Türkiye de Sulama Alanlarının Genişlemesi ve Gıda Güvencesi. T. Kıymaz, A. Bayaner. Expansion of Irrigated Land and Food Security in Turkey

Transkript

1 Gıda Güvencesi ve Güvenliği Türkiye de Sulama Alanlarının Genişlemesi ve Gıda Güvencesi T. Kıymaz, A. Bayaner ÖZET Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ) kayıtlarına göre, yaklaşık brüt 5,8 milyon hektarlık mevcut sulama alanının yapılacak yatırımlarla 2023 yılında 8,5 milyon hektara ulaştırılması hedefi bulunmaktadır. Sulamaya açılmış alanlarda sulama oranı ortalama yüzde 62 düzeyindedir. Onuncu Kalkınma Planı ( ) döneminde sulama yatırımlarıyla bir milyon hektara yakın alanın sulamaya açılması beklenmektedir. Aynı zamanda, önümüzdeki beş yılda sulama oranının da yüzde 70 e yakın seviyelere yükseltilmesi hedeflenmektedir. Sulama kaynaklı verim artışının ürün temelinde nasıl ortaya çıkacağı veya yönlendirilebileceği, artan yurtiçi talebin ne ölçüde karşılanabileceği ve dolayısıyla artan sulama alanının ülkemizde gıda güvencesine katkısı konusunda henüz yeterli öngörüde bulunulamamıştır. Bu çalışmada, belli varsayımlar altında, 2018 yılına kadar buğday ve ayçiçeğinde sulamaya açılan alanlardan kaynaklı verim artışları, talep artış öngörüleri ve dış ticaret hedefinin gıda güvencesine etkileri bazı senaryolara dayalı olarak tahmin edilmiştir. Sonuçlara göre, ülkemizin geleceğe yönelik gıda güvencesi koşulları değerlendirildiğinde sadece sulama alanlarını genişleterek buğday üretimindeki artışla 2018 yılındaki talep karşılanabilirken ayçiçeği üretiminde arz yetersizliği olacaktır. Anahtar kelimeler: Sulama, sulanan alan, gıda güvencesi, verimlilik, tarımsal üretim. Expansion of Irrigated Land and Food Security in Turkey ABS TRACT Irrigated land area is expected to reach 8.5 million hectares in Currently rate of irrigation in irrigated land is around 62 percent. An additional one million hectare of land is targeted to be irrigated at the end of the Tenth Development Plan period ( ). In the period of , rate of irrigation is expected to rise approximately to 70 percent. Expected increase in the yield of crops has not yet been preciously projected based on the crop and whether this increase would compensate the increase in food demand. In other words, the impact of irrigation on food security has not yet been evaluated. In t his paper, the relationship between the increase in wheat and sunflower yield due to the increase in irrigation, increase in consumption and export targets and food security is analyzed based on some scenarios under certain assumpt ions. According to the results, increase in wheat production would meet the demand in However, there would be excess demand in sunflower. Keywords: Irrigation, irrigated land, food security, productivity, agricultural production. 