T.C. İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 DÜZEY 2 BÖLGESİ (GAZİANTEP-ADIYAMAN-KİLİS) MEVCUT DURUM TESPİTİ

Transkript

1 T.C. İPEKYOLU KALKINMA AJANSI TRC1 DÜZEY 2 BÖLGESİ (GAZİANTEP-ADIYAMAN-KİLİS) MEVCUT DURUM TESPİTİ Ocak 2014

2 İÇİNDEKİLER TABLOLAR DİZİNİ... IV ŞEKİLLER DİZİNİ... X HARİTALAR DİZİNİ... XIII KISALTMALAR... XVI MEVCUT DURUM TESPİTİ SOSYAL YAPI Demografİk Yapı Nüfus Nüfus Artış Hızı İlçelerin Nüfus Büyüklüğü Nüfusun Yaş ve Cinsiyet Yapısı Göç Kentsel- Kırsal Nüfus İstİhdam ve İşsİzlİk İşgücü İstihdam İşsizlik Eğİtİm Sağlık Sosyal Sermaye ve Kurumsal KAPASİTE Sosyal Sermaye Kurumsal Kapasite Üniversiteler Kültür Müzeler Sinema Tiyatro Kütüphane Kültürel Organizasyonlar Diğer Kültürel Faaliyetler Medya Yöresel Ürünler ve El Sanatlarında Marka ve Coğrafi İşaretler İKTİSADİ YAPI Mİllî Gelİr ve Vergİ SANAYİ Girişim Sayıları TRC1 Bölgesi İmalat Sanayi Firmaları Organize Sanayi Bölgeleri TRC1 Bölgesi Küçük Sanayi Siteleri Diğer Sanayi Bölgeleri Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler AR-GE VE TEKNOLOJİ I

3 2.4. TİCARET Kişi Başı İhracat ve İthalat Dış Ticaret Hacimleri İhracat İthalat Lojİstİk Lojistik Merkez ve Lojistik Köy TRC1 Bölgesi nde Lojistik Lojistik ve Ulaşım Tarım Turİzm Fİnans Sektörü ve Fİnansal Hİzmetlere Erİşİm Mevduat Krediler Bankalar EnerJİ Enerji Elektrik Enerjisi Güneş Enerjisi Rüzgâr Enerjisi Petrol Doğalgaz Biyokütle Madencİlİk Gaziantep İli Maden Kaynakları Adıyaman İli Maden Kaynakları Kilis İli Maden Kaynakları ÇEVRE VE ALTYAPI Doğal Kaynaklar Enerji Kaynakları Biyolojik Çeşitlilik Çevre Arazi Kullanım Durumu Hava Kalitesi Katı Atık Yönetimi Altyapı Ulaşım Alt Yapı Hizmetleri Kentleşme Rİsk Durumu Deprem Heyelan ve Çığ Sel Yangın Fırtına II

4 4. BİLGİ İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ KAYNAKLAR III

5 TABLOLAR DİZİNİ Tablo 1: TRC1 Bölge İllerinin Nüfusları, Tablo 2:TRC1 Bölgesi nin Nüfus ve Nüfus Yoğunluğu Bakımından Düzey 2 Bölgeleri Arasındaki Yeri, Tablo 3: Genç Nüfusun Toplam Nüfus İçindeki Oranı, Tablo 4: Yıllık Nüfus Artış Hızı ( )... 4 Tablo 5: Gaziantep Nüfus Artışı... 4 Tablo 6: İlçelerin Nüfus Artış Hızı... 5 Tablo 7: İlçe Nüfusları, Tablo 8: TRC1 Bölgesi Toplam Doğurganlık Hızı... 7 Tablo 9: Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü... 8 Tablo 10: İlçelerin Hanehalkı Büyüklüğü, Tablo 11: Nüfus Projeksiyonu... 9 Tablo 12: Nüfusun Cinsiyet Yapısı, Tablo 13: Yaş Gruplarının Toplam Nüfusa Oranı, Tablo 14: Toplam Yaş Bağımlılık Oranları (%) Tablo 15: İllere Göre Bebek Ölüm Hızı ( ) Tablo 16: TRC1 Bölgesi Medyan Yaş Ortalaması Tablo 17: İllerin Aldığı Göç Tablo 18: İllerin Verdiği Göç Tablo 19: Nüfusa Kayıtlı Olduğu Yer TRC1 Olup Başka Yerde İkamet Edenler ve Nüfusa Kayıtlı Olduğu Yer TRC1 Dışı Olup TRC1 de İkamet Edenlerin Dağılımı, Tablo 20: TRC1 Bölgesi ve Türkiye Kentleşme Oranları Tablo 21: İl Bazında İşgücüne Katılma Oranı Tablo 22: Yaş Gruplarına Göre Kayıtlı İşgücü, Tablo23: Öğrenim Durumlarına Göre Kayıtlı İşgücü, Tablo 24: İl Bazında İstihdam Oranı Tablo 25: Yaş Gruplarına ve İllere Göre İşe Yerleştirmeler, Tablo26: Kurumlara Göre İşe Yerleştirmeler, Tablo 27: Öğrenim Durumuna Göre İşe Yerleştirmeler Tablo 29: Gaziantep İli Yıllara Göre Asgari Ücret (TL) Tablo 30: Yıllara ve İlçelere Göre İşyeri ve Sigortalı Sayısı, Gaziantep Tablo 31: Yıllara ve İlçelere Göre İşyeri ve Sigortalı Sayısı, Adıyaman Tablo 32: Yıllara ve İlçelere Göre İşyeri ve Sigortalı Sayısı, Kilis Tablo 33: Düzey 2 Bölgeleri İşsizlik Oranı Sıralaması, Tablo 34: İl Bazında İşsizlik Oranları Tablo35: Yaş Gruplarına ve İllere Göre Kayıtlı İşsizler, Tablo 36: İşsizlerin Öğrenim Durumu ve Cinsiyete Göre Dağılımı, Tablo 37: Okuma-Yazma Bilmeyenlerin Toplam Nüfusa Oranı (6 Yaş ve Üzeri Nüfus) (%) Tablo 38: Okuma Yazma Bilmeyen Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı Tablo 39: Eğitim Sektörü Gelişmişlik Sıralaması Tablo 40: Net Okullaşma Oranları Tablo 41: Genel Eğitim Göstergeleri Tablo 42: Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayısı, Tablo 43: Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayısı, Tablo 44: Türkiye de Okul Öncesi Okullaşma Oranları Tablo 45:TRC1 Bölgesi Ortaöğretim Demografik Durumu, Tablo 46: TRC1 Bölgesi Örgün Ortaöğretimde Gelişme Trendi Tablo 47: TRC1 Bölgesi Ortaöğretim Net Okullaşma Oranı, Tablo 48:TRC1 Bölgesi Ortaöğretim Öğrenci Dağılımı, 2013 (%) Tablo 49:TRC1 Bölgesi Ortaöğretimde Devamsızlık, Sınıf Tekrarı ve Okul Terki Oranları (%) (Resmi) Tablo 50: TRC1Bölgesi Ortaöğretim Eğitim Ortamları (Resmi, ) Tablo 51: TRC1 Bölgesi Ortaöğretim Okul Dağılımı ve Kamu Yatırımları Tablo 52: TRC1 Bölgesi Ortaöğretimde Pansiyon, Burs ve Taşımalı Eğitim (Resmi, ) Tablo 53: Ortaöğretimden Yükseköğretime Geçiş, Tablo 54: Nüfusa Göre Ortaöğretim Mezuniyeti (%), Tablo 55: Ortaöğretimde Öğretmen Durumu (Resmi, ) IV

6 Tablo 56: Yükseköğretim Göstergeleri Tablo 57: 15 Yaş Üzeri Yüksek Öğrenim Mezun Durumu, Tablo 57: Bölge Üniversitelerinin Toplam Yayın Sayısına Göre Sıralaması, Tablo 58: Ortalama Eğitim Süresi, Tablo 59: İlçelere Göre Eğitim Süresi, Tablo 60: Düzey2 Bölgeleri Eğitim Süresi Sıralaması, Tablo 61: Yaş Gruplarına Göre Çocuk Nüfusu, Tablo 62: Sağlık Sektörü Gelişmişlik Sıralaması Tablo 63: Yüz Bin Kişi Başına Düşen Sağlık Personeli Sayısı, Tablo 64: Eczane ve On Bin Kişi Başına Düşen Eczane Sayısı, Mayıs Tablo 65: TRC1 Hastane Sayısı, Tablo 66: Düzey 2 Bölgeleri Yatak Sayıları ve Yüz Bin Kişi Başına Düşen Hastane Yatak Sayısı, Tablo 67: Yüz Bin Kişi Başına Düşen Hastane/ Yatak Sayısı Tablo 68: TRC1 Bölgesi Seçmen Sayısı ve Seçimlere Katılım Oranı, Tablo 69: TRC1 Bölgesi nde Bulunan Derneklerin Amaca Göre Dağılımı, Tablo 70: Toplam Üye/Kadın/26 Yaş Altı Üye Sayısı Tablo 71: TRC1 Bölgesi Esnaf, İşyeri, Oda Listesi, Ağustos Tablo 72: Nedenlerine Göre İntiharlar, Tablo 73: Düzey 2 Bölgeleri Yüz Bin Kişi Başına Düşen Hükümlü Sayısı, Tablo 74: TRC1 Bölge İlleri Valilikleri Tarafından Uygulanan SODES Proje Sayıları, Bileşenleri ve Aktarılan Kaynak Miktarı Tablo 75: Gaziantep Üniversitesi Genel Bilgiler Tablo 76: Zirve Üniversitesi Genel Bilgiler Tablo 77: Hasan Kalyoncu Üniversitesi Genel Bilgiler Tablo 77: Sanko Üniversitesi Genel Bilgiler Tablo 78: Adıyaman Üniversitesi Genel Bilgiler Tablo 79: Kilis 7 Aralık Üniversitesi Genel Bilgiler Tablo 80:Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ne Bağlı Müzeler ve Ziyaretçi Sayıları Tablo 81: TRC1 Bölgesi'nde Bulunan Özel Müzeler Tablo 82: TRC1 Bölgesi İlleri Sinema Salonu, Koltuk, Seyirci, Gösteri Başına Düşen Seyirci Sayısı 73 Tablo 83: TRC1 Bölgesi Tiyatro Salonu, Tiyatro Koltuk, Gösteri, Seyirci Sayısı Tablo 84: TRC1 Bölgesi Halk Kütüphaneleri Tablo 85: Kütüphaneye Kayıtlı Üye Sayısının Nüfusa Oranı, Tablo 86: TRC1 İlleri Festivaller, Şenlikler ve Organizasyonlar Tablo 87. Orkestra, Koro ve Toplulukların TRC1 Bölgesi'nde Çıktıkları Turneler, Tablo 88: Kültür ve Turizm Bakanlığı'na Bağlı/Devredilen Kültür ve Sanat Merkezleri Tablo 89: Gaziantep'te Bulunan Kültür Merkezleri ve Salonlar Tablo 90: TRC1 Bölgesi Yazılı Medya İstatistikleri Tablo 91: Yöresel Ürünler ve El Sanatlarında Marka ve Coğrafi İşaretler Sayısı Tablo 1: TRC1 Bölgesi İlleri Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sırası Tablo 2: TRC1 Bölgesi İlçeleri Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sırası ve Gelişmişlik Endeksi, Tablo 3: Cari Fiyatlarla Kişi Başına Düşen Gayri Safi Yurtiçi Hasıla, Tablo 4: Cari Fiyatlarla Kişi Başına Düşen Gayri Safi Katma Değer (milyon TL), Tablo 5: Cari Fiyatlarla Bölgesel GSKD (İktisadi Faaliyet Kollarına Göre-Milyon TL) Tablo 6: Gayri Safi Bölgesel Hasıla (Bin $) Tablo 7: Kişi Başı Gayri Safi Bölgesel Hasıla ($) Tablo 8: Yıllar İtibarıyla Genel Bütçe Vergi Gelirleri Tablo 9: Kişi Başına Düşen Kurumlar Vergisi (TL) * Tablo 10: Kişi Başına Düşen Gelir Vergisi (TL) ** Tablo 102: Yıllar İtibarıyla Ekonomik Faaliyetlere (ISIC, Rev.3) Göre İhracat (Bin $) * Tablo 103: 2012 Yılı İş Kayıtlarına Göre Girişim Sayıları - İlk 10 İl, Mayıs Tablo 104: İmalat Sanayi Kolları ve İstihdam Sınıflamasına Göre Gaziantep Sanayi İşletmeleri,Mayıs Tablo 105: İmalat Sanayi Kolları ve İstihdam Sınıflamasına Göre Adıyaman Sanayi İşletmeleri,Mayıs Tablo 106: İmalat Sanayi Kolları ve İstihdam Sınıflamasına Göre Kilis Sanayi İşletmeleri, Mayıs Tablo 107: TRC1 Bölgesi nde Faal Durumda Olan OSB'ler, V

7 Tablo 108: TRC1 Bölgesi'nde Faaliyet Gösteren Organize Sanayi Bölgeleri Tablo 109: TRC1 Bölgesi'nde Faaliyet Gösteren Küçük Sanayi Siteleri Tablo 110: Gaziantep Serbest Bölgesi İstihdam Verileri Tablo 111: Gaziantep Serbest Bölgesi ndeki İşlem Hacimleri Tablo 112: Gaziantep Serbest Bölgesi Yıllar İtibarıyla Ticaret Hacimleri Tablo 113: TRC1 Bölgesi ve İllerinde Kullanım Yerlerine Göre Elektrik Tüketimi, Tablo 114: TRC1 Bölgesi Yıllara Göre OSB Elektrik Dağıtım Bedelleri Tablo 115: Kurulan, Kapanan ve Tasfiye Edilen Şirket İstatistikleri, Tablo 116: TRC1 Bölgesi İşletme ve KOBİ Sayıları İle Ülke Sıralaması Tablo 117: Gaziantep'te Üretilen Bazı Ürünlerin Türkiye'den Aldığı Pay (%) Tablo 118: Gaziantep'in Tarım ve Tarıma Dayalı Sanayi Ürünleri Bazında Türkiye'den Aldığı Pay Tablo 119: Adıyaman'da Üretilen Bazı Ürünlerin Türkiye'den Aldığı Pay (%) Tablo 120: Kilis'te Üretilen Bazı Ürünlerin Türkiye'den Aldığı Pay (%) Tablo 1: Patent Başvurusunda Bulunan İllerin Başvuru Sayılarına Göre Sıralaması Tablo 2: Patent Başvuru Sayılarının Yıllara Göre Değişimi Tablo 3: Faydalı Model Başvurusunda Bulunan İllerin Başvuru Sayılarına Göre Sıralaması Tablo 4: Faydalı Model Başvuru Sayılarının Yıllara Göre Değişimi Tablo 5: Marka Başvurusunda Bulunan İllerin Başvuru Sayılarına Göre Sıralaması Tablo 6: Marka Başvuru Sayılarının Yıllara Göre Değişimi Tablo 7: Endüstriyel Tasarım Başvurusunda Bulunan İllerin Tasarım Sayılarına Göre Sıralaması Tablo 8: Endüstriyel Tasarım Başvuru Sayılarının Yıllara Göre Değişimi Tablo 9: TRC1 Bölgesi Marka, Patent, Faydalı Model Başvuru ve Endüstriyel Tasarım Sayıları Tablo 11: TÜBİTAK Teydeb Destek Programları Kapsamında Gaziantep İline Ait Proje Başvuru ve Destek Verileri Tablo 12: Gaziantep Teknopark'a Ait Genel Bilgiler Tablo 133: Kişi Başı İhracat Değerleri, Tablo 2: Dış Ticaret Hacimleri ve İhracatın İthalatı Karşılama Oranlarına Göre Bölgeler, Tablo 3: Dış Ticaret Değişim Oranları, Tablo 5: TRC1 Bölgesi'nin Yıllara Göre İhracatı (Bin $) Tablo 6: En Fazla İhracat Yapan 10 İl Arasında Gaziantep in Yeri, Tablo 7: Gaziantep Tarafından En Çok İhraç Edilen İlk 20 Fasıl Tablo 8: Adıyaman Tarafından En Çok İhraç Edilen İlk 20 Fasıl Tablo 9: Kilis Tarafından En Çok İhraç Edilen İlk 20 Fasıl Tablo 10: TRC1 Bölgesi İhracatçı Firma Dağılımı Tablo 11: İlk Bin İhracatçı Firma Dağılımında Öne Çıkan İller Tablo 12: Sektörlere Göre Ülke Genelinde İlk Üçte Yer Alan Firmalar, 2013* Tablo 14: En Çok İstihdam Sağlayan İlk 20 Şirket, Tablo 15: Türkiye'nin En Büyük Sanayicileri Sıralamasında Yer Alan Gaziantepli Firma Sayısı Tablo 16: Gaziantep'in İhracatında Başlıca Ülkeler, Tablo 17: Gaziantep-Mal Gruplarına Göre En Fazla İhracat Gerçekleştirilen İlk 10 Ülke, Tablo 18: Adıyaman'ın İhracatında Başlıca Ülkeler, Tablo 19: Adıyaman -Mal Gruplarına Göre En Fazla İhracat Gerçekleştirilen İlk 10 Ülke, Tablo 20: Kilis'in İhracatında Başlıca Ülkeler, Tablo 21: Kilis Mal Gruplarına Göre En Fazla İhracat Gerçekleştirilen İlk 10 Ülke, Tablo 22: İllere Göre Rekabet Gücü En Yüksek 5 Sektör Tablo 23: İhracatın Teknolojik Dağılımı (%) Tablo 24: İllere Göre Orta ve İleri Teknolojili Mal İhracatı, Tablo 25: Gaziantep İhracatta Çeşitlilik Performansı Tablo 26: Adıyaman İhracatta Çeşitlilik Performansı Tablo 27: Kilis İhracatta Çeşitlilik Performansı Tablo 28: İhracatta Sıradanlık Durumu Tablo 29: İhracatta Sofistikasyon Durumu Tablo 30: İllere Göre Pazar Payı Değişimin Unsurları (Yüz Binde) Tablo 31: İllere Göre Pazar Payı Değişimin Unsurları (Ülke İçindeki Sırası) Tablo 32: İllere Göre Nitelikli Sıçrama Kabiliyeti Tablo 33: Gelişmesi Muhtemel Sektörler Tablo 164: TRC1 Bölgesi'nin Yıllara Göre İthalatı (Bin $) VI

