Halil YURDUGÜL *, Petek AfiKAR**

Transkript

1 Hacettepe Üniversitesi E itim Fakültesi Dergisi 27 : [2004] ORTAÖ RET M KURUMLARI Ö RENC SEÇME VE YERLEfiT RME SINAVI NIN, Ö RENC LER N YERLEfi M YERLER NE GÖRE, D FERANS YEL MADDE FONKS YONU AÇISINDAN NCELENMES THE INVESTIGATION OF THE STUDENT SELECTION AND PLACEMENT EXAMINATION FOR SECONDARY EDUCATION WITH RESPECT TO STUDENT SETTLEMENT REGION IN TERMS OF DIFFERENTIAL ITEM FUNCTIONING Halil YURDUGÜL *, Petek AfiKAR** ÖZET: Bu araflt rmada, Orta Ö retim Kurumlar -Ö renci Seçme ve Yerlefltirme S nav nda (OÖK-ÖSYS) yer alan maddeler, s nav alan ö rencilerin yaflad yerleflim yeri alt gruplar na göre diferansiyel madde fonksiyonlar (DMF) aç s ndan incelenmifltir. Diferansiyel Madde Fonksiyonunun araflt r lmas için Mantel-Haenszel istatisti inden yararlan lm flt r. Devlet Planlama Teflkilat çal flmalar do rultusunda Türkiye deki 83 il, sosyo-ekonomik geliflmifllik göstergelerine göre temel bileflenler analizi yard m ile 5 ayr bölgeye ayr larak grupland r lm fl ve bu bölgelere göre DMF araflt rmas yap lm flt r. Araflt rmada elde edilen bulgular do rultusunda, Türkçe, fen bilimleri ve sosyal bilimler alt testlerinin anlaml genifllikte DMF içermedi i gözlenmifltir. Matematik alt testlerinde ise yerleflim yerlerine göre DMF içeren bir adet maddeye rastlanm flt r. Elde edilen DMF lar n n madde etkisinden mi yoksa madde yanl l ndan m kaynakland araflt r lm flt r. Anahtar Sözcükler: diferansiyel madde fonksiyonu, madde yanl l, madde etkisi, Mantel-Haenszel ABSTRACT: In this study, the test items of The Student Selection and Placement Examination for Secondary Education were examined with respect to settlement regions of students in terms of differential item function (DIF). Mantel-Haenszel statistic was used in order to examine differential item functioning. 83 cities in Turkey have been grouped into five categories by The State Planning Organization that used principle component analysis according to social economics indicators. No DIF was observed in Turkish, natural sciences and social sciences subtests. However, DIF was found in one item of mathematics subtest with respect to settlement regions. It was investigated whether DIF s were due to item bias or item impact. Keywords: differential item function, item bias, item impact, Mantel-Haenszel 1. G R fi Ö rencilerin, belirli bir alandaki baflar lar üzerinde etkili olan de iflkenler birçok çal flman n konusu olmufltur. Bu de iflkenler içerisinde en önemlilerinden baz lar ö rencilerin cinsiyeti, sosyo-ekonomik düzeyleri ve yaflad bölgelerdir. Ancak bu de iflkenler, baflar üzerinde bir etken oldu u kadar, ölçme araçlar n n geçerli inin araflt r lmas konusunda da önemli bilgiler vermektedir Diferansiyel Madde Fonksiyonu Bu kapsamda, farkl alt gruplarda (örne in yerleflim yerleri) bulunmalar na karfl n ayn yetenek düzeyinde yer alan ö rencilerin belirli bir maddeyi do ru yan tlama olas l klar ndaki farkl l k diferansiyel madde fonksiyonu (DMF) ile aç klanmaktad r. DMF nun ortaya ç kmas n n iki nedeni olabilir; bunlar s ras yla, alt gruplar aras ndaki gerçek farkl l k (true difference) ve madde yanl l d r (item bias) (Camilli ve Shepard, 1994). * Dr., Hacettepe Üniversitesi E itim Fakültesi, Bilgisayar ve Ö retim Tekn. E itimi Bölümü Ankara. ** Prof. Dr., Hacettepe Üniversitesi, E itim Fakültesi, Bilgisayar ve Ö retim Tekn. E itimi Bölümü Ankara.

