BOZKIR EKOSİSTEMLERİ VE TÜRKİYE BOZKIRLARI

Transkript

1 BOZKIR EKOSİSTEMLERİ VE TÜRKİYE BOZKIRLARI Mecit Vural Gazi Üniversitesi Fen Fakültesi Botanik Anabilim Dalı Bozkır veya step, bitki coğrafyasında kullanıldığı anlamıyla, ağaçsız, tek veya çok yıllık otsu türlerle ve yarı çalılarla kaplı alanları tanımlar. Buralarda şiddetli yaz kuraklığından dolayı ağaçların yetişmesi imkansızdır. Doğal bozkırlarda, yıllık yağış miktarları 500 mm nin altındadır. Buharlaşma ve rüzgar hızı yüksek, güneşlenme fazladır. Yüksek ve düşük sıcaklıklar arasındaki günlük ve mevsimlik farklar yüksektir. Yağışlar toprağın ancak 30 cm sine kadar etkili olabildiği için topraktaki besleyici tuzları yıkayıp uzaklaştıramazlar. Organik madde miktarı az fakat kireç ve diğer besleyici mineraller açısından zengin topraklardır. Bu nedenle bozkırlar, genellikle orta enlemlerde orman ve çöl kuşakları arasında yer alan geçiş zonlarında oluşmuşlardır ve bu çetin koşullarda yaşamaya uyum göstermiş binlerce canlıya ev sahipliği yaparlar. Dünya üzerinde kuzey yarıkürede geniş yer kaplayan doğal bozkırlar (otsu bitki formasyonları) özellikle Urallar dan Doğu Asya ya (Mançurya ya) kadar uzanan çok geniş bir alana yayılmıştır. Rusya, Kazakistan, Türkistan ve Moğolistan kilometrelerce uzanan en geniş bozkır alanlarına sahiptir. Amerika Birleşik Devletleri nde Kayalık Dağları nın batısında, Büyük Okyanus la sıradağlar arasında uzanan Nevada ve Utah platolarında görünüm açısından Anadolu dakine benzer bozkırlar uzanırken, aynı ülkenin doğusunda, yağışların arttığı Yukarı Mississippi havzasında, uzun boylu ( cm) otsu türlerden oluşmuş preyri adı verilen değişik bir bozkır tipi dağılış gösterir. Güney yarıkürede Güney Amerika nın güneyinde Arjantin in Pampas Bölgesi, Güney Doğu Afrika (Kenya, Tanzanya, Rodezya, Mozambik, Botswana), ve Avustralya önemli otlaklara sahip diğer yerlerdir. Afrika ve Avustralya gibi tropik bölgelerdeki seyrek ağaçlı ve uzun boylu otlardan oluşan otsu formasyona savan da denmektedir. Dünya bitki coğrafyası bakımından 35 bölgeye ayrılır. Bu bölgelerden üçü Türkiye üzerinde kesişir. Bunlardan Avrupa-Sibirya Flora bölgesi Karadeniz Bölgesi ni, Portekiz den Ürdün e kadar uzanan Akdeniz Flora bölgesi de Marmara nın güney yarısı Ege ve Akdeniz bölgelerini içine alır. Asya nın batı kısımlarını temsil eden İran-Turan Flora Bölgesi ise batıda İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerini içine almaktadır. Türkiye deki bitki zenginliğinin bir önemli sebebi de işte bu üç flora bölgesinin Türkiye üzerinde buluşmasıdır. Türkiye nin bozkırları İran-Turan Flora bölgesinin batı kesimlerini temsil eder ve bu bölge tür çeşitliliği açısından en zengin olanıdır. Bugün Türkiye den bilinen yerli bitki türü sayısı yaklaşık 9500 dir. Alttür ve varyetelerle beraber bu sayı e çıkmaktadır ve bunların da yaklaşık üçte biri (3200 bitki türü; %34 ) Türkiye ye özgü veya yerli (endemik) türlerdir. Korunmada öncelikli olan endemik türlerin yaklaşık yarısı da 1