8 Tablo 165: En Fazla İthalat Yapan 10 İl Arasında TRC1 Bölgesi İllerinin Yeri Tablo 166:Gaziantep Tarafından En Çok İthal Edilen İlk 20 Fasıl Tablo 167: Adıyaman Tarafından En Çok İthal Edilen İlk 20 Fasıl Tablo 168: Kilis Tarafından En Çok İthal Edilen İlk 20 Fasıl Tablo 169: Gaziantep'in Başlıca İthalat Partnerleri, Tablo 170: Adıyaman'ın Başlıca İthalat Partnerleri, Tablo 171: Kilis'in Başlıca İthalat Partnerleri, Tablo 172: Lojistik Performans İndeksi Dünya Sıralaması, Tablo 173: Türkiye Lojistik Performans İndeksi ( ) Tablo 174: TRC1 Bölgesi Dış Ticaret İstatistikleri ( ) Tablo 176: GAP Bölgesi İçinde Yük ve Ağır Araç Trafiği, Tablo 177: GAP İllerinin Gelen ve Giden Trafik Hacimleri, Tablo178: GAP Bölgesi ile GAP ın En Çok Yük Aldığı 10 İl Arasındaki Yük Hareketleri, Tablo 179: GAP Bölgesi ile GAP ın En Çok Yük Gönderdiği 10 İl Arasındaki Yük Hareketleri, Tablo180: TRC1 Bölgesi İstasyonların Sınır Kapılarına Uzaklığı (km), Tablo 181: TRC1 Bölgesi Demiryolu Taşıma Verileri, Tablo 182: Gaziantep Havalimanı Yük Trafiği (Bagaj+Kargo+Posta) (Ton), Tablo 186: Tarım Sektörünün Gayri Safi Milli Hasıla İçindeki Payı Tablo 187:TRC1 Bölgesi Tarımsal İhracat Verileri ($), Tablo 188: TRC1 Bölgesi Tarım Alanlarının Dağılımı (dekar) Tablo 189: Kullanım Kabiliyetlerine ve Toprak Sınıflarına Göre Arazi Dağılımı Tablo 190: Türkiye ve TRC1 Bölgesi Tarımsal Sulama Durumu Tablo 191: Düzey 2 Bölgelerine Göre Bitkisel Üretim Değeri, Tablo 192: TRC1 Bölgesi Bitkisel Ürünlerin Üretim Miktarları, Tablo 193: TRC1 Bölgesi Gruplara Göre Sebze Üretimi (ton), Tablo 194: TRC1 Bölgesi Seçilmiş Sebze Ürünleri Üretimi, Tablo 195: TRC1 Bölgesi nde Gruplara Göre Meyve Üretimi, Tablo 196: Türkiye'nin Antep Fıstığı Üretiminde Dünyadaki Yeri Tablo 197: Türkiye deki İllerin Antep Fıstığı Üretimi, Tablo 198: TRC1 İlçeleri Fıstık Üretimi (ton) Tablo 199: TRC1 Bölgesi Üzüm Üretimi ve Yetiştirilen Üzüm Çeşidi, Tablo 200: TRC1 İlçelerinde Üzüm Üretimi (ton), Tablo 201: Düzey 2 Bölgeleri Zeytin Üretimi Sıralaması, Tablo 203: TRC1 İlçelerinin Zeytin Üretimi(ton), Tablo 204: TRC1 İlleri Örtü Alan Miktarı (ha), Tablo 205: Örtü Alanlarında Elde Edilen Üretim, Tablo 206: Organik Tarım Alanları Düzey 2 Bölgeleri Sıralaması, Tablo 207: TRC1 İlleri Organik Tarım Alanı Miktarı, Tablo 208: İller Bazında Organik Tarım Ürünü Miktarı (ton), Tablo 209: Et, Süt ve Bal Üretiminde Türkiye nin Dünya ve Avrupa daki Yeri, Tablo 210: TRC1 İllerinde Bulunan Büyükbaş Hayvan Sayısı, Tablo 211: TRC1 İllerinde Bulunan Küçükbaş Hayvan Sayısı, Tablo 212: TRC1 İlleri Hayvan Cinsine Göre Süt Üretimi (ton), Tablo 214: TRC1 İllerinde Bulunan Kümes Hayvanı Sayısı, Tablo 215: TRC1 Bölgesi nde Bal Üretimi ve Koloni Sayısı, Tablo 216: Adıyaman İlinde Üretilen Tatlı Su Balığı Türleri ve Üretim Miktarları Tablo 217: Adıyaman İlinde Bulunan Tatlı Su Balığı Üreten Tesisler ve Kapasiteleri, Tablo 218: TRC1 İllerinde Bulunan Tarımsal Kredi Kooperatifleri Sayısı ve Adları, Tablo 219: TRC1 İllerinde Bulunan Diğer Kooperatiflerin Sayısı Tablo 220: TRC1 İllerinde Bulunan Üretici Birliklerinin Sayısı, Tablo 3: Ürün Bazında Üretici Birliklerinin Sayısı, Tablo 221: TRC1 İl ve İlçeleri Su Üreticileri Birlikleri Dağılımı, Tablo 222: Gelen Turist Sayısı Sıralamasında İlk 10 Ülke (milyon kişi) Tablo 223: Ülkelerin Elde Ettikleri Turizm Gelirleri (milyar dolar) Tablo 224: Türkiye Turizm Gelirleri ve Ziyaretçi Sayısının Yıllara Göre Dağılımı, Tablo 225: Gelen Yabancı Ziyaretçilerin Ülkelere Göre Dağılımı, Tablo 226: Sınır Kapılarından Giriş Yapan Yabancı Ziyaretçi Sayıları, VII

9 Tablo 227: Turizm Yatırımı, Turizm İşletmesi ve Belediye İşletme Belgeli Tesis, Oda ve Yatak Sayıları, Tablo 228: Turizm Tesislerine Geliş ve Geceleme Sayıları (Turizm ve Belediye Belgeli), Tablo 229: Turizm Tesisleri Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk Oranları, Tablo 230: TRC1 ve Komşu Bölgelerin (TR63, TR52, TRC62) Tesise Geliş Sayısı, Geceleme Sayısı, Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk Oranları, Tablo 10: TRC1 Bölgesi Sit Alanları Sayıları, Tablo 231: Tasarruf Mevduatının Toplam Mevduat İçindeki Oranı (%) Tablo 232: Kişi Başına Düşen Tasarruf Mevduatının Toplam Mevduat İçindeki Oranı (%) Tablo 233: Yıllara Göre Toplam Nakdi Krediler (Bin TL) Tablo 234: Yıllara Göre Takipteki Alacakların Toplam Nakdi Krediler İçerisindeki Payı (%) Tablo 235: Yıllara Göre Gayrinakdi Krediler (Bin TL) Tablo 236: Sektörlere ve Yıllara Göre Nakdi Krediler (Bin TL) Tablo 239: İllere Göre Şubeye Düşen Kişi Sayısı, Tablo 238: Sahiplik Grubuna Göre Banka Şube Sayıları, Tablo 240: İnternet Bankacılığında Aktif Müşteri Sayıları (Kişi) Tablo 241: İnternet Bankacılığında Aktif Kurumsal Müşteri Sayıları (Şirket Sayısı) Tablo 242: İllerdeki Bankalar ve Şube Sayıları, Tablo 243: Karkamış HES ve Bazı Teknik Bilgiler, Tablo 244: Karkamış HES, Yıllara Göre Üretim Tablo 245: Gaziantep Elektrik Üretimi Tablo 246: Adıyaman Elektrik Üretimi Tablo 247: Gaziantep Elektrik Üretim Lisansları, Tablo 248: Adıyaman Elektrik Üretim Lisansları, Tablo 249: Gaziantep Elektrik Dağıtım Hattı Tablo 250: Adıyaman Elektrik Dağıtım Hattı Tablo 251: Kilis Elektrik Dağıtım Hattı Tablo 252: TRC1 Bölgesi Elektrik Abone Sayıları Tablo 253: TRC1 Bölgesi Yıllara Göre OSB Elektrik Dağıtım Bedelleri Tablo254: Kişi Başına Elektrik Tüketimi, Tablo255: TRC1 Bölgesi Kişi Başına Sanayi, Mesken ve Toplam Elektrik Tüketiminin Değişimi. 222 Tablo 256: Elektrik Tüketiminin Sektörel Dağılımı, Tablo 257: Petrol Sahalarına Göre Üretim Miktarları Tablo 258: TRC1 İlleri Doğalgaz Faaliyetleri Tablo 1: Gaziantep Debi Ölçümleri Yapılan Tablo 1: Gaziantep Akarsularının Yıllık Debileri, Tablo 2: Gaziantep'te Yer Alan Doğal Göletler, Barajlar ve Doğal Göllerin Su Yüzeyleri, Tablo 3: Gaziantep'te Yer Alan Proje Aşamasındaki Göletler, Tablo 4: Adıyaman Başlıca Akarsuları ve Özellikleri, Tablo 5: Adıyaman'da Yer Alan Mevcut Sulama Göletleri, Tablo 6: Kilis'te Yer Alan Akarsular, Tablo 7: Kilis'te Yer Alan Mevcut Sulama Göletleri, Tablo8: TRC1 Bölgesi Orman Alanı (ha), Tablo 9: Gaziantep Tarım ve Tarım Dışı Alan Miktarları (ha), Tablo 10: Hava Kalitesi İndeksi Tablo 11: Temel Kirletici için Hava Kalitesi İndeksi Değerleri [µg/m 3 ] Tablo12: Gaziantep İli Yıllık PM10 ve SO2 Ortalamaları (µg/m 3 ) Tablo 13: Adıyaman İli Yıllık PM10 ve SO2 Ortalamaları (µg/m 3 ) Tablo 14: Kilis İli Yıllık PM10 ve SO2 Ortalamaları (µg/m 3 ) Tablo 15: Türkiye ve Avrupa Birliği Kükürtdioksit ve Partikül Madde için Uygulanan Sınır Değerleri Tablo16: Gaziantep'te Bulunan Bertaraf Tesisleri Sayıları, Tablo 17: Adıyaman'da Bulunan Bertaraf Tesisleri Sayıları, Tablo 18: Kilis'te Bulunan Bertaraf Tesisleri Sayıları, Tablo 19: TRC1 Bölgesi Yol Ağı Durumu ve Uzunlukları (km), Tablo 20: TRC1 Bölgesi Devlet ve İl Yollarının Satıh Cinslerine Göre Uzunlukları (km), Tablo 21: Gaziantep Yıllar İtibarıyla Hizmete Açık Otoyollar, Tablo 22: Gaziantep İli Karayolu Çalışmaları, Tablo 23: Gaziantep İli Motorlu Kara Taşıtları İstatistikleri, VIII

10 Tablo 24: Adıyaman İli Karayolu Çalışmaları, Tablo 25: Adıyaman İli Motorlu Kara Taşıtları İstatistikleri, Tablo 26: Kilis İli Karayolu Çalışmaları, Tablo 27: Kilis İli Motorlu Kara Taşıtları İstatistikleri, Tablo28: Türkiye ve Düzey 2 Bölgeleri Motorlu Kara Taşıtları İstatistikleri, Tablo 29: TRC1 Bölgesi Demiryolu Anahat Uzunlukları (km), Tablo 30: TCDD 6. Bölge Mevcut Hat Durumu, Tablo 31: Gaziantep Havalimanı İstatistik Verileri, Tablo 32: Adıyaman Havalimanı İstatistik Verileri, Tablo 33: TRC1 Bölgesi Kanalizasyon Şebekesi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusu, Tablo 34: Atık Arıtma İstatistikleri, Tablo 35: TRC1 Bölgesi Atık Su Arıtma Tesisleri ve Hizmet Verilen Nüfus Oranı, Tablo 36: Temin Edilen Günlük Su Miktarı, Tablo 37: İçme Suyu Hizmeti Verilen Nüfus, Tablo 38: TRC1 Bölgesi Kırsal-Kentsel Nüfusu, Tablo 292: İBBS Düzey 1'e Göre Bireylerin* Bilgisayar ve İnternet Kullanım Oranı (%) Tablo 293: İBBS Düzey 1'e Göre Son 12 Ay* İçinde Kişisel Amaçla Kamu Kurum/Kuruluşlarıyla İletişimde İnterneti Kullanma Oranı (%) Tablo 294: Sabit Genişbant İnternet Abone Sayısı ve Penetrasyonun Yıllar İçindeki Değişimi IX

11 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 1: TRC1 Bölge İllerinin Nüfus Ağırlıkları... 1 Şekil 2:TRC1 Bölgesi ve Türkiye Nüfusunun Tarihsel Gelişimi ( ) ve 2023 Projeksiyonu 2 Şekil 3: Nüfus Artış Hızı ( )... 4 Şekil 4: TRC1 Bölgesi Yaş ve Cinsiyete Göre Nüfus Piramidi, Şekil 5: Türkiye Yaş ve Cinsiyete Göre Nüfus Piramidi, Şekil 6: Düzey 2 Bölgeleri Net Göç Hızı ( ), Şekil 7: Kurumsal Olmayan Nüfusun İşgücüne Katılma Oranı Şekil 8: Eğitim Durumlarına Göre İşgücüne Katılma Oranları, Şekil 9: TRC1 Bölgesi İşgücüne Dahil Olmama Nedenleri Şekil 10: Kurumsal Olmayan Nüfusun Cinsiyete Göre İşgücüne Katılma Oranı, Şekil 11: Kurumsal Olmayan Nüfusun İstihdam Oranı Şekil 12: İstihdam Oranlarının Cinsiyete ve Yıllara Göre Değişimi Şekil 13: Eğitim Durumuna Göre İstihdam Oranları, Şekil 14: TRC1 Bölgesi İstihdamın İşteki Durumu Şekil 15: TRC1 Bölgesi İstihdamın İşteki Durumu Şekil 16: TRC1 Bölgesi Sektörel İstihdam Payları (%) Şekil 17: TRC1 Bölgesi Sektörel İstihdam (Kişi) Şekil 18: Cinsiyet ve Sektöre Göre İstihdam, Şekil 19: TRC1 Bölgesi Kurumsal Olmayan Nüfusun Yıllara Göre İşsizlik Oranları Şekil 20: Yaş Gruplarına Göre İşsizlik Oranları Şekil 21: TRC1 Bölgesi Eğitim Durumu ve Cinsiyete Göre İşsizlik Oranları, Şekil 22: Düzey 2 Bölgeleri Okuma Yazma Bilen Oranı/Toplam (6 yaş ve üzeri), Şekil 23: TRC1 Okuma Yazma Bilmeyen Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı, Şekil 24: Okullaşma Oranları, Şekil 25:TRC1Bölgesi Dernek Sayısı Dağılımı, Şekil 26: Genel Seçim Katılım Oranları (%), Şekil 27: Düzey 2 Bölgelerinde Suçun İşlendiği Yer ve Suç Türüne Göre Ceza İnfaz Kurumlarına Giren Hükümlüler Şekil 28: TRC1 Bölgesi Müzeleri Eser Dağılımları, Şekil 1: Cari Fiyatlarla Kişi Başına Düşen Gayri Safi Katma Değer Şekil 30: Ekonomik Faaliyetlere (ISIC, Rev.3) Göre İhracat (Bin $), Şekil 31: TRC1 Bölgesi Sayıları, Şekil 32:Gaziantep Organize Sanayi Bölgelerindeki Firmaların Sektörel Dağılımı, Şekil 33:Adıyaman Organize Sanayi Bölgesindeki Firmaların Sektörel Dağılımı, Şekil 34: Kilis Organize Sanayi Bölgesindeki Firmaların Sektörel Dağılımı, Şekil 35:Gaziantep Serbest Bölgesi'nde Faaliyet Gösteren Ruhsatlı Firmaların Sektörel Dağılımı, Şekil 36: Yıllara Göre Gaziantep Toplam Sanayi Elektrik Tüketimi (MWh) Şekil 37: Yıllara Göre Gaziantep Organize Sanayi Bölgeleri Aylık Elektrik Tüketim Ortalamaları (MWh) Şekil 38: GaziantepOrganize Sanayi Bölgeleri Yıllara Göre Toplam Doğalgaz Tüketimi ve Aylık Doğalgaz Tüketim Ortalamaları (m 3 ) Şekil 39: Gaziantep İşletme ve KOBİ Sayıları Şekil 40: Adıyaman İşletme ve KOBİ Sayıları Şekil 41: Kilis İşletme ve KOBİ Sayıları Şekil 42: TRC1 Bölgesi Yıllara Göre Patent Başvuru Sayıları Şekil 43: TRC1 Bölgesi Yıllara Göre Faydalı Model Başvuru Sayıları Şekil 44: TRC1 Bölgesi Yıllara Göre Marka Başvuru Sayıları Şekil 45: TRC1 Bölgesi Yıllara Göre Endüstriyel Tasarım Başvuru Sayıları Şekil 46: Yılları Arası TÜBİTAK Desteklerine Başvuran Projelerin İllere Göre Dağılımı Şekil 47: TÜBİTAK Tarafından Dağıtılan Hibe Desteklerinin İllere Göre Dağılımı ( ) Şekil 48: Dış Ticaret Hacimlerine Göre İlk Yedi Bölge ($), Şekil 49: TRC1 Bölgesi'nin Yıllara Göre İhracatı (Bin $) ve İllerin Bölge İhracatından Aldığı Pay 127 Şekil 50: Gaziantep'in Yıllara Göre İhracatı Şekil 51: Gaziantep'te En Çok İhraç Edilen İlk Beş Fasılın Toplam İhracattan Aldığı Pay, Şekil 52: Adıyaman'ın Yıllara Göre İhracatı Şekil 53: Adıyaman'daEn Çok İhraç Edilen İlk Beş Fasılın Toplam İhracattan Aldığı Pay, X

12 Şekil 54: Kilis'in Yıllara Göre İhracatı Şekil 55: Kilis'teEn Çok İhraç Edilen İlk Beş Fasılın Toplam İhracattan Aldığı Pay, Şekil 56: İlk 1000 İhracatçı Firmanın İllere Göre Dağılımı Şekil 57:Gaziantep İhracatının İhracatçı Firmalara Göre Dağılımı, Şekil 59: TRC1 Bölgesi'nin Yıllara Göre İthalatı Şekil 60: İllerinTRC1 Bölgesi İthalatından Aldığı Pay, Şekil 61: Gaziantep Yıllara Göre İthalat Şekil 62: En Çok İthal Edilen İlk Beş Faslın Toplam İthalattan Aldığı Pay, Şekil 63: Adıyaman Yıllara Göre İthalat Şekil 64: En Çok İthal Edilen İlk Beş Faslın Toplam İthalattan Aldığı Pay, Şekil 65: Kilis Yıllara Göre İthalat Şekil 66: En Çok İthal Edilen İlk Beş Faslın Toplam İthalattan Aldığı Pay, Şekil 67: TRC1 Bölgesi Ulaşım Ağı, Şekil 68: Güney Doğu Anadolu Sınır Kapıları Haritası, Şekil 69: GAP Bölgesi İçindeki Yük Hareketleri (bin ton/yıl), Şekil 70: Tek Modlu ve Çok Modlu Taşımacılığın Mesafe/Maliyet Analizi Şekil 71: İntermodalite, Şekil 72: Gaziantep Serbest Bölgesi Şekil 73: TRC1 İllerinde Antep Fıstığı Üretimi (ton) Şekil 73: TRC1 İllerinde Zeytin Üretimi (ton) Şekil 74: Türkiye de Organik Tarımsal Üretim Miktarı (ton) Şekil 75: Düzey 1 Bölgeleri Organik Tarım Üretimi (ton), Şekil 76: TRC1 ve Komşu Bölgelerin Tesise Geliş ve Geceleme Sayısı, Şekil 77: Toplam Mevduatın Yıllara Göre Değişimi (Bin TL) Şekil 78: Tasarruf Mevduatının Yıllara Göre Değişimi Şekil 79: Kişi Başına Düşen Nakdi Kredinin Yıllara Göre Değişimi Şekil 79: TRC1 Bölgesi 2013 Yılı Nakdi Kredilerin Sektörlere Göre Dağılımı Şekil 79: 2013 Yılı Tekstil ve Tekstil Ürünleri Sektörü Nakdi Kredilerinin İllere Göre Dağılımı Şekil 80: Yıllara Göre Banka Şube Sayıları Şekil 81: Yıllara Göre Şubeye Düşen Kişi Sayısı Şekil 81: Şubeye Düşen Kişi Sayısı, Şekil 82: Türkiye İl Bazında Toplam Elektrik Tüketimleri Dağılım Haritası Şekil 83: Türkiye Kişi Başına Düşen Elektrik Tüketimi Dağılım Haritası Şekil 84:Yıllara Göre Toplam Elektrik Tüketimindeki Değişim, Şekil 85: Yıllara Göre Sanayi İşletmeleri Elektrik Tüketimindeki Değişim, Şekil 86: Yıllara Göre Ticarethanelerde Elektrik Tüketimindeki Değişim, Şekil 87: Yıllara Göre Mesken Elektrik Tüketimindeki Değişim, Şekil 88: Yıllara Göre Tarımsal Sulama Elektrik Tüketimindeki Değişim, Şekil 89: Türkiye Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası Şekil 90: Türkiye-Günlük Toplam Güneşlenme Süresi Şekil 91: Türkiye-Günlük Toplam Güneş Radyasyonu Şekil 92: Gaziantep Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası Şekil 93: Gaziantep-Günlük Toplam Güneşlenme Süresi Şekil 94: Gaziantep-Günlük Toplam Güneş Radyasyonu Şekil 95: Adıyaman Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası Şekil 96:Adıyaman-Günlük Toplam Güneşlenme Süresi Şekil 97: Adıyaman-Günlük Toplam Güneş Radyasyonu Şekil 98: Kilis Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası Şekil 99:Kilis-Günlük Toplam Güneşlenme Süresi Şekil 100:Kilis-Günlük Toplam Güneş Radyasyonu Şekil 101: Türkiye Rüzgâr Atlası Şekil 102: Gaziantep Rüzgâr Enerji Santrali Kurulabilir Alanlar Şekil 103: Gaziantep Rüzgâr Kapasite Faktörü Haritası Şekil 104: Adıyaman Rüzgâr enerji santrali kurulabilir alanlar(gri renkli alanlara rüzgâr santralıkurulamayacağı kabul edilmiştir) Şekil 105: Adıyaman Rüzgâr Kapasite Faktörü Haritası Şekil 106: Kilis Rüzgâr enerji santrali kurulabilir alanlar Şekil 107: Kilis Rüzgâr Kapasite Faktörü Haritası Şekil 108:Petrol Kuyusu Şematiği XI