1. GİRİŞ Dünyada nüfus artışı ile birlikte artan gıda ihtiyacı verim artışı ve ürün kaybı kaygıları nedeniyle tarımsal su kullanımını da artırmaktadır. Kullanılabilir su kaynaklarının sınırlı olması ve tarımsal ve evsel su talebinin artması yanında gelişen sanayi sektöründe de su talebinin yükselmesi su kullanımında sektörler arası rekabet yaratmaktadır. Dünyada yılları arasında su kullanımının yüzde 55 artacağı tahmin edilmektedir. Dünya nüfusunun 2050 yılında 9 milyara yükseleceği tahmini şimdiden su kaynaklarının korunmasını ve su üzerindeki risklerin değerlendirilmesini gerektirmektedir. Artan şehirleşme, gıda ve enerji ihtiyacı, çevre üzerindeki baskılar su kaynakları açısından da önemli sorunları akla getirmektedir. İklim değişikliği gibi belirsizliği artıran olaylar ise insanların doğal kaynakların sürdürülebilirliği konusunda geleceğe yönelik endişeleri daha fazla değerlendirmelerine yol açmaktadır. Uluslararası kuruluşların çoğu bu ciddi sayılabilecek kaygıların araştırılmasına önemli beşeri ve mali kaynak ayırmaktadır. Tarım sektörü tüm dünyada su kaynaklarının ortalama yüzde 70 ini kullanmaktadır. Gıda güvenliği açısından bakıldığında ulusal üretim, dış ticaret, ürün stokları, yoksullara yönelik destekler ve diğer önlemlerin bir arada ele alınması bütünleşik bir bakış açısının ortaya konulması anlamında önemli görülmektedir (OECD, 2013). Ülkemiz açısından bakıldığında, tarımsal üretimin büyük kısmının iklim koşullarından ve özellikle yağış rejiminde görülen değişikliklerden etkilendiği gözlenmektedir. Yağışların bölgelere göre yıllık ortalaması Akdeniz de 750,7 mm, Doğu Anadolu da 611,2 mm, İç Anadolu da 388,8 mm, Karadeniz de 816,5 mm, Marmara da 640,6 mm, Ege de 672,2 mm, Güneydoğu Anadolu da 609,8 mm dir. Ancak kültür bitkilerinin yetişme devrelerinde düşen yağışlar hem düzensiz olmakta hem de bitki su tüketimini karşılayacak düzeyde bulunmamaktadır. Bu nedenle Karadeniz kıyı şeridi dışında kalan topraklarda sulama yapılması zorunlu olmaktadır. Ülkemizde yıllık yağış ortalaması 642,6 mm dir. Bunun tekabül ettiği su potansiyeli 501 km 3, bunun akış durumuna geçen kısmı ise yaklaşık 186 km 3 tür. Mevcut su potansiyelinin 2011 yılı sonu itibarıyla 7 km 3 ü içme ve kullanma amacıyla, 5 km 3 ü endüstriyel amaçla, 32,0 km 3 ü ise tarımsal kullanım amacıyla olmak üzere toplam 44 km 3 ü kullanılmaktadır (DSİ, 2013a). Bu bağlamda, mevcut kullanımın yüzde 73 ü tarım sektöründen kaynaklanmaktadır sonu itibariyle yerüstü ve yeraltı kaynakları ile sulanmakta olan saha yaklaşık 5,73 milyon hektar (ha) dır (2013 yılı tahmini 5,77 milyon ha). Günümüz şartlarında büyük ve küçük sulamalar, yerüstü ve yeraltı sulamaları ile ekonomik olarak sulanması mümkün görülen tarım arazisi ha kadardır. Buna göre, ilave olarak 2,8 milyon ha civarında arazinin ileriki yıllarda sulanması için gereken tesislerin inşası söz konusudur. Sulanan 166

2 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun alanların yaklaşık 3,44 milyon hektarını (net 2,8 milyon ha) DSİ tarafından işletmeye açılan alanlar oluşturmaktadır. Kalan 2,29 milyon hektarın 1 milyon hektarı yerüstü kaynaklarıyla halk sulamas ı olarak sulanmakta, 1,29 milyon ha ise mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü (KHGM) ve İl Özel İdarelerince geliştirilmiş olup çeşitli üretici örgütü ve yerel idarelerce kullanılan alanlardan oluşmaktadır (DSİ, 2013b ve 2013c) yılında ekonomik olarak sulanabilir 8,5 milyon ha arazinin 6,5 milyon hektarının DSİ Genel Müdürlüğü tarafından işletmeye açılması hedeflenmiştir. Geri kalan 2 milyon hektar alanın ise halen kullanılan ve yeni inşa edilebilecek sulamalar (1,5 milyon ha) ile halk sulamaları kapsamındaki alanları (0,5 milyon ha) kapsayacağı anlaşılmaktadır (DSİ, 2012). Söz konusu hedeflerin