2 H. Yurdugül - P. Aflkar / H.Ü. E itim Fakültesi Dergisi 27 (2004) Madde yanl l, ayn zamanda ölçme arac n n hatal oldu unun bir kan t d r (Osterlind, 1983). Di er taraftan, ölçme arac ile ölçülmek istenilen yetene in d fl nda test yap s na uygun olmayan bir baflka yetene i de ölçtü ü için ölçme arac n n yap geçerlili ini de ortadan kald rmaktad r (Camilli ve Shepard, 1994). Madde etkisi (item impact) ise; farkl gruplardaki yan tlay c lar n bir maddeyi do ru yan tlama olas l klar ndaki gerçek farkl l klar (true difference) ifade eder. Bu farkl l klar bir maddenin ölçmeye çal flt belli bir yetenek düzeyinde gruplar aras nda var olan gerçek farkl l kt r (Zumbo,1999). Bu farkl l k gruplardan birisinin daha önceden sahip oldu u bilgi ya da tecrübe ile aç klanabilmektedir. Di er ifade ile; madde etkisi ölçme arac n n hatal olmad n ancak ölçme arac n n uyguland alt gruplar aras nda ölçmeye konu olan özellik bak m ndan farkl l klar ifade etmektedir. 2 Altgruba Göre 3 Parametreli Madde Karakteristik E rileri 1,20 1,00 Erkek P(u= THETA) 0,80 0,60 0,40 0,20 P i (θ E ) P i (θ K ) Kız 0, ,5-2 -1,5-1 -0,5 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 THETA fiekil 1: Diferansiyel Madde Fonksiyonu fiekil 1 de farkl cinsiyet gruplar nda olmalar na karfl n herhangi bir yetenek düzeyindeki ö rencilerin maddeyi do ru yan tlama olas l ndaki farkl l k görülmektedir. Bu durum ise DMF ile aç klanmaktad r. E er bu farkl l yaratan ölçme arac ndan kaynaklan yor ise, ölçmeye konu olan özellik için yap geçerli i zedelenmektedir. Bu nedenle test gelifltirme sürecinde DMF içeren maddeler incelenmeli ve DMF nuna madde yanl l neden oluyorsa bu maddeler ölçme arac ndan ç kar lmal d rlar Araflt rman n Amac Bu çal flmada 2001 y l nda uygulanan Orta Ö retim Kurumlar - Ö renci Seçme ve Yerlefltirme S nav nda (OÖK-ÖSYS) 4 ayr alt testte yer alan 100 adet maddenin ö rencilerin yerleflim bölgeleri aç s ndan DMF içerip içermedi i incelenmifltir. Ayr ca DMF içeren maddeler için ö rencilerin farkl yerleflim bölgelerinde ve ayn yetenek düzeyinde olmalar na karfl n ilgili maddeyi do ru yan tlama olas l klar ndaki farkl l klar n n madde yanl l ndan m yoksa madde etkisinden mi kaynakland araflt r lm flt r. 2. YÖNTEM 2.1. Evren Araflt rman n evrenini 2001 y l nda uygulanan OÖK-ÖSYS na kat lan ö renci ve araflt rmada kullan lan veri kümesini ise her bir ö rencinin 4 alt testte yer alan 100 maddeye iliflkin yan tlar olufltur-

3 270 H. Yurdugül - P. Aflkar / H.Ü. E itim Fakültesi Dergisi 27 (2004) maktad r. Evrene ulafl ld ndan dolay örnekleme gidilmemifltir. Böylece ortaya ç kabilecek örneklem hatalar ndan kaç n lm flt r. Araflt rmada ö rencilerin ilgili maddeleri do ru yan tlama olas l klar ndaki farkl l klar ö rencilerin yerleflim yerlerine göre incelendi i için ö rencilerin il baz ndaki yerleflim yerleri çal flmaya ba ms z de iflken olarak al nm flt r. Bilindi i gibi, il baz ndaki yerleflim yerlerinin co rafi bölgeler olarak s n fland r lmas ndaki en önemli etmen ortak iklim özelliklerinden kaynaklanmaktad r. Bu durumda ayn co rafi bölgede yer alan Ankara li ndeki ö renciler ile Yozgat li ndeki ö rencileri e itim kapsam nda özdefl tutmak hatal bir yaklafl m olaca ndan farkl bir s n flamaya gidilmifltir. Bu amaçla DPT taraf ndan 10 ayr alt kategoride yer alan toplam 58 de iflken üzerinden temel bileflenler analizi ile illerin sosyoekonomik geliflmifllik göstergeleri elde edilmifl ve iller 5 grupta toplanm flt r (Dinçer, 1996). Bu kapsamda illerin sosyo-ekonomik geliflmifllik s n flamas afla da verilmifltir. Tablo 1: Türkiye deki llerin Sosyo-Ekonomik Geliflmifllik S n flamas.derece stanbul Ankara zmir Kocaeli Bursa 2.DERECE Eski ehir Antalya Tekirda Adana çel Mu la Aydın Balıkesir Kırklareli Kayseri Denizli 3.DERECE Bilecik Edirne Zonguldak Çanakkale Isparta Manisa U ak Konya Gaziantep Hatay Sakarya Bolu Burdur Kırıkkale Kütahya Nev ehir Elazı Trabzon