BİYOLOJİK MÜCADELE. Dr. Bilgin GÜVEN

Transkript

1 BİYOLOJİK MÜCADELE Dr. Bilgin GÜVEN

2 Biyolojik mücadele nedir? Biyolojik mücadele : Zararlıların populasyon yoğunluğunu azaltmak için faydalıların insan tarafından kullanılmasıdır zararlı yönetiminde başarılı ve çevre bakımından en güvenli yoldur. İNSAN FAYDALI ZARARLI

3 Biyolojik mücadelenin Dünya tarımında yeri : * 2050 yılında Biyolojik mücadelenin bitki korumada %35-40 oranına sahip olacağı tahmin edilmektedir. * Potansiyel zararlıların %95 i ( tür) insan müdahalesi olmadan doğal (biyolojik) kontrol altındadır; diğer tüm yöntemler kalan.%5 (5000 tür) zararlı türlere karşı kullanılmaktadır. * Doğal (Biyolojik) kontrolün ekosistemlere yararı yılda en az 400 milyar $ olarak tahmin edilmektedir

4 * Klasik biyolojik mücadele (başka ülke ve bölgeden alınan bir faydalı türün yerleştirilmesi) 350 milyon hektar alanında (kültür tarım alanların %10) uygulanmakta ve yüksek yarar - masraf : 1 oranına sahiptir. * Doğal düşmanların populasyonlarının arttırılmasına (ticari biyolojik mücadele) yönelik çalışmalar (salımlar) 16 milyon hektar (kültür tarım alanların %4.6) alanında uygulanmakta ve yarar-masraf oranı daha düşük 2-5 : 1 olup kimyasal mücadelenin sağladığı katkıya benzerdir. * Son 120 yılda 196 ülkede ve adada zararlılara karşı 2000 ekzotik türle 5000 salım yapılmış ve günümüzde 150 den fazla doğal düşman (predatör, parazitoit ve patojen) ticari olarak satılmaktadır.

5 BİYOLOJİK MÜCADELE YÖNTEMLERİ Doğal düşmanların populasyonlarının korunması Doğal düşmanların populasyonlarının arttırılması "Klasik Biyolojik Mücadele"

6 Doğal düşmanların korunması ve desteklenmesi 1. Zararlıların ve faydalıların ekolojisi * Hangi zararlı (lar) en önemli ekonomik zararlı * Zararlı(ların) en önemli doğal düşmanı hangisidir *Zararlılar ve faydalılar için primer(ilk) besin kaynakları ve yaşama yerleri hangileridir. * Zararlılar ve faydalılar kültür bitkilerine nereden geçiş yapıyorlar ve bu üründe nasıl gelişiyorlar

7 2. Zamanlama * İlk olarak zararlı pop.ne zaman ortaya çıkmaktadır ve ne zaman ekonomik zarara neden olmaktadırlar * Zararlı(ların) en önemli doğal düşmanları ne zaman ortaya çıkmaktadır * Doğal düşmanlar için hangi tek yıllık ve çok yıllık bitkiler kışlak ve yaşama yeri oluşturmaktadır * Doğal düşmanlar için besin kaynağı olan bitkiler ne zaman ilk olarak görülmektedir ve ne kadar sürede bulunmaktadırlar

8 3. Uygulamalar * Uygun pestisit seçimi * Doğal düşmanlar için tarla ve bahçe kenarında uygun barınak bitkiler korunmalı veya sağlanmalı * Besin kaynağı olarak (av, polen, nektar) çiçek açan bitkilerin yetiştirilmeli * Gerektiğinde yapay besin ilave edilmeli * Doğal düşmanların faaliyetini kısıtlayan karınca ve toz sorunu çözülmelidir.

9

10 Nane Rezene Yabani havuç Yabani Güller Çalılar Böğürtlen

11 Aphidius ervi Isırgan (Urtica dioica) Athocoris nemorum Isırgan - bir çok araştırma bu bitkinin 6 takıma ait 100 den fazla böcek türüne konukçuluk yaptığını bildirmektedir. Yeni ekilmiş ısırgan bitkilerinde bir yıl içerisinde 28 tür yerleşebilmekte ve bunlardan önemli bir kısmı faydalı türdür.