tutturulabilmesi için Onuncu Kalkınma Planı ( ) (Kalkınma Bakanlığı, 2013) döneminde sulama yatırımlarıyla bir milyon hektara yakın alanın sulamaya açılması beklenmekte, döneminde ise Onuncu Plan Döneminin iki katına yakın (1,8 milyon ha) alanının sulamaya açılması gerekmektedir. Yukarıda sayılan hedefler dikkate alındığında, sulama alanlarının bölgesel olarak ve tarımsal üretim havzaları bazında dağılımı, önümüzdeki dönemde tarımsal üretim potansiyelinin belirlenmesi açısından önem taşımaktadır. Bu da ülkemizde gıda güvencesi açısından yapılacak değerlendirmeleri doğrudan etkilemektedir. Bu çalışmada mevcut sulama hedefleri ile tarımsal üretim arasında doğrudan ilişkinin gösterilmesi açısından buğday ve ayçiçeği gibi iki temel ve yaygın üretimi olan ürünün sulanan alan artışından nasıl etkileneceği belirli varsayımlar ve senaryolar dahilinde incelenecek ve izlenmesi gereken politikalara yönelik değerlendirme ve önerilerde bulunulacaktır. 2. MATERYAL VE METOT Bu çalışmada hedeflenen sulama alanlarında yaşanacak artışın tarımsal üretimde doğuracağı etkinin detaylı değerlendirilmesi öncesinde ilk aşamada toplam tarım alanları ile sulanan alanların bölgesel dağılımı TÜİK veri ve sınıflamaları esas alınarak çıkarılmıştır. Sulanan alan DSİ verilerinden derlenerek TÜİK bölge sınıflamasına göre yeniden gruplandırılmıştır. Çizelge 2.1. Bölgelere göre tarım alanı ve sulanan alanların toplam içindeki payı ve sulama oranları. Bölge Adı Toplam Tarım Alanı İçinde Pay (Nadas Hariç) DSİ ce İnşa Edilmiş Toplam Sulanan Alan İçinde Pay (%) Bölge Sulama Oranı (%) Kuzeydoğu ve Ortadoğu Anadolu 10,0 12,8 39 (Erzurum, Erzincan, Bayburt, Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan, Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli, Van, Muş, Bitlis, Hakkari) Güneydoğu Anadolu 14,6 10,2 73 (Gaziantep, Adıyaman, Kilis, Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin, Batman, Şırnak, Siirt) İstanbul 0,4 0,2 - Batı Marmara 7,8 6,2 55 (Tekirdağ, Edirne, Kırklareli, Balıkesir, Çanakkale) Ege 13,4 17,3 67 (İzmir, Aydın, Denizli, Muğla, Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak) Doğu Marmara 5,9 6,7 53 (Bursa, Eskişehir, Bilecik, Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova) Batı Anadolu 12,1 12,3 62 (Ankara, Konya, Karaman) Akdeniz 11,3 21,0 63 (Antalya, Isparta, Burdur, Adana, M ersin, Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye) Orta Anadolu 12,8 7,2 43 (Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir, Kayseri, Sivas, Yozgat) Batı ve Doğu Karadeniz 11,7 6,3 42 (Zonguldak, Karabük, Bartın, Kastamonu, Çankırı, Sinop, Samsun, Tokat, Çorum, Amasya, Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane) Türkiye 100,0 100,0 62 Toplam Alan (milyon ha ) 19,77 2,84 Kaynak: TÜİK, DSİ (2014) 167

3 Gıda Güvencesi ve Güvenliği Bu sınıflama sırasında Doğu Anadolu Bölgesini temsil iki alt bölge (Kuzeydoğu ve Ortadoğu Anadolu) ile Doğu ve Batı Karadeniz alt bölgeleri birleştirilmiştir (Çizelge 2.1). Aynı zamanda, bölgesel bazda buğday ve ayçiçeği üretimi de TÜİK ten alınarak aynı sınıflandırmaya tabi tutulmuştur. Bu çalışmadaki analizlerin yapılmasın ı kolaylaştırıcı bir gelişme, TÜİK in ürün bazında sulu ve kuru alan ve bu alanlarda ürün bazında üretimin miktarını belirleyen istatistikleri 2012 