Samsun Kır ehir Rize Malatya Amasya Karaman Afyon Ni de 4.DERECE Kastamonu Çorum Giresun Artvin Erzincan Sivas Aksaray K. Mara Bartın Tokat Çankırı Sinop Ordu Erzurum Diyarbakır Yozgat anlıurfa 5.DERECE Tunceli Adıyaman Kars Gümü hane Bayburt Batman Mardin Van Siirt I dır Hakkari Bitlis Ardahan Bingöl A rı ırnak Mu Tablo 1 de görüldü ü gibi, Ankara li 1. düzeyde geliflmifl bir il olarak yer al rken Yozgat li ise 4. düzeyde geliflmifl bir il olarak ayr lm flt r. Yap lan bu s n flama do rultusunda ortaya ç kan 5 ayr bölgeye iliflkin alt test baflar puanlar n n betimsel bilgileri afla da verilmifltir. 3 Tablo 2: Alt Testlere liflkin Betimsel Bulgular g Bölgeler Yanıtlayıcı Sayısı Ortalama 14,23 13,93 13,37 12,78 11,73 Varyans 20,28 20,52 20,80 19,97 19,05 Çarpıklık -0,11-0,08-0,02 0,06 0,20 Basıklık -0,66-0,66-0,67-0,61-0,53 Güvenirlik 0,77 0,77 0,77 0,76 0,74 Ortalama 9,32 9,05 8,54 7,86 7,06 Varyans 24,657 24,77 23,30 20,35 16,50 Çarpıklık 0,90 0,94 1,06 1,17 1,24 Basıklık 0,30 0,39 0,80 1,35 2,00 Güvenirlik 0,81 0,82 0,81 0,78 0,74 Ortalama 10,24 10,09 9,73 9,02 8,23 Varyans 22,77 22,99 21,97 19,21 16,59 Çarpıklık 0,70 0,76 0,85 0,91 0,97 Basıklık 0,14 0,23 0,51 0,90 1,45 Güvenirlik 0,78 0,79 0,79 0,75 0,72 Ortalama 13,73 13,04 12,53 12,03 11,30 Varyans 27,57 27,61 27,58 25,53 23,44 Çarpıklık 0,12 0,18 0,28 0,33 0,38 Basıklık -0,75-0,71-0,65-0,51-0,34 Güvenirlik 0,83 0,83 0,83 0,81 0,79 Türkçe Matematik Fen Bilimleri Sosyal Bilimler

4 H. Yurdugül - P. Aflkar / H.Ü. E itim Fakültesi Dergisi 27 (2004) Ö rencilerin yerleflim yerlerindeki sosyo-ekonomik geliflmifllik düzeyi artarken, ö rencilerin baflar puanlar da artmaktad r. Alt testlere iliflkin ö rencilerin baflar puanlar da l mlar n n varyanslar büyüdükçe KR-20 güvenirlik katsay s da büyümektedir. Sosyo-ekonomik geliflmifllik düzeyi düfltükçe, baflar puanlar da l mlar sa a do ru asimetrikleflmektedir Veri Çözümlemesi 2001 y l OÖK-ÖSYS nda yer alan maddelerin DMF içerip içermedi i Loistik regresyon ve Mantel- Haenzsel () yöntemi ile test edilmifltir. Her iki analiz sonucu yaklafl k ayn sonuçlar vermesinden dolay yaln zca yöntemi bulgular na yer verilmifltir. Mantel-Haenszel Yöntemi: yöntemi, ki-kare (chi-square, χ 2 ) da l m bilgileri üzerine kurulu bir test istatisti idir ve ayn zamanda odd-oran parametresini elde etmek için kullan lan bir kestiricidir ve ba ms zl k testleri için kullan lan ki-kare istatisti i kullan larak hesaplan r (Agresti, 1984). Madde Puanı 0 Toplam Birincil Grup A B N r kincil Grup C D N f Toplam T 1 T 0 T Burada, herhangi bir yetenek düzeyini/aral n göstermektedir. Odds-oran n n bir kestiricisi olarak istatisti i afla daki gibidir (Nandakumar, Glutting & Oakland, 1993). = A D / T B C / T katsay s n n kolay yorumlanabilmesi için logaritmik bir dönüfltürme ile delta katsay s elde edilmifltir. = ( 2,35) ln( α ) Bu eflitlik ile elde edilen sonuçlar flu flekilde yorumlanabilir: A Düzey DMF: <1 DMF yoktur ya da gözardı edilebilir düzeydedir. B Düzey DMF 1 <1,5 Orta düzey bir DMF vardır. C Düzey DMF 1,5 Yüksek düzeyde bir DMF vardır. Kappa statisti i DMF nun ortaya ç kmas na neden olan kayna a ulaflabilmek için uzman görüflüne baflvurulmufl ve bu amaçla bir anket düzenlenmifltir. Uzmanlar n görüflleri üzerindeki uyumu elde etmek için kappa istatisti inden yararlan lm flt r. Siegel ve Castellan (1988) kappa istatisti ini, s n flay c kategorik de iflkenler için (nominally categorical variables) gelifltirilmifl bir uyum ölçüsü oldu unu ifade etmektedirler. 3. BULGULAR Alt testlere iliflkin sonuçlar Tablo 3 ve Tablo 4 te verilmifltir. Türkçe alt testini oluflturan maddeler tüm bölgelerdeki ö rencilere yaklafl k eflit davranm flt r. Ancak 17 madde üzerinden elde edilen DMF bulgular A düzeyinde olmas na karfl n belirgin bir flekilde 1. bölgede, yani en yüksek sosyo-ekonomik geliflmifllik gösteren illerde yaflayan ö renciler lehine çal flt ortaya ç km flt r.