12 Zararlılar Önemli faydalılar Diğer faydalılar

13 Bioçeşitliği arttıran tarım dışı alanlar

14 Tarla kenarında çok ve tek yıllık bitkiler

15 Klasik biyolojik mücadele veya yerli olmayan faydalı türlerin getirilmesi * Bir bölgeye giren yeni bir zararlının doğal düşmanları olmaması çoğalarak ekonomik zarar vermesine neden olur. * Zararı önlemek için, zararlının geldiği ülkeden veya bölgeden doğal düşmanları ithal edilir ve bu bölgeye ve bu bölgeye yerleştirilme çalışmaları yapılır. Encarsia berlesei P. pentagona (Dut koşnili) Rodalia cardinalis Icerya purchasi (Torbalı koşnil) Erotmocerus debachi Parabemisia myricae (Defne b.sineği) Bracon hebetor Ephestia cautella (İncir kurdu)

16 Doğal düşmanların populasyonlarının arttırılması (faydalıların üretimi ve salımı) Salımlar : * Aşılama (Inoculatıve) doğal dengeyi sağlamak amacıyla çok yıllık bitkilere (meyve bahçeleri) bir kez ve çok sayıda doğal düşman salınır * Periyodik (Inundative) doğal düşmanların iklime uyum sağlayamadığı ve kışı geçiremediği tek yıllık bitkilere belirli zamanda, belirli aralık ve miktarlarda yapılır * Seralar - bitki üretiminin sürekli yapılamaması nedeniyle yararlıların periyodik olarak salınması gereklidir. Bu alanlarda yetiştirilen bitkilerde zarar yapan böceklerin hepsinin etkili doğal düşmanlarının olması nedeniyle biyolojik mücadele başarıyla uygulanmaktadır.

17 BİYOLOJİK MÜCADELEDE KULLANILAN ETMENLER. * Predatörler (Avcılar). * Parazitoitler (Asalaklar). * Patojenler (Hastalık etmenleri)

18 PREDATÖRLER Gelişmesini tamamlayabilmesi için birden fazla bireye (ava) ihtiyaç duyan ve genellikle konukçusundan daha büyük canlılara predatör denir... Gelin böcekleri (Coccinellidae) :. Coccinella septempunctata(yedi noktalı gelin böceği): Çok sayıda kültür bitkisinde yaprak bitlerinin predatörüdür. Ömür boyunca larvası ve ergini yaklaşık adet yaprakbiti tüketebilmektedir. Erginleri yaprakbiti bulunmadığı zaman polen ve nektar ile beslenebilirler. Bir dişi yumurta bırakabilmektedir. Yılda 1-2 döl vermektedir.

19

20 Yumurta Larva Pupa Ergin

21 Scymnus spp.: Ergin ve larvaları yaprak bitleri, k.örümcek, tripsler ve unlu bitlerle beslenmektedirler. Larvaları pamuklu bite benzemektedir.. Larva Ergin

22 Larva Scymnus sp Ergin

23 Cryptolaemus montrouzieri turunçgil unlu biti predatörü. Bir ergin hayatı boyunca yumurta bırakır. Bir Cryptolaemus larvası 250 kadar unlubit larvası tüketebilir. Hatay da üretimi yapılmakta ve salımlarla zararlı baskı altına alınmaktadır. Ergin Larva

24 Serangium parscesetosum-turunçgil beyaz sineği predatörü. Karadeniz bölgesinden Akdeniz ve Ege bölgelerinin turunçgil bahçelerine yerleştirilmiştir. Sera koşullarında tütün beyaz sineği ve sera beyaz sineği üzerinde de etkili olduğu bildirilmektedir. Larva Ergin