yılından itibaren yayınlamaya başlaması olmuştur. Alan ve üretim verileri yılı ortalaması olarak alınmıştır (Çizelge 2.2). Çizelge 2.2. Bölgelere göre seçili ürünlerin ekili olduğu tarım alanlarının toplam içinde payı ve ürün verimleri (ton/ha). Bölgeler Buğday-kuru Buğday-sulu Ayçiçeği-kuru Ayçiçeği-sulu Kuzeydoğu ve Ortadoğu Anadolu Ort. Tarım Alanında Payı (%) 23,9 13,2 0,2 0,1 Ort. Verim Güneydoğu Anadolu Ort. Tarım Alanında Payı (%) 26,6 16,3 0,1 0,1 Ort. Verim Batı Marmara Ort. Tarım Alanında Payı (%) 39,4 2,0 15,9 1,7 Ort. Verim Ege Ort. Tarım Alanında Payı (%) 18,1 6,9 0,1 0,2 Ort. Verim Doğu Marmara Ort. Tarım Alanında Payı (%) 24,3 7,3 1,0 1,2 Ort. Verim Batı Anadolu Ort. Tarım Alanında Payı (%) 38,7 10,6 0,3 2,8 Ort. Verim Akdeniz Ort. Tarım Alanında Payı (%) 20,9 13,4 1,6 0,3 Ort. Verim Orta Anadolu Ort. Tarım Alanında Payı (%) 42,8 6,6 0,2 0,5 Ort. Verim Batı ve Doğu Karadeniz Ort. Tarım Alanında Payı (%) 38,2 9,0 2,0 1,2 Ort. Verim Kaynak: TÜİK Çalışmada halen kamu yatırım programında (Kalkınma Bakanlığı, 2014) olan sulama yatırımlarının il bazında dağılımı dikkate alınmış, yaklaşık bir milyon hektar alanın sulamaya açılacağı öngörüsüyle, 2018 yılı sonuna kadar yatırımı tamamlanabilecek sulama alanları bölgesel olarak tahmin edilmiştir. DSİ den her proje için günümüze kadar sulamaya açılmış olan ve açılacak alanların ayrımı hakkında kısa sürede net bir bilgi edinmek mümkün olmadığından, işletmeye açılan sulama yatırımlarının bulunduğu alanların tahmininde belli bölgesel proje örnekleri dikkate alınarak projelerin tamamlanma süresine bağlı kalarak her projede belli büyüklükte alanın sulamaya açılacağı öngörülmüştür. Başka bir ifadeyle, teknik olarak proje süresinin uzunluğu dikkate alınarak sulamaya açılmış olabilecek ve dolayısıyla DSİ toplam envanterine yansıdığı tahmin edilen alan büyüklükleri düşülerek, proje 2018 yılı sonuna kadar bitiriliyorsa, kalan alanların toplama ekleneceği varsayılmıştır. Eğer proje 2018 sonrasına kalıyorsa yine belli oranda işletmeye alınacağı kabul edilerek proje alanının belli bölümü toplam sulanan alana eklenmiştir. Söz konusu sulama projelerinin üretim bölgelerinde ortaya çıkaracağı yeni sulama alanları ilgili bölgedeki ürün deseninin değişmeyeceği varsayımıyla (yani ürünün mevcut sulanan alan ve kuru tarım alanı toplamı değişmeden, başlangıçta ürünün ekildiği sulu tarım alanının toplam sulama içindeki payının yeni durumdaki payıyla aynı varsayılması) toplam sulanan alandaki artışın ürün bazında yaratacağı alan ve verim artışına bağlı üretim artışları hesaplanmıştır (Çizelge 2.3). 168

4 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun Çizelge 2.3. Buğday ve ayçiçeğinde kuru ve suluda üretim verileri. Alan (ha) ve Üretim (ton) Buğday-kuru Buğday-sulu Ayçiçeği-kuru Ayçiçeği-sulu Kuzeydoğu ve Ortadoğu Anadolu Ortalama Mevcut Alan Tahmini Alan Ort. Mevcut Üretim Tahmini Üretim Güneydoğu Anadolu Ortalama Mevcut Alan Tahmini Alan Ort. Mevcut Üretim Tahmini Üretim Batı Marmara Ort. Mevcut Alan Tahmini Alan Ort. Mevcut Üretim Tahmini Üretim Ege Ort. Mevcut Alan Tahmini Alan Ort. Mevcut Üretim Tahmini Üretim Doğu Marmara Ort. Mevcut Alan Tahmini Alan Ort. Mevcut Üretim Tahmini Üretim Batı Anadolu Ort. Mevcut Alan Tahmini Alan Ort. Mevcut Üretim Tahmini Üretim Alan (ha) ve Üretim (ton) Buğday-kuru Buğday-sulu Ayçiçeği-kuru Ayçiçeği-sulu Akdeniz Ort. Mevcut Alan Tahmini Alan Ort. Mevcut Üretim Tahmini Üretim Orta Anadolu Ort. Mevcut Alan Tahmini Alan Ort. Mevcut Üretim Tahmini Üretim Batı ve Doğu Karadeniz Ort. Mevcut Alan Tahmini Alan Ort. Mevcut Üretim Tahmini Üretim Türkiye Ort. Mevcut Alan Tahmini Alan Ort. Mevcut Üretim Tahmini Üretim Kaynak: TÜİK Bitkisel Üretim Veritabanı ve T.Kıymaz ın hesapları. 169