13 Şekil 109: Doğalgaz Dağıtım Faaliyeti Durum Haritası Şekil 110: Gaziantep İli Maden Haritası Şekil 111: Adıyaman İli Maden Haritası Şekil 112: Kilis İli Maden Haritası Şekil 1: Gaziantep İli Arazi Kullanımı, Şekil 2: Adıyaman İli Arazi Kullanımı, Şekil 3: Kilis İli Arazi Kullanımı, Şekil 4: Gaziantep Hermann Jansen (1938) ve Kemal Ahmet Aru Kemali Söylemezoğlu (1950) Planları Şekil 5: İbrahimli Kentsel Gelişme Alanının Doğusundaki Yerleşme Yapısı Şekil 6: Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Yakın Çevresi Fay Hatları ve Meydana Gelen Tarihsel Depremler Şekil 7: Gaziantep Deprem Haritası Şekil 8: Adıyaman Deprem Haritası Şekil 9: Kilis Deprem Haritası Şekil 119: Türkiye ADSL PenetrasyonHaritası Şekil 120: Türkiye Sabit Telefon Abone Sayısı ve Penetrasyonun Yıllar İçindeki Değişimi Şekil 121: Türkiye Mobil Telefon Abone Sayısı ve Penetrasyonun Yıllar İçindeki Değişimi Şekil 122: Gaziantep Sabit Telefon Abone Sayısı ve Penetrasyonun Yıllar İçindeki Değişimi Şekil 123: Gaziantep Mobil Telefon Abone Sayısı ve Penetrasyonun Yıllar İçindeki Değişimi Şekil 124: Adıyaman Sabit Telefon Abone Sayısı ve Penetrasyonun Yıllar İçindeki Değişimi Şekil 125: Adıyaman Mobil Telefon Abone Sayısı ve Penetrasyonun Yıllar İçindeki Değişimi Şekil 126: Kilis Sabit Telefon Abone Sayısı ve Penetrasyonun Yıllar İçindeki Değişimi Şekil 127: Kilis Mobil Telefon Abone Sayısı ve Penetrasyonun Yıllar İçindeki Değişimi Şekil 128: Türkiye Sabit Genişbant İnternet Abone Sayısı ve Penetrasyonu Değişimi Şekil 129: Gaziantep Sabit Genişbant İnternet Abone Sayısı ve Penetrasyonu Değişimi Şekil 130: Adıyaman Sabit Genişbant İnternet Abone Sayısı ve Penetrasyonu Şekil 131: Kilis Sabit Genişbant İnternet Abone Sayısı ve Penetrasyonu Şekil 132: Türkiye Mobil Genişbant İnternet Abone Sayısı ve Penetrasyonu Değişimi Şekil 133: Gaziantep Mobil Genişbant İnternet Abone Sayısı ve Penetrasyonu Değişimi Şekil 134: Adıyaman Mobil Genişbant İnternet Abone Sayısı ve Penetrasyonu Değişimi Şekil 135: Kilis Mobil Genişbant İnternet Abone Sayısı ve Penetrasyonu Değişimi XII

14 HARİTALAR DİZİNİ Harita 1: İlçelere Göre Nüfus Dağılımı, Harita 2: İlçelere Göre Nüfus Yoğunluğu... 6 Harita 3: İllere Göre Doğurganlık Hızı... 7 Harita 4: İlçelere Göre Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü... 8 Harita 5: İlçelere Göre Nüfusun Yaş Grupları Dağılımı Harita 6: İllere Göre Bebek Ölüm Hızı Harita 7: TRC1 Bölgesi'nin Aldığı Göç Harita 8: TRC1 Bölgesi'nin Verdiği Göç Harita 9: İllere Göre Net Göç Hızı ( ), Harita 10: İlçelere Göre Kentsel-Kırsal Nüfus Harita 11: TRC1 Bölgesi Kayıtlı İşgücü, Harita 12: İstihdam Edilen Kişi Sayısı, Harita 13: İlçelere Göre SGK ya Kayıtlı Sigortalı Sayısı, Harita 16: TRC1 Bölgesi Kayıtlı İşsiz Sayısı, Harita 17: İlçelere Göre Okur Yazar Oranı, Harita 18: İlçelere Göre Okuma Yazma Bilmeyen Kadın Oranı (6 yaş ve üzeri), Harita 19: TRC1 Bölgesi İlköğretim Ortaöğretim Okullaşma Oranları, Harita 20: İlçelere Göre Öğrenci Öğretmen Derslik Sayıları Harita 22: TRC1 Bölgesi Okul Öncesi Okullaşma Oranları Derslik Başına Öğrenci Sayısı, Harita 24: İlçelere Göre Ortalama Eğitim Süresi, Harita 21: TRC1 Bölgesi Doktor Başına Düşen Nüfus Sayısı, Harita 26: TRC1 Bölgesi Eczane Sayısı Eczane Başına Düşen Nüfus Sayısı, Mayıs Harita 27: TRC1 Bölgesi Hastane Yatak Sayıları, Harita 28: Düzey 2 Bölgeleri Sosyal Sermaye Endeksi Harita 29: TRC1 Bölgesi Sinema Koltuk Sayıları, Harita 30: TRC1 Bölgesi Tiyatro Koltuk Sayıları Harita 31: TRC1 Bölgesi Halk Kütüphaneleri Sayıları XIII

15 Harita 32: TRC1 Bölgesi Faal OSB Varlık Durumu ve Doluluk Oranları Harita 33: TRC1 Bölgesi KSS Varlık Durumu ve Doluluk Oranları Harita 34: TRC1 Bölgesi Dış Ticaret Hacimleri Harita 35: TRC1 Bölgesi İhracat Büyüklükleri ve Değişim Oranları Harita 36: TRC1 Bölgesi İhracatında Öne Çıkan Ülkeler Harita 33: TRC1 Bölgesi İthalatında Öne Çıkan Ülkeler XIV

16 Harita 34: Türkiye Lojistik Merkezleri, Harita 39: İlçelere Göre Toplam İşlenen Tarım Alanı (ha) Harita 42: TRC1 İlçeleri Antep Fıstığı Üretim Payları Harita 48: TRC1 Bölgesi Petrol ve Doğalgaz Hatları XV

17 KISALTMALAR AB ABD ADNKS ADSL AHCI AR-GE ATEKS BAE BDDK BSK BTK DHMİ DPT DSİ DSYMB EKOSEP EPDK EÜAŞ FAOSTAT GAİB GAOSB GAP GASBAŞ GASKİ GAZU GEODA GİDEM GSBH GSKD GSMH GSYİH GTB GTO HES HKİ HKÜ ISIC ISTAT İBBS İKA İSO İŞKUR KGM KKTC Avrupa Birliği Amerika Birleşik Devletleri Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Asimetrik Sayısal Abone Hattı Sanat ve İnsani Bilimler Atıf Dizini Araştırma- Geliştirme Adıyaman Tekstil ve Hazır Giyim Kümesi Birleşik Arap Emirlikleri Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu Bitümlü Sıcak Karışım Bilgi Teknolojileri İletişim Kurulu Devlet Hava Meydanları İşletmesi Devlet Planlama Teşkilatı Devlet Su İşleri Türkiye Damızlık Sığır Yetiştiricileri Merkez Birliği Ekonomik ve Sosyal Entegrasyon Projesi Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu Elektrik Üretim Anonim Şirketi Gıda ve Tarım Organizasyonu Birlikleri İstatistik Verileri Gaziantep İhracatçılar Birliği Gaziantep Organize Sanayi Bölgesi Güneydoğu Anadolu Projesi Gaziantep Serbest Bölgesi Kurucu ve İşleticisi Anonim Şirketi Gaziantep Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Gaziantep Üniversitesi Çeşitli İstatistiki Verilerin Harita Üzerine İşlenerek Mekânsal Analiz Yapılmasını Sağlayan Bilgisayar Programı Girişimci Destekleme Merkezi Gayri Safi Bölgesel Hasıla Gayri Safi Katma Değer Gayri Safi Milli Hasıla Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Gaziantep Ticaret Odası Hidroelektrik Santrali Hayat Kalitesi İndeksi Hasan Kalyoncu Üniversitesi Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararası Sanayi Sınıflaması İran Fıstık Birliği İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırılması İpekyolu Kalkınma Ajansı İstanbul Sanayi Odası Türkiye İş Kurumu Karayolları Genel Müdürlüğü Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti XVI

18 KOBİ KOOP. KOSGEB KSS KÜSGEM KÜSGET MESS MEVKA MGM MTA MYO ODTÜ OSB RES RO-LA RO-RO SCADA SCI SEGE SGK SMS SODES SSCI STK SUYMERBİR TC TCDD TEDGEM TEİAŞ TEKMER TESK TEYDEP TİM TKB TOBB TPAO TPE TRC1 TTNET TÜBİTAK TÜBİTAK-MAM TÜGEM TÜİK TÜRKONFED UND Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletme Kooperatif Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı Küçük Sanayi Sitesi Küçük Sanayi Geliştirme Merkezi Küçük Sanayi Geliştirme Teşkilatı Türkiye Metal Sanayicileri Sendikası Mevlana Kalkınma Ajansı Meteoroloji Genel Müdürlüğü Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Meslek Yüksek Okulu Orta Doğu Teknik Üniversitesi Organize Sanayi Bölgesi Rüzgâr Enerji Santrali Kamyonların Trene Yüklenmesi Kamyonların Gemiye Yüklenmesi Danışmalı Kontrol ve Veri Toplama Sistemi Doğa Bilimleri Atıf Dizini Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi Sosyal Güvenlik Kurumu Kısa Mesaj Hizmeti Sosyal Destek Projesi Sosyal Bilimler Atıf Dizini Sivil Toplum Kuruluşu Su Ürünleri Yetiştiricileri Üretici Merkez Birliği Türkiye Cumhuriyeti Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğü Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi Teknoloji Geliştirme Merkezi Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu Teknoloji ve Yenilik Destek Programları Başkanlığı Türkiye İhracatçılar Meclisi Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Türk Patent Enstitüsü İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırılması Tanımları Arasında Gaziantep, Adıyaman ve Kilis İllerini Sınıflandıran Kod Türk Telekom Net Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırmalar Kurumu TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Türkiye İstatistik Kurumu Türk Girişim ve İş Dünyası Konfederasyonu Uluslararası Nakliyeciler Derneği XVII

19 UNESCO UNWTO URAP ÜSİGEM VGM YEGM YÖK Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü Üniversitelerin Akademik Performans Sıralaması Üniversite Sanayi İşbirliği Merkezi Vakıflar Genel Müdürlüğü Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü Yüksek Öğretim Kurumu XVIII

20 GİRİŞ Vizyonu Yaşam kalitesi yüksek, beşeri sermayesi güçlü, rekabetçi ve yenilikçi, Orta Doğu nun bölgesel merkezi İpekyolu olarak belirlenen TRC1 Bölge Planı; 1. Mevcut Durum Tespiti, 2. Mevcut Durum Analizi, 3. Bölge Planı ( ) isimli dokümanlardan oluşmakla birlikte söz konusu plan, durum tespiti ve analizleri ile birlikte bir bütün olarak ele alınmıştır. Bu dokümanda genel olarak, bölgenin mevcut durumuna ilişkin sosyal ve ekonomik göstergeler değerlendirilerek, analizlere ve plan kapsamında oluşturulacak gelişme hedeflerine yönelik çalışmalara temel oluşturacak bölgenin mevcut durumu ortaya konmuştur. MEVCUT DURUM TESPİTİ 1. SOSYAL YAPI 1.1. DEMOGRAFİK YAPI Nüfus TRC1 Bölgesi ,28 km 2 lik yüzölçümü ile Türkiye nin %1,9 km 2 lik alanını kaplamakla beraber Türkiye nüfusunun %3,3 ünü oluşturmaktadır yılı nüfus sayımına göre, olan bölge toplam nüfusunun %72,2'si Gaziantep te, %22,9 u Adıyaman da, %4,9 u Kilis te yaşamaktadır. Türkiye de 1970 lerde nüfusu bir milyonu geçen il sayısı 5 iken, 2000 yılında bu illerin sayısı 18 e, 2013 yılında 20 ye ulaşmıştır. TRC1 Bölgesi illerinden Gaziantep de nüfusu bir milyonu geçen iller arasındadır. Gaziantep, GAP Bölgesi nin nüfusu en fazla olan ilidir. Nüfus hareketleri genel olarak sosyal ve ekonomik imkânların yoğun olduğu şehirlere doğru yönelmektedir. Gaziantep in büyükşehir ve sanayi kenti olması çevresindeki nüfus hareketini de yönlendirmiştir. Düzey 2 Bölgeleri içerisinde toplam nüfus açısından TRC1 Bölgesi 13. sırada yer almaktadır. Bölge, nüfus yoğunluğu bakımından 5. sırada ve Türkiye ortalamasının üzerindedir. Nüfus yoğunluğu bakımından en yoğun il 270 kişi/km 2 ile Gaziantep (81 il içerisinde 4. sırada), takiben 90 kişi/km 2 ile Kilis (81 il içerisinde 26. sırada) ve son olarak 85 kişi/km 2 ile Adıyaman'dır (81 il içerisinde 28. sırada). %22,9 %4,9 %72,2 Gaziantep Adıyaman Kilis Şekil 1: TRC1 Bölge İllerinin Nüfus Ağırlıkları Kaynak: TÜİK ADNKS Tablo 1: TRC1 Bölge İllerinin Nüfusları, 2014 İl Toplam Nüfus Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Türkiye Kaynak: TÜİK ADNKS,

21 Milyon kişi Milyon kişi 3,500 3,00 2, ,00 1,500 1,00,500, TRC1 Nüfus (Sol Eksen) Türkiye Nüfus (Sağ Eksen) Şekil 2:TRC1 Bölgesi ve Türkiye Nüfusunun Tarihsel Gelişimi ( ) ve 2023 Projeksiyonu Kaynak: TÜİK yılları arasında yapılan genel nüfus sayımlarına göre, TRC1 Bölgesi nin nüfusu ciddi bir artış göstermiştir yılında olan nüfus 2013 yılında olmuştur ve 1990 yılları arasındaki sayımlarda Gaziantep e bağlı bir ilçe olan Kilis, 2000 yılında nüfusla il olmuştur. Kilis te son 13 yılda yaklaşık on dört kişilik bir artış söz konusu olmuştur. Adıyaman ili nüfusunda 2000 yılına kadar periyodik artışlar gerçekleşmiş, 2010 genel nüfus sayımında ise nüfus yaklaşık %5 oranında düşmüştür. Gaziantep tüm dönemlerde istikrarlı bir nüfus artışı sergilemiştir. Gaziantep in sanayi kenti ve cazibe merkezi olması nedeniyle Adıyaman ve Kilis illerindeki nüfus gelişmeleri göç olgusu ile açıklanabilir. Tablo 2:TRC1 Bölgesi nin Nüfus ve Nüfus Yoğunluğu Bakımından Düzey 2 Bölgeleri Arasındaki Yeri, 2013 Sıra Bölge Kodu Bölge Adı Toplam Nüfus Sıra Bölge Kodu Bölge Adı Nüfus Yoğunluğu (km 2 /kişi) TR Türkiye TR10 İstanbul TR10 İstanbul TR31 İzmir TR51 Ankara TR51 Ankara TR31 İzmir TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova TR62 Adana, Mersin TRC1 Gaziantep, Adıyaman, Kilis TR41 6 TR42 Bursa, Eskişehir, Bilecik Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova TR TR41 Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye Bursa, Eskişehir, Bilecik 7 TRC2 Şanlıurfa, Diyarbakır TR62 Adana, Mersin

22 8 TR63 9 TR33 Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak TR81 Zonguldak, Karabük, Bartın TRC2 Şanlıurfa, Diyarbakır TR32 Aydın, Denizli, Muğla TR Türkiye TR61 12 TR83 13 TRC1 14 TR90 Antalya, Isparta, Burdur Samsun, Tokat, Çorum, Amasya Gaziantep, Adıyaman, Kilis Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane TR32 Aydın, Denizli, Muğla TR TRC TR61 15 TR72 Kayseri, Sivas, Yozgat TR90 16 TR52 Konya, Karaman TR83 17 TRC3 18 TRB2 19 TRB1 Mardin, Batman, Şırnak, Siirt Van, Muş, Bitlis, Hakkâri Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli Tekirdağ, Edirne, Kırklareli Mardin, Batman, Şırnak, Siirt Antalya, Isparta, Burdur Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane Samsun, Tokat, Çorum, Amasya TR22 Balıkesir, Çanakkale TR TRB2 Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak Van, Muş, Bitlis, Hakkâri 20 TR22 Balıkesir, Çanakkale TR52 Konya, Karaman TR21 22 TR71 23 TRA2 24 TRA1 25 TR81 26 TR82 Kaynak: TÜİK ADNKS Tekirdağ, Edirne, Kırklareli Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan Erzurum, Erzincan, Bayburt Zonguldak, Karabük, Bartın Kastamonu, Çankırı, Sinop TR TRB TR TRA TR TRA1 Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli Kayseri, Sivas, Yozgat Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan Kastamonu, Çankırı, Sinop Erzurum, Erzincan, Bayburt Tablo 3: Genç Nüfusun Toplam Nüfus İçindeki Oranı, 2013 İl Toplam Nüfus Genç nüfus (15-24 yaş) Genç Nüfusun Toplam Nüfus İçindeki Oranı (%) Gaziantep ,6 Adıyaman ,5 Kilis ,0 TRC ,2 Türkiye ,6 Kaynak TÜİK ADNKS 3

23 Bölge ve illerin genç nüfusunun (15-24 yaş) toplam nüfusa oranı Türkiye ortalamasının üzerindedir. TRC1 Bölgesi nde genç nüfus oranı en fazla olan il %20 oran ile Kilis tir. Ardından %19,5 ile Adıyaman, %17,6 ile Gaziantep gelmektedir (Tablo 3) Nüfus Artış Hızı TRC1 Bölgesi nin son beş yıla ilişkin nüfus artış hızı Türkiye ortalamasının üzerinde seyretmiştir. Son beş yılın nüfus artış hızına bakıldığında bir dalgalanma söz konusudur. İller bazında bakıldığında Gaziantep nüfus artış hızında Türkiye ortalamasının üzerinde iken, Adıyaman ve Kilis illeri bu ortalamanın oldukça altındadır (Tablo 4) yılında Kilis in nüfus artış hızı eksi değerdedir. Tablo 4: Yıllık Nüfus Artış Hızı ( ) Gaziantep 25,38 28,08 30,59 25,87 24,63 Adıyaman 5,81 4,17 5,06 2,24 3,23 Kilis 9,16 8,41 10,64-1,06 33,74 TRC1 19,63 21,17 23,39 18, Türkiye 14,5 15,88 13,49 12,01 13,66 Kaynak: TÜİK ADNKS TRC1 Türkiye 14,5 15,88 13,49 12,01 13,66 19,63 21,17 23,39 18,9 20, Şekil 3: Nüfus Artış Hızı ( ) Kaynak: TÜİK ADNKS Nüfus artışı konusunda 2012 yılında TRC1 Bölgesi nde göreli bir düşüş söz konusu iken 2013 yılında nüfus artış hızı yükselmiş olup en ciddi atağı Kilis gerçekleştirmiştir. Tablo 5: Gaziantep Nüfus Artışı Sıra İl Nüfus Artışı (%) 1 Gaziantep ,5 2 İstanbul ,3 3 Tekirdağ ,2 4 Kocaeli ,0 5 Şırnak ,6 4