25 Chilocorus bipustulatus Meyve ağaçlarında kabuklubitlerin ve koşnillerin etkili predatörü Ergin

26 Stethorus spp.: Kültür bitkilerinde (ergin ve larvaları) kırmızı örümceklerin etkili predatörü. Ergin oluncaya kadar 160 kırmızı örümcek ergini veya 600 kırmızı örümcek yumurtası tüketebilmektedirler. Yumurta, Larva Ergin

27 Stethorus sp. larva Stethorus sp.ergin ve pupa

28 Altın gözlü böcek (Neuroptera : Chrysoperla carnea) Kültür bitkilerinde yoğun olarak bulunan polifag predatör. Erginleri avcı değildir, nektar ve polen ile beslenirler. Larvaları predatördür. Avlarını lepidopter yumurta ve ilk dönem larvaları, kırmızı örümcek, yaprak pireleri, trips ler ve yaprak bitleri oluşturur. Bir dişi günde yaklaşık 25 yumurta bırakabilmektedir. Larva döneminde günde ort. 43 yeşilkurt yum., 90 yaprak biti veya 1176 kırmızı örümcek tüketebilmektedir.

29 Yumurta Larva Pupa Ergin

30 Orius spp. (Heteroptera)- Çok sayıda kültür bitkisinde bulunan polifag predatörler. Ergin ve nimf leri thripsler, y.bitleri, k.örümcek ve lep. larvaları ile de beslenmektedir. Seralarda thripslere karşı salınmakradır. Günde 1-3 yum. bırakır. Bu avcılar aynı zamanda polenle de beslenmektedirler. Yumurta Nimf Ergin

31

32 Nabis spp. (Heteroptera): Kültür bitkilerinde zararlı olan yaprak bitleri, yaprak pireleri, beyaz sinek, kırmızı örümcek ve lepidopter yumurta ve küçük larvalarını avlayarak beslenirler.. Nimf Ergin

33 Deraeocoris spp. Lepidopter yumurta ve küçük larvaları, yaprak bitleri, beyaz sinek, thrips ve kırmızı örümcek etkili predatörüdürler. Yumurta Nimf Ergin

34 Heteroptera (Miridae) : Macrolophus caliginosus Serada yaygın olarak kullanılmaktadır. Ergin ve nimfleri beyaz sinek yumurta, larva ve pupaları ile beslenmektedir. Bir dişi adet yum.bırakabilmektedir. Ergini günde yumurta tüketebilir. K.örümcek ve y.bitleri ile de beslenir. Nimf Ergin

35 Syrphidae (Diptera) : Larvaları hemen hemen tümü yaprak bitleri nin veya küçük, yumuşak vücutlu böceklerin avcısıdırlar. Bir ergini adet yumurta bırakmaktadır. Bir larva ergin oluncaya kadar yaprakbiti tüketebilir..

36 Yumurta Ergin Larva

37 Yaprakbiti ile beslenen syrphid larvası

38 Predatör akarlar. (Acarina : Phytoseiidae) Zararlı akarları baskı altında tutabilen canlılar. Phytoseiid ler günde fitofag akar tüketebilmekte, av bulunmaması durumunda polenler ve fungus miselleriyle de beslenmektedir. Ayrıca, dut kabuklu bitlerle beslenen Hemisarcoptes malus isimli bir tür bulunmaktadır..

39 Predatör thripsler (Thysanoptera): Aeolothrips spp. : Bu avcılar thripsler ve kırmızı örümceklerle beslenebilmektedir. Erginleri koyu renklidir, ön kanatları üzerinde bulunan üç beyaz bant ile kolayca tanınabilirler..

40 Scolothrips longicornis : Özelleşmiş kırmızı örümcek avcısıdır. Ergin ve larvaları predatördür. Bir erginin günde 100 adet k.örümcek yumurtası tüketebilmektedir. Bu avcının erginlerinin kanatları üzerinde eşit aralıklarla sıralanmış üç çift kahverengi leke bulunur.

41 Örümcekler (Arachnida) - Yaprak pireleri, lepidopter larva ve yumurtaları yanında birçok zararlı ile de beslenebilirler.