5 Gıda Güvencesi ve Güvenliği Verilerin analizinde excelde oluşturulan programdan faydalanılmıştır. Söz konusu modelleme ile sulama alanındaki değişimlerin ürün üretim miktarına yansıması ölçülmektedir. Yine sulama oranı artışlarının doğrudan sulama alanında genişlemeye yol açtığı öngörüsüyle doğrudan ürün üretimine olumlu etkisi ölçülebilmektedir. Modelde günümüzdeki destekleme politikaları ile üretim koşullarının 2018 yılında aynı olduğu varsayılmaktadır. Model bugünkü sulama düzeyine ilave 2018 yılına kadar sulamaya açılacak alanları dikkate alarak iki durum arası farkı ortaya koyduğu için üretimde oluşacak artış doğrudan ölçülmektedir. Dolayısıyla, yeni kamu yatırımları dışında kullanılmakta olan yeraltı sulamaları ile KHGM ve il özel idarelerince yapılmış yatırımların kullan ım durumunun değişmeyeceği ya da değişse bile bunun genel üretim seviyesine etki etmeyeceği varsayılmaktadır. Özellikle GAP Bölgesinde doğrudan nehirden ya da yer altı suyu kullanımına bağlı sulamaların yoğun olması nedeniyle istatistiki olarak pompaj sulamalarının etkisinin 2018 yılında da devam edeceği tahmin edilerek söz konusu alan da üretim hesaplarında aynen korunmuş ve sulanan alandaki artış bu alan gözetilerek yapılmıştır. Metodoloji olarak bir başka alternatif ise, ürünlerin uzun yıllar verilerini kullan arak arz fonksiyonlarını tahmin ettikten sonra sulamanın bu fonksiyonlara teknolojik değişim olarak yansıtılmasıyla arz eğrisinin sağa doğru kaymasının sağlanması olacaktır. Bu alternatif özellikle sulanan alan ve suluda yetiştirilen ürünler konusunda yeterli serinin elde edilmesi sonrasında ele alınabilecektir. 3. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Önceki bölümde ürün bazında verilen sulu ve kuru üretim alanları arası kaymalar ve bu alanlardaki üretim azalış ve artışlarından kaynaklanan üretim farkı (artışları) Çizelge 3.1'de verilmiştir. İlk senaryoda sadece bölgesel bazda sulanan alan toplamındaki artışın doğuracağı üretim artışlarının ve ikinci senaryoda ise ilk senaryoya ek olarak üretim koşullarından birinde değişikliğe gidilerek sulama oranının yüzde 62 den yüzde 70 e çıkmasının getireceği ek büyümenin belirlenmesi sağlanmaktadır. Çizelge 3.1. Senaryo Sonuçları. Senaryolar Buğday Ayçiçeği Toplam Üretimde Oluşacak Fark- Senaryo Toplam Üretimde Oluşacak Fark- Senaryo Birinci senaryoya göre, toplam sulanan alanda yaklaşık 960 bin hektar artış olduğu takdirde, buğday ve ayçiçeği üretim alanlarına ayrılan kuru ve sulu alan toplamının aynı kaldığı varsayımıyla, buğdaya ayrılan sulu alanların 600 bin hektar ve ayçiçeğine ayrılan sulu tarım alanının 30 bin hektar civarında artacağı hesaplanmıştır. Buna göre, 2018 yılı sonunda kuru tarımdan sulu tarıma geçişle buğday üretimi yılda 1,1 milyon ton, ayçiçeği üretimi ise 53 bin ton artmaktadır. İkinci senaryoda ise, yüzde 62 olan