2 bozkırlarda yetişmektedir. Buda bozkırlarımızda korunması gereken türlerin bir hayli yüksek olduğunu göstermektedir. İç Anadolu ve Doğu Anadolu bozkırları m ler arasındaki yüksekliklerde yayılış gösterir. Tuz Gölü nü çevreleyen İç Anadolu Platosu ile Doğu ve Güneydoğu Anadolu daki bazı düzlük alanlar doğal ova bozkırı olma özelliğini taşır. Bu düzlükleri çevreleyen dağlık kesimler ise bir zamanlar meşe (Quercus) ve/veya karaçam lardan (Pinus nigra) oluşan kurak karakterli ormanlarla kaplıydı. Örneğin, Ankara yı çevreleyen Çubuk, Hasanoğlan, Kalecik, Kırıkkale, Keskin, Bala, ve Ayaş çevresindeki dağlık alanlar böyle ormanlara sahipti yıl öncesine kadar kesintisiz yani devamlı yayılış gösteren bu ormanlar üzerinde Hitit, Frig, Eski Yunan, Roma, Bizans, Selçuklu, Osmanlı gibi Anadolu medeniyetlerinin günümüze kadar süren baskıları açıktır. Bu ormanlar çetin şartlarda yetişen kurak ormanlar oldukları için yenilenme kabiliyetleri zayıftır. Yangın ve kesimle tahrip edilmeleri sonucunda tekrar kendi yapılarına kolayca kavuşamadılar. Önce kalıntı halindeki bozuk meşe koruluklarına, daha sonra da ağaçsız Anadolu bozkırlarına dönüştüler. İşte ormanların ortadan kalkmasıyla sonradan ortaya çıkan böyle bozkırlara antropojen (insanların baskısıyla oluşan) bozkırlar demekteyiz. Bu bozkırlarda bozulma derecesine bağlı olarak bazı ağaçcık ve çalılara da rastlamak mümkündür. Böyle seyrek ağaçcık ve çalılar barındıran bozkırlara orman bozkırları da denir. Bu ağaççık ve çalılar arasında ahlat (Pyrus elaeagnifolia), alıç (Crataegus orientalis, C. tanacetifolia, C. szovitsii), yemişen (Crataegus monogyna), pembe ve sarı çiçekli yaban gülleri (Rosa canina, R. foetida, R. hemisphaerica), yabaneriği veya çakaleriği (Prunus spinosa), yabani badem (Amygdalus orientalis), karamuk (Berberis crataegina) iğne ve pulsu yapraklı ardıçlar (Juniperus oxycedrus, J. excelsa, J. foetidissima), dağmuşmulası (Cotoneaster nummularia) en sık rastlananlardır. Bugün, insan baskısıyla oluşan bozkırların büyük bir kısmında ise ağaç ve çalılara hiç rastlanmaz. Böyle alanların büyük kısmı Orta, Doğu ve Güneydoğu Anadolu daki dağlık alanlarda uzanır ve genellikle bunlara dağ bozkırı denilmektedir. Bu alanlarda, genellikle yumakotu (Festuca) kekik (Thymus) ve gevenlerin (Astragalus) oluşturduğu bitki birliklerine sıkça rastlanır. Doğu Anadolu da meşe ormanlarının dışındaki bütün dağlık alanlar ve yüksek platolar hemen hemen sadece dağ bozkırları ile kaplıdır. Eğimi fazla olan dağlık kesimlerdeki ormanların tahribi toprakların daha çabuk taşınmasına yol açmaktadır. Erozyona dirençli geven gibi kuvvetli kök sistemine sahip dikenli yer örtücülerin önemi buralarda daha fazladır. Türkiye de ki bozkırlar Avrasya bozkırlarının devamı niteliğinde olup genellikle 50 cm nin altında kısa bitki türleriyle kaplıdır. Tür çeşitliliği çok zengindir. Hakim görüntüyü genellikle buğdaygillerin bazı baskın türleri oluşturur. İç Anadolu da 1000 m nin altında olan yerler, Doğu Anadolu daki çöküntü alanlarının taban kısımları (Van, Iğdır vb.) ve Güneydoğu Anadolu bölgesinin alçak plato ve ovaları tamamen orman rejiminin dışındadır. İşte buralar orijinde de doğal bozkırların uzandığı yerlerdi. Tortul kayalardan oluşan bu topraklarda, yüzeyin hemen altında, yağış 2