24 6 Yalova ,6 7 Bursa ,0 8 Ankara ,9 9 Antalya ,5 10 Şanlıurfa ,8 Kaynak: TÜİK, ADNKS Tablo 5 ten de anlaşıldığı üzere, yılları arasında illerin nüfus artışı incelendiğinde, Gaziantep nüfus artışı sıralamasında %43,5 artışla ilk sırada yer almaktadır. Tablo 6: İlçelerin Nüfus Artış Hızı Gaziantep Yıllık Nüfus Artış Hızı ( ) Adıyaman Yıllık Nüfus Artış Hızı ( ) Kilis Yıllık Nüfus Artış Hızı ( ) Araban 0,3 Merkez 18,9 Merkez 38,0 İslahiye -0,3 Besni -13,6 Elbeyli 88,2 Karkamış 22,9 Çelikhan 17,1 Musabeyli -7,1 Nizip -1,7 Gerger -48,6 Polateli -3,1 Nurdağı 6,3 Gölbaşı -24,9 Oğuzeli 26,5 Kâhta 0,6 Şahinbey 27,3 Samsat 15,7 Şehitkâmil 31,8 Sincik -15,6 Yavuzeli 6,9 Tut -14,2 Kaynak: TÜİK, İlçelerin Nüfus Büyüklüğü 2013 ADNKS verilerine göre, TRC1 Bölgesi nin en büyük ilçeleri Şahinbey, Şehitkamil ve Adıyaman Merkez; en az nüfusa sahip ilçeler ise Polateli, Elbeyli ve Samsat ilçeleridir (Harita 1). Harita 1: İlçelere Göre Nüfus Dağılımı,

25 Kaynak: TÜİK ADNKS Tablo 7: İlçe Nüfusları, 2013 Gaziantep Nüfus Adıyaman Nüfus Kilis Nüfus Araban Merkez Merkez İslahiye Besni Elbeyli Karkamış Çelikhan Musabeyli Nizip Gerger Polateli Nurdağı Gölbaşı Oğuzeli Kâhta Şahinbey Samsat Şehitkâmil Sincik Yavuzeli Tut Kaynak: TÜİK, ADNKS Harita 2: İlçelere Göre Nüfus Yoğunluğu 6

26 Kaynak: TÜİK ADNKS Adıyaman ve Kilis illerinde doğurganlık hızı ülke ortalamasının üzerinde olmasına rağmen, nüfus artış hızının ülke ortalamasının altında kalması, söz konusu illerin göç vermesiyle ilgili olduğu ifade edilebilir. Bunun sonucu olarak hanehalkı büyüklüğü ülke ortalamasının üzerindedir. Tablo 8: TRC1 Bölgesi Toplam Doğurganlık Hızı Gaziantep 3,13 3,05 3,00 3,10 3,11 Adıyaman 2,75 2,78 2,76 2,76 2,72 Kilis 2,90 2,96 2,78 2,89 2,92 TRC1 3,01 2,97 2,92 3,00 3,00 Güneydoğu Anadolu Bölgesi 3,57 3,55 3,45 3,49 3,42 Türkiye 2,08 2,06 2,02 2,08 2,07 Kaynak: TÜİK Harita 3: İllere Göre Doğurganlık Hızı 7

27 Kaynak: TÜİK 2013 yılı verilerine göre, ortalama hanehalkı büyüklüğünün en yüksek olduğu il 4,7 kişi ile Adıyaman olup, ardından 4,5 ile Gaziantep ve 4 kişi ile Kilis gelmektedir (Tablo 9). Tablo 9: Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü Bölge Adı Gaziantep 5,23 4,7 4,6 4,5 Adıyaman 6,26 5,1 4,9 4,7 Kilis 5,05 4,4 4,2 4,0 Türkiye 4,5 3,8 3,7 3,6 Kaynak: TÜİK İlçelerin hanehalkı büyüklüğüne bakıldığında, Adıyaman ın Sincik ilçesi 6,5 ortalama hanehalkı büyüklüğü değeri bakımından en yüksek ilçe olup, hanehalkı büyüklüğü en düşük olan ilçenin ise 3,8 değeri ile Adıyaman ın Gölbaşı ilçesi olduğu görülmektedir. Tablo 10: İlçelerin Hanehalkı Büyüklüğü, 2013 Gaziantep Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü Adıyaman Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü 8 Kilis Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü Araban 4,95 Merkez 4,69 Merkez 3,90 İslahiye 4,43 Besni 4,31 Elbeyli 4,36 Karkamış 4,48 Çelikhan 4,75 Musabeyli 4,57 Nizip 4,41 Gerger 5,54 Polateli 4,56 Nurdağı 4,48 Gölbaşı 3,85 Oğuzeli 4,57 Kâhta 5,32 Şahinbey 4,31 Samsat 5,41 Şehitkâmil 4,72 Sincik 6,53 Yavuzeli 5,26 Tut 4,03 Kaynak: TÜİK Harita 4: İlçelere Göre Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü

28 Kaynak: TÜİK Tablo 11 den de anlaşıldığı gibi, 2023 yılında Türkiye nüfusunun kişi, TRC1 Bölgesi nüfusunun ise kişi olması beklenmektedir. Gaziantep ve Kilis illerinin önümüzdeki 10 yıl içerisinde nüfusunun artacağı öngörülürken Adıyaman ın nüfusu neredeyse aynı kalmaktadır. Tablo 11: Nüfus Projeksiyonu Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye Kaynak: TÜİK Nüfusun Yaş ve Cinsiyet Yapısı 2013 yılı verilerine göre, Türkiye erkek nüfusunun toplam nüfusa oranı %50,2, kadın nüfusun oranı ise %49,8 dir. TRC1 Bölgesi nde erkek nüfus oranı %50,4, kadın nüfus oranı ise %49,6 dır. Bu verilere dayanarak, bölge nüfusu cinsiyet oranının ülke geneli ile benzerlik gösterdiği ifade edilebilir. Tablo 12: Nüfusun Cinsiyet Yapısı, 2013 Toplam Nüfus Erkek Nüfus Oran (%) Kadın Nüfus Oran (%) Gaziantep , ,5 Adıyaman , ,8 Kilis , ,0 TRC , ,6 Türkiye , ,8 Kaynak: TÜİK, ADNKS 9

29 2013 Türkiye toplam nüfusunun 0-14 yaş grubunda bulunan nüfusa oranı %24,6 iken yaş grubu nüfusuna oranı %67,7 ve 65 yaş üzeri nüfusa oranı %7,7 olduğu görülmektedir. TRC1 Bölgesi toplam nüfusunun 0-14 yaş grubundaki nüfusa oranı %33; yaş grubundaki nüfusa oranı %61,7 ve 65 yaş üzeri nüfusa oranı %5,3 tür (Tablo 13). Tablo 13: Yaş Gruplarının Toplam Nüfusa Oranı, Nüfus 0-14 (%) Nüfus (%) 65+ Nüfus 65+ (%) Gaziantep , , ,8 Adıyaman , , ,5 Kilis , , ,7 TRC , , ,3 Türkiye , , ,7 Kaynak: TÜİK, ADNKS TRC1 Bölgesi nde 2013 yılı itibarıyla toplam yaş bağımlılık oranı %62,02 olup yaşlı bağımlılık oranı (65 yaş üzeri) %8,62 ve genç bağımlılık oranı (0-14 yaş grubu) %53,4 tür 1. Son beş yılın verileri karşılaştırıldığında yaşlı bağımlılık oranı artarken, genç bağımlılık oranı azalma göstermiştir ve 65 yaş üzeri nüfusun, yaş grubundaki nüfusa bağımlı olduğu teorisinden hareketle toplam bağımlılık oranı Türkiye de %47,65 iken, TRC1 Bölgesi nde bu oran %63,39 dur. Bağımlı nüfusun az olması ülke ve bölge için önem arz etmektedir. Görüldüğü gibi TRC1 Bölgesi toplam bağımlılık oranında ülke genelinin üzerindedir. Bu veri bölgede doğum oranlarının fazla olduğunu göstermektedir. Tablo 14: Toplam Yaş Bağımlılık Oranları (%) Gaziantep 65,56 65,98 65,47 64,77 64,23 63,39 Adıyaman 62,76 61,76 60,91 59,68 58,9 58,43 Kilis 65, ,81 63,45 62,7 59,68 TRC1 64,82 64,86 64,3 63,45 62,87 62,02 Türkiye 49,51 49,25 48,89 48,42 48,03 47,65 Kaynak: TÜİK 1 Toplam yaş bağımlılık oranı: yaş grubundaki her 100 kişi için 0-14 ve 65 ve daha yukarı yaş gruplarındaki kişi sayısıdır. Genç bağımlılık oranı; yaş grubundaki her 100 kişi için 0-14 yaş grubundaki kişi sayısıdır. Yaşlı bağımlılık oranı; yaş grubundaki her 100 kişi için 65 ve üzeri yaş grubundaki kişi sayısıdır. 10

30 Harita 5: İlçelere Göre Nüfusun Yaş Grupları Dağılımı Kaynak: TÜİK, ADNKS yıllarına bakıldığında, TRC1 Bölgesi nde bebek ölüm hızının Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu görülmektedir. Genel itibarıyla bebek ölüm hızının, dört yıllık süre içerisinde sağlık hizmetlerinin iyileşmesi nedeniyle düşme eğilimi gösterdiği ifade edilebilir (Tablo 15). Tablo 15: İllere Göre Bebek Ölüm Hızı ( ) Gaziantep 21, ,1 16,2 17,2 Adıyaman 17, ,6 14,3 12,9 Kilis 18,9 15,9 14,7 15,6 25,1 TRC1 20,3 17,0 16,4 15,7 16,7 Türkiye 13, ,7 11,6 10,8 Kaynak: TÜİK Türkiye de bebek ölüm hızı binde 10,8 iken TRC1 Bölgesi nde bu oran oldukça yüksektir. Kilis bebek ölüm hızı Türkiye de ilk sırada ve Gaziantep üçüncü sırada yer almaktadır. Harita 6: İllere Göre Bebek Ölüm Hızı 11

31 Kaynak: TÜİK, 2013 Şekil 4: TRC1 Bölgesi Yaş ve Cinsiyete Göre Nüfus Piramidi, 2013 Kaynak: TÜİK 12

32 Şekil 5: Türkiye Yaş ve Cinsiyete Göre Nüfus Piramidi, 2013 Kaynak: TÜİK Türkiye ve TRC1 Bölgesi nin nüfus piramitleri karşılaştırıldığında, Türkiye genelindeki nüfus yapısı giderek gelişmiş ülkelerdeki nüfus yapısına benzemekteyken, TRC1 Bölgesi nin nüfus yapısı gelişmekte olan ülkelerin nüfus yapısına yaklaşmaktadır (Şekil 4, Şekil 5).TRC1 Bölgesi yaş piramidine bakıldığında, 0-4 yaş grubu nüfusun çok olduğu görülmektedir. Bu da bölgede doğurganlık oranının yüksek olduğuna işaret etmektedir. Tablo 16: TRC1 Bölgesi Medyan Yaş Ortalaması Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Gaziantep 23,9 23,6 24,2 26,4 26,2 26,7 Adıyaman 25,1 24,7 25,6 28,8 28,6 29,1 Kilis 25,3 24,7 26,0 28,3 27,7 28,9 Türkiye 30,4 29,8 31, ,3 34,6 Kaynak: TÜİK ADNKS Medyan yaş, bir ülkenin bütün fertleri yaşlarına göre sıralandıkları takdirde tam ortaya isabet eden kişinin yaşıdır. Bu nedenle toplam nüfusun yarısı medyan yaşın altında diğer yarısı medyan yaşın üstündedir. Medyan yaş düştükçe nüfusun gençleştiği, yükseldikçe yaşlandığı anlaşılmaktadır. Türkiye medyan yaş ortalamasının 2023 e kadar giderek yükselmesi ve 34 lere kadar çıkması beklenmektedir. Bu gelişmiş ülkelerdeki medyan yaş ortalaması ile benzerlik göstermektedir. TRC1 Bölgesi nde ise 2023 e kadar medyan yaş ortalamasının yükselmesi beklenmektedir, ancak 30 un üzerine çıkmamaktadır (Tablo 16) Göç 13

33 Göç, kişilerin hayatlarının gelecekteki kısmının tamamını veya bir parçasını geçirmek üzere, tamamen yahut geçici bir süre için bir iskân ünitesinden (şehir, köy gibi) diğerine yerleşmek kaydıyla yaptıkları coğrafi yer değiştirme olayıdır 2. Net göç, belirli bir ilin aldığı göç ile verdiği göç arasındaki farktır. Belirli bir ilin aldığı göç verdiğinden fazla ise net göç pozitif, verdiği göç aldığı göçten fazla ise net göç negatiftir. Net göç hızı, göç edebilecek her bin kişi için net göç sayısıdır. Gaziantep sağladığı kentsel olanaklar ile bölgesel bir çekim odağı olarak işlev görmektedir (EKOSEP,2009). EKOSEP in yapmış olduğu saha araştırmasında; Gaziantep e yapılan göçün nedenleri ekonomik, bireysel ve ailevi nedenler olarak sıralanmıştır. Gaziantep i tercih etme nedeni olarak ekonomik, bireysel faktörlü ve ailevi nedenler ve sosyal bağlar olarak sıralanmıştır. Aynı araştırmaya göre, Gaziantep e gelen nüfusun büyük bir çoğunluğu kırsal kökenli olup kente ekonomik nedenlerle göç ettiği belirtilmiştir (EKOSEP, 2009). Düzey 2 Bölgeleri incelendiğinde, TRC1 Bölgesi nin verdiği göç aldığı göçten fazla olduğu için net göç hızının binde -3,08 olduğu görülmektedir. Tablo 17: İllerin Aldığı Göç Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1* Türkiye* Kaynak: TÜİK *Bölge içindeki illerin birbirleri arasındaki göç kapsanmamıştır. Harita 7: TRC1 Bölgesi'nin Aldığı Göç Kaynak: TÜİK verilerine dayanarak hazırlanmıştır. Tablo 18: İllerin Verdiği Göç 2 Akkayan, T., Göç ve Değişme, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1979,s.21 14

34 Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1* Türkiye* Kaynak: TÜİK *Bölge içindeki illerin birbirleri arasındaki göç kapsanmamıştır. Harita 8: TRC1 Bölgesi'nin Verdiği Göç Kaynak: TÜİK verilerine dayanarak hazırlanmıştır. 81 il içerisinde illerin aldığı göç incelendiğinde Gaziantep 11. sırada, Adıyaman 49., Kilis 79. sırada yer almaktadır. İllerin verdiği göç incelendiğinde Gaziantep 15., Adıyaman 36., Kilis 79. sırada yer almaktadır. Genel olarak Gaziantep in göç alan, Adıyaman ve Kilis illerinin ise göç veren konumda olduğu söylenebilir. 15

35 TR82 TR61 TR21 TR42 TR51 TR41 TR10 TR32 TR31 TR22 TR52 TRB1 TR33 TRC1 TR90 TR62 TR72 TR63 TR71 TRC3 TR81 TRC2 TRB2 TR83 TRA1 TRA Şekil 6: Düzey 2 Bölgeleri Net Göç Hızı ( ), Kaynak: TÜİK Harita 9: İllere Göre Net Göç Hızı ( ),

36 Kaynak: TÜİK Tablo 19: Nüfusa Kayıtlı Olduğu Yer TRC1 Olup Başka Yerde İkamet Edenler ve Nüfusa Kayıtlı Olduğu Yer TRC1 Dışı Olup TRC1 de İkamet Edenlerin Dağılımı, 2013 Nüfusa Kayıtlı Olduğu Yer TRC1 Dışı Olup,TRC1 Bölgesi'nde İkamet Edenlerin Dağılımı Nüfusa Kayıtlı Olduğu Yer TRC1 Olup, Başka Yerde İkamet Edenlerin Dağılımı Şanlıurfa İstanbul Kahramanmaraş Adana Hatay Mersin Malatya Malatya Siirt Antalya Osmaniye Ankara Van Hatay Adana İzmir Kaynak: TÜİK Nüfusa kayıtlı olunan yer dikkate alındığında TRC1 Bölgesi nde, ağırlıklı olarak Şanlıurfa, Kahramanmaraş ve Hatay illerine kayıtlı nüfus ikamet etmektedir. TRC1 Bölge nüfusu ise, ağırlıklı olarak İstanbul, Adana ve Mersin illerinde ikamet etmektedir (Tablo 19). Göç olgusunun etkisi, TRC1 Bölgesi nde yaşanmakta olan ekonomik ve sosyal sonuçlar açısından varlığını derin bir şekilde göstermektedir. Bu kapsamda, öncelikle sorunun tanımını yapabilmek için bölgesel ve kentsel kapsamda fiziki, demografik, sosyal, kültürel ve ekonomik konularda veri tabanı oluşturmak; coğrafi ve kent bilgi sistemi kurmak; mekânsal ve istatistiki verileri güncellemek ve raporlara dönüştürmek; bölgedeki kamu, sivil ve özel sektör bağlarını geliştirerek stratejiler oluşturmak ve bölgenin kalkınmasına hizmet edebilmek için bölgede Göç Araştırmaları Merkezi kurmak uygun olabilir Kentsel- Kırsal Nüfus 17

37 2012 yılı verilerine göre TRC1 Bölgesi nüfusunun %81,74 ünü kentsel nüfus, %18,26 sını kırsal nüfus oluşturmaktadır. TRC1 Bölgesi nde kentsel nüfusun en fazla olduğu il Gaziantep olup, en az olduğu il Adıyaman dır. TRC1 Bölgesi nin kentsel ve kırsal nüfus oranına bakıldığında, Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu ifade edilebilir (Tablo 20). TRC1 Bölgesi kentsel ve kırsal nüfus oranlarının değişimi bakımından, Türkiye geneline paralel bir süreç yaşamaktadır. Ülke ve bölge geneline bakıldığında, yıllar itibarıyla kentsel nüfus artış gösterirken kırsal nüfus düşmektedir. Ekonomik ve sosyal nedenlerle kır nüfusunun kente yöneldiği söylenebilir. Tablo 20: TRC1 Bölgesi ve Türkiye Kentleşme Oranları Kentsel Kırsal Kentsel Kırsal Kentsel Kırsal Kentsel Kırsal Kentsel Kırsal Gaziantep 87,93 12,07 88,29 11,71 88,74 11,26 89,18 10, Adıyaman 57,54 42,46 58,76 41,24 60,04 39,96 61,38 38,62 62,49 37,51 Kilis 69,04 30,96 69,78 30,22 70,66 29,34 71,54 28,46 72,82 27,18 TRC1 79,39 20,61 80,12 19,88 80,93 19,07 81,74 18,26 89,93 10,07 Türkiye 75,53 24,47 76,26 23,74 76,8 23,2 77,28 22,72 91,35 8,65 Kaynak: TÜİK, ADNKS Harita 10: İlçelere Göre Kentsel-Kırsal Nüfus Kaynak: TÜİK, ADNKS 1.2. İSTİHDAM VE İŞSİZLİK İşgücü 2013 yılı verilerine göre, TRC1 Bölgesi nde kurumsal olmayan sivil nüfusun 3 15 yaş ve üzerindeki kısmı yaklaşık kişidir. Bu nüfusun yaklaşık olarak i işgücünü oluştururken, bölge işgücüne katılma oranı açısından %45,3 ile Türkiye deki 26 adet Düzey 2 Bölgesi arasında 24. sırada yer almaktadır. İşgücüne katılma oranının ülke ortalaması ise %50,8 dir. 3KurumsalOlmayanNüfus: Üniversiteyurtları, yetiştirmeyurtları (yetimhane), huzurevi, özelniteliktekihastane, hapishane, kışla vb. yerlerdeikametedenlerdışındakalannüfustur (TÜİK). 18

