ALANYA ALAADDİN KEYKUBAT ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA VE YAYIN ETİĞİ YÖNERGESİ. BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar

Transkript

1 ALANYA ALAADDİN KEYKUBAT ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA VE YAYIN ETİĞİ YÖNERGESİ BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar Amaç MADDE 1- (1) Bu Yönergenin amacı, Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi personeli ve öğrencileri tarafından gerçekleştirilen, bilimsel araştırma ve yayınlarda uyulması gereken bilim etiği kuralları ile yayın etiğine aykırı eylemleri tanımlamak ve Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulunun görev, yetki ve sorumlulukları ile çalışma usul ve esaslarını belirlemektir. Kapsam MADDE 2- (1) Bu Yönerge; a) Üniversite mensuplarınca veya Üniversite ile ilişkisine bakılmaksızın kişilerce yürürlükteki mevzuat hükümleri uyarınca akademik unvanların elde edilmesi aşamasında ve sonrasında yapılan her tür bilimsel araştırma ve çalışmalar ile gerçekleştirilen bilimsel etkinlikler, desteklenen ve/veya yürütülen bilimsel araştırma-geliştirme projeleriyle ilgili araştırma etiği konularını, b) Lisansüstü eğitim sırasında yapılan tez ve bilimsel yayınlar ile yürütülen bilimsel araştırmageliştirme projeleriyle ilgili araştırma etiği konularını, c) Üniversite mensuplarınca yurtiçinde ve yurtdışında her çeşit basın, görsel ve işitsel yayın organlarında yayımlanan ya da yayımlanmak üzere gönderilmiş olan her tür yayınla ilgili yayın etiği sorunlarını, ç) Üniversite mensuplarınca biyomedikal araştırmalarda kullanılacak deneklerde ve ekoloji ile ilgili çalışmalarda yapılan etik ihlallerini kapsar. Dayanak MADDE 3- (1) Bu Yönerge 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 24 üncü, 42 inci ve 65 inci maddeleri ile Yükseköğretim Kurumları Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesine dayanılarak hazırlanmıştır. Tanımlar MADDE 4- (1) Bu Yönergede anılan; a) Başkan: Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu Başkanını, b) Denek: Üzerinde araştırma, inceleme, deney veya değerlendirme yapılan canlı varlıkları, c) Kurul: Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulunu, ç) Rektör: Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi Rektörünü, d) Rektörlük: Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi Rektörlüğünü, e) Senato: Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi Senatosunu, f) Üniversite: Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesini, ifade eder. -1-

2 İKİNCİ BÖLÜM Bilimsel Araştırma Etiği, Yayın Etiği ve Akademik Değerlendirmelere İlişkin Temel İlkeler Bilimsel araştırma etiğine ilişkin temel ilkeler MADDE 5- (1) Tüm bilimsel araştırmalarda uyulacak temel ilkeler şunlardır; a) Veriler, bilimsel yöntemlerle elde edilir. Bunların değerlendirilmesinde, yorumlanmasında ve sonuçların elde edilmesinde bilimsel yöntemlerin dışına çıkılamaz, sonuçlar saptırılamaz, elde edilmemiş sonuçlar araştırma sonuçlarıymış gibi gösterilemez. b) İnsanlar üzerinde yapılan sağlık bilimleri alanındaki bütün araştırmalarda (anket çalışmaları dahil) Klinik Araştırmalar Etik Kurulunun (ALKÜ-KAEK) resmi onayı alınır. c) Deney hayvanları üzerinde yapılan bütün çalışmalarda Deney Hayvanları