3 yetersizliğinden dolayı belirgin bir karbonat birikim katı vardır. Ayrıca Tuz Gölü çevresinde bulunan kurak ve çorak topraklar, buralarda ağaçların yetişmesine de imkan vermez. İç Anadolu nun orta kısımlarında, Tuz Gölünü çevreleyen yerlerde ve Güney Doğu Anadolu da olduğu gibi yıllık yağışın 300 mm veya daha altında düştüğü alanlar yarı çöl karakterindedir. Tekdüze gibi görünse de, Anadolu bozkırları Türkiye nin diğer yörelerinde olduğu gibi jeolojik geçmişiyle, toprağıyla, topografyasıyla oldukça değişik, çok farklı yaşamların doğduğu bir yerdir. Bitkiler açısından İç Anadolu doğal bozkırları özellikle de Tuz Gölü Havzası nda uzanan bozkırlar özel bir öneme sahiptir. Genellikle kalkerli (kireçli, kalsiyum karbonat) olan iç Anadolu bozkır toprakları beyazdan-kırmızıya kadar değişen renklerde karşımıza çıkar. Tuz gölünü çevreleyen çorak topraklar buralardaki zorlu koşullara uyum göstermiş tuzcul bitkilerin oluşturduğu yaşam birliklerine sahiptir. Tuzlu topraklarda gelişen türler anatomi ve fizyolojileriyle bazı farklılıklara sahiptir. Birçoğu bünyesinde tuz depolayabilen etlenmiş gövde ve yapraklara sahiptir. Tuzlu toprakları bulduğu zaman hemen gelişebilen geniş dağılışlı bu türler atlamalı olarak akraba olduğu Orta Asya çorak toprakları da dahil her yerde karşımızı çıkar. Buralarda ki tür çeşitliliği fazla değildir. Buna rağmen, tuzun niteliği değiştiği zaman oralarda oluşan türlerde de çeşitlilik artışı kendisini gösterir. Tuz gölü çevresinde uzanan çorak toprakları kaplayan tuzcul bitkilerin arasında Halocnemum strobilaceum, Salicornia perennans (deniz börülcesi), Suaeda carnosissima, Frankenia hirsuta, Petrosimonia brachiata, Limonium iconicum, Aeluropus littoralis, Camphorosma monspeliaca gibi türler bulunmaktadır. Bu topraklar daha ziyade yemek tuzu (sodyum klorür) içermesine rağmen bazı alanlar sodyum sülfatça daha zengindir. İşte böyle dar alanlarda ortaya çıkan özel koşullarda buralara özgü türler de gelişmektedir. Tuz Gölü Havzası nda, Kulu yakınlarında ve Bolluk Gölü ile Sultanhanı arasında uzanan topraklar böyledir. Bu alana özgü 30 kadar dar yayılışlı bitki türü tespit edilmiştir. Bu 30 bitki türü dünyada sadece bu alanda yaşamaktadır. Bu sayı tuzlu topraklar düşünüldüğünde oldukça yüksektir. Anadolu nun doğal bir parçası olan buradaki hassas çorak alanların da koruma alanı olarak ayrılması özel önem taşımaktadır. Benzeri şekilde Sivas, Çankırı, Ankara ve Eskişehir de geniş jipsli (alçı taşı, kalsiyum sülfat) alanlara rastlamaktayız. Jipsli topraklarda gelişen türler de, tıpkı tuzcul akrabaları gibi bu toprakların dışına çıkamazlar. Hatta Gypsophila / çöven (jips seven anlamında) adlı bitki cinsi ismini bu topraklardan almıştır. Buralarda yetişen ortak türler olduğu gibi farklı bölgelere göre değişen türler de vardır. Jipsi seven bitkilerin korunması için Sivas, Çankırı ve benzeri jipsli topraklara sahip diğer bazı illerde şimdilik en azından bir bozkır koruma alanı ayırmamız bir zorunluluktur. Yaz kuraklığı İç Anadolu da bitki hayatını sınırlayan faktörlerin başında gelmektedir. Bu nedenle İç Anadolu doğal bozkırlarında kurakçıl bitkiler (kserofitler) 3