42 PARAZİTOİTLER Ergin öncesi dönemlerini tek bir konukçunun içinde veya üzerinde tamamlayan ve konukçusunu öldüren, ergin dönemlerinde ise konukçusundan bağımsız yaşayan canlılara parazitoit denir.. Parazitoitler saldırdıkları gelişme dönemlerine göre yumurta, larva, pupa ve ergin parazitoitleri olarak adlandırılır. Parazitotlerin yaklaşık % 78 i sadece Hymenoptera ve bir bölümü de Diptera takımında bulunmaktadır. Kültür bitkilerinde çok sayıda asalak böcek türü bulunmaktadır.

43 Parazitot erginlerinin beslenme şekli

44 Parazitlenen yaprakbitleri mumya şeklini alırlar. Kültür bitkilerinde Y.biti parazitoidi olarak Aphidius spp., ve Aphelinus spp. türleri etkilidir. Dişi parazitoidler ömrü boyunca türe bağlı olarak yumurta bırakabilmektedir

45 Larva parazitoitleri Braconidae - Mısır kurdu, yeşilkurt, incir kurdu, yaprakbüken, un güvesi ve diğer lepidopter larvalarının parazitoitidleridir. Bracon hebetor Hyposoter sp.

46 Encarsia formosa (Hym., Aphelinidae) : Serada beyaz sinek predatörüdür. Bir dişi 2-3 hafta yaşar ve günde yaklaşık kadar yumurtayı tek olarak beyaz sinek larva ve pupalarına bırakır. Bir dişi yaklaşık 250 beyaz sinek bireyi parazitleyebilir.. Ergin

47 Parazitleme şekli Salım etiketi Parazitlenmiş beyaz sinek

48 Yumurta parazitoitleri.. Trichogramma spp.. Doğu meyve güvesi, elma iç kurdu, mısır kurdu, yeşilkurt, yaprakbüken, tomurcuk tırtılları ve diğer lepidopter zararlıların yumurtalarını parazitleyebilmektedir.

49 Parazitoit in larva gelişimi Yumurta bırakma Parazitli yumurta Parazitoit in ergin çıkışı Trichogramma spp. in gelişme şekli

50 Trichogramma spp. Yeşilkurt Domates Pamuk Trichogramma sp. yeşilkurt yumurtalarında parazitleme şekli Parazitli yumurta Yumurtadan çıkış

51 Trichogramma brassicae T. evanescens Salım etiketi Mısır kurdu Parazitleme şekli Parazitli yumurta

52 Telenomus busseolae - Mısır koçan kurdu yumurta parazitoiti Telenomus busseolae parazitleme şekli Parazitlenmiş mısır koçan kurdu yumurtaları

53 SÜNE YUMURTA PARAZİTOİTLERİ:.. Polikültür tarım alanlarında, özellikle yumurta parazitoidlerinin faaliyeti sonucu Süne önemli bir sorun olmaktan çıkmaktadır. Bölgemizde süne yumurta parazitoiti olarak Trissolcus semistriatus, T.grandis ve T.scutelaris en yoğun ve yaygın olarak bulunan türlerdir..

54 PATOJENLER: Doğada enfeksiyon sonucu veya üretimi yapılarak çeşitli canlılara karşı biyolojik preparat olarak kullanılan zararlıların ölümlerine yol açan bakteri, fungus, nematot ve virüs gibi mikroorganizmalardır. Bacillus thuringiensis var kurstaki (Bt) Lepidopter larvaları. Saccharopolyspora spinosa (Spinosad) -toprak kökenli bakteri Verticillium lecanii (fungus) - beyaz sinek, yaprak biti, thrips

55 Verticillium lecanii- beyaz sinek Bacillus thuringiensissalkım güvesi

56 Entegre mücadele programlarında pestisitlerin seçimi Biyolojik mücadele yönteminde doğal düşmanların korunması önemli bir yer tutmaktadır. Bu nedenle günümüzde zararlı yönetiminde faydalılara olumsuz etkilerinden dolayı pestisit kullanımının en aza düşürülmesi önerilmektedir. Pestisit kullanımının kaçınılmaz olduğu durumlarda zararlılara karşı etkili ve önemli doğal düşmanlara etkisi düşük ve seçici pestisitlerin tercih edilmesi gerekmektedir. Pestisitlerin faydalı organizmalara etkilerinin belirlenmesi, ancak bunların test edilmesi ile ortaya çıkmaktadır.

