zararlı olurlar. İşte bu yüzden bu gibi zararlılara savaşta seyrek dikim önerilir. 6. SULAMA VE DRENAJ: İyi sulanmayan bitki gelişemez ve zayıf cılız kalır. Dolayısıyla zararlılardan fazlaca etkilenir. Ancak fazla sulamada bitkinin vegetatif gelişimini arttırdığından özellikle sokucu emici ağız parçalarına sahip böceklerin tercih edeceği ortamın meydana gelmesini sağlar. Taban suyu, özellikle yüksek taban suyu bitkilerin kökleri için zararlıdır ve bitkilerin zayıf gelişmesine neden olur. Drenaj aynı zamanda toprak sıcaklığının artmasına, toprak tavının daha erken gelmesine neden olduğundan bitkilerin erken yetiştirilmesini ve dolayısıyla da bitkilerin zararlılardan daha az etkilenmelerini sağlamış olur. 7. GENÇLEŞTİRME VE BUDAMA: Meyve ağaçların gibi çok yıllık bitkilerde yapılan normal budamalar ve gençleştirmek için yapılan aşırı budamalar bitkilerin kuvvetli gelişmelerini, dolayısıyla zararlılardan daha az etkilenmelerini sağlar. Gençleştirme ve özellikle budama zararlı ile bulaşık bitki kısımlarının uzaklaştırılmasını sağladığından zararlı popülâsyonlarının azaltılmasını da sağlayan bir kültürel önlemdir. B. DAYANIKLI BİTKİ TÜR VE ÇEŞİTLERİNİN YETİŞTİRLMESİ: Kültür bitkileri çeşitlerinin aynı zararlı türden etkilenmeleri de farklıdır. Özellikle nematodlara dayanıklı türler elde edilmiştir. En klasik önlem bağ zararlısı flokseraya karşı Amerikan asma anaçlarının kullanılmasıdır. Kültür bitkilerinde dayanıklılık fiziksel ve biyokimyasal faktörlerden kaynaklanır ve 3 grupta toplanır. Tercih olunmama-antibiosis- Tolerans.

9 1. Tercih olunmama: Bazı kültür bitkilerinin beslenme, yumurtla bırakma, sığınma, gibi davranışları itibariyle zararlılar tarafından tercih edilmemesidir. Bitkinin iç ve dış yapısı örneğin: Tüylü, mumumsu yapıda, yapraklara sahip oluşu rengi içerdiği koku ve tadı bazı böceklerin tercih etmediği özellikler olabilir ve bu özelliklere sahip bitkilerin kültürü yapılarak böceklerin zararından korunulabilir. Örneğin: Tüylü yapraklı pamuk, soya fasulyesi, yonca çeşitleri yaprak bitleri ve cicadellid lere karşı dayanıklıdır. Çünkü bu zararlılar tüylü yapraklı bitkileri tercih etmezler. Fındık kurdu karafındık çeşidini tercih etmez kabuğu kalın ve sert yapıdadır. Salıkmların taneleri sık olan üzümlerde salkım güvesi daha fazla zarar verir. 2. Antibiosis: Bir bitki çeşidinde zararlıların biyolojik faaliyetlerini olumsuz yönde etkileyecek özel zehirli bileşiklerin bulunması veya besin maddelerinin yeterince bulunmaması durumunda ortaya çıkan bir dayanıklılıktır. Örneğin: Akdeniz meyvesineği limonlarda zarar yapamaz. Çünkü limon kabuğundaki eterik yağlar yumurtaların açılmasını çoğunlukla engeller ve az sayıda açılmış yumurtalardan çıkan larvalarında ölmesine neden olur. Patates böceğine karşı dayanıklılıkta Solanaceae familyası bitkilerinde bulunan demisin ve tomasin adlı glikozitlerin miktarlarının rol oynadığı saptanmıştır. Bu maddelerce zengin Solanum cinsine bağlı yabani bitkilerle melezlemeler suretiyle Patates böceğine dayanıklı çeşitler elde edilmiştir. Çünkü demisin ve tomasin patates böceği için öldürücü etkiye sahiptir. 3. Tolerans: Bitkilerin zararlıların saldırılarına karşı koyabilme zarar gören dokuları, tamir edebilme yada yenileyebilme yeteneğidir. BİTKİLERDE DAYANIKLILIĞA ETKİ EDEN FAKTÖRLER BİTKİLERİN MORFOLOJİSİ VE ANOTOMİSİ. BİTKİNİN BİYOLOJİSİ. BİTKİNİN BİYOKİMYASAL YAPISI. ÇEVRE FAKTÖRLERİ. a) BİTKİLERİN MORFOLOJİSİ VE ANOTOMİSİ: Bitki yüzeyinin tüylü oluşu, sokucu emici ağız yapısına sahip böceklerin beslenmesine uygun olmayışı nedeniyle bitkiler bu tür böceklerden daha az zarar görmesi dolayısıyla da bitkinin dayanıklı olması sonucunu getirir. Kuvvetli ve gür gelişen bitkiler böceklerin daha az saldırısına uğrar. Örneğin: İri yapılı melez mısır çeşitlerine Mısır kurdu Ostrinianubialis Hb. in daha az yumurta bıraktığı saptanmıştır. Bitki dokularının yapısı böceğin beslenmesi için uygun olmaya bilir ve bu durumda bitkinin dayanıklılığı ortaya çıkar. Bunun tersi ise bitkinin hassaslığını ortaya çıkarır. Örneğin: Craponne, Beseler, Lyngby gibi yulaf çeşitlerinin dokusu sert olduğu için Oscinella Frit L. larvalarının salgılarından etkilenmeyecek başaklar verir.