Etik Kurulunun resmi onayı alınır. ç) Sağlık Bilimleri haricindeki diğer bütün alanlarda yapılacak olan çalışmalarda, ilgili kişilerin yazılı onayları alınır. d) Araştırma, bir kurum bünyesinde yapılacaksa, ilgili kurumun yazılı onayı alınır. e) Araştırma ve deneylerin, insan sağlığına, hayvan sağlığına ve ekolojik dengeye zarar vermemesi temel ilkedir. Çalışmalara başlanılmadan önce gerekli izinler yetkili birimlerden yazılı olarak alınır. Bu çerçevede uluslararası beyanname hükümleri ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler ve ulusal mevzuat hükümleri göz önünde bulundurulur. f) Araştırmacılar ve yetkililer, yapılan bilimsel araştırma ile ilgili olarak muhtemel zararlı uygulamalar konusunda ilgilileri bilgilendirmek ve uyarmakla yükümlüdür. g) Araştırmacılar, kendi vicdanî kanaatlerine göre, zararlı sonuçlara ve/veya onaylamadıkları uygulamalara yol açabilecek araştırmalara katılmama haklarına sahiptirler. h) Yapılacak çalışmalarda, diğer kişi ve kurumlardan temin edilen veri ve bilgilerin, izin verildiği ölçüde ve şekilde kullanılması, gizliliğine özen gösterilmesi ve korunması sağlanır. ı) Bilimsel araştırma için tahsis edilen imkân ve kaynaklar amaçları dışında kullanılamaz. i) Üniversite mensuplarınca yapılacak olan akademik araştırmalar için gerekmesi halinde Üniversite bünyesindeki ilgili etik kuruldan onay alınması gerekir. Yayın etiğine ilişkin temel ilkeler MADDE 6- (1) Tüm bilimsel yayınlarda uyulacak temel ilkeler şunlardır: a) Bilimsel araştırmanın tasarlanması, planlanması, yürütülmesi ve yayına hazırlanması aşamalarında aktif katkıda bulunmamış kişiler, yazar isimleri arasında gösterilemez. b) Bilimsel yayınlarda, bir çalışmadan yararlanılırken, bilimsel atıf kurallarına uygun olarak kaynak gösterilir. c) Henüz sunulmamış veya savunularak kabul edilmemiş tezler ya da çalışmalar, sahibinin yazılı izni olmadan kaynak olarak kullanılamaz. ç) Evrensel olarak tanınan bilim kuramları, bilim alanlarının temel bilgileri, matematik teoremleri ve ispatları gibi önermeler dışında herhangi çalışmanın tümü veya bir bölümü, izin alınmadan ve asıl kaynak gösterilmeden çeviri veya özgün şekliyle yayımlanamaz. -2-

3 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiğine Aykırı Eylemler Bilimsel araştırma ve yayın etiğine aykırı eylemler MADDE 7- (1) Bilimsel araştırma ve yayın etiğine aykırı eylemler (etik ihlaller) şunlardır: a) İntihal: Başkalarının fikirlerini, yöntemlerini, verilerini, uygulamalarını, yazılarını, şekillerini veya eserlerini, sahiplerine bilimsel kurallara uygun biçimde atıf yapmadan veya izin almadan kısmen veya tamamen kendi eseriymiş gibi sunmak, b) Sahtecilik: Araştırmaya dayanmayan veriler üretmek, sunulan veya yayımlanan eseri gerçek olmayan verilere dayandırarak düzenlemek veya değiştirmek, bunları rapor etmek veya yayımlamak, yapılmamış bir araştırmayı yapılmış gibi göstermek, c) Çarpıtma: Araştırma kayıtları veya elde edilen verileri tahrif etmek, araştırmada kullanılmayan cihaz veya materyalleri kullanılmış gibi göstermek, destek alınan kişi ve kuruluşların çıkarları doğrultusunda araştırma sonuçlarını tahrif etmek veya şekillendirmek, ç) Tekrar yayım: Mükerrer yayınlarını akademik atama ve yükselmelerde ayrı yayınlar olarak