5 272 H. Yurdugül - P. Aflkar / H.Ü. E itim Fakültesi Dergisi 27 (2004) Matematik alt testinde yer alan maddelerin büyük ço unlu u ikili karfl laflt rmalarda, daha çok geliflmifl bölgelerde yaflayan ö renciler lehine çal flmaktad r. En büyük farkl l k 24. maddede 1. ve 5. bölgeler aras nda yaflayan ö rencilerde gözlenmifltir ve B düzeyinde bir DMF ortaya ç km flt r. Matematik alt testine yer alan 24. maddenin 1. ve 5. bölgelere göre madde karakteristik e rileri (MKE) afla da verilmifltir. fiekil 2: Matematik Alt Testi 24. Maddenin Bölgelere Göre MKE Grafi i Afla da madde format verilen matematik alt testinde yer alan 24. maddenin 1. ve 5. bölgelere göre içerdi i DMF nun kayna n ortaya ç kartabilmek amac yla, uzman kan s na baflvurulmufltur. DMF içeren madde afla da verilmifltir.??? Yandaki ekiller satır ve sütunlarda belli bir ili kiye göre dizilmi tir. Buna göre, soru i aretlerinin yerine a a ıdakilerden hangisi gelmelidir?? A) B) C) D) Uzmanlar n verdikleri yan tlar de erlendirmeye al nm fl ve kat l mc lar Soru amac na hizmet ediyor ancak 1. bölgedeki ö renciler yo un bir flekilde dershaneye gitti i için bu tür sorulara yabanc de illerdir görüflünde birleflmifllerdir (kappa katsay s =0,92). Bu bilgi, 1. bölgede yaflayan ö rencilerin bilgi ve deneyimleri yard m ile 5. bölgede yaflayan ö rencilere göre daha iyi performans sa lad klar ndan dolay ortaya ç kan DMF nu madde etkisinden kay-

6 H. Yurdugül - P. Aflkar / H.Ü. E itim Fakültesi Dergisi 27 (2004) Tablo 3: Matematik ve Fen Bilimleri Alt Testlerindeki Maddelere Yönelik Ö rencilerin Yerleflim Bölgelerine Göre Mantel-Haenszel 1 Sonuçlar 2 Madde MATEMAT K ALT TEST BÖLGELER FEN B L MLER ALT TEST BÖLGELER ,95 0,91 0,90 0,84 0,97 0,96 0,90 0,99 0,93 0,95 1,07 1,09 1,11 1,09 1,02 1,03 1,01 1,01 0,99 0,98 2 1,07 1,00 0,97 0,85 0,94 0,91 0,80 0,96 0,85 0,88 1,03 1,07 1,09 1,16 1,04 1,06 1,13 1,03 1,09 1,06 3 1,02 0,97 0,87 0,75 0,96 0,86 0,75 0,90 0,79 0,87 1,09 1,14 1,22 1,33 1,05 1,12 1,24 1,07 1,18 1,10 4 1,07 1,07 1,08 1,01 1,00 1,02 0,97 1,02 0,97 0,95 1,13 1,19 1,17 1,25 1,05 1,03 1,10 0,99 1,05 1,07 5 1,03 0,99 0,95 0,85 0,96 0,91 0,81 0,95 0,84 0,88 1,03 1,02 1,02 0,96 0,99 1,00 0,94 1,01 0,95 0,94 6 0,95 0,98 1,01 0,97 1,02 1,05 1,01 1,03 0,99 0,96 0,91 0,90 0,88 0,87 0,98 0,96 0,94 0,98 0,97 0,98 7 0,97 0,98 1,01 1,01 1,01 1,04 1,04 1,03 1,03 1,00 0,97 0,95 0,92 0,92 0,98 0,95 0,94 0,97 0,96 0,99 8 1,03 1,09 1,07 1,09 1,06 1,04 1,06 0,98 1,00 1,01 1,00 1,02 0,95 0,87 1,02 0,95 0,87 0,94 0,86 0,92 9 0,98 0,94 0,90 0,87 0,96 0,92 0,89 0,97 0,93 0,96 1,06 1,04 1,01 1,01 0,98 0,94 0,95 0,97 0,97 1,00 0 0,95 0,94 0,96 0,95 0,99 1,01 0,97 1,02 1,00 0,98 0,94 0,89 0,85 0,76 0,95 0,91 0,81 0,96 0,85 0,88 1,00 1,00 1,01 1,05 1,00 1,01 1,05 1,01 1,06 1,04 1,03 1,06 1,04 0,94 1,03 1,01 