10 b) BİTKİNİN BİYOLOJİSİ: Burada ilk akla gelen bitkinin yaşıdır. Örnegin yaşlı bitkiler yaprak bitlerine daha dayanıklıdır. Bitkilerin erkenci veya geç oluşu da zararlıların biyolojisi ile uyuşmama sonucunu doğurabilir. Örneğin: Oscinella Frit L: 6 sıralı arpa çeşitlerinin erken başağa kalkıp geç olgunlaşmaları nedeniyle bu arpa çeşitlerinde çok zararlı olurlar. Bitkilerde zarar gören organların tamir edilmesi çeşitlere göre farklıdır. Zarar gören organları hemen tamir eden yâda yeni organ oluşturabilen bitkiler zarardan hemen kurtulmuş olur. c) BİTKİNİN BİYOKİMYASAL YAPISI: Bitkilerin içerdiği bazı tat ve kokular örneğin: Alkoloidler, esans yağları, reçineler gibi kimyasal zararlıları kaçırıcı yâda cezp edici özelliğe sahiptirler. Örneğin: Crucifereae familyası içerdiği sinigrin ve sinelbin gibi glikozitler Pieris spp için cezbedici olduğundan bu türler bu familya bitkilerinde zararlıdır. Bitkilerde bazı zehirli maddelerin bulunuşu da dayanıklılıkta önemlidir. Örnegin yabani bir bitki olan Solanum demissum Lindl. un içerdiği demisim ve tomisin in Patates böceğine zehirli etkiye sahip olduğu saptanmıştır. Son yıllarda Bacillus Thuringiensis Berl gibi bakterilerin taşıyıcılığında, gen transferi adı verilen biyoteknolojik yöntemle dayanıklılık sağlayan bir bitkiye taşınması sonucunda transgenik bitkiler meydana getirilmiştir. Böylece kalite, hastalık ve zararlılara dayanıklı bitki çeşitleri oluşturulmuştur. d)çevre FAKTÖRLERİ: Bu konuda ışık, sıcaklık, nem, toprak gibi faktörler önemlidir. Örneğin: Yaprakbitleri serin iklim koşullarından daha çok hoşlandıklarından bitkilerde daha fazla zarar meydana getiriler. Aynı şekilde kabuklu bitler, unlu bitler gibi zararlılar nemli havalardan hoşlanırlar. Bazı böcekler ışıktan kaçarlar bu gibi zararlılar ancak gece toprak üstüne çıkarak beslenirler. Bozkurtlar ve maymuncuklar bunlara tipik örneklerdir. Topragın içerdiği besin maddesi dayanıklılığın ortaya çıkması için önemli bir etkendir. C) EKİM VE DİKİM ZAMNININ AYRLANMASI: Zararlılar ile bitkilerin fenolojileri arasında bir ilişki vardır. Örneğin: yaprak bitleri bitkilerin genç dönemlerinde yaşarlar. Dolayısıyla zararlıların ortaya çıkışları ile bitkilerin fenolojileri ilişkilidir. Örnegin: Süne ve kımıl erkenci hububat çeşitlerinde daha az zarar yapar. Kışlaklarından inen zararlılar gelişmiş hububatta daha az zarar yapar. Aynı şekilde erkenci kiraz kiraz sineğinden daha az etkilenir. Çünkü kiraz sineğinin erginleri çıkmaya başladığı dönemde kiraz hasat edilmeye başlanmıştır. Geç ekilen mısırda mısır kurdu zararlısı az olduğu gözlenmiştir. Arpalarda Frit sineği Oscinella Frit L. nin kışlıkların ekiminin erken yazlıkların ekiminin geç yapılması ile daha az olur. Aynı zararlı 6 sıralı arpalarda 2 sıralı arpalara göre daha fazla zarar yapar. Çünkü 6 sıralı arpalar başağa kalkarken 2 sıralı arpalar olgunlaşır. D) HASAT ZAMANININ AYARLANMASI: Bir bitkide zararlının zararı başlamadan hasadın yapılması ile zararın önüne geçilebilir. Örneğin: Buğday saparısı Cephus sinetus hasat geciktirildiğinde larvanın buğday saplarını kesmesi sonucu tüm ürün toprağa döküleceğinden zarar büyük olur. Yoncada yonca zararlısı Hypera Variabilis Hbst in zararı yoncanın 1. ve 2. biçimlerinin erken yapılması suretiyle azaltılabilir. Aynı şekilde

11 ekinlerin erken hasat edilmesi ile süne zararı azaltılabilir. Pamukta erken ekim ve dolayısıyla erken hasat Pembe kurt zararını azaltır. E) MÜNAVEBE: Zararlılar belirli bitkilere saldırılar. Bu nedenle aynı bölgede sürekli aynı bitkiyi yetiştirmek bitkinin zararlısının popülâsyonu arttırır. Münavebe yani nöbetleşe ekim genellikle tek yılık bitkilerde uygulanır. Oligofag zararlılarda familya düzeyinde, monofag zararlılarda cins ve tür düzeyinde bitki nöbetleşmesi yapılmalıdır. Polifag zararlılarda ise nöbetleşe ekim çoğu zaman etkili olmamaktadır. Özelikle toprak altı zarlılarında çok başarılı olmaktadır. Örneğin: Nematodlar, Telkurtları, mayısböcekleri gibi zararlılarda önerilir. Toprakta az hareketli olarak yaşayan canlılarda münavebe periyodu uzun aralıklarla yapılmalıdır. Monofag zararlılarda periyot daha