38 yüzde (%) TRC1 Bölgesi nin işgücüne katılma oranı, yılları arasında Türkiye ortalamasının altında seyretmiştir yılında bölgenin işgücüne katılma oranı (%44,8) ile ülke ortalaması arasında 4 puanfark bulunurken, 2011 yılında bu fark 7,3 puan; 2012 yılında ise 6,4 puan olarak gerçekleşmiştir yılı TRC1 Bölgesi nin işgücüne katılma oranı %45,3 iken, TRC Düzey 1 Bölgesi olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin işgücüne katılma oranı %40,1 dir. Bu oran ile kıyaslama yapıldığı zaman TRC1 Bölgesi nin, TRC Düzey 1 Bölge ortalamasının üzerinde fakat ülke ortalaması olan %50,8 değerinin altında olduğu görülmektedir. İşgücüne Katılma Oranı ,3 46,4 46,3 46,2 41,5 40,8 40,9 39,4 46,9 43,8 47, ,8 44,8 49,9 50,0 42,6 43,6 50,8 45,3 TRC1 TR Şekil 7: Kurumsal Olmayan Nüfusun İşgücüne Katılma Oranı Kaynak: TÜİK İşgücüne katılma oranları, TRC1 Bölgesi il bazında incelendiğinde, Gaziantep in 2013 yılında işgücüne katılma oranının %46,8, Adıyaman ilinin %43,1, Kilis ilinin ise %44,5 olduğu görülmektedir. Bu oranlar 2013 yılı Türkiye işgücüne katılma oranı olan %50,8 değerinin altındadır (Tablo 21). Türkiye de işgücüne katılma oranı 2012 yılına göre 0,8 puan artarak 2013 yılında %50,8 olurken, Adıyaman ve Kilis illerinde 2011 yılına göre önemli bir düşüş yaşanmıştır. Tablo 21: İl Bazında İşgücüne Katılma Oranı Gaziantep Adıyaman Kilis İşgücüne Katılma Oranı Kaynak: TÜİK ,4 43,9 44,2 46,8 40,8 51,7 43,3 43,1 49,2 50,7 45,6 44, yılı İŞKUR a kayıtlı işgücü nüfusu verilerine göre Gaziantep ilinde erkek, kadın olmak üzere toplam ; Adıyaman ilinde erkek, kadın olmak üzere toplam ; Kilis ilinde ise erkek, kadın olmak üzere toplam kayıtlı işgücü nüfusu bulunmaktadır. Türkiye genelinde ise erkek, kadın olmak üzere toplam kayıtlı işgücü nüfusu bulunmaktadır. Bu nüfusun %3,6 sı TRC1 Bölgesi ndedir (Tablo 22). Harita 11: TRC1 Bölgesi Kayıtlı İşgücü,

39 Kaynak: İŞKUR Gaziantep ilinin İŞKUR a kayıtlı işgücü nüfusu, yaş gruplarına göre incelendiğinde erkek nüfusun %24,2 si yaş grubu aralığında, %20,4 ü yaş grubu aralığındadır yaş grubu aralığında işgücüne kayıtlı olan erkeklerin Türkiye oranı %23,6, yaş grubu aralığında işgücüne kayıtlı olan erkeklerin Türkiye oranı ise %18 dir. Gaziantep in kadın nüfusunun işgücüne kayıtlılık açısından sahip olduğu en yüksek pay ise %27,4 ile yaş grubu aralığıdır. İkinci sırayı ise %24,7 oran ile yaş grubu aralığı takip etmektedir yaş grubu aralığındaki kadınların ülke oranı %21,2, yaş grubundaki kadınların ülke oranı ise %23,6 dır. Tüm bu veriler kısaca özetlenirse, Gaziantep ilinde kayıtlı erkek işgücünün %49,4 ü yaş grubu aralığında olup Türkiye ortalaması olan %44,6 değerinin üzerinde bir orana sahiptir yaş grubu aralığındaki kayıtlı kadın işgücü oranı %56,1, Türkiye oranı ise %47,9 tur. Gaziantep ili kayıtlı kadın işgücü oranı açısından da ülke ortalamasının üzerindedir. Adıyaman ilinin ise yaş grubu aralığındaki erkek işgücü nüfusu, kayıtlı nüfusun %42,4 ünü oluşturmakta ve Türkiye ortalaması olan %44,6 değerinin altında kalmaktadır. Adıyaman ın kayıtlı kadın işgücü nüfusu ise %50,5 oranında ve yaş grubu aralığında bulunmaktadır. Adıyaman ın yaş grubu aralığında kayıtlı kadın işgücü nüfusu, Türkiye oranı olan %47,9 değerinin üzerindedir. Kilis ili, yaş grubu kayıtlı erkek işgücü nüfusu oranı %50,6 değeri ile Türkiye oranının (%44,6) oldukça üzerindedir yaş grubu kayıtlı kadın işgücü oranı ise %48,6 dır. Bu oran bakımından Kilis,ülke ortalamasının (%47,9) üzerindedir. Genel olarak bölgenin kayıtlı işgücü açısından yaş ortalaması düşüktür. Bu veri de, bölgenin önemli bir genç işgücü potansiyeline sahip olduğunu göstermektedir. Tablo 22: Yaş Gruplarına Göre Kayıtlı İşgücü, 2012 İller Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye Yaş Cinsiyet İşgücü (Kişi) Oran (%) İşgücü (Kişi) 20 Oran (%) İşgücü (Kişi) Oran (%) İşgücü (Kişi) Yaş Erkek , , , ,1 Oran (%)

40 Grupları Kadın 727 4, , , ,1 Erkek , , , , Kadın , , , ,2 Toplam Kaynak: İŞKUR Total Erkek , , , ,6 Kadın , , , ,6 Erkek , , , ,5 Kadın , , , ,4 Erkek , , , ,6 Kadın , , , ,9 Erkek , , , ,0 Kadın , , , ,1 Erkek , , , ,2 Kadın 758 4, , , ,6 Erkek , , , ,9 Kadın 360 2, , , ,6 Erkek 916 1, , , ,4 Kadın 119 0, ,1 54 1, ,0 Erkek 368 0, ,4 67 1, ,5 Kadın 67 0, ,9 34 1, ,4 Erkek 168 0,3 72 0,2 19 0, ,2 Kadın 59 0,3 63 0,4 20 0, ,2 Erkek , , , ,0 Kadın , , , ,0 Toplam TRC1 Bölgesi işgücüne dahil olan nüfus eğitim gruplarına göre incelendiğinde, okuma yazma bilmeyen grubundaki nüfusun işgücüne katılma oranı %17,1, lise altı eğitim grubundaki nüfusun işgücüne katılma oranı %45,3, lise ve dengi meslek okulu grubundaki nüfusun %53,9, yükseköğretim grubundaki nüfusun ise %82,8 olduğu görülmektedir. Şekil 8 incelendiğinde hem cinsiyete göre hem de toplam işgücüne katılma oranlarının eğitim seviyesiyle beraber arttığı görülmektedir. 21

41 yüzde (%) TRC1 Bölgesi Eğitim Durumuna Göre İşgücüne Katılma Oranı Okuma yazma bilmeyen Lise altı Lise ve dengi meslek okulu Şekil 8: Eğitim Durumlarına Göre İşgücüne Katılma Oranları, 2013 Kaynak: TÜİK Yükseköğretim Toplam Toplam 17,1 45,3 53,9 82,8 45,3 Kadın 12,1 16,1 25,7 73,9 19,8 Erkek 39,2 72, ,1 72,3 Gaziantep ilinde İŞKUR a kayıtlı erkek işgücü nüfusunun %62,3 ü ilköğretim, %21,8 i ise ortaöğretim mezunudur. Kadınların ise %33,6 sı ortaöğretim %33,5 i ilköğretim mezunudur. Adıyaman da kayıtlı erkek işgücü nüfusunun %49,2 si, kadınların ise %39,9 u ilköğretim mezunudur. Kilis te erkeklerin %60,1 i, kadınların ise %45,4 ü ilköğretim mezunudur. Rakamlardan da görüldüğü üzere, bölge illerinde kayıtlı işgücünün eğitim seviyesi oldukça düşüktür. Nitekim Türkiye de işgücüne kayıtlı erkeklerin %48,7 si, kadınların ise %37,8 i ilköğretim mezunudur. TRC1 Bölge illeri, eğitim seviyesi bakımından Türkiye ortalamasının oldukça altında kalmıştır (Tablo 23). Tablo23: Öğrenim Durumlarına Göre Kayıtlı İşgücü, 2012 İşgücü (Kişi) Eğitim Durumu Cinsiyet Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye Okuma-Yazma Bilmeyenler Okur-Yazar Olanlar İlköğretim Ortaöğretim Önlisans Lisans Yüksek Lisans Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın

42 Doktora Toplam Kaynak: İŞKUR Erkek Kadın Erkek Kadın Toplam TRC1 Bölgesi nde işgücüne dahil olmayan nüfusun işgücüne dahil olmama nedenleri incelendiğinde, 2013 yılı verilerine göre en büyük dilimi yaklaşık olarak 530 bin kişi ile ev işleriyle meşgul olanlar oluşturmaktadır (Şekil 9). Ülke genelinde olduğu gibi TRC1 Bölgesi nde de kadınların işgücüne katılma oranının kadınların ev işleriyle meşgul olmaları nedeniyle düşük olduğu belirtilebilir. Nitekim işgücü profili cinsiyet açısından incelendiğinde, TRC1 Bölgesi nde kadınların işgücüne katılma oranı %19,8 olup, Türkiye de kadınların işgücüne katılma oranı olan %30,8 değerinin oldukça altındadır. Fakat TRC1 Bölgesikadın işgücüne katılma oranı, TRC Düzey 1 Bölgesi oranı olan %14,9 ile kıyaslandığında, TRC1 Bölgesi oranınındaha yüksek olduğu görülmektedir. Türkiye ve TRC1 Bölgesi nde bu farkın oluşmasında kadının yaşlı ve çocuk bakımı ile ilgilenmesi, ev işlerinin sorumluluğunu alması ve kayıtsız işçi olarak çalışması gibi nedenler gösterilebilir. Ayrıca bölgenin kadına bakış açısı düşünüldüğünde, kadının asıl işinin ev işleriyle meşgul olmak olduğu gibi bir düşünce söz konusudur. Tüm bu sebeplerden dolayı kadın, işgücüne katılamamaktadır yılı TRC1 Bölgesi erkek nüfusunun işgücüne katılım oranı ise %72,3 ile hem TRC Düzey 1 Bölgesi nin (%67,1), hem de Türkiye oranı olan %71,5 in üzerinde bir değer aldığı görülmektedir. İşgücüne Dahil Olmama Nedenleri (Bin Kişi) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Ev işleriyle meşgul Eğitim/ Öğretim Emekli Çalışamaz halde Diğer Şekil 9: TRC1 Bölgesi İşgücüne Dahil Olmama Nedenleri Kaynak: TÜİK 23

43 yüzde (%) Cinsiyete Göre İşgücüne Katılma Oranı ,3 71, ,3 19,8 50,8 30,8 Toplam Kadın Erkek 10 0 Gaziantep, Adıyaman, Kilis (TRC1) Türkiye (TR) Şekil 10: Kurumsal Olmayan Nüfusun Cinsiyete Göre İşgücüne Katılma Oranı, 2013 Kaynak: TÜİK İstihdam TRC1 Bölgesi, istihdam oranı açısından %42 oran ile Türkiye deki 26 adet Düzey 2 Bölgesi arasında 22. sırada yer almaktadır. Bölgede istihdam edilenlerin sayısı yaklaşık olarak kişi iken bu nüfusun yaklaşık olarak ini erkekler, ini ise kadınlar oluşturmaktadır. Harita 12: İstihdam Edilen Kişi Sayısı, 2012 Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi, istihdam oranı bakımından 2004 yılından 2013 yılına kadar geçen süre zarfında Türkiye ortalamasının altında, TRC Düzey 1 Bölge ortalamasının ise üzerinde seyretmiştir yılına kadar Türkiye genelinde istihdam oranı %41 civarında seyrederken, 2010 yılı itibarıyla istihdam oranı artarak devam etmiş ve 2013 yılında %45,9 seviyesine ulaşmıştır. TRC1 Bölgesi 2013 yılı istihdam oranı ise bir önceki yıla göre 3,5 puan artarak%42 ile son on yılın zirve noktasına ulaşmıştır (Şekil 11). 24

44 yüzde (%) İstihdam Oranı 50 45,0 45,4 45, ,3 41,5 41,5 41,5 41,7 41,2 43, ,3 35,2 33,4 33,5 36,6 34,8 39,4 36,5 38,5 TRC1 TR Şekil 11: Kurumsal Olmayan Nüfusun İstihdam Oranı Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi il bazında incelendiğinde 2013 yılı TÜİK rakamlarına göre istihdamoranı, Gaziantep te %43,6, Adıyaman da %39,2 ve Kilis te %41,1olarak gerçekleşmiştir (Tablo 24) yılında Adıyaman ve Kilis illeri istihdam oranı açısından en yüksek değerlerine ulaşmış fakat 2013 yılında bu illerde önemli oranda düşüşler yaşanmış ve 2013 yılıtürkiye istihdam oranı olan %45,9 değerinin altında kalınmıştır. Tablo 24: İl Bazında İstihdam Oranı Gaziantep Adıyaman Kilis İstihdam Oranı 39,3 40,5 39,2 43,6 36, ,4 39,2 44,2 47,9 40,9 41,1 Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi istihdam durumu cinsiyete göre incelendiğinde, 2013 yılı verilerine göre bölgede istihdam edilen erkek nüfusun istihdam oranı %67,1 ile Türkiye ortalaması olan %65 e yakın olduğu görülmektedir. TRC1 Bölgesi erkek istihdam oranı dönemi boyunca Türkiye ortalamasına yakın değerlerde seyretmiştir. Kadın istihdam oranları incelendiğinde, TRC1 Bölgesi nin Türkiye ortalamasının oldukça altında kaldığı görülmektedir yılı verilerine göre Türkiye de kadın istihdam oranı %27,1 değerini almasına rağmen, TRC1 Bölgesi kadın istihdam oranı %18,3 değerinde kalmıştır. Türkiye de kadın istihdam oranı yılı göz önüne alındığında en yüksek değerine 2013 yılında ulaşmış ve TRC1 Bölgesi kadın istihdam oranı ülke ortalamasının oldukça altında kalmıştır. TRC1 Bölgesi kadın istihdam oranı da en yüksek seviyesine %18,3 ile 2013 yılında ulaşmıştır (Şekil 12). 25

45 yüzde (%) yüzde (%) Cinsiyete ve Yıllara Göre İstihdam Oranları 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 67,1 63,5 64,1 63,1 64,1 60,6 61,6 58,8 59,3 57,2 20,8 20,7 21,0 21,0 21,6 22,3 24,0 25,6 26,3 27,1 18,3 14,7 16,0 13,1 14,2 12,4 9,8 7,6 7,0 7, TRC1 Kadın TR Kadın TRC1 Erkek TR Erkek Şekil 12: İstihdam Oranlarının Cinsiyete ve Yıllara Göre Değişimi Kaynak: TÜİK İstihdam oranları eğitim durumuna göre incelendiğinde, 2013 yılı verilerine göre en yüksek istihdam oranının %76,7 oran ile yükseköğretim eğitim seviyesinde oluştuğu görülmektedir. Bu oranı %49,7 ile lise ve dengi meslek okulu, %41,9 ile lise altı, %16,7 ile okuma yazma bilmeyen eğitim grupları takip etmektedir Okuma yazma bilmeyen Eğitim Durumuna Göre İstihdam Oranları Lise altı Lise ve dengi meslek okulu Şekil 13: Eğitim Durumuna Göre İstihdam Oranları, 2013 Kaynak: TÜİK Yükseköğretim Toplam Toplam 16,7 41,9 49,7 76,7 42 Kadın 12 15, ,9 18,3 Erkek 38 66,4 69,4 83,2 67, yılı İŞKUR verilerine göre TRC1 Bölgesi nde toplam kişi işe yerleştirilmiştir. Bu nüfusun sı erkek ı ise kadındır. Gaziantep ilinde en fazla işe yerleştirilen erkek yaş grubunu kişi ile yaş aralığı oluşturmaktadır. Kadınlarda ise en fazla kişi ile yaş gruplarında işe yerleştirme yapılmıştır. Adıyaman ilinde ise yaş aralığında 743 erkek işe yerleştirilmiştir. Kadınlarda ise işe yerleştirilenlerin en fazla olduğu yaş grubu 262 kişi 26

46 ile yaş grubudur. Kilis ilinde ise erkeklerde yaşaralığında 299 kişi, kadınlarda ise yaş aralığında 86 kişi işe yerleştirilmiştir (Tablo 25). Tablo 25: Yaş Gruplarına ve İllere Göre İşe Yerleştirmeler, 2012 Yaş Grubu Cinsiyet Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye Toplam Kaynak: İŞKUR Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Toplam yılı İŞKUR verilerine göre, Gaziantep ilinde kişi özel kurumlarda, kişi ise kamu kurumlarında işe yerleştirilmiştir. Bu veriler, Gaziantep ilindeki özel kurumların önemli bir istihdam alanı yarattığını göstermektedir. Adıyaman ilinde ise bunun tam tersi bir durum söz konusudur. Adıyaman da işe alınanların u özel kurumlarda işe yerleştirilirken, si kamu kurumlarında işe yerleştirilmiştir. Kilis te ise kurumlara göre işe yerleştirilenlerin sayısı diğer iki ile nazaran daha dengeli bir dağılım sergilemiştir. Özel kurumlardaişe kişi yerleştirilirken, kamu kurumlarında 917 kişiye iş imkânı sağlanmıştır (Tablo 26). Tablo26: Kurumlara Göre İşe Yerleştirmeler, 2012 Kamu İşe Yerleştirilen Kişi Sayısı Cinsiyet Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye Erkek Kadın Toplam Genel Toplama Oranı % 2,99 2,00 0,67 100,00 Özel Erkek

47 Kadın Toplam Genel Toplama Oranı % 2,81 0,35 0,26 100,00 Toplam Erkek Kadın Toplam Genel Toplama Oranı % 2,85 0,76 0,36 100,00 Kaynak: İŞKUR 2012 yılı İŞKUR verilerine göre,işe yerleştirilenlerin eğitim durumlarına bakıldığında, her üç il için de en fazla işe yerleştirilenlerin ilköğretim mezunu olduğu görülmektedir. TRC1 Bölgesi nde işe yerleştirilenlerin %67,7 si ilköğretim mezunudur. Bölgede işe yerleştirilen ilköğretim mezunlarının yaklaşık %76 sı Gaziantep ilindedir (Tablo 27). Tablo 27: Öğrenim Durumuna Göre İşe Yerleştirmeler İşe Yerleştirilen Kişi Sayısı Okuma-Yazma Bilmeyenler Okur-Yazar Olanlar İlköğretim Ortaöğretim Önlisans Lisans Yüksek Lisans Doktora Toplam Kaynak: İŞKUR İller Cinsiyet Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Toplam TÜİK verilerine göre istihdamın işteki durumuna bakıldığında, 2013 yılında en büyük paya sahip olan grubun %64,8 ( kişi) oranı ile ücretli, maaşlı ve yevmiyeli olarak çalışanlarından oluştuğu görülmektedir. İşverenler ve kendi hesabına çalışanlar ise %23,9 ( kişi) orana sahiptir (Şekil 14, Şekil 15). Bu oranınyükselmesiyle, iş hacminin artması, yeni istihdam alanlarının oluşması veişsizlik oranının düşmesi beklenmektedir. Fakat 2004 yılından itibaren işveren ve kendi hesabına çalışanların oranı diğer kategorilere nispeten daha az artış göstermiştir. Bu yüzden toplam istihdam içindeki oranı giderek azalmaya başlamıştır. Başka bir deyişle ücretli, maaşlı ve yevmiyeli olarak çalışanların sayısı, işveren ve kendi hesabına çalışanların sayısına oranla daha fazla artmıştır. 28

48 yüzde (%) (bin kişi) İşteki Duruma Göre İstihdam (Bin Kişi) Ücretli, maaşlı ve yevmiyeli İşveren ve kendi hesabına Ücretsiz aile işçisi Şekil 14: TRC1 Bölgesi İstihdamın İşteki Durumu Kaynak: TÜİK İşteki Duruma Göre İstihdam 100% 80% 60% 10,4 7,4 8,5 10,1 35,4 32,9 29,4 28,8 16,9 11,5 12,2 7,2 9,0 11,3 24,8 26,9 24,1 26,5 23,9 28,1 40% 20% 54,2 59,7 62,1 61,2 55,0 61,6 61,2 67,9 66,8 64,8 0% Ücretli, maaşlı ve yevmiyeli İşveren ve kendi hesabına Ücretsiz aile işçisi Şekil 15: TRC1 Bölgesi İstihdamın İşteki Durumu Kaynak: TÜİK Sektörel İstihdam Payları İstihdam edilen kişilerin sektörel bazda dağılımı Şekil 16 da verilmiş olupbu oranlar incelendiğinde, 2013 yılında TRC1 Bölgesi nde %44,1 oran ile hizmet sektöründe istihdam edilenler en büyük payı oluşturmaktadır. Hizmet sektöründe istihdam edilenlerin Türkiye oranı %50,0 seviyesinde olup TRC1 Bölgesi bu oranın altında kalmaktadır. Hizmet sektöründe istihdam edilenleri, %32,0 ile sanayi sektöründe istihdam edilenler takip etmektedir. Sanayi sektöründe istihdam edilenlerin payının ülke oranı ise %26,4 seviyesindeyken TRC1 Bölge ortalaması bu oranın üzerinde seyretmektedir. 29