0,91 0,98 0,89 0,91 2 1,04 1,03 0,98 0,89 0,99 0,94 0,85 0,95 0,86 0,90 1,01 0,85 1,01 1,01 0,84 0,99 1,00 1,18 1,18 1,01 3 1,02 1,00 0,98 0,99 0,98 0,95 0,96 0,98 0,98 1,00 0,98 0,94 0,86 0,75 0,96 0,88 0,77 0,92 0,81 0,88 4 1,02 1,08 1,14 1,45 1,06 1,12 1,41 1,06 1,34 1,26 1,03 1,04 1,07 1,03 1,01 1,05 1,02 1,03 1,01 0,98 5 0,96 0,93 0,91 0,82 0,96 0,93 0,83 0,97 0,86 0,89 0,96 0,97 0,93 0,91 1,01 0,97 0,95 0,96 0,93 0,97 6 0,94 0,96 1,00 1,06 1,02 1,05 1,12 1,04 1,10 1,06 0,95 0,96 0,95 0,95 1,01 0,99 0,99 0,98 0,99 1,00 7 0,97 0,98 0,98 1,00 1,01 1,01 1,03 1,00 1,02 1,03 0,88 0,85 0,83 0,84 0,97 0,95 0,96 0,97 0,98 1,01 8 1,03 1,04 1,05 1,09 1,02 1,02 1,06 1,01 1,05 1,04 1,01 1,00 0,97 1,05 0,99 0,97 1,05 0,97 1,05 1,08 9 0,96 0,99 1,02 1,12 1,04 1,06 1,17 1,03 1,13 1,10 0,97 1,03 1,05 1,12 1,07 1,09 1,17 1,02 1,09 1, ,99 0,95 0,98 0,99 0,97 0,99 0,99 1,03 1,03 1,01 1,01 0,96 1,03 1,06 0,95 1,01 1,03 1,07 1,10 1,02 2 1,02 1,01 0,99 0,93 0,99 0,98 0,92 0,99 0,93 0,94 0,99 1,01 1,00 1,00 1,02 1,02 1,02 1,00 1,00 1, ,03 1,06 1,06 1,01 1,03 1,03 0,99 1,00 0,97 0,97 1,04 1,10 1,09 1,09 1,05 1,04 1,04 0,99 0,99 1, ,97 0,96 0,88 0,86 0,99 0,91 0,90 0,93 0,91 0,98 0,98 1,06 1,06 1,26 1,08 1,09 1,30 1,00 1,20 1, ,02 1,14 1,25,59 1,11 1,22,55 1,10 1,40 1,27 1,02 0,96 1,06 1,13 0,94 1,04 1,11 1,11 1,18 1, ,95 1,10 1,21 1,36 1,03 1,13 1,28 1,10 1,24 1,13 1,01 1,04 1,04 1,03 1,03 1,03 1,03 1,00 1,00 1,00. BÖLGE 2. BÖLGE 3. BÖLGE 4. BÖLGE. BÖLGE 2. BÖLGE 3. BÖLGE 4. BÖLGE 1 >1 ise madde birinci grup lehine, <1 ise ikinci grup lehine çalı mı tır. 2 B Düzeyindeki DMF ları koyu biçim ile belirtilmi tir. Tablo 4: Türkçe ve Sosyal Bilimler Alt Testlerindeki Maddelere Yönelik Ö rencilerin Yerleflim Bölgelerine Göre Mantel-Haenszel Sonuçlar Madde TÜRKÇE ALT TEST BÖLGELER SOSYAL B L MLER ALT TEST BÖLGELER ,00 1,01 1,01 1,11 1,00 1,01 1,10 1,00 1,10 1,09 1,06 1,06 1,09 0,92 1,00 1,02 0,86 1,02 0,86 0,85 2 1,00 1,03 1,04 1,12 1,03 1,05 1,14 1,02 1,10 1,08 1,00 1,03 0,98 0,91 1,02 0,98 0,91 0,96 0,89 0,93 3 1,06 1,03 1,09 0,99 0,96 1,03 0,93 1,06 0,96 0,91 0,99 1,04 1,06 1,08 1,05 1,07 1,08 1,02 1,03 1,02 4 0,95 0,94 0,99 0,92 0,99 1,04 0,97 1,04 0,97 0,94 1,02 0,98 0,91 0,90 0,95 0,89 0,88 0,93 0,92 0,99 5 1,06 1,11 1,10 1,11 1,05 1,04 1,05 1,00 1,01 1,01 0,97 0,99 0,97 0,92 1,02 1,00 0,95 0,98 0,94 0,95 6 0,99 0,96 0,99 1,04 0,97 1,00 1,06 1,03 1,09 1,06 1,03 1,02 0,98 0,90 0,98 0,95 0,87 0,97 0,89 0,92 7 1,01 1,00 0,92 0,87 1,00 0,91 0,86 0,91 0,86 0,94 0,99 0,99 0,94 0,96 0,99 0,95 0,97 0,95 0,97 1,02 8 0,91 0,83 0,81 0,78 0,92 0,90 0,87 0,98 0,95 0,96 0,97 1,01 1,01 1,04 1,04 1,03 1,06 1,00 1,03 1,03 9 0,98 0,97 0,98 1,14 1,00 1,00 1,16 1,01 1,17 1,16 1,05 1,09 1,13 1,19 1,04 1,08 1,14 1,04 1,10 1,05 0 0,99 1,01 1,02 1,06 1,02 1,02 1,07 1,00 1,05 