kısa tutulmalıdır. Örneğin: Nematodlar için 2-3 yıl hububat ekimi yani 2-3 yıllık bir periyot, buğday koşnili için 2 yıllık bir periyot önerilmektedir. F) TUZAK BİTKİLER: Kültürü yapılan bitkinin arasına zararlıların çok sevdiği ve tercih ettiği bitkilerin dikilmesi ekilmesi suretiyle zararlıların bu bitkilerin üzerinde birikmesi ile yapılan mücadeledir. Pancar tarlalarına yer yer hububat ekilirse telkurtları hububatta toplanacağından şeker pancarı daha az zarar görür. G) BİTKİ ARTKLARININ VE YABANCI OTLARIN YOK EDİLMESİ: Zararlılarla savaşta hasat sonrası tarlada kalan bitki artıklarının yok edilmesi büyük önem taşır. Bu tip kalıntılar zararlıların kışlağıdır. Örneğin: Mısır kurdu kışı tarlada kalan mısır sapları içinde geçirir. Pembekurt kışı tarlada kalan veya açılmamış pamuk kozaları içinde geçirir. Yaprak galeri güveleri, kırmızı örümcekler gibi zararlılar yere dökülmüş yapraklarda veya bunların arasında kışı geçirir. Bu yaprakların kış başında yakılması veya gömülmesi popülâsyonun azalmasında önemli bir önlemdir. Tek yıllık bitkilerde zarar yapan nematodlar örneğin kökur nematodu hasat sonrası tarlada kalan domates biber patlıcan ve benzeri bitkilerin sökülüp bir yere yığılarak yakılması suretiyle popülâsyonu önemli bir şekilde azalır. Örneğin: Kırmızı örümcekler, yaprakbitleri, cicadellid ler heteropter ler yumurtalarını yabancı otlar üzerine bırakırlar veya önce yabancı otlarla beslenirler. MEKANİKSEL SAVAŞ: A) EZME: El veya tel fırça ile yapılan mücadeledir. Şeftali kış aylarında gövde kanlıbiti, ilkbahar aylarında elmada bulunan Elma pamuklubiti el veya fırça ile öldürülür. Meyve ağaçlarının gövdelerinde galeriler açarak zarar yapan Ağaç sarı kurdu, Ağaç kızıl kurdu, Cerambycidae larvaları galerilerine tel sokularak öldürülür. Pamuk tarlalarında kalan kör kozalarda kışı geçiren pembekurt larvaları hasat sonrasında tarlada kalan bitkilerin sap keser denilen araçla kesilmesi ile öldürülür. Ambar zararlılarından ekin taneleri ile beslenen Sitophilus Granarius (L.),S.oryzea (L) ve benzeri zararlılar entoleter adı verilen aletle tümüyle yok edilebilir. B) TOPLAMA: Özellikle grup halinde yaşayan zararlıların kendileri bulundukları bitki organları ile birlikte kesilip toplanarak zararlarının önüne geçilebilir. Örneğin: Çam kese

12 tırtılı ve Altınkıçlı kelebek gibi zararlılar kış aylarında grup halinde bulundukları keselerin, üzerindeki bitkilerin dalları ile birlikte kesilerek gömülmesi veya yakılması ile suretiyle öldürülmektedir. Akdeniz meyve sineği, Elma iç kurdu gibi zararlılardan zarar görmüş meyveler yere dökülür Bu meyveler bahçelerde toplanıp derin çukurlara gömülme suretiyle popülasyon azalır. Bazı bitkilerin grup halinde duran yumurtaları da bulundukları bitki aksamı ile uzaklaştırılır. Örnegin: Asma Ağustos Böceği, Kambur Üçgen Böceği yumurtaları bu şekilde imha edilir. C) ENGELLEME: Zararlıların meydana getirecekleri zararları hendek, çit, örtü ve bazı ürkütücü araçlarla azaltmak mümkündür. Örneğin: Domuzlara karşı bahçelerde hendek veya çit çekilerek zararları önlenir. İncir güvesi yumurtalarını yazın incir kurutma sergileri üzerine bırakmaması için akşamüzeri naylon veya sık dokulu bir bez ile örtülür. Kuş zararını önlemek için bahçelere ipler gerilir. D) TUZAKLARLA YAKALAMA: Savaş zamanının saptanmasında tuzaklardan yararlanılır. Örneğin: Cydia Pomonella (L) Elma iç kurdu, Lobesia Botrana D.-S. Salkım güvesi, Dacus Oleae Gmel. Zeytin sineği Ceratitis Capitat (Wied) Akdeniz meyve sineği gibi zararlıların ergin uçuşları cezbedici maddeler yardımıyla izlenerek en uygun savaş zamanı saptanır. 