49 bin kişi yüzde (%) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 49,8 46, , ,8 34,4 36,5 21, ,5 TRC1 Bölgesi Sektörel İstihdam Payları 35,8 25,8 Şekil 16: TRC1 Bölgesi Sektörel İstihdam Payları (%) Kaynak: TÜİK *2009 yılında sonra Rev.2 rakamları baz alınmıştır ,1 43,2 42, ,1 32,4 32,3 35,1 34, ,5 24,5 22,2 23,3 23, Tarım (%) Sanayi (%) Hizmet (%) 2013 yılı verilerine göre, TRC1 Bölgesi hizmet sektöründe istihdam edilenlerin sayısı yaklaşık kişidir. Bu nüfusun yaklaşık ini erkekler, ini ise kadınlar oluşturmaktadır. Türkiye de hizmet sektöründeistihdam edilen erkeklerin toplamaoranı %51,0 iken TRC1 Bölgesi nde bu oran %44,4 tür. İstihdam edilen kadınların hizmet sektöründeki oranı ise Türkiye de %47,7iken TRC1 Bölgesi nde bu oran %43,4 tür. Bölge, hem erkek hem de kadın istihdamının hizmet sektöründeki oranları açısından Türkiye ortalamasının altında kalmıştır. TRC1 Bölgesi sanayi sektöründe istihdam edilenlerin sayısı 2013 yılı verilerine göre yaklaşık kişidir. Bu nüfusun yaklaşık ini erkekler, ini ise kadınlar oluşturmaktadır. Sanayi sektöründe istihdam edilen erkeklerin Türkiye oranı %31,1 iken TRC1 Bölgesi nde bu oran%37,1 seviyesindedir. Sanayi sektöründe istihdam edilen kadınların ülke oranı %15,3, TRC1 Bölgesi nde ise aynı oran %13,8 dir. 800 Sektörel İstihdam (15 yaş ve üzeri) Şekil 17: TRC1 Bölgesi Sektörel İstihdam (Kişi) Kaynak: TÜİK *2009 yılında sonra Rev.2 rakamları baz alınmıştır. Hizmet Sanayi Tarım 30

50 bin kişi 2013 yılı rakamlarına göre TRC1 Bölgesitarım sektöründe istihdam edilenlerin sayısı kişidir. Bu nüfusun ini erkekler, ini ise kadınlar oluşturmaktadır. Türkiye de istihdam edilen erkeklerin %17,8 i tarım sektöründe istihdam edilirken, bu oran TRC1 Bölgesi nde %18,4 tür. Kadınların tarım sektöründe istihdam edilme oranı ise Türkiye de %37,0 olup TRC1 Bölgesi nde%42,8 dir. Bölge, istihdam edilen kadınların tarım sektöründeki istihdamı açısından Türkiye ortalamasının üzerinde olup erkek istihdamının Türkiye ortalamasına yakın seviyede seyrettiği görülmektedir. 350 Cinsiyete ve Sektöre Göre İstihdam Kadın Erkek Toplam Tarım Sanayi Hizmet Şekil 18: Cinsiyet ve Sektöre Göre İstihdam, 2013 Kaynak: TÜİK Gaziantep Sanayi Odası nın verilerine göre, Gaziantep ilinde istihdam edilen personele verilen asgari ücret miktarları ve yıllara göre değişim oranları Tablo 29 dagösterilmektedir. Bu verilere göre yılları arasında, Gaziantep ilinde asgari ücret artışının en fazla %11,8 oranı ile 2012 yılında yapıldığı görülmektedir. Tablo 28: Gaziantep İli Yıllara Göre Asgari Ücret (TL) * Günlük 16,3 17,7 19,1 20,8 22,7 24,8 27,2 30,5 33,3 Aylık 488,7 531,0 573,8 623,6 679,5 744,8 816,8 913,5 1004,6 Değişim Oranı (%) - 8,7 8,1 8,7 9,0 9,6 9,7 11,8 9,5 Kaynak: Gaziantep Sanayi Odası *Nisan 2013 Sosyal Güvenlik Kurumu Kayıtlarına Göre İstihdam Sosyal Güvenlik Kurumu ndan (SGK) alınan verilere göre, 2012 yılında Gaziantep te toplam kayıtlı çalışan bulunmaktadır yılına kıyasla toplam sigortalı sayısında %7,4 artış yaşanmıştır. Çalışanların %64,8 i olan kişi Şehitkamil ilçesinde bulunmaktadır. Bu ilçeyi çalışan ve %27,2 oran ile Şahinbey ilçesi takip etmektedir. En az kayıtlı çalışanın bulunduğu ilçe ise 813 çalışan ve %0,2 oran ile Yavuzeli ilçesidir. 31

51 Tablo 29: Yıllara ve İlçelere Göre İşyeri ve Sigortalı Sayısı, Gaziantep İlçeler İşyeri Sayısı Sigortalı Sayısı Yıllar Araban İslahiye Karkamış Nizip Nurdağı Oğuzeli Şahinbey Şehitkamil Yavuzeli Toplam Kaynak: SGK Adıyaman ilinde toplam kayıtlı çalışan bulunmaktadır. Toplam çalışan sayısında 2011 yılına göre %5 azalma olmasına rağmen, 2011 yılı haricinde genel olarak bir artış söz konusudur. Adıyaman da kayıtlı çalışanların %69,8 i olan kişi Merkez ilçede çalışmaktadır. En az kayıtlı çalışanın bulunduğu ilçe ise 350 çalışan ve %0,4 oran ile Samsat ilçesidir. Tablo 30: Yıllara ve İlçelere Göre İşyeri ve Sigortalı Sayısı, Adıyaman İlçeler İşyeri Sayısı Sigortalı Sayısı Yıllar Merkez Besni Çelikhan Gerger Gölbaşı Kahta Samsat Sincik Tut Toplam Kaynak: SGK Kilis te ise 2012 yılı SGK verilerine göre toplam kayıtlı çalışan bulunmaktadır. Toplam çalışanların %92 si Kilis in Merkez ilçesinde çalışmaktadır. En az kayıtlı çalışanın bulunduğu ilçe ise %1,6 oran ve 315 kayıtlı çalışan ile Elbeyli ilçesidir. Toplam kayıtlı çalışan sayısı 2011 yılına kadar artış gösterirken, 2012 yılında bir önceki yıla göre bir düşüş yaşanmıştır. Tablo 31: Yıllara ve İlçelere Göre İşyeri ve Sigortalı Sayısı, Kilis İlçeler İşyeri Sayısı Sigortalı Sayısı Yıllar Elbeyli Merkez

52 Musabeyli Polateli Toplam Kaynak: SGK Harita 13: İlçelere Göre SGK ya Kayıtlı Sigortalı Sayısı, 2012 Kaynak: SGK İşsizlik 2012 yılı TÜİK verilerine göre TRC1 Bölgesi, %11,8 işsizlik oranı ile Türkiye deki 26 Düzey 2 Bölgesi arasında işsizliğin en fazla olduğu 3. bölge konumunda iken 2013 yılında bölgenin işsizlik oranı %7,3 e düşmüş ve bölge ülkede işsizliğin en fazla olduğu 15. bölge konumuna gelmiştir yılı TÜİK verilerine göre, Türkiye deki işsiz sayısı yaklaşık olarak kişi olup bu nüfusun i TRC1 Bölgesi ndedir.bölgedeki işsiz nüfusun yaklaşık olarak ini erkekler, ini ise kadınlar oluşturmaktadır. Türkiye deki erkek işsizlik oranı %8,7 iken, TRC1 Bölgesi nde bu oran %7,2; kadın işsizlik oranı %11,9 iken aynı oran TRC1 Bölgesi nde %7,6ile Türkiye ortalamasının altındadır. İşsizlik, Türkiye nin başlıca sorunlarından birisi olmakla beraber özellikle yılları arasında işsizlik oranı azalma eğilimi göstermiştir döneminde en yüksek işsizlik oranı %14 ile küresel krizin de etkisiyle 2009 yılında yaşanmıştır yılından sonra işsizlik oranı düşme eğilimi göstermiş ve 2013 te %9,7 seviyesine gelmiştir. Tablo 32: Düzey 2 Bölgeleri İşsizlik Oranı Sıralaması, 2013 İşsizlik Oranı Sıralaması 1 TRC3 (Mardin, Batman, Şırnak, Siirt) 21,1 2 TRC2 (Şanlıurfa, Diyarbakır) 17,5 3 TR31 (İzmir) 15,4 8 TR42 (Kocaeli,Sakarya,Düzce,Bolu,Yalova) 9,8 Türkiye 9,7 33

53 yüzde (%) 9 TR72 (Kayseri, Sivas, Yozgat) 9,6 14 TR81 (Zonguldak, Karabük, Bartın) 7,4 15 TRC1 (Gaziantep, Adıyaman, Kilis) 7,3 16 TR41 (Bursa,Eskişehir,Bilecik) 7 25 TR22 (Balıkesir,Çanakkale) 6 25 TR33 (Manisa,Afyon,Kütahya,Uşak) 5,4 26 TR52 (Konya,Karaman) 4,7 Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi nde son 9 yılın en yüksek işsizlik oranı %18 ile 2007 yılında yaşanmıştır. Ülke işsizlik oranı ile TRC1 Bölgesi işsizlik oranı arasındaki en yüksek fark yine bu yıl gerçekleşmiştir yılında büyük bir düşüş kaydeden TRC1 Bölgesi işsizlik oranı %12,1 değerine gerilemiş ve ülke işsizlik oranı ortalamasını yakalamıştır. Son on yıl içerisindeişsizlik oranı ülke ortalamasının altına ilk defa 2013 yılında inmiştir (Şekil 19). İşsizlik Oranları ,0 17,2 16,4 15,1 15,2 14,4 13,8 14,0 12,1 11,8 11,9 10,8 10,6 11,0 10,2 10,3 9,7 9,8 9,2 7, TRC1 TR Şekil 19: TRC1 Bölgesi Kurumsal Olmayan Nüfusun Yıllara Göre İşsizlik Oranları Kaynak: TÜİK 2013 yılı işsizlik oranları illere göre incelendiğinde, TRC1 Bölgesi ndeki en yüksek işsizlik oranı %9,1 ile Adıyaman da görülmüştür. Bu oran aynı yılın Türkiye ortalaması olan %9,7 değerininaltındadır. Gaziantep ve Kilis illerinde de işsizlik oranları bir önceki yıla göre önemli miktardadüşüş göstermiş ve ülke ortalamasının altında değerler almıştır (Tablo 34). Tablo 33: İl Bazında İşsizlik Oranları Gaziantep Adıyaman Kilis İşsizlik Oranı 13,4 7,6 11,2 6,9 10,2 11,1 15,8 9,1 10,1 5,5 10,4 7,7 Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi işsizlik oranları yaş gruplarına göre incelendiğinde, 2009 yılında küresel ekonomik krizin etkisiyle artış gösteren ülkedeki işsizlik oranı tüm yaş grupları için oldukça yüksek değerlerinoluşmasına neden olmuş olup yaş grubu arasında bu değer %25,5, yaş grubu arasında ise %20,8 değerini almıştır.son 3 yılda bölgede işsizliğin azalması ile TRC1 Bölgesi yaş grubu işsizlik oranı, 2013 yılında %13,5, yaş grubu arasında ise %11,7 oranı ileson 5 yılın en düşük değerini aldığı görülmektedir (Şekil 20). 34

54 yüzde (%) Yaş Gruplarına Göre İşsizlik Oranları ,8 18,2 20,2 13,2 11, , ,7 19,3 13, ,8 11,1 13,6 13 7, ,8 10,9 12,1 9,4 5, ,7 6 7,5 7,2 2,2 Şekil 20: Yaş Gruplarına Göre İşsizlik Oranları Kaynak: TÜİK Gaziantep ilinde İŞKUR a kayıtlı işsiz bulunmaktadır. Bu nüfusun si erkek, ü ise kadındır.işsizler, yaş gruplarına ve cinsiyetlerine göre incelendiğinde en fazla işsizin bulunduğu erkek nüfusunun %23 oran ile yaş grubunda olduğu görülmüştür. Kadınlarda ise en fazla işsiz sayısı kişi ve %28,2 oran ile yaş grubu aralığında bulunmaktadır. Adıyaman da si erkek, ü ise kadın olmak üzere toplam kayıtlı işsiz bulunmaktadır. Erkek işsizlerin i %21,4 oran ile yaş grubunda bulunmaktadır. Kadın işsizlerin ise i %23,7 oran ile yaş grubunda olduğu görülmüştür. Kilis te ise ü erkek, sı kadın olmak üzere toplam kayıtlı işsiz bulunmaktadır. Erkek işsizlerin en fazla olduğu yaş grubu aralığı 977 kişi ve %25,5 oran ile yaş grubu aralığı ikenkadın işsizlerin en fazla olduğu yaş grubu aralığı 634 kişi ve %24,9 oran ile yine yaş grubu aralığıdır (Tablo 35). Harita 14: TRC1 Bölgesi Kayıtlı İşsiz Sayısı,

55 Kaynak: İŞKUR Türkiye deki İŞKUR a kayıtlı işsizlerin sayıları yaş gruplarına göre incelendiğinde, TRC1 Bölgesi ndeki işsiz nüfusun yaş ortalamasının ülkedeki işsiz nüfusun yaş ortalamasına kıyasla daha genç olduğu görülmektedir. Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinde en fazla kadın işsiz yaş grubu aralığında bulunmaktadır. TRC1 Bölgesi illeri bu yaş grubu aralığında kadın işsizliği bakımından ülke ortalamasının (%21,3) üzerindedir. Tablo34: Yaş Gruplarına ve İllere Göre Kayıtlı İşsizler, 2012 Yaş Grupları Toplam Kaynak: İŞKUR İller Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye Total Yaş Cinsiyet İşsiz Sayısı (Kişi) Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Toplam TRC1 Bölgesi işsizlik oranlarının cinsiyet ve eğitim durumuna bakıldığında, bölgede işsizlik oranının en fazla olduğu grubun %7,8 oran ile lise ve dengi meslek okulu eğitim grubunun olduğu görülmektedir. Bu oranı %7,6 ile lise altıeğitim durumu ve %7,4 ile yükseköğretim mezunları takip etmektedir. Erkek işsizlik oranının en yüksek olduğu eğitim grubu %8,0 oran ilelise altı eğitim grubudur. Kadın işsizlik oranının en yüksek olduğu grup ise %14,6 oran ile lise ve dengi meslek okulu mezunu olanlardır. Aynı gruptaki erkek işsizlik oranı ise %6,2 seviyesindedir (Şekil 21). Kadın işsizlik oranının en yüksek olduğu ikinci grubu ise %10,9 oran ileyükseköğretim mezunu 36

56 yüzde (%) kadınlar oluşturmaktadır. Bu kategorinin erkek işsizlik oranı %5,6 dır. Sonuç olarak, TRC1 Bölgesi nde eğitim seviyesi yüksek kadınların işsizlik oranının daha yüksek olduğu belirtilebilir. Eğitim Durumu ve Cinsiyete Göre İşsizlik Oranları , , ,2 3,1 1,5 7,6 8,0 5,8 7,8 6,2 7,4 5,6 Toplam Erkek Kadın 0 Okuma yazma bilmeyen Lise altı Lise ve dengi meslek okulu Yükseköğretim Şekil 21: TRC1 Bölgesi Eğitim Durumu ve Cinsiyete Göre İşsizlik Oranları, 2013 Kaynak: TÜİK 2012 yılı İŞKUR verilerine göre, hem Türkiye genelinde hem de TRC1 Bölgesi nde İŞKUR a en fazla iş başvurusu ilköğretim mezunları tarafından yapılmıştır. Ülke genelinde İŞKUR a iş başvurusu yapanların %48,3 ü ilköğretim mezunu iken; bu oran Gaziantep te %59, Adıyaman da %47,9, Kilis te ise %58,2 dir. Gaziantep ve Kilis illerindeiş başvurusu yapan ilköğretim mezunları ülke ortalamasının üzerinde iken, Adıyaman da ise bu oran ülke ortalamasının altındadır. Tablo 35: İşsizlerin Öğrenim Durumu ve Cinsiyete Göre Dağılımı, 2012 Başvuru Yapan Kişi Sayısı İller Cinsiyet Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye Erkek Okuma-Yazma Bilmeyenler Kadın Okur-Yazar Olanlar İlköğretim Ortaöğretim Önlisans Lisans Yüksek Lisans Doktora Toplam Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Toplam

57 Kaynak: İŞKUR 1.3. EĞİTİM İçinde bulunduğumuz çağı tanımlayan kavramlardan biri de bilgi toplumu kavramıdır. Bilgi toplumunun temel nitelikleri, bilimsel bilgi ve teknolojik bilgi kapasitesinin yüksek olması ve öne çıkarılmasından oluşur. Bilgi toplumunun temel bileşenlerinin kaliteli beşeri sermaye, sürdürülebilir kalkınma, çağı takip etme ve çağa ayak uydurma olduğu ifade edilirse, bir toplumun eğitime büyük önem vermesi gerekmektedir. TRC1 Bölgesi nde okuma yazma bilmeyen nüfusun toplam nüfusa oranına bakıldığında, son beş yıl içerisinde azalma görülmektedir. Buna rağmen bu oran Türkiye ortalamasının üzerindedir (Tablo 37). Tablo 36: Okuma-Yazma Bilmeyenlerin Toplam Nüfusa Oranı (6 Yaş ve Üzeri Nüfus) (%) Gaziantep 10,32 9,45 7,32 6,48 4,74 4,48 Adıyaman 14,76 13,19 10,91 9,9 7,91 7,63 Kilis 12,63 11,24 8,61 6,59 5,78 5,36 TRC1 11,59 10,49 8,29 7,33 5,56 5,27 Türkiye 8,22 7,53 6,04 4,87 4,22 3,96 Kaynak: TÜİK, ADNKS Harita 15: İlçelere Göre Okur Yazar Oranı, 2013 Kaynak: TÜİK, ADNKS İlçelerin okur yazar durumuna bakıldığında, okuma bilen oranı en yüksek ilçeler Elbeyli, Şehitkamil ve Şahinbey ilçeleri iken, okuma bilmeyen oranı en düşük ilçeler Gerger, Sincik ve Tut ilçeleri olarak sıralanabilir. 38

58 TR61 TR31 TR32 TR51 TR21 TR10 TR22 TR52 TR41 TR33 TR42 TR62 TR83 TR TR72 TR63 TR71 TRC1 TR90 TR81 TR82 TRB1 TRA1 TRB2 TRA2 TRC2 TRC Şekil 22: Düzey 2 Bölgeleri Okuma Yazma Bilen Oranı/Toplam (6 yaş ve üzeri), 2013 Kaynak: TÜİK, ADNKS 26 Düzey 2 Bölgesi nin 6 yaş üzeri okuma yazma bilen oranına bakıldığında, TRC1 Bölgesi nin %94,73 oranı ile 17. sırada yer aldığı görülmektedir. Türkiye ortalaması %96,04 tür. Tablo 37: Okuma Yazma Bilmeyen Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı Okuma Yazma Bilmeyenlerin Sayısı Okuma Yazma Bilmeyenlerin Cinsiyete Göre Oranı (%) İller Kadın Erkek Kadın Erkek Gaziantep ,8 13,2 Adıyaman ,8 18,2 Kilis ,9 21,1 TRC ,7 15,3 Türkiye ,1 16,9 Şekil 23: TRC1 Okuma Yazma Bilmeyen Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı, 2013 Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi nde okuma yazma bilmeyen nüfusa bakıldığında %84,7 oranında kadın, erkek nüfusunun ise %15,3 oranında okuma yazma bilmediği ortaya çıkmaktadır. Bu oranlar, kadın nüfusunda Türkiye ortalamasının üzerinde iken, erkek nüfusunda ülke ortalamasının altındadır. Bu kapsamda, eğitimde cinsiyet eşitsizliğini ortadan kaldırabilmek için önlemler alınabilir. 15% 85% Kadın Erkek Harita 16: İlçelere Göre Okuma Yazma Bilmeyen Kadın Oranı (6 yaş ve üzeri),