sulama oranının 2018 yılı sonuna kadar alınacak tedbirlerle yüzde 70 e yükselmesi durumunda bu oranın doğrudan sulanan alan artışı anlamına geleceği dikkate alınırsa, sulanan alanların yaklaşık yüzde 13 artması anlamına gelen bu artışla birlikte buğday üretiminin yılda 1,57 milyon ton, ayçiçeği üretiminin ise 69 bin ton artacağı hesaplanmaktadır. Özellikle GAP Bölgesindeki sulanan alan artışı öngörüsünün her iki ürünün üretim artışında en etkili değişim olduğu gözlenmektedir. Gıda güvencesi açısından ürünlerin 2018 yılındaki üretimlerinin tüketimin ne kadarını karşılayabildikleri ve eğer tüketim karşılanamıyorsa gerekli ithalat miktarı da bu çalışmada cevaplanması gereken konulardandır. Verilerin hesaplandığı son beş yılda kişi başına buğday tüketim ortalaması 210 kg/yıl civarındadır (TÜİK, 2013a). Tüketim düzeyinin 5 yıllık dönemde önemli bir değişiklik göstermeyeceği tahmin edilmektedir yılı nüfusu ise 80,55 milyon olarak tahmin edilmektedir (TÜİK, 2013b). Bu aynı tarihte (80,55*0,21) 16,9 milyon ton buğday tüketimi anlamına gelmektedir. Tohumluk, yem ve diğer kullanımın da 2,4 milyon ton olduğu dikkate alınırsa toplam talebin 19,3 milyon ton olacağı anlaşılmaktadır. Birinci senaryoya göre, 2018 yılında toplam buğday üretim öngörüsü 21,8 milyon ton olacağı beklendiğinden, diğer kullanım artsa dahi arz yönlü herhangi bir sorun yaşanmadığı takdirde, gıda güvenliği açısından bir sorun yaşanmayacağı düşünülmektedir. Ancak, ihracat talebinin artmasıyla birlikte ithalatta artış olması beklenmektedir. İkinci senaryoda elde edilen üretim artışı ise, ithalat gereğini azaltıcı olacaktır. Ayçiçeğinde son yıllarda artan bir tüketim bulunmakta olup kişi başına tüketim 40 kg/yıla kadar yükselmiştir (TÜİK, 2013a) yılına kadar sabit kalacağı varsayımıyla ve yine 80,55 milyon olan 2018 yılı nüfus öngörüsüyle 2018 yılı tüketimi (80,55*0,04) 3,22 milyon ton öngörülmektedir. Öte yandan, yurtiçi üretim birinci senaryoya göre 2018 yılında 1,32 milyon ton olmaktadır. Dolayısıyla, 2018 yılında ithalat gereği 1,9 milyon ton olup her iki senaryoda da ayçiçeğinde arz açığının devam edeceği anlaşılmaktadır. Sadece iki ürün açısından değerlendirilmiş olsa da tarımsal üretimin yönlendirilmesi ihtiyacı açısından bu çalışmada elde edilen sonuçlar önemlidir. Yeni sulamaya açılacak olan alanların günümüz ürün deseniyle ekilmeye 170

6 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun devam edilmesi buğday üretiminde kendine yeterliliği geliştirebilecektir. Ancak, bu alanların uygun bölgelerde gerekli üretim nöbeti ve ikinci ürün olanakları kullanılarak yüksek ithalatı bulunan ayçiçeği başta olmak üzere yağlı tohumlara ya da pamuğa ayrılması durumunda ülkemizin ithalat gereğinin azalacağı düşünülmektedir. Ülkemizde kuraklık riskinin yaşanabildiği dikkate alındığında, sulamada su kullanım etkinliğinin artırılarak su tasarrufu sağlanması büyük önem taşımaktadır. Arazilerin sulamaya en iyi şekilde hazırlanması uygun sulama yönteminin ve su dağıtım sisteminin seçilmesi ve uygulanması ile gerçekleşebilir (Çakmak v.d., 2008). Senaryolardan da görüleceği üzere, ürünlerin üretimini artırmak sulama oranı artışı ile doğrudan ilişkilidir. Ancak, birim verimi sulamanın getirdiği artışa ek olarak artırmak için nitelikli tohum ve yeterli girdi kullanımın a