1)Yapışkan tuzaklar: Çok küçük uçucu böcekler ile alt kanatları olmadığı için uçamayan böceklere karşı bazı yapışkan maddeler tuzak olarak kullanılır. Örneğin: Bağ maymuncukları, bunlar gündüzleri omcalar kök boğazı çevresinde ve toprak çatlakları içinde gizlenir. Geceleri ise omca üzerine çıkıp henüz kabarmakta olan gözleri kemirir. Omcaların gövdelerine çepeçevre 8 10 cm yapışkan bir macun kuşak halinde sürüldüğünde bu yapışkana yakalanırlar. Yapışkan 2 3 günde bir yenilenmelidir yoksa yapışkana yapışan böceklerin üstünden hareket edilerek zarar devam eder. Bu yapışkan macunlar ostika veya raupenleim gibi adlar altında özel olarak imal edilmiş maddelerdir. Yapışkan tuzaklar diğer tuzaklarla bir arada kullanılarak kitle halinde yakalanmalara da neden olmaktadır. Örneğin: Kiraz sineği, yaprakbitleri ve cüce ağustos böceği zararlılarının yakalanmasında sarı renk tuzaklarına yapışkan maddeler sürülerek, eşeysel cezbedici tuzaklara yine yapışkan maddeler sürülerek böcekler yakalanmış olur. Renk ve pheromon tuzaklara yönelen böcekler yapışkana takılırlar. Yapışkan maddeler bazen bitkinin üstüne doğrudan püskürülür Poliky yaprakbitleri, kırmızı örümcek, cicadellidlere karşı batı ülkelerinde kullanılmaktadır. 2) Tuzak yemler: Böcekler için bazı cezbedici maddeler, örneğin fermente olmuş meyve suları, pekmez, melas, şarap tortuları, sirke veya protein hidrolizat gibi maddeler genelde zehirli maddelerle birlikte kullanılır. Akdeniz meyvesineği ve Zeytin sineği gibi zararlılara karşı kimyasal savaşa zehirli yem kısmi dal ilaçlaması yöntemi kullanılır. Bu yöntemde cezbedici olarak protein hidrolizat kullanılır. Bu yöntemde ağaçların güneydoğuya bakan 1 metre karelik alanı ilaçlanır. Birer dal atlama suretiyle ilaçlama yapılır. Yaprak bükenler Archips spp salkım güvesi lobesia Botrana D.s gibi kelebekler melas, pekmez, şarap veya bu karışımdan

13 oluşan cezbedici yem tuzaklarla kitle halinde yakalanabilirler.bu tuzak yemler birçok diptera ve hymenoptera türleri için de kullanılır. 3) Kışlak tuzaklar: Bazı böceklerin kışlamaları için bazı tuzaklar hazırlanır. Örneğin: Danaburnu na karşı sonbaharda sebze bahçelerinde cm toprak derinliğinde 1-2 kürek at gübresi konur ve üzeri toprakla örtüldükten sonra işaret olması iç,in bir kazık çakılır.bu tuzak bahçenin çeşitli yerlerinde hazırlanır.danaburnu bu sıcak gübreye nimf ve erginleri kışlamak üzere buraya toplanır.şubat sonunda buralar açılarak nimf ve erginler toplu halde imha edilir. Yine yazıcı böceklere olarak bilinen scolytidae türlerine karşı ekim sonlarında ağaçlara demet halinde kuru dallar asılır. Bu böcekler kuru ve zayıflamış ağaçları tercih ettiklerinden kışlamak üzere asılan bu kuru dallara toplanır. Kış sonrasında bu dallar toplanarak etkili bir mücadele sağlanmış olur. Fıstık karagöz kurdu ve birçok yazıcı böceğe karşı günümüzde en etkili yöntemdir. Küçük bahçelerde eylül ayı sonlarında elma ağaçlarının gövdelerine eski çuval parçaları veya oluklu mukavvalar sarılır. Elma iç kurdu larvaları kışlamak için buralarda toplanır. Benzer uygulama bağlarda bağ maymuncuğuna uygulanarak popülasyon azaltılabilir. 4) Engel tuzaklar: Yurdumuzda çekirgelere karşı uygulanmış bir yöntemdir. Sürü halinde bulunan çekirge nimflerinin hareket yönüne dik olarak cm yükseklikte çinko levhalar dik olarak yerleştirilir. Bunların sürü tarafına gelen hemen önüne 1-2 m derinliğinde ve 1 m kadar genişliğinde hendekler kazılır. Gelen çekirgeler tuzağa çarparak hendeğe düşerler. 5) Feromon tuzaklar: Genellikle böceklerin karşı eşeyi uyarmak amacıyla salgıladıkları feromonlar dan yaralanılır. Bu tuzaklara seks tuzakları da denir. Özellikle lepidopterlere karşı kullanılmaktadır. 6) Işık tuzakları: Böceklerin ışığa yöneliminden yararlanılarak geliştirilmiş tuzaklardır. Böceklerin cezp edilmesinde değişik ışık kaynağı kullanılır. Hızla gelen böcek bir yüzeye çarparak tuzağın toplayıcı kısmı içine düşer. Cezbedici ışık kaynakları önüne kızgın teller konulma suretiyle de böcekler yakalanmış olur. 7) Renk tuzakları: Böceklerin renklere yöneliminden yararlanmak için tasarlanmış genelde sarı renkli tuzaklardır. Genelde levha veya silindir şeklindedir ve üzerine yapışkan bir madde sürülür. Beyazsinekler, yaprak bitleri, cicadellidlere karşı bu tuzaklar kullanılır. 8)Kapanlar: Genelde fare ve kör fare için kullanılır. Kör fare kapanları farenin toprak içine açtığı galerilerin ağzı açılarak kapanın yerleştirilmesiyle olur. Işıktan rahatsız olan fare deliği kapatmak için geldiğinde yakalanır. Bunların dışında kör fareler için patlayıcı kapanlarda vardır. Yine galeri azgına yerleştirilen kapan patlama suretiyle fareyi öldürür.