sunmak, d) Dilimleme: Bir araştırmanın sonuçlarını, araştırmanın bütünlüğünü bozacak şekilde ve uygun olmayan biçimde parçalara ayırıp birden fazla sayıda yayımlayarak bu yayınları akademik atama ve yükselmelerde ayrı yayınlar olarak sunmak, e) Haksız yazarlık: Aktif katkısı olmayan kişileri yazarlar arasına dâhil etmek veya olan kişileri dâhil etmemek, yazar sıralamasını gerekçesiz ve uygun olmayan bir biçimde değiştirmek, aktif katkısı olanların isimlerini sonraki baskılarda eserden çıkartmak, aktif katkısı olmadığı halde nüfuzunu kullanarak ismini yazarlar arasına dâhil ettirmek. (2) Diğer etik ihlali türleri; a) Destek alınarak yürütülen araştırmalar sonucu yapılan yayınlarda destek veren kişi, kurum veya kuruluşlar ile bunların katkılarını belirtmemek, b) Henüz sunulmamış veya savunularak kabul edilmemiş tez veya çalışmaları, sahibinin yazılı izni olmadan kaynak olarak kullanmak, c) İnsan ve hayvanlar üzerinde yapılan araştırmalarda, etik kurallara uymamak, yayınlarında hasta haklarına saygı göstermemek, ç) İnsanlarla ilgili biyomedikal araştırmalarda ve diğer klinik araştırmalarda ilgili mevzuat hükümlerine aykırı davranmak, d) İncelemek üzere görevlendirildiği bir eserde yer alan bilgileri eser sahibinin yazılı izni olmaksızın yayımlanmadan önce başkalarıyla paylaşmak, e) Bilimsel araştırma için sağlanan veya ayrılan kaynakları, mekânları, imkânları ve cihazları amaç dışı kullanmak, f) Dayanaksız, yersiz ve kasıtlı olarak etik ihlal isnadında bulunmak, g) Bilimsel bir çalışma kapsamında yapılan anket ve tutum araştırmalarında katılımcıların açık rızasını almadan ya da araştırma bir kurumda yapılacaksa ayrıca kurumun yazılı iznini almadan elde edilen verileri yayımlamak, ğ) Araştırma ve deneylerde, hayvan sağlığına ve ekolojik dengeye zarar vermek, h) Araştırma ve deneylerde, çalışmalara başlamadan önce alınması gereken izinleri yetkili birimlerden yazılı olarak almamak, ı) Araştırma ve deneylerde mevzuatın veya Türkiye Cumhuriyeti Devletinin taraf olduğu uluslararası sözleşmelerin ilgili araştırma ve deneylere dair hükümlerine aykırı çalışmalarda bulunmak, -3-

4 i) Araştırmacılar ve yetkililerce, yapılan bilimsel araştırma ile ilgili olarak muhtemel zararlı uygulamalar konusunda ilgilileri bilgilendirme ve uyarma yükümlüğüne uymamak, j) Bilimsel çalışmalarda, diğer kişi ve kurumlardan temin edilen veri ve bilgileri, izin verildiği ölçüde ve şekilde kullanmamak, bu bilgilerin gizliliğine riayet etmemek ve korunmasını sağlamamak, k) Akademik atama ve yükseltme ile akademik teşvik ikramiyesi için yapılan bildirimlerde, bilimsel araştırma ve yayınlara ilişkin yanlış veya yanıltıcı beyanda bulunmak. Bilimsel araştırma ve yayın etiğine aykırı olarak değerlendirilemeyecek haller MADDE 8- (1) Bir başkasının özgün üslup ve ifadesinin aynen kullanmamak şartıyla, anonim bilgilerin, bilim alanlarının temel bilgilerinin, matematik teoremleri ve ispatları gibi önermelerin çalışmalarda kullanılması etik ihlali olarak değerlendirilemez. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Kurulun Oluşumu, Görevleri, Çalışma Usul ve Esasları Kurulun oluşumu MADDE 9- (1) Kurul; Üniversitenin farklı fakülte ve yüksekokullarında görevli öncelikle profesör unvanlı öğretim üyeleri arasından, Rektör tarafından görevlendirilen, 7 (yedi) üyeden oluşur. Üyelerin görev süresi 2 (iki) yıldır. Süresi biten üye aynı usulle yeniden görevlendirilebilir. (2) Etik ihlali ile ilişkili olarak ceza almış ya da hakkında kesinleşmiş adli ya da idari etik ihlal kararı verilmiş öğretim üyeleri bu kurulda görevlendirilemezler. Kurulda görevlendirildikten sonra, hakkında etik ihlali kararı verilen üyelerin üyeliği, bu konudaki kararın kesinleşmesi ile sona erer. Herhangi bir nedenle boşalan üyelik için, aynı usulle yeni üye görevlendirilir. (3) Kurul başkanı Rektör tarafından seçilir. Kurul başkanı kurul üyeleri arasından bir kişiyi başkan yardımcısı olarak seçer. Başkanın görevinin sona ermesiyle birlikte başkan yardımcılığı görevi de sona erer. (4) İzinsiz ve özürsüz olarak üst üste üç toplantıya katılmayan veya en az altı ay süreyle izinli olan üyenin üyeliği kendiliğinden düşer. Herhangi bir nedenle boşalan üyelik için, aynı usulle yeni üye görevlendirilir. (5) Gerekli görülmesi halinde çalışmaların verimliliğini sağlamak amacıyla farklı bilim alanları için alt kurullar oluşturulabilir. (6) Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulunun sekretaryası, Üniversite Hukuk Müşavirliği tarafından yürütülür. Kurulun görevleri MADDE 10- (1) Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulunun görevleri şunlardır: a) Bilimsel araştırma önerilerini etik kurallar açısından değerlendirmek, b) Etik ihlal iddialarını incelemek ve inceleme kapsamında Rektörlük aracılığıyla gerektiğinde bilirkişi veya uzman görüşü almak, ilgili kişi ve kurumlarla yazışmalar yapmak, bilgi istemek ve inceleme kapsamında gerekli diğer işlemleri yapmak ve tavsiye kararını Rektöre bildirmek, c) Araştırma ve yayın etiği konularında etik dışı eylemleri önlemek için, Üniversite ve bağlı birimlerinin personeli ile öğrencilerine yönelik eğitici faaliyetlerin düzenlenmesini sağlamak üzere Rektöre önerilerde bulunmak. -4-

5 Kurulun toplantı usul ve esasları MADDE 11 (1) Kurul, Başkanın daveti üzerine toplanır. Başkanın katılmadığı toplantılarda başkan yardımcısı, Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu toplantılarına başkanlık eder. Toplantılar en az üye tam sayısının üçte ikisinin katılımıyla yapılır ve üye tam sayısının salt çoğunluğuyla karar alınır. Kurula iletilen başvurular ilk toplantıda değerlendirilmeye alınır. Kurul üyeleri kendileri veya daha önce birlikte çalışma yaptıkları kişilerle ilgili etik ihlali iddialarının görüşüldüğü toplantılara katılamazlar. (2) Kurul, çalışmalarını bizzat yürütür. Ancak gerek görülen durumlarda, incelenmekte olan konu ile ilgili olarak, Üniversite içi ya da dışındaki kişi ve kuruluşlardan bilirkişi görüşü alınması hususunda karar verilebilir. (3) Hakkında etik ihlali incelemesi yapılan kişinin, lisansüstü tez danışmanları, doçentlik sınavlarında görev almış jüri üyeleri, ilgili ile aynı anabilim dalında görevli öğretim elemanları, ilgilinin eşi, üçüncü derece dahil kan ve sıhrî hısımları ve ilgili ile arasında husumet olduğu bilinen şahıslar bilirkişi olamazlar. (4) Birden fazla bilirkişi atanması halinde her bilirkişi ayrı rapor düzenler. (5) Bilirkişiler dosya kendilerine ulaştığı tarihten itibaren bir ay içerisinde konuya ilişkin raporlarını hazırlayıp kurula