57 Bir çok ülkede ilaç ruhsatlandırma çalışmalarında pestisitlerin faydalı organizmalara olan yan etkilerinin araştırılması zorunluluk haline gelmiştir. Bu konuda ülkemizde pestisitlerin ruhsatlandırılmasına yönelik yapılacak yan etki denemelerinde de birliktelik sağlamak amacı ile IOBC nin Pestisitler ve Faydalı Organizmalar Çalışma Grubu nun yayınları esas alınarak, ülkemizde yaygın olarak bulunan önemli doğal düşmanlara pestisitlerin yan etkilerinin araştırılmasında standart metotlar hazırlanmıştır.

58 Test edilecek faydalı organizmaların seçimi Seçim, bunların ilgili bitkilerde yoğun ve yaygın olarak bulunmaları, etkili olmaları, bunlarla ilgili kolay üretim yöntemlerin olması veya ticari olarak bulunmaları, depolanabilir ve taşınabilir olmalarına göre yapılmaktadır.

59 Yan etki denemeleri için kültür bitkilerine göre denemelerde kullanılacak test organizmaları Bitki Grubu Test Grubu Meyve bahçeleri (Örneğin.: Elma) Yeşil Aksam İlaçlamaları Bir predatör böcek Bir predatör akar Bir Lepidopter yumurta parazitoiti Familya/tür Chrysopidae, Coccinellidae, Syrphidae Phytoseiidae Trichogramma sp.

60 Üç aşamalı deneme serisi Zararsız Zararsız Zararsız Laboratuvar Yarı tarla Tarla Zararlı Zararlı Zararlı

61 Yan etki denemeleri için kullanılan sınıf değerleri 2006 yılından itibaren değişmiştir (Ernst et al., 2006). Laboratuvar sınıf değerleri Sınıf değeri Etki (%) Zararlılık sınıfı 1N < 30 Zararsız veya az zararlı 2M Orta derecede zararlı 3T Çok zararlı 4T > 99 Çok zararlı

62 Yarı tarla ve tarla sınıf değerleri Sınıf değeri Etki (%) Zararlılık sınıfı 1N < 50 Zararsız veya az zararlı 2M Orta derecede zararlı 3T > 75 Çok zararlı

63 Pestisit seçiminde öncelik biyopreparatlar, böcek gelişim düzenleyicileri (IGR), seçici ilaçlar ile memeliler, balıklar, arılar ve hedef dışı organizmalara en az toksik preparatlara verilmelidir. Ülkemizde entegre mücadele programlarında ilaç seçimi Matthews (1984) e göre aşağıdaki formül ile yapılmaktadır. Bu hesaplamada pestisitlerin bazı canlı gruplarına toksisiteleri ile çevrede kalıcılıkları esas alınmaktadır.

64 (Balık + Faydalılar+ Arı )+ Memeli +Çevrede kalıcılık = Toplam Risk 3 Pestisitler Toplam Risk değerlerine göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılır. ToplamRisk Açıklama IPM için uygun 6 7 IPM için uygun 7 10 IPM de kontrollü kullanım IPM için uygun değil

65 68% 7% 25% Laboratuvar Yarı tarla Tarla Pestisitlerin faydalı organizmalara yan etki çalışmalarının deneme koşullarına göre dağılımı

66 52% 47% 69% Laboratuvar Yarı tarla Tarla Yan etki çalışmalarında faydalı organizmalara zararsız (N) olarak saptanan pestisitlerin deneme koşullarına göre dağılımı