14 FİZİKSEL SAVAŞ Zararlıların yaşadıkları ortamın fiziksel özelliklerini değiştirmek suretiyle zararlının yok edilmeye veya faaliyetlerini azaltmaya çalışılmasıdır. A.Yüksek sıcaklıktan yararlanma: 1.Yüksek sıcak hava: Daha çok depolanmış ürünlerdeki zararlılar için kullanılır. Örneğin: Sitophilus spp., Ephestia spp. Gibi ambar zararlısı böcekler C sıcaklıktaki fırınlarda öldürülür. Aynı şekilde C ler arası çalışan sterilizatör adı verilen alet içinden pamuk tohumları geçirilerek pembe kurt larvaları yok edilir. 2. Sıcak su: Yumru kök, soğan gibi toprakaltı veya çelik fidan gibi bitki materyali üzerinde bulunan nematod, akar ve böcekler sıcak su içinde bırakılarak yok edilir. 3.Kaynar su: Özellikle fidelik ve seralarda genellikle toprak yüzeyindeki zararlıların yok edilmesi için kullanılır. Bunun için genellikle 10 cm derinliğindeki toprak yeteri kadar su ile sulaır. 4.Kızgın su buharı: Fidelik ve seralarda ekimden önce toprakta bulunan zararlıları öldürmek için kullanılır. Bu amaçla geliştirilmiş buhar kazanlarından yararlanılır. 5.Solarizasyon: Toprağın güneş radyasyonunun meydana getirdiği sıcaklık yardımıyla dezenfekte edilmesidir. Bu yöntemle toprak patojenleri, yabancı otlar, nematod ve toprak böceklerine karşı etkili olabilmektedir. Toprak solarizasyonunda 5 temel ilke vardır. Sıcaklığın en yüksek olduğu ve güneş ışığının en yoğun olduğun olduğu zaman yapılmalıdır. Solarizasyon için toprak su ile doyurulmuş olmalıdır. Solarizasyon da kullanılan örtü saydam ve mikron olmalıdır. Solarizasyon uygulama süresi 4 6 hafta olmalıdır. Toprak yüzeyi düzgün olmalıdır. Solarizasyon uygulamasında toprak yüzeyi düzeltildik ten sonra sulama yapılarak toprak tarla kapasitesinde su ile doyurulur. Sonra toprak saydam polietilen örtü yere gelecek şekilde ve hava almasının önlenmesi için kenarlara toprak örtülerek serilir. Solarizasyon ile toprak 55 C kadar ısınabilir. 6.Elektromanyetik enerji: Özellikle yüksek frekanslı elektrik akımı ile ısıtma mikrodalga veya kızılötesi ışın yoluyla ambar zararlısı böceklere karşı uygulanan bir yöntemdir.

15 B. Düşük sıcaklıktan yararlanma: Ürünün bir süre -20 ila -30 C sıcaklıkta bırakılması ile zararlıların ölmesi. İncir gibi kuru ürünlerde şoklama yöntemi ile incir kurdu yumurta ve larvalarının kalite bozulmadan öldürülebildiği ortaya çıkmıştır. C.Yakma: Toplu olarak bulunan zararlılar bu yöntemle öldürülür. Ancak doğal düşmanlar ve tozlayıcı böceklerde yok edildiğinden doğal dengeyi bozan bir yöntemdir. Geçmişte sünenin kışladığı geven ve kirpi otu bitkilerin yakılması suretiyle uygulanmıştır. Ancak erozyona neden olması nedeniyle vaz geçilmiştir. Yakma işlemi bütan veya benzin gibi yanıcı maddelerle çalışan alev makineleriyle gerçekleşir. Bu arada kışın budama artıklarının sonbaharda hasattan arta kalan budama artıklarının yakılması zararlıları azaltmasına rağmen doğal dengeyi de bozmaktadır. D.Düşük Orantılı nemden yararlanma: Özellikle ambar böcekleri % 50 nin altında oransal nemde yaşayamaz veya çoğalamaz. E. Su altında bırakma: Bitkiler bir süre su altında bırakılınca özellikle toprakaltı zararlılarının bir kısmı ölür. Örneğin: Bağ flokserası bulaşık bağlar kışın su altında bırakılarak zararı azaltılabilir. Danaburnu, solucan, kör fare ve fare bu yolla toprak yüzeyine çıkarak ölürler. F. Suya daldırma: Özellikle tohum böcekleri için kullanılır. Tohumlar ekilmeden önce suya batırılır. Bulaşık tohumlar hafif olduğundan su yüzeyine çıkarlar bunlar elimine edilerek ekim yapılır. G. Mineral tuzlardan Yararlanma: Bu yöntemdeki amaç mineral tuzların veya küllerin böcek veya akar gibi yumuşak vücutlu böceklerin vücutlarında çizik meydana getirerek bu çiziklerden vücut suyunun kaybedilmesi ile ölümün sağlanmasıdır. Özellikle ambarlanmış tahıl ve baklagil tohumlarında uygulanır. Bu tohumlar slikat talk ve benzeri mineral maddeler ile volkanik küllerin tozları karıştırılarak ambarlandığında hububattan böceklerin zarar görmesi engellenir. Tütünlerde tripslere yaprak bitlerine karşı elenmiş ince kül veya tozlar bitkiler üzerine serpilir. H. Atmosfer gazlarından yararlanmak: Bu yöntem CO2, O2 ve Azot gazlarını değişik oranda vererek ambar zararlılarını fiziksel yolla öldürmektir.