4 bitki örtüsüne egemen olmuştur. Bitkiler yaz aylarında topraktaki suyu gerektiği anda ve çok ekonomik olarak kullanmak isterler, su gereksinimlerini sürekli olarak sağlayabilmek için de toprak üstü organlarında ve köklerinde su kaybını azaltacak gerekli anatomik değişiklikler yapmışlardır. Böylece nesillerini garanti altına almaya çalışırlar. Tipik Kurakçıl (kseromorf) yaprak özelliği gösteren geven (Astragalus microcephalus), çoban yastığı veya kirpi dikeni (Acantholimon ulicinum), Genista albida gibi türlerin yaprakları küçülmüş, bazılarında dikene dönüşmüş, hava gözenekleri (stomaları) daha derine yerleşmiş, bazılarında ise sık tüylerle kaplanmıştır. Örneğin iğdenin yaprakları kızgın bozkır güneşinin yakmasından korunmak için beyaz gümüş renkli tüylerle örtülmüştür. Anadolu da çoğu endemik, çok sayıda türü olan sığır kuyrukları da (Verbascum spp.) uzun ve sık tüylerle kaplıdır. Kuraklığa çok dayanıklı, kök sistemi çok derine giden ve bu nedenle her zaman su bulabilen yastık şeklindeki dikenli türler de oldukça yaygındır. Örneğin, Astragalus microcephalus, Acantholimon venustum, Genista jaubertii, Alhagi pseudalhagi gibi türlerin 1-3 m kadar derine inen kök sistemleri bulunur. Baklagillerden bir bitki, yandak (Alhagi pseudoalhagi) kökleri derinlere giden bitkilere tipik, güzel bir örnektir. İç Anadolu da yolculuk yaparken, sararmış alanlarda ve özellikle yol kenarlarında gözünüze uzaktan şeritler halinde takılan yeşillikler büyük olasılıkla yandaklardır. Genellikle üzerlerinde, Ağustos-Ekim aylarında dikkati çeken sarı-portakal renkli, ipliksi yapıda, cinsaçı veya küsküt (Cuscuta) denen tam parazit bitkilere de rastlanır. İç Anadolu ova bozkırının en karakteristik bitkisi yavşandır (Artemisia santonicum, A. taurica, A.spicigera). İç Anadolu da bugün doğal kalıntılar halinde bulunan düzlükler veya az eğimli alanlar yavşan otuyla kaplıdır. Bu steplerde Cousinia birandiana, yumak otu (Festuca valesiaca), tavşan bıyığı (Poa bulbosa), korunga (Onobrychis armena) gibi türlere de oldukça sık rastlanır. Çörekotu (Nigella arvensis), Bromus japonicus, Bromus tectorum, Xeranthemum annuum, Ziziphora taurica gibi tek yıllıkların oranları oldukça yüksektir. Bunların birçoğu Doğu Anadolu da da (Erzurum-Pasinler-Horasan-Iğdır-Oltu ve Narman havzaları) bulunur. Eskiden çok daha geniş alanlara yayılan ve mera olarak kullanılan yavşan bozkırının kapladığı yerler, ülkemizde makinalı tarımın yaygınlaşmasıyla tarım alanlarına dönüşmüştür. Aynı zamanda bu alanlarda yapılan aşırı otlatma ile de bozkırlar önemli ölçüde yozlaşmıştır. Bunun sonucu olarak erozyonun şiddetlenmesiyle toprak kayıpları artmıştır. Buna en tipik örnek, Karapınar daki rüzgar erozyonunun oluşturduğu hareketli kumullardır. Şiddetli rüzgar erozyonunun etkisi altında kalan Karapınar, evleri örtecek dereceye gelen hareketli kumullardan dolayı yıllar öncesi yaşanamaz hale gelmiş ve göç vermiştir. Kumul hareketlerini ve erozyonu önlemek için oluşturulan kamış perdelerin aralarına kuvvetli kök sistemine sahip kumul türleri dikilerek ancak durdurulabilmiştir. Büyük harcamalar gerektiren ve 20 yılı aşkın büyük bir özveri ve çaba ile yapılan bitkilendirme çalışmaları sonucu bu şiddetli erozyon önlenebilmiştir. Bu gün başarılı çalışmanın bir örneği olarak gururla gösterdiğimiz bu alan çöl ortasında görülmesi gereken bir vaha görünümündedir. 4