1,05 0,96 1,02 1,04 1,10 1,06 1,08 1,15 1,02 1,08 1,06 1,00 0,98 1,00 0,90 0,98 1,00 0,89 1,02 0,91 0,90 0,99 0,90 0,89 0,83 0,90 0,89 0,83 0,99 0,92 0,93 2 1,08 1,09 1,05 0,95 1,01 0,98 0,89 0,97 0,89 0,92 0,96 0,97 1,00 0,98 1,01 1,03 1,01 1,03 1,00 0,98 3 0,93 1,03 1,08 1,18 1,11 1,16 1,27 1,04 1,13 1,09 1,11 1,08 1,24 1,35 0,97 1,12 1,22 1,15 1,25 1,08 4 1,00 1,00 0,98 0,97 0,99 0,98 0,95 0,99 0,97 0,97 1,01 1,04 1,10 1,14 1,03 1,09 1,12 1,05 1,09 1,04 5 1,08 1,12 1,17 1,01 1,03 1,08 0,93 1,04 0,91 0,87 0,99 0,99 1,00 1,03 1,00 1,01 1,03 1,01 1,03 1,02 6 1,01 1,04 1,00 0,92 1,03 0,99 0,92 0,96 0,88 0,92 1,03 1,06 1,09 1,13 1,03 1,05 1,09 1,03 1,07 1,04 7 1,04 1,06 1,11 1,34 1,02 1,07 1,29 1,04 1,26 1,20 1,05 0,99 0,96 0,90 0,94 0,91 0,85 0,97 0,89 0,92 8 1,00 0,94 0,98 0,97 0,95 0,98 0,98 1,04 1,03 1,00 1,01 1,03 0,92 0,96 1,02 0,91 0,95 0,90 0,94 1,05 9 1,18 1,16 1,09 1,16 0,98 0,93 0,98 0,94 1,00 1,06 1,00 1,05 1,04 1,11 1,05 1,04 1,11 1,00 1,06 1, ,02 1,05 1,07 1,07 1,03 1,06 1,05 1,03 1,02 1,00 1,08 1,08 1,12 1,11 0,99 1,04 1,03 1,04 1,03 0,99 2 0,92 0,97 0,98 1,03 1,05 1,07 1,12 1,01 1,06 1,05 1,02 1,08 1,05 1,13 1,06 1,03 1,11 0,97 1,05 1, ,00 0,98 0,97 0,92 0,98 0,98 0,92 1,00 0,94 0,94 0,95 0,90 0,95 1,08 0,94 1,00 1,14 1,06 1,21 1, ,98 0,98 1,00 1,00 1,00 1,02 1,02 1,02 1,02 1,00 0,93 0,91 0,86 0,87 0,98 0,92 0,94 0,94 0,96 1, ,00 0,99 0,95 0,87 0,99 0,95 0,86 0,97 0,89 0,91 0,91 0,91 0,99 0,92 1,00 1,08 1,00 1,09 1,01 0, ,94 0,93 0,88 0,99 0,99 0,93 1,05 0,94 1,06 1,13 0,95 0,89 0,86 0,89 0,94 0,91 0,95 0,97 1,00 1,04. BÖLGE 2. BÖLGE 3. BÖLGE 4. BÖLGE. BÖLGE 2. BÖLGE 3. BÖLGE 4. BÖLGE

7 274 H. Yurdugül - P. Aflkar / H.Ü. E itim Fakültesi Dergisi 27 (2004) nakland söylenebilir. Yine uzmanlar görüflleri do rultusunda kat l mc lar n bir k sm ; Matematik ö retimi kapsam nda buna benzer flekiller yoktur. Ancak bu eksiklikleri dershaneler taraf ndan giderilmektedir. Farkl l k buradan kaynaklanabilir ifadesinde bulunmufllard r. 4. SONUÇ VE ÖNER LER 4.1. Sonuçlar Bu araflt rmada, T.C. Milli E itim Bakanl, E itim Teknoloileri Genel Müdürlü ü, Ölçme ve De erlendirme Dairesi taraf ndan haz rlanan 2001 y l OÖK-ÖSYS konu al narak DMF nu araflt r lm flt r. Araflt rma, testi oluflturan 4 alt test (Türkçe, matematik, fen bilimleri, sosyal bilimler) ve her alt testte yer alan 25 madde üzerinden gerçekleflmifltir. Maddeler genellikle zihinsel süreçleri ölçmek üzere tasar mlanm flt r. Bunlar s ras yla; (a) kullanabilme, (b) yorumlayabilme, (c) genelleyebilme, (d) yordayabilme, (e) ö elerine ayr t edebilme, (f) ö eler aras nda iliflki kurabilme, (g) de erlendirebilmedir (MEB, 2003). Maddeler için incelenen DMF ise testi alan ö rencilerin yaflad /ö renim gördü ü yerleflim bölgesi (sosyo-ekonomik olarak geliflmifllik indeksine göre yap lan