örneğin: Depoda O2 oranı %1 den az veya CO2 oranı %60 dan fazla ise ve bu koşul birkaç hafta devam ederse zararlılar tamamen yok olur. Yaş meyve depolarında O2 oranı %2 civarında tutulursa Elma iç kurdunun daha yüksek oranda öldüğü saptanmıştır. Vakumlu depolarda hava basıncı 100 mm civa basıncına düşerse zararlılar tümüyle ölür. I. Işık ve renkten yararlanma: Genellikle sarı renkli tuzaklar böcekleri toplamak için kullanılır. Ultraviole ışınlar sivrisinek ve karasinek gibi canlıları öldürmekte kullanılır. Elma iç kurdu gibi Tortricidae familyasının erginleri akşam alacakaranlık saatlerinde

16 uçuşarak çiftleşir. Bu yüzden elma bahçelerinde akşamüzeri 2-3 saat şiddetli ışık ile aydınlatılır. J. Manyetik alandan yararlanma: Ev depo ambar silo gibi yerlerde fare ve sıçanlara karşı elektrik akımıyla meydana getirilen manyetik alandan yararlanılabilir. Bu arada yüksek gerilimli bir elektrik alanı meydana getirilerek arasından örneğin hububat tohumları geçirilerek arasında bulunan zararlılar öldürülmüş olur. Ambar ve depolarda düşük frekanslı titreşimler yayan aletler farelere karşı kullanılmaktadır. K. Seslerden yararlanma: Özellikle kuşlara kaçırmaya yönelik bir yöntemdir. Ancak bu yöntemle kuşlar seslere alışabilmektedir elektronik cihazlarda seslerin kısa aralıklarla frekansları değişebilir. L. Radyasyondan yararlanma: Radyasyon kaynağı olarak kobalt veya cesium kullanılır. Böceklerin bu maddelerin yaydığı ışınlarla öldürülmeleri veya kısırlaştırılmaları sağlanmalıdır. Radyasyon yayıcı bu maddelerin irradiyatör adı verilen cihazlar yardımıyla yayınladığı değişik dozlardaki ışınlar böceklerde mutasyonlara kısırlaşmalara ve ölümlere neden olmaktadır. Radyasyon sadece ambarlanmış ürünlerdeki zararlılara karşı kullanılır. Radyoaktif maddelerle ışınlanmış ürünlerin besin olarak kullanıldığında sağlığa zararlı olup olmadığı günümüzde de tartışılmaktadır. Radyasyon ile kısırlaştırma yöntemi sineklere, Akdeniz meyve sineğine, kiraz sineği, kavun sinegi, elma iç kurduna karşı uygulanmaktadır. KARANTİNA ÖNLEMLERİ: Ülkemizde bulunmayan zararlı ve hastalık etmenlerinin yurt içine girmelerini, ülkemizde bulunan zararlı ve hastalık etmenlerinin bir bölgeden diğerine taşınmasını önlemeye yönelik çalışmalara denir. Yurt içine girecek bitkisel ürün veya materyaller ithalat ve ihracat merkezlerinde kurulan Zirai Karantina Müdürlükleri veya Bitki Koruma Şube Müdürlükleri tarafından kontrol edilir. Yurda girmesi yasak hastalık ve zararlılar için yapılan çalışmalara dış karantina önlemleri. Yurdumuzun herhangi bir yerinden başka bir yerine zararlı ve hastalık etmenlerinin taşınmasına ise iç karantina önlemleri denir. BİYOTEKNİK MÜCADELE : Zararlıların biyoloji, fizyoloji ve davranışları üzerine etkili olan bazı yapay veya doğal maddeler kullanarak onların, yani zararlıların normal özellikleri bozulmak suretiyle uygulanan yöntemlere Biyoteknik yöntemler adı verilir. Bu amaca ulaşmak için bazı sentetik ve doğal bileşiklerden yararlanabilir. A. Feromonlar : Bilindiği gibi böceklerde dış ve iç salgı bezleri olmak üzere iki tip salgı bezi vardır. Feromonlar böceklerin beslenme, çiftleşme, savunma, gizlenme, kaçma vb davranışları belirlemede önemli dış salgılardır. Çiftleşme veya seks feromonlar Alarm feromonlar Çiftleşmeyi arttıran feromonlar Toplanma feromonlar

17 İz işaret feromonları Sosyal böceklerdeki kraliçe yetiştirme feromonla rı Bunlar içinde zararlı böceklere karşı en fazla kullanılanı seks feromonlarıdır. Seks feromonları erkek veya dişi böcek tarafından salgılanır. Seks feromonları doğrudan veya dolaylı olarak kullanılabilir. 