5 Genellikle tektonik havzalarda İran-Turan kökenli step elemanları yaygındır. Malatya, Muş, Erzurum, Van, Erzincan, Iğdır havzalarında, İç Anadolu steplerinde olduğu gibi otsu bitkiler ilkbaharda çiçek açar, yağış durumuna göre haziran sonu ve temmuzda kurur ve ağustos başında bu alanlar boz veya sapsarı bir görünüm alır. Buralarda tarla kenarlarında ve nadaslarda yaygın olan bozkır elemanlarından, sarı ot (Boreava orientalis), yabani hardal (Sinapis arvensis), Wiedemannia orientalis, Sisymbrium altissimum, Nonea pulla, ve gökbaş (Centaurea depressa) sayılabilir. Dağlık yerlerdeki bozkır kuşağının geniş yayılışlı başlıca bitkileri arasında Astragalus, Acantholimon, Centaurea, Phlomis, Thymus ve kenger i (Gundelia tournefortii) sayalabiliriz. Bozkırların uzandıkları düzlüklerden dağlara doğru uzanırken, orman ve bozkırların komşu olduğu geçit zonları tür patlamasının en yüksek olduğu yerlerdir. Buralar her iki ekosisteme ait türlerin alan için mücadele ettikleri yerlerdir. Dağlık kesimlerde yer alan bu antropojen steplerde toprak yapısına ve yöreye göre değişen çok çeşitli yaşam birlikleri vardır. Bunların bir çoğu buğdaygil, baklagil, papatyagil başta olmak üzere değişik familyalara özgü zengin bitki türlerine sahiptir ki, sadece Türkiye ye özgü (endemik) türler de böyle yerlerde azımsanmayacak sayıdadır. Genellikle sığ topraklı, eğimi fazla, taşlı çakıllı yamaçlarda dikenli yarı küresel veya yastık görünümlü yarıçalıların oluşturduğu bitki formasyonları yer alır. Bunlara yüksek dağ bozkırları da denir m nin üzerindeki dağlık kesimlerde yayılış gösterirler. Endemik türlerimizin çoğu yüksek dağ bozkırlarında nispeten bitkileri tehdit eden baskılardan biraz uzakça ve daha güvenli yerlerde yetişmektedir. Derin topraklı ova bozkırlarından farklı görünüştedirler. Buralarda gevenler (Astragalus spp.- Türkiye de 450 türü var, bunların da % 50 si endemik -), kirpi dikenleri (Acantholimon), çalı korunga (Onobrycis cornuta), Kenger (Gundelia tournefortii) ve Genista albida gibi rüzgara ve kurağa dayanıklı dikenli ve bodur çalı formunda bitkiler örtünün baskın türleridir. Bunların koruması altında çok sayıda diğer ince yapılı zarif türler yaşama imkanına kavuşur. Soğanlı ve rizomlu (kökgövdeli) türlerin yanı sıra, güzel çiçekli diğer narin türler de onların aralarında ve diplerinde barınacak bir yere sahip olurlar. Bütün bu tür zenginliğine karşın dünyada olduğu gibi Türkiye de de bozkırlar başta tarımsal aktiviteler olmak üzere en fazla baskı altında bırakılan ve tahrip edilen yerlerdir. İç Anadolu da 1200 m ye kadar olan düzlükler ve eğimi fazla olmayan tepeliklerde bugün doğal yapı hemen hemen kalmamıştır. İç Anadolu düzlüklerinde gelişen bozkırlara görünüm kazandıran yavşan veya pelinotu (Artemisia spp.) topluluklarına rastlamak yakın gelecekte hayal olacaktır. Çünkü buralar yağış azlığına rağmen tarımsal aktiviteler için en uygun düzlüklerdir. Yakın zamanlara kadar bol bulunan ve ağır otlatma koşullarına da dayanıklı olan ova bozkırları ortadan kalkmak üzeredir. Makinalı tarımın köylülerimize sağladığı kolaylık sayesinde, köye yakın traktörün işleyebildiği tüm alanlar bilinçsiz bir şekilde tarım alanlarına dönüşmektedir. İlk bakışta kazançmış gibi görünen bu faaliyetler yakın gelecekte verimsiz çöl alanları halinde olacaklardır. Geniş düzlüklerin tarıma açılması gereklidir 5