s n flamalar göz önüne al narak) alt gruplar baz nda incelenmifltir. Araflt rmada DMF, Mantel-Haenszel istatisti i kullan larak incelenmifltir. OÖK- ÖSYS na kat lan ö rencilerin yerleflim yerlerine göre s navdan elde ettikleri baflar puanlar ortalamalar na bak ld nda en geliflmifl illerden daha az geliflmifl illere do ru azalan bir iliflki gözlenmifltir. Bölgesel farkl l klar boyutunda matematik alt testi ele al nd nda ise 24. ve 25. maddelerin geliflmifl illerde yaflayan ö rencilerin lehine çal flt görülebilir. Bu maddeler, flekiller aras nda iliflki kurmaya yöneliktir. 24. maddede elde edilen B düzeyindeki DMF nun ortaya ç kmas n uzman görüfllerine dayanarak geliflmifl illerdeki ö rencilerin dershane yaflant lar n n bu farkl l kta etken oldu u da söylenebilir. Bu nedenle 24. maddedeki B düzeyindeki DMF nun madde etkisinden kaynakland söylenebilir. Erden ve Akman (2001) n görüflleri ve uzman kan s na göre, 5. bölgedeki ö rencilerin iyi e itim alamamas ve geliflmifl illerdeki ö rencilerin dershane yaflant lar ndan dolay, 24. maddede ç kan DMF un kayna madde etkisi olarak gösterilebilir. Berbero lu (1995), ortaö retim düzeyindeki ö rencilere yönelik matematik maddelerini kapsayan çal flmas nda, cinsiyet alt gruplar yan s ra ö rencilerin sosyo-ekonomik düzeylerine göre de DMF ve madde yanl l n incelemifl ve genellikle yüksek sosyo-ekonomik düzeye sahip ailelerin ö rencilerinin sözel problem format ndaki maddelerde daha avantal olduklar n ifade etmifltir. Sosyo-ekonomik düzey bölgesel bazda ele al nd nda az geliflmifl bölgelerdeki ö renciler ifllemsel problem cümlelerinde daha avantal olduklar görülmüfltür. Sözel problem cümlelerinde ise bölgeler aras belirgin bir avanta gözlenmemifltir. Fen bilimleri alt testindeki maddelere yönelik olarak ö rencilerin sahip oldu u sosyo-ekonomik düzeylerine göre performanslar aras nda DMF görülmemifltir. Fen bilimleri alt testinde yer alan aras ndaki maddeler biyoloi dersi kapsam ndad r. Tablo 3 te görüldü ü gibi, bu maddelerin ço unlu u sosyo-ekonomik olarak daha geliflmifl illerdeki ö rencilerin lehine çal flt söylenebilir. Sosyal bilimler alt testinde yer alan maddeler, ö rencilerin sosyo-ekonomik geliflmifllik yönünden düzeylerine göre farkl davrand gözlenmifltir. Buna göre, tarih dersi kapsam ndaki maddelerin (1-8) Tablo 4 te verilen sonuçlara göre, sosyo-ekonomik olarak daha az geliflmifl illerdeki ö rencilerin lehine çal flt söylenebilir. Matematik alt testindeki 14. madde, fen bilimleri alt testindeki 23. madde ve sosyal bilimler alt testindeki 13. madde belirgin bir flekilde sosyo-ekonomik geliflmifllik düzeyi yüksek olan bölgelerdeki ö renciler lehine çal flm flt r. Bu maddelerin ortak özellikleri ise verilen bir grafi i kullanabilme ve yorumlayabilme yetene ini ölçmeye yönelik olmas d r.