yönelik tedbirlerin uygulanması da önemlidir. Bunun için uygun olabilecek yaklaşımlar, çiftçilere yönelik eğitim ve yayımın artırılması, çiftçilerin tasarruflu su kullanımına ulaşımının hızlandırılması, artacak üretimin çiftçi için uygun fiyatla pazarlanmasını sağlayacak örgütlenmelerin geliştirilmesi, üreticinin nitelikli girdiye ulaşımının kolaylaştırılması olup, bunların gerçekleştirilmesi için bölgelere göre değişken üretim destekleriyle belirlenen bir destekleme sisteminin kullanılması tamamlayıcı unsurdur. 4. SONUÇ Bu çalışmada halen DSİ tarafından devam ettirilen kamu sulama yatırımlarıyla 2018 yılına kadar sulamaya açılabilecek alanlar, günümüzdeki bitki deseni ve üretim teknikleriyle kullanıldığı takdirde, varılacak üretim düzeyinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Bir örnek durum incelemesi olarak buğday ve ayçiçeği üretimi açısından değerlendirme yapılmıştır yılına kadar sulamaya açılabileceği tahmin edilen 960 bin hektar alanın büyük kısmı GAP bölgesindedir. Mevcut durumda belli bir bitki deseni ile halen kullanılmakta olan tarım alanlarının sulamaya açılması verim artışını getirirken kurudan sulu alana geçişte hangi ürünün tercih edileceği ise, karlı ürünlerin hangileri olduğuna bağlıdır. Ancak bitki deseni değişmezse, buğday üretiminin hakim olduğu ülkemiz tarımsal yapısında, buğday üretiminin önemli ölçüde artacağı gözlenmektedir. Öte yandan, önemli ölçüde ithalat yapılan ayçiçeğinde üretimin anlamlı şekilde yükseltilebilmesi için sulanan alanların uygun bölgelerde bu ürüne ayrılması etkili olacaktır. Çalışmada aynı zamanda ülkemizde özellikle belli bölgelerde düşük olduğu gözlenen sulama oranının artırılması durumunda önemli üretim artışlarının yaşanabileceği tahmin edilmektedir. Ancak, bitki deseni değiştirilmediği takdirde bu üretim artışlarının yapısal olarak ithalatçı bulunulan ayçiçeğinde dış alımı azaltmas ı mümkün görülmemektedir. Sulamanın faydalarının sürdürülebilir şekilde görülmesi için çiftçiye yönelik eğitim ve yayımın artırılmas ı, tasarruflu su kullanımı başta olmak üzere tamamlayıcı yatırımların yapılması, destekleme politikalarının su kullanımı ile bitki deseni değişimi arasında bölge ile ülke öncelikleri çerçevesindeki ilişkiler irdelenmek kaydıyla oluşturulmasına bağlı olacağı değerlendirilmektedir. 5. KAYNAKLAR DSİ DSİ 2011 Yılı Faaliyet Raporu, Ankara. DSİ (a). Haritalı İstatistik Bülteni, Yayın no. 991, Ankara. DSİ (b) Yılı DSİ ce İşletilen ve Devredilen Sulama Tesisleri Değerlendirme Raporu, Ankara. DSİ (c). DSİ 2012 Yılı Faaliyet Raporu, Ankara. DSİ DSİ ce İnşa Edilerek İşletmeye Açılan Sulama ve Bataklık Islahı Tesisleri ( ), Ankara. ÇAKMAK, B., YILDIRIM, M. ve AKÜZÜM, T Türkiye de Tarımsal Sulama Yönetimi, Sorunlar ve Çözüm Önerileri, TMMOB 2. Su Politikaları Kongresi, Cilt I, s , Ankara. URL: [Ulaşım: 7 Nisan 2014]. Kalkınma Bakanlığı Onuncu Kalkınma Planı, Ankara. Kalkınma Bakanlığı Yılı Yatırım Programı. URL: Pages/KamuYatirimProgramlari.aspx [Ulaşım: 12 Nisan 2014]. OECD Water Security for Better Lives, OECD Studies onwater, OECD Publishing. TÜİK. 2013(a). Bitkisel Ürün Denge Tabloları. URL: [Ulaşım: 21 Nisan 2014]. TÜİK. 2013(b). Nüfus Projeksiyonları, URL: [Ulaşım: 21 Nisan 2014]. TÜİK Bitkisel Üretim İstatistikleri. URL: [Ulaşım: 20 Nisan 2014]. 171