6 fakat buraları temsil eden doğal yaşam alanlarından örnek uzantıları gelecek nesillere bırakmak zorundayız. Bugün köylerden uzak kaldığı için sürülmemiş, doğayı koruma alanı olarak ayırabileceğimiz doğal yapısını nispeten koruyan yavşan bozkırlarından arta kalan sahalara Kayseri-Niğde arasındaki Yeşilhisar düzlükleriyle, Ulukışla-Ereğli-Karaman çevrelerinde rastlamaktayız. Zaman yitirmeden buralarda doğal yaşamı sürdürebilecek büyüklükte ( km 2 ) bir parçanın ayrılması önemlidir. Bu yaşam alanlarında bakteriler de dahil olmak üzere mikroskobik canlılardan büyük omurgalılara kadar değişen çok değişik türler vardır. Özellikle büyük hayvanların nesillerini devam ettirebilecekleri, yani üreyip korunabilecekleri asgari alanların boyutları diğerlerine göre daha büyüktür. Bozkırlar üzerinde aşırı otlatma da olumsuz etki göstermesine rağmen bozkırları en iyi kullanma şekli doğal otlaklar olarak kullanılmaktan geçer. Bu durum onlardan bu açıdan da yararlanmamıza imkan verdiği gibi, ileride verimsiz tarlalara dönüşmeden korunmasını sağlayacaktır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta birim alandaki yıllık bitkisel verimin üzerinde otlatma yaptırmamak ve münavebeli (nöbetleşmeli) otlatmaya uymaktır. Ülkemizdeki en geniş otlakları oluşturan bozkır alanları, kapasitesinin üstünde otlatma baskısı altındadır. Aşırı otlatma, hayvanların yiyemediği dikenli ve acı türlerden kirpidikeni (Acantholimon), geven (Astragalus), Cousinia, yandak (Alhagi pseudalhagi), üzerlik (Peganum harmala), sütleğen ( Euphorbia tinctoria) gibi türlerin daha yaygın bir hal almasına; bununla birlikte, bu doğal alanlarda yer yer karakteristik bozkır türlerinin azalmasına, hatta kaybolmasına yol açmıştır. Aşırı otlatma yaylalarda veya köy çevrelerinde daha fazladır. İç Anadolu da Erciyes ve Hasan Dağı yaylaları aşırı otlatmanın süregeldiği tipik yüksek yerlerdir. İç Anadolu düzlüklerinde köy ve ağıl çevrelerinde gübrece zengin topraklarda geniş bir yayılım gösteren üzerlik azot seven (nitrofil) bir türdür. Hayvanların aşırı otladığı ve barındığı alanları gösteren indikatör bir bitkidir. İhtiva ettiği alkoloitlerden (acı maddelerden) dolayı hayvanlar tarafından otlanamaz. Ancak tür solup kururken bu acı maddeler de bozulduğundan sonbaharın kıtlık zamanlarında zorunlu koşullarda otlanabilir duruma gelir. Diğer mera türlerinin de hayvanlarca farklı tercihleri vardır. Türlerin bu özellikleri meracılar tarafından iyi bilinir ve bundan dolayı da meralarımızı daha verimli hale getirebilecek yasal tedbirlerin uygulanmasını en çok onlar arzu ederler. Hangi arazilerin doğal mera olarak kalması, otlatılacak hayvan sayısı ve otlatılma zamanları onların teknik bilgileri dahilindedir. Maalesef bu bilgilerimize rağmen meralarımızın çoğu sahipsiz gibidir. Köylülerimiz kendi meralarını bile sınır ihlali, rekabet gibi çeşitli anlaşmazlıklardan dolayı daha verimli kullanamazlar. Yem bitkileri üretimine ağırlık vererek meralar üzerindeki baskıyı azaltmak ta mümkündür. Meralarımızın tür kompozisyonları belirlenmeli ve korunması zorunlu olan yerel türlerin bollaştığı alanları korumaya alarak ağır otlatma baskısından kurtarmalıdır. Tür zenginliği bakımından hazine gibi olan bir ülkede yaşadığımız için olsa gerek bazen bu zenginliğin önemini kavrayamıyoruz ve ender türlerin doğadan silinmesini seyretmekten öte bir şey yapamıyoruz. Alanları kullanırken, ağaçsız olmalarından 6