8 H. Yurdugül - P. Aflkar / H.Ü. E itim Fakültesi Dergisi 27 (2004) Genel olarak DMF içeren ya da DMF e ilimi gösteren maddelere bak ld nda; ö rencilerin yaflad illerin sosyo-ekonomik geliflmifllik düzeyi azald kça ö rencilerin maddeyi yan tlama olas l klar ndaki farkl l klar sosyo-ekonomik olarak geliflmifl illerdeki ö rencilerin lehine artmaktad r. Araflt rmada ortaya ç kan DMF lar, madde etkisinden kaynaklanmaktad r. Madde etkisi ise, ö rencilerin ölçülmeye çal fl lan yetenek konusunda bilgi ve tecrübeleri ile oluflmaktad r. Bunun nedenlerinden biri de ö rencilerin s nava haz rlanma çal flmalar ndaki dershane yaflant lar olabilir Öneriler 1) Elde edilen DMF lar n n kayna na (madde etkisi-yan) ulaflabilmek için, d flsal de iflkenleri de deney düzene ine katarak yeni incelemeler yap labilir. Örne in, ö rencilerin ö renim geçmiflleri bir kontrol de iflken olarak deney düzene ine kat l rsa, (ö rencilerin ölçülmek istenen yetenek için daha önceden sahip oldu u bilgi ve deneyimini madde etkisi olarak adland r ld düflünülürse,) ö rencilerin akademik baflar lar ve dershane yaflant lar gibi d flsal de iflkenler yard m ile madde etkileri ortaya konabilir. 2) Bu araflt rmada yönteminden yararlan lm flt r. Günümüze kadar gelifltirilen DMF nu ortaya ç karmaya iliflkin di er analizleri de (örne in SIBTEST, G 2, alan indeksleri yaklafl m gibi.) çal flmaya al narak sonuçlar incelenebilir, Elde edilecek yeni sonuçlar ile bu araflt rma sonuçlar karfl laflt r labilir. 3) Araflt rma, ö rencilerin ba l bulunduklar iller ile s n rland r lm flt r. Sosyo-ekonomik s n fland rma ilçelere göre yap larak bölgeler yeniden düzenlenebilir. l merkezleri ve k rsal kesimler olarak ta benzer karfl laflt rmalar yap labilir. KAYNAKLAR Agresti, A., (1984). Analysis of ordinal categorical data. Newyork: John Wiley & Sons. Berbero lu, G., (1995). Differential item functioning analysis of computation, word problem and geometry questions accros gender and SES groups. Studies in Educationals Evaluation, 21, Camilli, G. ve Shepard L. A., (1994). Methods for Identifying Biased Test Items, SAGE Publications. Dinçer, B., (1996). llerin sosyo-ekonomik geliflmifllik s ralamas araflt rmas. DPT- Bölgesel Geliflme ve Yap sal Uyum Genel Müdürlü ü. Erden, M. ve Akman, Y., (2001). Geliflim ve Ö renme. Arkadafl yay nlar. M.E.B. (2003). OÖK-ÖSYS Tan t m Kitapç, Milli E itim Bakanl. Nandakumar, R. Glutting, J. J., Oakland, T., (1993). Mantel-Haenszel methodology for detecting item bias: an introduction and example of test session behavior. Journal of Psychoeducational Asssesment, 11, Osterlind, J. S., (1983). Test Item Bias. Sage Publications. Siegel, S. ve Castellan, N. J., (1988). Nonparametric Statistics for the Behavioural Sciences (2nd ed). New York: McGraw-Hill. Zumbo, B. D., (1999). A handbook on the theory and mehods of differential item functioning: logistic regression modelling as a unitary framework for binary and likert-type item scores. Ottowa, Directorate of Human Resources Research and Evaluataion, Department of National Defense.