1. Dolaylı Kullanılması: Zararlı popülasyonlarını izleyip savaşa karar verme ve zamanı belirlemek amacıyla kullanılır. Bunun için geliştirilmiş tuzaklardan yararlanılır. Seks tuzakları adı verilen bu tuzaklara eşeylerin feromonları ya fitillerine sürülerek veya kapsül içinde özel yerlerine yerleştirmek suretiyle kullanılır. Böylece karşı eşey tuzağa çekilmiş olur. Sürekli kontrol ile ergin çıkışı veya popülâsyon yoğunluğu gibi zararlıyla savaşa yönelik bilgiler elde edilmiş olur. Günümüzde birçok zararlı böcek türünün popülâsyonunu bu şekilde izlemek mümkündür. Örnegin: Elma iç kurdu, Erik iç kurdu, Doğu meyve güvesi, Salkım güvesi, Mısır kurdu, Yaprak bükenler bu zararlılara karşı feromonlar sentetik olarak üretilmiştir. Bunlardan bazıları ise APM Rope, Biolure, Brevicomin, Check Mate, Codlemone, Disparlure, Ecopom, Gossyplure, Grandlure, Hercom, Hexalure, IPM Lure, Mastrap Pherocon, Rimulure, Selibate dır. 2. Doğrudan Kullanılması: Tarımsal savaş çalışmalarında feromonlar zararlılara karşı doğrudan 3 şekilde kullanılır. Birincisi kültür alanlarında belirli aralıklarla feromonlu cezbedici tuzaklar konulması ile zararlıların kitle halinde yakalanması. İkinci ise şaşırtma tekniğidir. Bu teknikle bir bölge feromonla doldurulup böceklerin davranışlarının bozulması hedeflenmektedir. Bu yöntemde de seks feromonları kullanılır uçakla uygulanır. Bu yöntemin başaralı olabilmesi için döllemli üreme gerekir. Amerika da bu yöntem elma iç kurduna karşı uygulanmaktadır. Üçüncüsü ise feromonların kısırlaştırıcılarla birlikte (kemosterilant) kullanılmasıdır. Yöntemin başarılı olabilmesi için kısırlaştırıcı ve feromonun aynı eşey üzerinde etkili olması gerekir. Feromonlar yararlı mikroorganizmalar, insanlara, parazitoit ve predatörlere zararlı değildir. B.Juvenil Hormon Anologları: Corpora allata adı verilen salgın bezi gençlik hormonu salgılar. Bu hormon deri değiştirme hormonu ile birlikte böceklerin gelişme dönemlerini düzenler. Böceklere karşı savaşta juvenil hormon analogları. Böceklerin embriyo gelişme dönemlerini bozarak Böceklerin başkalaşımlarını bozarak Böceklerin bir gelişme döneminden diğer gelişme dönemine geçiş düzenini bozarak etkili olan bileşiklerdir. Özellikle yaprakbitleri, lepidopter ve tırtıllar ile bazı coleopterlerde alınan sonuçlar başarılıdır. JHA günümüzde ticari preparatları 4 başlık altında toplanır.

18 Fenoxcarb (RO ) (Logic, Pictyl, Toruz, Insegar) Methoprene (ZR-515) (Altosid, Altosid SR-10, Kabat, CP-10, Apex 5E, Manta, Dian, Diacon, Pharorid) Kinoprene (ZR-777) (Enstar SE) Hydroprene (ZR-512) (Altozar) Bu analoglar böceklere karşı gelişmeyi engellemek amacıyla kullanılmaktadır. Ancak Manta isimli preparat İpek böceği Bombyx Mori L nin 5.dönem larvalarına uygulandığında daha iri koza meydana gelmesini ve kalite artmasını sağlamaktadır. C.Uzaklaştırıcılar: Zararlıların konukçularına yaklaşmalarını önleyen veya bulundukları ortamdan kaçmalarını sağlayan maddelere repellent adı verilir. Kimyasal Repellentler: Doğadaki cezbedici kokuları maskeleyerek zararlıların besin üzerine gelmesini engellemek veya besinden uzaklaşmasını sağlamak suretiyle etki yapar. Bazı kimyasal repellentler böceklerin koku alma duyusunu köreltmek veya engellemek suretiyle de etki yapar. Fiziksel yolla etkili repellentler ise zararlıları fiziksel yapılarıyla uzaklaştırırlar. Repellent uygulaması sonucu yazıcı böcekler, Patates böceği, Bazı cicadellid ler,doğu meyve güvesinde etkili sonuçlar alınmıştır. D.Beslenmeyi engelleyiciler: Antifeedant yani beslenmeyi engelleyicilerin önemli bir kısmı sistemik etkili olup bitkinin en uç noktasına kadar taşınabilir. Triazen, Carbamate, Organotin bazı beslenmeyi engelleyicilerdendir. Orman ağaçlarının gövdesini geyik tavşan, fare gibi zararlıların kemirmesini önlemek için Z.I.P adı verilen bileşik kullanılır. E.Yumurtlamayı engelleyiciler: Böceklerin yumurtlama davranışları üzerinde caydırıcı özelikleri olan maddelere Oviposition Deterrent adı verilir.kiraz sineği ve Akdeniz meyve sineğinin dişileri konukçuların üzerine yumurtalarını bıraktıktan sonra üzerlerine bir feromon bırakır bu feromonu algılayan başka dişiler o konukçu üzerine yumurta bırakmazlar.bu feromonu bitki üzerine uygulayarak yumurtlama engellenmiş olur. F.Kısırlaştırıcılar: Bunlara kemosterilantlar denir zararlıların üreme gücünü azaltan veya yok eden kimyasal bileşiklerdir. Bunlar erkek ve dişileri ayrı ayrı veya hem erkek hem dişileri kısırlaştırırlar. Sadece erkekleri kısırlaştırıyorsa erkek kemosterilantlar. Sadece dişileri kısırlaştırıyorsa dişi kemosterilantlar. Her iki eşeyi kısırlaştırıyorsa erkekdişi kemosterilant lar adı verilir. Kemosterilant lar böcekleri 3 yolla etkiler.