7 dolayı en büyük darbeyi tür zenginliğinin en yüksek olduğu bozkırlar yemektedir. Burada uzman görüşleri doğrultusunda birlikte hareket etmek en mantıklı yoldur. Ormanlarımızın, tarım alanlarımızın, meralarımızın, iskan alanlarımızın, korunacak sahaların belirlenmesi ve alanlar üzerindeki faaliyetlerin uzman görüşleri doğrultusunda sürdürülmesinin önemi büyüktür. Yanlış ağaçlandırma bile doğal bozkırlara yönelik diğer bir tehdittir. Kendiliğinden ağaçcık ve çalılar da barındıran bozkırlar ormana dönüşmeye daha yatkındır ve bunlar orman rehabilitasyonunda başarı sağlanacak kıymetli alanlardır. Alanı temizlemeden, mevcut yerli türleri de koruyarak ağaçlandırmaya geçilebilir. Daha doğrusu, böyle hassas yerlere hiç müdahale etmeden korumaya almak ve bozkırın kendiliğinden ormana dönüşmesine olanak tanımaktır. Yani ormansal yapısından izler taşıyan seyrek korulukların masrafsızca korunmaya alınması çoğu masraflı ve zahmetli ağaçlandırmalardan çok daha isabetli olacaktır. Ormanlardan uzaklaşmış ve ormansal orijinine ait çok zayıf izler taşıyan doğal bozkır alanlarında ağaçlandırma yapmak beyhude çabadan öte gidemez. Bu alanlara dikilen türlere bahçede bakar gibi bakamayacağımızdan başarı şansımız oldukça azdır. Bulunduğu coğrafyanın iklimsel koşulları ve toprak yapısına göre uyum sağlayacak türler onların zaten içindedir. Önemli olan bu alanları kendi yapısıyla koruyabilmektir. Ağaçlandırmalar alandaki yerli türlere sadık kalınarak, orman çevrelerinde, ormanların tahrip olduğu yerlerde gerçekleştirilirse daha isabetli olur. Diğer taraftan orman ürünlerini elde edeceğimiz silvikültürel çalışmalara da önem verilmelidir. Bozkırlardaki doğal zenginliği tanıyıp korumak, bu topraklarda yaşayan herkes için ulvi bir görevdir. En azından bozkırlar üzerindeki tarımsal aktiviteleri sorumsuzca yapmamamız gerekir. Bu alanların kullanımını planlamada çok geç kalınmıştır. Burada TBMM Çevre Komisyonuna, Çevre ve Orman Bakanlığına, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığına, Valiliklere ve Belediyelere büyük sorumluluklar düşmektedir. Bozkırın en iyi temsil edilmesi gereken Eskişehir den Erzincan a, Gaziantep ten Kahramanmaraş a kadar uzanan alanlar günümüzde hemen hemen tamamen tarla ve bahçeler halinde bölünerek bütünlüğünü kaybetmiştir. Bütünlüğünü kaybeden doğal yaşam alanlarında birçok tür için yaşamak imkansız hale gelir. Urfa Ceylanpınar Devlet Üretme Çiftliği birçok doğal tür için barınma alanı olmuş bütünlüğü temsil eden, örnek bir üretim ve koruma sahasıdır. Benzeri korunmuş alanları askeri birliklerimizin çevirdiği alanlarda da görmekteyiz. Örneğin Polatlı, Acıkır Topçu Atış Sahası bozkır ortasında birçok türün korunmasını sağlamaktadır. Tarlalar arasında sürülmeden kalabilen küçük arazi parçaları doğal bitkiler için zoraki sığınaklara dönüşmüştür fakat bu bitkilerden yararlanarak yaşayan veya karşılıklı etkileşim içinde olan birçok omurgalı hayvanlar ve böcekler için tahminimizin üzerinde kayıplar söz konusudur. Maalesef, bozkırların temel taşları olan, son derece yararlı, otsu türlerimizi tanıyıp kıymetini bilmediğimizden doğal alanları korumak yerine sadece güzel görünümlü park ve bahçeler oluşturmakla yetinmekteyiz. 7