ibraz ederler. Bu süre bir defaya mahsus olmak üzere en çok bir ay uzatılabilir. (6) Her bir başvuru için kurul üyeleri arasından bir raportör tayin edilebilir. Raportör, konuyla ilgili bilgi ve belgelere dayalı olarak hazırladığı raporu görüşülmek üzere Kurula sunar. Kurula başvuru ve kurulun çalışma esasları MADDE 12- (1) Üniversiteye ulaşan bilimsel araştırma önerisi ve etik ihlal iddiaları Kurulda incelenir. (2) Bilimsel araştırma önerisi ve etik ihlal iddiaları ile ilgili tüm bilgi ve belgeler kurula iletilir. (3) Kurul başvuru koşulları ve usulleri ile ilgili form ve kılavuzları hazırlar. Kurula gelen araştırma önerileri, ilk toplantıda başvuru sırasıyla değerlendirilmeye alınır. Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulunca alınan nihai kararlar inceleme raporu niteliğinde olup, bu kararlar onaylanmak ya da başka bir karar alınmak üzere Rektöre sunulur. (4) Bilimsel araştırma önerisi eğer başvurudan önce uygulamaya konulmuş ise (veri toplama işlemleri başlatılmış) çalışmalar değerlendirilmeye alınmaz. Kurul üyelerine ait araştırma önerileri görüşülürken, öneri sahibi üye görüşmelerine katılmaz ve oy kullanamaz. (5) Kurul tarafından düzeltilmesi veya eksiklerinin tamamlanmasına karar verilen araştırma önerileri, araştırmacılar tarafından düzeltilerek/eksikleri tamamlanarak Rektörlüğe tekrar başvurusu yapılır. (6) Üniversite, gönderilen etik ihlal ile ilgili her başvuru dosyası için ayrı dosya açar. (7) Hakkında etik ihlali iddiası bulunan kişiden, iddialara ilişkin olarak savunması ile gerekli bilgi ve belgeler istenir. İlgili kişiler, Kurulun bu yöndeki isteğinin kendilerine ulaştığı tarihten itibaren 15 (onbeş) gün içerisinde yazılı savunmalarını vermedikleri takdirde, Kurul, diğer bilgi ve kanıtlara dayalı olarak karar verir. Kurul, gerekli gördüğü hallerde sözlü savunma da alabilir. (8) Üniversiteye gönderilen ve etik ihlal iddiası içeren şikayet ve ihbar dilekçelerinde, kişilerin doçentlik başvuru sürecinin devam ettiğinin de belirtilmesi halinde, hakkında etik ihlal iddiası bulunan kişinin devam eden bir doçentlik başvurusunun bulunup bulunmadığı hususu, Üniversite tarafından derhal Üniversitelerarası Kurul Başkanlığından sorulur. Üniversitelerarası Kurul Başkanlığınca devam eden doçentlik başvurusunun bulunduğunun bildirilmesi halinde, iddialar ile ilgili tüm bilgi ve belgeler Üniversitelerarası Kurul Başkanlığına gönderilir. (9) Kurul kararı üye tam sayısının salt çoğunluğu ile alınır. Kararda çekimser oy kullanılamaz. Eşitlik durumunda Başkan ya da vekilinin oyu 2 (iki) oy sayılır. Kesin karar raporu Kurul üyelerince imzalanır. Karara muhalif üye, karşı oy gerekçesini kesin karar raporuna yazmak ya -5-

6 da eklemek zorundadır. Karşı oyun varlığı halinde karşı oy yazısını da içeren kesin karar raporu Kurul görüşü olarak Rektörlüğe sunulur. (10) Başka kuruluşlarca yapılmış ya da yapılmakta olan inceleme ve soruşturmalar, bu Yönerge kapsamında yapılacak etik ihlali incelemelerine engel oluşturmaz. (11) Kurul üyeleri, uzman ve bilirkişiler yaptıkları incelemeyle ilgili edindikleri bilgi ve belgeleri açıklayamazlar. (12) Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulunun inceleme sürecinde diğer kurum ve kuruluşlarla yapacağı her türlü yazışma Rektörlük