19 Dominant letal mutasyonlara sebep olarak zigotun ölümüne neden olarak. Kromozomlardan kopmalar meydana getirirerek heterozigotların oluşmasına neden olurlar. Böceklerin üreme fizyolojisini meydana getiren hormonların faaliyetlerini engellemek ve durdurmak. Kemosterilant lar üç ana grup altında toplanır. 1. Alkilleyiciler 2. Antimetaboitler 3. Karışık bileşimde olanlar 1. Alkilleyiciler: Bu grupta bulunanlar kimyasal birleşiklerle bileşerek, bir H atomu yerine bir alkil grubunun yerleşmesiyle etkili olurlar. Radyasyonda olduğu gibi kromozomlarda kopmalar meydana getirerek veya letal mutasyonlara neden olarak kısırlık meydana getirirler. Bu grupta bilinen bileşikler Aphamide, Apholate, Metapa, Tepa, Thiotepa, Tretamin adlı bileşik ve preparatlardır. Bunlar genellikle dişi-erkek kemosterilant lar olup çok zehirlidirler. 2. Antimetabolitler: Böcek vücuduna alındığında normal metabolit gibi etki gösterirler. Hücrede herhangi bir enzim reaksiyonu için gerekli metabolitin yerine geçip esas metabolitin eksikliğine neden olarak kısırlık meydana getirir. Bu şekilde meydana gelen kısırlık geçicidir bu nedenle antimetabolitlerin sürekli kullanılması gerekir. Bu grupta bilinen bileşikler Purin, Primidin, Folik asit gibi bileşiklerdir. 3. Karışık bileşimde olanlar: Bunlar Triazin, Fosforik Triamid, Triphenyltin, Tetradifon, Aldrin gibi bileşiklerdir. Sıcakkanlılara çok zehirli olup mutasyonada neden olabilmektedir. Kemosterilant larla kısırlaştırılmaya çalışılan türler Musca domestica L., Anthonomus grandis Buh, Dacus Oleae Gmel.,Ceratitis Capitata (Wied), Spodoptera Littoralis, Cydia Pomonella (L), Tetranychus UrticaeKuch, Tetranychus cinnabarinus gibi türlerdir. BİYOLOJİK SAVAŞ: Zararlı organizmalar saldırarak zararlı popülâsyonunu baskı altında tutan canlılara doğal düşmanlar adı verilir. Zararlı popülasyonunu ekonomik zarar eşiği altında tutmak üzere onlar üzerinde yaşayan organizmalardan yararlanılması ile ilgili çalışmalara biyolojik savaş adı verilir. 1. Turunçgil ağaçlarındaki zararlılara karşı Oecophylla smaragdina F. İsimli karınca türü. 2. Palmiye zararlılarına karşı karıncalar kullanılmaktadır. 3. Yaprak bitlerine karşı Coccinellid ler kullanılmaktadır. 4. Pieris rapae L. larvalarının Apanteles Glomeratus L. isimli parazitoit tarafından parazitlendiği bulunmuştur.

20 5. Çekirgelere karşı Hindistan dan Mynah kuşu Acridotheres tristis L. götürülmüştür. 6. Tırtıllara karşı Calosoma sycophanta L. önerilmektedir. 7. Kır tırtılı Lymantria dispar L karşı Calosoma sycophanta L kullanılmaktadır. 8. Bağ flokserası Viteus vitifulii karşı Tyroglyphus phylloxerae Riley getirilmesi. 9. Torbalı koşnil Icerya purchasi Mask karşı Rodolia cardinalis kullanılmıştır. 10. Turunçgillerde Icerya purchasi Mask a karşı Rodolia cardinalis kullanılmıştır. 11. Turunçgil unlubiti Planococcus citri (Risso) ya karşı Cryptolaemus montrouzieri Muls kullanılır. 12. Dut koşnili Pseudaulacaspis pentagona karşı Wncarsia berlesei kullanılır. 13. Ephestia kuehniella Zell larvalarından Bacillus thuringiensis Berl izole edilir. 14. Elma pamuklu biti Eriosoma Lanigerum karşı Aphelinus mali (Hald) kullanılır. 15. Dut koşniline karşı Encarsia berlesei kullanılmaktadır. 16. İncir kurdu Ephestia cautella Zell e karşı Bracon hebetor Say getirilmiştir. Biyolojik Savaşın Avantajları: Biyolojik savaşın avantajları aşağıdaki gibidir. Doğal dengeyi korur. Çevre ve insan sağlığına zararı yoktur. En ekonomik savaş yöntemidir. Dayanıklılık sorunu yoktur. Süreklidir. Bu avantajlarının yanında biyolojik savaş zaman gerektirir. Doğal düşmanların zararlılar üzerinde baskı kurabilmesi yani dengenin sağlanabilmesi için belirli bir zaman geçmesi gerekir. Bu süre içinde bir miktar zarara katlanılmak zorunda kalınır. Biyolojik savaş çalışmalarında buna başlangıç riski adı verilir. Denge durumu için geçmesi gereken süre. Çevre faktörlerine. Kültür bitkisinin tür ve çeşidine. Uygulanan tarım şekline Uygulanan diğer savaş yöntemlerine. Zararlının türüne. Zararlının popülasyon yoğunluğuna. Doğal düşman türüne. Doğal düşman türünün popülasyon yoğunluğuna göre değişir. Zararlıların doğal düşmanları zararlılar üzerinde. Parazit. Parazitoit. Predatör.