59 Kaynak: TÜİK İlçelerin okuma yazma bilmeyen kadın oranı incelendiğinde, okuma yazma bilmeyen kadın oranın en yüksek olduğu ilçeler Gerger, Sincik ve Tut ilçeleri iken, en düşük olduğu ilçeler Elbeyli, Şehitkamil ve Şahinbey ilçeleridir. Bu durum ilçelere göre okuma yazma oranı göstergesi ile paralellik sergilemektedir (Harita 18). İllerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması (SEGE) eğitim sektörü gelişmişlik endeksine göre Adıyaman 66., Gaziantep 53., Kilis 49. sırada yer almaktadır. Düzey 2 Bölgeleri arasında TRC1 Bölgesi 19. sırada olduğu görülmektedir. Tablo 38: Eğitim Sektörü Gelişmişlik Sıralaması Eğitim Sektörü Gelişmişlik Sıralaması Genel Gelişmişlik Sıralaması Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Kaynak: İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması, 2004 Bölgenin net okullaşma oranları incelendiğinde, okul öncesi okullaşma oranı en yüksek olan il %32,04 oranı ile Kilis iken, bu ili %29,8 oranı ile Adıyaman ve %22,6 oranı ile Gaziantep takip etmektedir. Bu oranlar Kilis hariç, Türkiye ortalamasının altındadır. İlköğretim okullaşma oranı en yüksek olan il, %99,16 oranı ile Gaziantep tir. Adıyaman ın ilköğretim okullaşma oranı %98,61, Kilis in %97,96 dır. Bölgenin ortaöğretim ile mesleki ve teknik liseler okullaşma oranları incelendiğinde, ciddi bir düşüş görülmektedir. Ortaöğretim okullaşma oranı Gaziantep te %59,24, Adıyaman da %65,67, Kilis te %70,84 tür. Mesleki ve teknik eğitim okullaşma oranı Gaziantep te %24,15, Adıyaman da %32,17 ve Kilis te %42,6 dır. Tablo 40, zorunlu eğitim politikasının ilköğretimde okullaşma oranını artırdığını, ancak ilköğretimden sonraki süreçte bölgede okuldan ayrılma gibi bir durumun söz konusu olduğunu göstermektedir. Özellikle Gaziantep ilinde sanayinin gelişmesi ve mesleki eğitime sahip vasıflı elemanların 40

60 istihdam alanları ve talepleri söz konusu iken, mesleki ve teknik lise okullaşma oranlarının düşük olması acil çözüm gerektiren bir sorun teşkil etmektedir. Tablo 39: Net Okullaşma Oranları Okul Öncesi Okullaşma Oranı (3-5 yaş) İlköğretim Okullaşma Oranı Ortaöğretim Okullaşma Oranı Mesleki ve Teknik Liseler Okullaşma Oranı Gaziantep 19,49 22,6 99,37 99,16 56,65 59,24 16,83 24,15 Adıyaman 27,53 29,8 98,71 98,61 61,7 65,67 24,28 32,17 Kilis 26,79 32,04 97,82 97,96 66,52 70,84 40,89 42,6 TR 30,87 30,93 98,67 98,8 67,37 70,06 32,24 35,59 Kaynak: Milli Eğitim İstatistikleri Okul öncesi okullaşma oranı (3-5 yaş) İlköğretim okullaşma oranı Ortaöğretim okullaşma oranı Mesleki ve teknik liseler okullaşma oranı Adıyaman Gaziantep Kilis TR Şekil 24: Okullaşma Oranları, Kaynak: Milli Eğitim İstatistikleri Harita 17: TRC1 Bölgesi İlköğretim Ortaöğretim Okullaşma Oranları,

61 Kaynak: Milli Eğitim İstatistikleri Tablo 40: Genel Eğitim Göstergeleri Okulöncesi İlkokul Ortaokul Genel Ortaöğretim Mesleki ve Teknik Ortaöğretim Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 TR Okul Öğrenci Öğretmen Okul Öğrenci Öğretmen Okul Öğrenci Öğretmen Okul Öğrenci Öğretmen Okul Öğrenci Öğretmen Kaynak: Milli Eğitim İstatistikleri, Örgün Eğitim (2012/ 13 öğretim yılı başı) Bölgede bulunan okulların %41,2 si ilkokul, %29,2 si okul öncesi, %19,7 si ortaokul, %4,4 ü genel ortaöğretim %5,5 i mesleki ve teknik ortaöğretim alanlarında hizmet vermektedir. TRC1 Bölgesi nde öğrencilerin %35,7 si ilkokul, %33,2 si ortaokul, %15,7 si genel ortaöğretim, %9,8 i mesleki ve teknik ortaöğretim, %5,6 sı okul öncesi kurumlarında eğitim görmektedir. Bölgedeki öğretmenlerin %35,6 sı ilkokul, %33,8 i ortaokul, %12,7 si mesleki ve teknik ortaöğretim, %10,8 i genel ortaöğretim kurumlarında görev yapmaktadır. Harita 18: İlçelere Göre Öğrenci Öğretmen Derslik Sayıları 42

62 Kaynak: Milli Eğitim İstatistikleri, Örgün Eğitim (2012/ 13 öğretim yılı başı) Tablo 41: Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayısı, İlkokul Ortaokul Ortaöğretim Toplam Genel Ortaöğretim Mesleki ve Teknik Gaziantep Adıyaman Kilis TRC TRC Türkiye Kaynak: Milli Eğitim İstatistikleri, Örgün Eğitim Tablo 42: Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayısı, İlkokul+ Ortaokul Ortaöğretim Toplam Genel Ortaöğretim Mesleki ve Teknik Gaziantep Adıyaman Kilis TRC TRC Türkiye Kaynak: Milli Eğitim İstatistikleri, Örgün Eğitim

63 Okul Öncesi Eğitim aylık çocuklara yönelik olan okul öncesi eğitim; çocukların kendine güvenini, özsaygısını ve kişiliğini geliştiren, sosyalleşmesini ve toplumsal uyumunu sağlayan bir süreçtir. Okul öncesi eğitim dünyada daha erken dönemlerde gündeme gelmesine rağmen Türkiye de bu süreç 19. yüzyılda başlamıştır. Günümüzde Türkiye de okul öncesi okullaşma son yıllarda artan bir eğilim göstermektedir. Ancak bu artış ilköğretim ve ortaöğretim okullaşma oranlarına kıyasla oldukça düşüktür. Bu kapsamda okul öncesi eğitimin zorunlu hale getirilmesi önem arz etmektedir. Bu uygulamalar olurken müfredat, öğretmen ve uygun sosyal çevre konularında da düzenleme getirilmesi gerekmektedir. Öğretim Yılı Tablo 43: Türkiye de Okul Öncesi Okullaşma Oranları Yaş Grubu 3-5 yaş 4-5 yaş 3-5 yaş 4-5 yaş 3-5 yaş 4-5 yaş 5 yaş 3-5 yaş 4-5 yaş 5 yaş Oran 26,92 38,55 29,85 43,1 30,87 44,04 65,7 26,63 37,36 39,7 Kaynak: Milli Eğitim İstatistikleri, Örgün Eğitim Harita 19: TRC1 Bölgesi Okul Öncesi Okullaşma Oranları Derslik Başına Öğrenci Sayısı, Kaynak: Milli Eğitim İstatistikleri, Örgün Eğitim Ortaöğretim Göstergeleri Eğitim sürecinin önemli kademelerinden biri olan ve öğrencileri yükseköğretime hazırlayan bir süreç olan ortaöğretimin zorunlu hale gelmesi, öğrenci, öğretmen ve okul sayılarının artmasını sağlamaktadır. Bu anlamda yapılacak olan beşeri, fiziki koşulların iyileştirilmesi ve yatırımların planlanması açısından ortaöğretim göstergeleri önem arz etmektedir. 44

64 Tablo 44:TRC1 Bölgesi Ortaöğretim Demografik Durumu, Yaş Nüfusu Nüfus Oranı (%) Kır Nüfus Oranı (%) 10-13/14-17 Nüfus Oranı (%) Gaziantep ,1 10,8 108,4 Adıyaman ,8 38,6 96,6 Kilis ,1 28,5 102,7 G.Doğu Anadolu ,4 108 Türkiye ,8 22,7 100,2 Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Ortaöğretim Genel Müdürlüğü Eğitime erişim ve eğitim kalitesini gösteren temel göstergelere bakıldığında ortaöğretim kademesinde olması beklenen yaş grubundaki nüfus en fazla Gaziantep te bulunmaktadır. Ancak nüfusa oranlandığında Adıyaman ın ilk sırada olduğu görülmektedir. Dört yıl içerisinde ortaöğretim çağına ulaşacak olan yaş grubunda bulunan nüfusun fazla Gaziantep ve Kilis te olması beklenmektedir. Kır nüfusunun yüksek olduğu Adıyaman (%38,6) ve Kilis (%28,5) illerinde taşımalı eğitim, derslik, pansiyon gibi ihtiyaçların planlanması ve giderilmesi gerekmektedir. Tablo 45: TRC1 Bölgesi Örgün Ortaöğretimde Gelişme Trendi Öğrenci Öğretmen Okul Derslik Gaziantep 2010/ / / Adıyaman 2010/ / / Kilis 2010/ / / Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Ortaöğretim Genel Müdürlüğü Eğitim ve öğretim faaliyetlerinin ana unsurları olan öğrenci, öğretmen, okul ve derslik sayılarının döneminde genel olarak artış gösterdiği görülmektedir. Tablo 46: TRC1 Bölgesi Ortaöğretim Net Okullaşma Oranı, Kız Erkek Toplam Cinsiyet Oranı (%) Gaziantep 58,7 59,8 59,2 92,1 Adıyaman 64,1 67,2 65,7 88,6 Kilis 70,6 71,1 70,8 92,2 G.Doğu Anadolu 47,5 54,9 51,3 80,3 45

65 Türkiye 69,3 70,8 70,1 94,2 Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TRC1 Bölgesinde ortaöğretim okullaşma oranı incelendiğinde en fazla okullaşma oranı Kilis (%70,8) ilinde görülmektedir. Kilis okullaşma oranı hem Türkiye hem de Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin ortalamasının üzerindedir. Adıyaman(%65,7) ve Gaziantep in (%59,2) ortaöğretim okullaşma oranı Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin ortalamasından yüksektir. Okullaşma oranları cinsiyet açısından bakıldığında ise Türkiye genelinde olduğu kız çocuklarının okullaşma oranı erkek çocuklara oranla daha düşüktür. Toplam cinsiyet oranlarının %100 oranında olmadığı sürece cinsiyet eşitliğinin sağlandığı söylenemez. Tablo 47:TRC1 Bölgesi Ortaöğretim Öğrenci Dağılımı, 2013 (%) Gaziantep Adıyaman Kilis Kız Erkek Toplam Türkiye OGM 55,6 61,3 58,6 47,6 MTEGM 36,1 33,2 34,6 42,4 DÖGM 8,3 5,4 6,8 10 OGM 51, ,6 MTEGM 32 34,8 33,5 42,4 DÖGM 16,9 14,2 15,5 10 OGM 44,8 33,3 38,9 47,6 MTEGM 46,3 53,8 50,1 42,4 DÖGM 8,9 12,9 10,9 10 Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Ortaöğretim Genel Müdürlüğü Okul türlerine göre öğrenci dağılımında en fazla Ortaöğretim Genel Müdürlüğü ne bağlı okullarda (Genel Lise, Anadolu Lisesi, Anadolu Öğretmen Lisesi, Fen Lisesi, Sosyal Bilimler Lisesi, Güzel Sanatlar ve Spor Lisesi)eğitim görmektedirler. Ardından Mesleki ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü ne bağlı okullar (Anadolu Meslek ve Anadolu Teknik Liseleri ile Teknik ve Meslek Liseleri) gelmektedir. Son olarak da Din Öğretimi Genel Müdürlüğü ne bağlı okullar (Anadolu İmam Hatip Liseleri ve İmam Hatip Liseleri) gelmektedir. Tablo 48:TRC1 Bölgesi Ortaöğretimde Devamsızlık, Sınıf Tekrarı ve Okul Terki Oranları (%) (Resmi) Devamsızlık ( Dönem) Sınıf Tekrarı ( ) Okul Terki ( ) Kız Erkek Toplam Kız Erkek Toplam Kız Erkek Toplam Gaziantep 21,6 39,8 31,1 8 14,1 11,2 2,7 5,2 4 Adıyaman 16,7 35,7 26,7 5,5 11,1 8,5 2,2 3,9 3,1 Kilis 18,6 43,2 31,1 5,4 12,6 9 2,4 4 3,2 G.Doğu Anadolu 21,6 39,2 31,3 6,6 13,1 10,3 2,6 4,9 3,9 Türkiye 24,1 40,6 32,7 5,4 10 7,8 1,7 3,1 2,5 Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TRC1 Bölgesi nde ortaöğretim devamsızlık, sınıf terk etme ve okul terki oranları erkek öğrencilerde fazla görülmektedir. Sınıf tekrarı ve okul terki oranlarında bölge, ülke ortalamasının üzerindedir. Okul terkinin en önemli belirleyicisi olan sınıf tekrarı her üç ilde de 46

66 ülke ortalamasının üzerindedir. Bu nedenle muhtemel okul terklerinin engelleyebilmek için önlemler alınması gerekmektedir. Tablo 49: TRC1Bölgesi Ortaöğretim Eğitim Ortamları (Resmi, ) Derslik Başına Düşen Öğrenci (Resmi+Özel) İkili Eğitim Oranı (%) Kütüphane Fizik Lab. Spor Salonu 2010/ / /13 OGM MTEGM DÖGM Başına Düşen Okul Sayısı Gaziantep ,3 80-1,29 1,58 4,67 Adıyaman ,5 39,2-1,19 2,91 4,92 Kilis ,6-1,14 1,78 2,67 G.Doğu Anadolu ,7 8,9 1,25 2,31 4,48 Türkiye ,7 33,4 9,3 1,14 2,29 4,12 Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TRC1 Bölgesi ortaöğretim kademesinde eğitim ortamlarına bakıldığında derslik başına düşen öğrenci sayısı Kilis ilinde Türkiye ortalamasının altında iken Gaziantep ve Adıyaman da ülke ortalamasının üzerindedir. Bu rakamlar AB ve OECD ülkeleri ortalamaları ile kıyaslandığında da ciddi bir farkın olduğu ifade edilebilir. Aynı okulda ayrı öğrenci gruplarıyla sabah ve öğleden sonra yapılan eğitim ve öğretim faaliyetlerini ifade eden ikili eğitim oranı, genel olarak ülke ortalamasının üzerindedir. Bu göstergeye dayanarak okulların fiziki altyapısının, öğrenci ve öğretmenlerin okulda bulunma zamanları, program süreleri gibi konularda iyileştirmeler ve düzenlemeler yapılması gerekmektedir. Teknik donanım açısından bakıldığında özellikle spor salonu konusunda yatırımların artırılması gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Tablo 50: TRC1 Bölgesi Ortaöğretim Okul Dağılımı ve Kamu Yatırımları Yaşları İtibariyle Okulların Dağılımı (%) Devam Eden Kamu Yatırım Projeleri (2013) Derslik Oranı (%) üzeri OGM MTEGM DÖGM Toplam Derslik Spor Salonu Pansiyon Kapasitesi Gaziantep 39,3 40,2 20,5 49,3 42,3 8, Adıyaman 45,3 35,9 18,8 41,7 41,7 16, Kilis 31,3 37,5 31, G.Doğu Anadolu 49,4 31,8 18,8 56,7 29,7 13, Türkiye 35,1 39,6 25,2 47,1 38,6 14, Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TRC1 Bölgesi nde genel olarak 0-9 ve bina yaşı olan okullar olmasına rağmen 30 yaş üzeri okul oranı da kayda değer bulunmaktadır. Bu açıdan bakıldığında büyük onarım ve yenileme ihtiyacı olan okulları tespit edebilmek için ve 30 yaş üzeri okul oranlarına bakmak gerekmektedir yılında devam eden kamu yatırımı projeleri kapsamında derslik ve spor salonu sayısının artırılması, pansiyon kapasitesinin genişletilmesi öngörülmektedir. 47

67 Tablo 51: TRC1 Bölgesi Ortaöğretimde Pansiyon, Burs ve Taşımalı Eğitim (Resmi, ) Pansiyonda Kal. Ö. Burslu Öğrenci (%) (%) Pansiyon Sayısı Pansiyon Kapasitesi Doluluk Oranı (%) Taşımalı Eğitim (%) Kız Erkek Kız Erkek Kız Erkek Gaziantep ,6 1,9 3,7 2,7 2,5 4,8 4,8 Adıyaman ,1 12,6 10,9 4,2 4,2 17,8 20,3 Kilis ,3 22,7 20,1 4,7 3,5 1,3 2,7 G.Doğu Anadolu ,8 5,9 7,2 3 2,6 14,7 17,5 Türkiye ,6 5,1 6,7 4,3 3,7 9,4 10,2 Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Ortaöğretim Genel Müdürlüğü Pansiyon ve taşımalı eğitim kapasitesinin yüksek olduğu il, kır nüfus oranına paralel olarak Adıyaman olduğu görülmektedir. Adıyaman ve Kilis te pansiyonda kalan öğrencilerin ağırlıklı olarak kız öğrenciler olduğu, Gaziantep te bu durumun tersinin olduğu ifade edilebilir. Tablo 52: Ortaöğretimden Yükseköğretime Geçiş, 2012 Program Türüne Göre Yerleşme Oranları (%) YGS Puan Aralığına Göre Öğrenci Oranı (%) YGS Ortalama Net Sayısı Lisans Önlisans Açıköğretim 140 PN< üzeri T M F S Gaziantep 17,7 22,4 7,1 18, ,6 6,8 4,3 11,1 Adıyaman 11,5 16,5 5,7 19,1 67,2 17,1 6,6 4,1 10,9 Kilis 23,3 25,1 7,3 14, ,5 8,3 4,5 13,7 G.Doğu Anadolu ,8 19,2 63,2 16,7 6,2 3,8 10,7 Türkiye 23,7 26,6 6,4 16,5 69,7 18,8 7,7 4,7 11,8 Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Ortaöğretim Genel Müdürlüğü Ortaöğretim kademesinde lisans programlarına yerleşen öğrenci oranı en fazla Kilis ilindedir. Ardından Gaziantep ve Adıyaman gelmektedir. YGS de sorulan 40 ar sorudan yapılan ortalama net oranlarına bakıldığında ise ülke genelinde olduğu gibi bölgede de Türkçe ve Sosyal sorularındaki net sayısı Matematik ve Fen sorularındaki net sayısından daha yüksektir. Üç yılda bir yapılan ve uluslararası eğitim ölçme ve değerlendirme sistemi olarak adlandırılabilecek Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı (PISA) tarafından açıklanan 2012 sonuçlarına göre Türkiye genel toplamda 65 ülke arasında 45. sırada yer almaktadır. Türkiye Matematik te 44., Okuma-Anlama Becerilerinde 42., Fen Bilgisi nde 43. sırada bulunmakta olup bu sıralama OECD sıralamasının altındadır. Tablo 53: Nüfusa Göre Ortaöğretim Mezuniyeti (%), Yaş Yaş Yaş Kadın Erkek Toplam Kadın Erkek Toplam Kadın Erkek Toplam Gaziantep 26,2 34,4 30,3 11,5 19,8 15,8 11,9 20,3 16,2 Adıyaman 34,3 43, ,1 23,2 16,7 11,4 24,3 17,9 Kilis 32, ,8 19,9 15,8 11,3 20,8 16 G.Doğu Anadolu 23,1 37,4 30,5 8,9 20,5 14,8 9,7 21,5 15,6 48