aracılığıyla yapılır. BEŞİNCİ BÖLÜM Çeşitli ve Son Hükümler İnceleme sonucunda yapılacak işlemler MADDE 13 (1) Bilimsel araştırma ve yayın etiğine aykırı eylemlerde bulunduğu tespit edilen kişiler hakkında ilgili mevzuat uyarınca gerekli disiplin işlemleri ile diğer idari, hukuki ve cezai işlemler Yükseköğretim Kurulu tarafından yapılır. (2) Etiğe aykırı eyleme konu olan eserle daha önce akademik unvan elde edilmiş ise kişi hakkında yapılan işlemler sonucunda alınan etik ihlal kararı sebebiyle bu unvanın geri alınıp alınmayacağı hususu da ilgili Yükseköğretim Kurulu tarafından değerlendirilir. (3) Etiğe aykırı eylemlerin gerçekleşmesi halinde asıl müellif, zarar gören veya hakları olumsuz etkilenen kişi ve kuruluşların rıza göstermesi ilgililerin sorumluluğunu ortadan kaldırmaz. (4) Bilimsel araştırma ve yayın etiğine aykırı bir eylemin tespit edilmesi halinde Yükseköğretim Kurulu tarafından ilgili yayının ortak yazarlarının görev yaptıkları kamu kurumuna da bilgi verilir. (5) Etik ihlal kararları en geç 1 (bir) ay içerisinde Rektörlüğe bildirilir. Zaman aşımı MADDE 14 (1) İntihal ve sahtecilik şeklindeki etik ihlallerinde inceleme başlatılması herhangi bir süre sınırlamasına tabi değildir. Ancak bunların haricindeki etik ihlallerinde eylemin gerçekleştiği tarihten itibaren 10 (on) yıl geçtikten sonra etik inceleme yapılamaz. (2) İntihal ve sahtecilik haricindeki diğer etik ihlallerinde, etik ihlal teşkil eden eylemin Rektörlük tarafından öğrenildiği tarihten itibaren 1 (bir) yıl içinde etik inceleme başlatılmaması halinde, etik ihlali iddiası incelenemez. Gizlilik MADDE 15 (1) Kurulun etik ihlali iddiasıyla ilgili toplantılarının içerikleri, Kurul kararına dayanak oluşturan belgeler, yazışmalar ve Kurul kararları, genel düzenlemeler dışında gizlidir. (2) Kurulun etik ihlaline ilişkin tespitleri hakkında, bu Yönergede belirtilen kişi, birim ve kuruluşlar ile başvuru sahibinden başkasına bilgi verilemez. Yeniden inceleme MADDE 16 (1) Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulunda daha önce incelenen ve esası hakkında bir karar verilen eserlere ilişkin aynı iddialarla yapılan başvurularda yeniden bir inceleme yapılamaz. Bu halde eserlerin ve eserlere ilişkin iddiaların tamamen aynı olduğunun ilgili Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulunca tespit edilmesi gerekmektedir. Etik ihlallerine ilişkin kayıtlar MADDE 17 (1) Kurul kararları ve ilişkili belgeler, Rektörlük tarafından gizlilik ilkesine riayet edilmek suretiyle uygun bir şekilde dosyalanıp saklanır. -6-

7 (2) Doçentlik sınavına başvuruda bulunan adaylar dışında kalan kişiler hakkındaki bilimsel araştırma ve yayın etiğine ilişkin şikayet ve ihbarlar, iddiada bulunulan kişinin, eylemi gerçekleştirdiği sırada bağlı bulunduğu Üniversite tarafından değerlendirilerek karara bağlanır. Bulunmayan hükümler MADDE 18- (1) Bu Yönergede yer almayan konularda, Yükseköğretim Kurumları Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi hükümleri uygulanır. Yürürlük MADDE 19 (1) Bu Yönerge, Senatoda kabul edildiği tarihte yürürlüğe girer. Yürütme MADDE 20 (1) Bu Yönerge hükümlerini Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi Rektörü yürütür tarih ve 26/186 sayılı Senato Kararı ile kabul edildi. -7-