68 Türkiye 38,2 46,4 42,4 17, ,8 17,2 25,7 21,5 Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Ortaöğretim Genel Müdürlüğü Ortaöğretim mezuniyet oranı farklı yaş grupları ile karşılaştırıldığında, ortaöğretim mezun oranı en fazla yaş aralığındadır. Tablo 54: Ortaöğretimde Öğretmen Durumu (Resmi, ) Öğretmen Başına Düşen Öğrenci (Resmi+Özel) Çalışma Yılı İtibariyle Öğretmenler (%) Norm Öğretmen İhtiyacı 2010/ / / Yıl 6-10 Yıl Yıl 21 Yıl Üzeri İhtiyaç Oran (%) Gaziantep ,4 13,8 45,3 11, ,2 Adıyaman ,3 16,8 41,3 10, ,8 Kilis ,7 16,1 35,4 12, ,4 G.Doğu Anadolu ,8 13,1 32,7 7, ,4 Türkiye ,5 12,1 43,9 20, Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Ortaöğretim Genel Müdürlüğü eğitim öğretim döneminde öğretmen başına düşen öğrenci sayısı Gaziantep te 21, Adıyaman da 17 ve Kilis te 17 öğrencidir. Öğretmenlerin mesleki tecrübe yıllarına bakıldığında 0-5 yıl ve yıl arasında yoğunlaşma görülmektedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi incelendiğinde 0-5 yıl aralığında olan mesleki deneyimi görece düşük öğretmenler görev yapmaktadır. Yükseköğretim Göstergeleri TRC1 Bölgesi nde 3 devlet ve 3 vakıf olmak üzere toplamda 6 üniversite bulunmaktadır. Bu üniversitelerden 2 devlet ve 2 vakıf üniversitesi Gaziantep te, bir devlet üniversitesi Adıyaman da ve bir devlet üniversitesi ise Kilis te eğitim öğretim hizmeti vermektedir. Tablo 55: Yükseköğretim Göstergeleri Üniversite Sayısı Öğretim Elemanı Sayısı Öğrenci Sayısı * Öğretim Elemanı Başına Düşen Öğrenci Sayısı Gaziantep ,53 Adıyaman ,15 Kilis ,76 TRC ,67 GAB ,20 Türkiye ,58 Kaynak: TÜİK,2011; URAP, 2012; *yeni kayıt ve okuyan öğrenci sayısı TRC1 Bölgesi nde öğrenim gören öğrencilerin %59,7 sı Gaziantep te bulunan üniversitelerde, %28,2 i Adıyaman da, %12,1 u Kilis te eğitim ve öğrenim görmektedir. Tablo 56: 15 Yaş Üzeri Yüksek Öğrenim Mezun Durumu, 2013 Yüksekokul veya fakülte mezunu oranı (Kadın, %) Yüksekokul veya fakülte mezunu oranı (Erkek, %) Yüksekokul veya fakülte mezunu oranı (Toplam,%) Gaziantep 6,81 9,66 8,23 49

69 Adıyaman 6,73 10,91 8,82 Kilis 6,46 10,77 8,6 TRC1 6,76 10,02 8,4 GAB 5,82 9,74 7,79 Türkiye 10,52 13,56 12,03 Kaynak: TÜİK Bölgenin yükseköğrenim durumu (yüksekokul ve fakülte mezunu, yüksek lisans ve doktora mezunu) incelendiğinde, TRC1 Bölgesi nde yükseköğrenim mezunu kadın oranı %6,76 iken yükseköğrenim mezunu erkek oranı %10,02 dir. Bu oran Türkiye de kadınlarda %10,52 ve erkeklerde %13,56 dır. Yükseköğretim Kurumu 2010 yılı üniversitelerin bilimsel çalışma sıralamasına göre 131 üniversite içerisinde Gaziantep Üniversitesi 31.,Adıyaman Üniversitesi 64., Zirve Üniversitesi 103. ve Kilis 7 Aralık Üniversitesi 109. sırada yer almaktadır. Tablo 57: Bölge Üniversitelerinin Toplam Yayın Sayısına Göre Sıralaması, 2010 Üniversiteler SCI * SSCI * AHCI* Net Toplam 1 Öğretim Üyesi Sayısı Oran 2 Sıra 3 Gaziantep Üni ,00 31 Adıyaman Üni ,57 64 Kilis 7 Aralık Üni , Zirve Üniversitesi , Türkiye Toplamı ,65 - Kaynak: YÖK 1Her indekste sadece bir defa yer alan makale toplamı; 2 Net toplam/öğretim üyesi sayısı; Üniversite arasındaki sıra *SCI: Science Citation Index (Doğa Bilimleri Atıf Dizini), SSCI: Social Sciences Citation Index (Sosyal Bilimler Atıf Dizini), AHCI: Artsand Humanities Citation Index (Sanat ve İnsani Bilimler Atıf Dizini) Not: İlgili çalışmada Hasan Kalyoncu Üniversitesi değerlendirilmeye alınmamıştır. ODTÜ Enformatik Enstitüsü bünyesinde kurulan URAP (University Ranking by Academic Performance) tarafından 2013 yılında yayınlanan Tüm Üniversitelerin Genel Puan Tablosu hazırlanırken makale sayısı, öğretim üyesi başına düşen makale sayısı, atıf sayısı, öğretim üyesi başına düşen atıf sayısı, toplam bilimsel doküman sayısı, öğretim üyesi başına düşen toplam bilimsel doküman sayısı, doktora öğrenci sayısı, doktora öğrenci oranı, öğretim üyesi başına düşen öğrenci sayısı gibi toplamda 9 gösterge belirlenmiştir. Söz konusu tabloya göre 125 üniversite içerisinde Gaziantep Üniversitesi 17., Adıyaman Üniversitesi 48, Kilis 7 Aralık Üniversitesi 121. sırada akademik performans göstermişlerdir. Ortalama Eğitim Süreleri TÜİK eğitim verileri doğrultusunda bir hesaplama yöntemi kullanılarak hazırlanan Tablo 59 a göre Gaziantep in ortalama eğitim süresi 5,3 yıl, Adıyaman ın 5,5 yıl, Kilis in 5,4 yıldır. Türkiye ortalamasının (6,2) altında olan bu rakamlar, ortalama kadın eğitimi göstergesinde daha da düşmektedir. Ortalama kadın eğitim süresi ülke genelinde 5,6 iken TRC1 Bölgesi nde 4,7 yıldır. 50

70 Tablo 58: Ortalama Eğitim Süresi, Ortalama Eğitim Süresi Ortalama Erkek Eğitim Süresi Ortalama Kadın Eğitim Süresi Gaziantep 5,5 6,2 4,8 Adıyaman 5,7 6,4 4,9 Kilis 5,8 6,4 5,2 TRC1 5,5 6,2 4,9 Türkiye 6,4 7,0 5,8 Harita 20: İlçelere Göre Ortalama Eğitim Süresi, 2013 Kaynak: TÜİK Tablo 59: İlçelere Göre Eğitim Süresi, 2013 Ortalama Eğitim Süresi Erkek Eğitim Süresi Kadın Eğitim Süresi Adıyaman Merkez 6,4 7,1 5,6 Besni 5,3 6,0 4,6 Çelikhan 5,8 6,9 4,4 Gerger 3,3 4,2 2,5 Gölbaşı 5,9 6,6 5,2 Kahta 4,8 5,6 4,1 Samsat 5,3 6,2 4,3 Sincik 5,3 6,2 4,3 Tut 4,9 5,7 4,0 Araban 4,8 5,5 4,1 İslahiye 5,7 6,5 4,8 Karkamış 5,4 6,5 4,3 Nizip 5,1 5,8 4,3 Nurdağı 5,1 6,0 4,3 Oğuzeli 5,2 6,2 4,2 Şahinbey 5,5 6,2 4,9 Şehitkamil 5,6 6,3 5,0 Kilis Merkez 6,1 6,7 5,5 4 : Ortalama eğitim süresine ilişkin sunulan tablolar TÜİK verileri doğrultusunda Ajans tarafından hazırlanmıştır. 51

71 Elbeyli 5,8 6,5 5,0 Musabeyli 4,2 4,9 3,5 Polateli 4,6 5,2 3,8 Ortalama eğitim süresinin en fazla olduğu ilçeler Adıyaman Merkez, Kilis Merkez ve Gölbaşı ilçeleridir. Ortalama eğitim süresi en düşük ilçeler ise Gerger, Yavuzeli ve Sincik olarak sıralanmaktadır. Tablo 60: Düzey2 Bölgeleri Eğitim Süresi Sıralaması, 2013 Bölge Adı Ortalama Eğitim Süresi Ortalama Erkek Eğitim Süresi Ortalama Kadın Eğitim Süresi Ankara 7,7 8,2 7,2 İzmir 7,2 7,6 6,8 İstanbul 7,0 7,3 6,6 Bursa, Eskişehir, Bilecik 7,0 7,5 6,4 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova 6,9 7,5 6,3 Tekirdağ, Edirne, Kırklareli 6,9 7,4 6,4 Antalya, Isparta, Burdur 6,8 7,2 6,3 Balıkesir, Çanakkale 6,7 7,3 6,2 Aydın, Denizli, Muğla 6,6 7,1 6,2 Türkiye 6,4 7 5,8 Zonguldak, Karabük, Bartın 6,4 7,2 5,6 Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak 6,3 7,0 5,7 Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir 6,3 7 5,6 Kayseri, Sivas, Yozgat 6,3 7,0 5,6 Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane 6,3 7,1 5,5 Adana, Mersin 6,3 6,9 5,8 Konya, Karaman 6,2 6,9 5,6 Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli 6,2 7,1 5,3 Kastamonu, Çankırı, Sinop 6,1 6,9 5,3 Samsun, Tokat, Çorum, Amasya 6,1 6,7 5,5 Erzurum, Erzincan, Bayburt 6,0 6,8 5,1 Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye 5,8 6,4 5,1 Gaziantep, Adıyaman, Kilis 5,5 6,2 4,9 Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan 4,6 5,4 3,7 Mardin, Batman, Şırnak, Siirt 4,6 5,6 3,5 Van, Muş, Bitlis, Hakkâri 4,4 5,7 3,3 Şanlıurfa, Diyarbakır 4,3 5,3 3,3 Not: TÜİK verileri kullanılarak hazırlanan tabloda eğitim süresi katsayıları okuma yazma bilmeyen 0, okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen 0, ilkokul mezunu 5, ilköğretim mezunu 8, ortaokul veya dengi okul mezunu 8, lise veya dengi okul mezunu 8, yüksekokul veya fakülte mezunu 14, yüksek lisans mezunu 17, doktora mezunu 19 yıl olarak kullanılmıştır. 52

72 Tablo 60 da görüldüğü üzere Türkiye genelinde olduğu gibi TRC1 Bölgesi nde de beşeri sermaye alanında ciddi ve sürdürülebilir yatırımların yapılması gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Genç ve dinamik bir nüfusa sahip olan bölgenin ve ülkenin, beşeri sermayesini güçlendirecek sosyal politikalar geliştirmesi ve uygulaması gerektiği ifade edilebilir SAĞLIK Ülkelerin gelişmişlik ve kalkınma göstergelerinden birisi de sağlık olarak ifade edilebilir. Bir toplumun sağlık düzeyini belirleyen en önemli göstergelerini; bebek ve çocuk ölüm oranları, ortalama ölüm, hastalıkların türü ve miktarı ve sağlık sistemine ilişkin göstergeler oluşturmaktadır yılı verilerine göre Türkiye nin doğumda beklenen yaşam süresi 74,2 yıldır. Sağlıklı bireylerden oluşan bir toplum, nitelikli nüfus sayesinde daha iyi bir eğitim düzeyine, verimli bir işgücüne sahip ve ortalama yaşam beklentisi yüksek bir toplumdur. Doğru koşullarda yapılan sağlık yatırımı bir ülkenin beşeri sermaye kapasitesini artırarak ekonomik büyümesini sağlamaktadır. TRC1 Bölgesi nin nüfus piramidi incelendiğinde, özellikle 0-17 yaş grubu geniş bir paya sahip olduğu görülmektedir. Türkiye ortalaması yaklaşık %30 olan çocuk nüfus oranı Gaziantep te %40,1, Adıyaman da %36,8, Kilis te %35,6 dır. Avrupa Birliği (27 ülke) ülkelerinde çocuk nüfusun toplam nüfus oranına bakıldığında %18,8, Almanya da %16, İngiltere de %21,2, İsveç te %20,2, İspanya ve Ukrayna da %18 ve Yunanistan da % 17,6 dır. Sağlıklı nesiller yetiştirebilmek için 2013 verilerine göre, bölge toplam nüfusun %39,1'ini oluşturan çocuk nüfusun sağlık hizmetlerinden faydalanması önem arz etmektedir. Tablo 61: Yaş Gruplarına Göre Çocuk Nüfusu, 2013 İl Toplam Nüfus Toplam Çocuk Nüfus 0-4 Yaş Çocuk Sayısı 5-9 Yaş Çocuk Sayısı Yaş Çocuk Sayısı Yaş Çocuk Sayısı Çocuk Nüfus Oranı (%) 2023 Çocuk Nüfus Oranı (%) Gaziantep ,1 35,7 Adıyaman ,8 32,5 Kilis ,6 31,9 TRC ,1 - GAB ,4 - Türkiye ,7 25,7 Kaynak: TÜİK, İstatistiklerle Çocuk, yılında yapılan İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması na göre sağlık sektörü gelişmişlik sıralamasında 36. sıradaki yeri ile Gaziantep bölgede ön plana çıkmaktadır. Kilis 60. ve Adıyaman 66. sırada yer almaktadır. 5 :Karagül, 2000, Karagül, M. (2002); Beşeri Sermayenin İktisadi Gelişmedeki Rolü ve Türkiye Boyutu, Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayın No.37 53

73 Tablo 62: Sağlık Sektörü Gelişmişlik Sıralaması Sağlık Sektörü Gelişmişlik Sıralaması Genel Gelişmişlik Sıralaması Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Kaynak: İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması, 2003 TRC1 Bölgesi nde, yüz bin kişi başına düşen sağlık personeli sayısı Tablo 63 deki gibidir. Tablo 63: Yüz Bin Kişi Başına Düşen Sağlık Personeli Sayısı, 2012 İl Uzman Hekim Pratisyen Hekim Diş Hekimi Hemşire Sağlık Memuru Ebe Eczacı Gaziantep 73,91 47,07 13,56 132,81 113,47 52,07 27,23 Adıyaman 41,49 51,07 10,92 141,11 140,44 74,42 21,84 Kilis 59,52 78,02 15,28 153,64 161,68 82,85 29,76 TRC1 65,54 49,54 13,02 135,80 122,22 58,87 26,08 Türkiye 92,70 51,41 28,30 178,38 162,19 70,70 35,13 Kaynak: TÜİK Harita 21: TRC1 Bölgesi Doktor Başına Düşen Nüfus Sayısı, 2012 Kaynak: TÜİK Tablo 64: Eczane ve On Bin Kişi Başına Düşen Eczane Sayısı, Mayıs 2013 İl İlçe Yeni Düzenlemeye Göre * 3500 kişiye 1 eczane hesabıyla olması gereken eczane sayısı Adıyam an Mevcut Eczane Sayısı Mevcut Eczane Sayısı İle Olması Gereken Eczane Sayısı Fazla Eczane Sayısı Yeni Düzenlemeye Göre Açılabilir Eczane Sayısı Besni Çelikhan Gerger

74 Gaziantep Kilis Gölbaşı Kahta Merkez Samsat Sincik Tut Toplam Araban İslahiye Karkamış Nizip Nurdağı Oğuzeli Şahinbey Şehitkamil Yavuzeli Toplam Elbeyli Merkez Musabeyli Polateli Toplam Kaynak: Türk Eczacıları Birliği, Ocak 2013 *6197 Sayılı Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun un 5. Maddesi 3. Fıkrası: Serbest eczane sayıları, ilçe sınırları içindeki nüfusa göre en az üç bin beş yüz kişiye bir eczane olacak şekilde düzenlenir. Hiç eczanesi olmayan yerleşim birimlerinde nüfus kriterine bakılmaksızın bir eczanenin açılmasına müsaade edilir. Ancak bu şekilde açılan eczanelerin başka yerlere naklinde nüfus kriteri işletilir. Eczanelerin aynı ilçe içerisindeki nakillerinde nüfusa göre eczane açılması kriteri uygulanmaz. Bölgede nüfus ve eczane sayısı karşılaştırıldığında yeni düzenlemeye göre açılabilir eczane sayısı 98 olarak görülmektedir. İlçeler bazında incelendiğinde en fazla eczane ihtiyacı olan ilçeler Şahinbey, Kahta ve Nizip ilçeleridir. Nüfusa göre eczane ihtiyacı en az olan ilçeler ise Gölbaşı, Elbeyli ve Kilis Merkez ilçeleridir. Harita 22: TRC1 Bölgesi Eczane Sayısı Eczane Başına Düşen Nüfus Sayısı, Mayıs

75 Kaynak: Eczacılar Odası 2012 verilerine göre Gaziantep te 24, Adıyaman da 9 ve Kilis te 1 olmak üzere bölgede toplamda 34 hastane bulunmaktadır. Tablo 65: TRC1 Hastane Sayısı, 2012 İl Hastane Sayısı Gaziantep 24 Adıyaman 9 Kilis 1 TRC1 34 Kaynak: TÜİK Tablo 66: Düzey 2 Bölgeleri Yatak Sayıları ve Yüz Bin Kişi Başına Düşen Hastane Yatak Sayısı, 2012 Bölge Adı Yüz Bin Kişi Başına Hastane Yatak Sayısı Toplam Yatak Sayısı Toplam Nüfus (2012) Erzurum, Erzincan, Bayburt Ankara Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane Konya, Karaman Kayseri, Sivas, Yozgat Zonguldak, Karabük, Bartın Samsun, Tokat, Çorum, Amasya Kastamonu, Çankırı, Sinop Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak İzmir Tekirdağ, Edirne, Kırklareli Bursa, Eskişehir, Bilecik Antalya, Isparta, Burdur Türkiye Balıkesir, Çanakkale

76 Adana, Mersin Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova Aydın, Denizli, Muğla Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir İstanbul Gaziantep, Adıyaman, Kilis Şanlıurfa, Diyarbakır Van, Muş, Bitlis, Hakkâri Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan Mardin, Batman, Şırnak, Siirt Kaynak: TÜİK yılları arası TÜİK verilerine bakıldığında, 2007 yılında TRC1 Bölgesi nde yüz bin kişi başına düşen hastane/yatak sayısı 167 iken, Türkiye genelinde 230 adettir yılında TRC1 Bölgesi nde yüz bin kişi başına düşen hastane/yatak sayısı 176 iken ülke genelinde 234 adettir yılında bu rakamlar sırasıyla 181 ve 238 adettir yılında TRC1 Bölgesi nde 201, Türkiye de 250 adettir yılında sırasıyla 195 ve 252 adettir. Son olarak 2012 yılında TRC1 Bölgesi nde 216 iken Türkiye de 265 adettir. Tablo 67: Yüz Bin Kişi Başına Düşen Hastane/ Yatak Sayısı TRC1 Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜİK Harita 23: TRC1 Bölgesi Hastane Yatak Sayıları, 2012 Kaynak: TÜİK Kamu-özel ortaklığı modeli ile gerçekleştirilecek olan Gaziantep Entegre Sağlık Kampüsü Projesi sözleşme aşamasındadır. Proje, 636 yataklı Bölge Hastanesi, 174 yataklı Onkoloji Hastanesi, 498 yataklı Kadın Doğum ve Çocuk Hastanesi, 205 yataklı Kalp Damar Hastalıkları Hastanesi, 112 yataklı Psikiyatri Hastanesi, 100 yataklı Yüksek Güvenlikli Adli Psikiyatri Hastanesi ve 150 yataklı Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Hastanesi olmak üzere toplam 1875 yataklı bir Entegre Sağlık Kampüsü yatırımını kapsamaktadır. Söz konusu hastanenin Orta Doğu nun en büyük 57

77 hastanesi olması beklenmektedir. Gaziantep, Sağlık Bakanlığı tarafından Bölge Sağlık Cazibe Merkezi olarak belirlenmiştir yılı TÜİK verilerine göre TRC1 Bölgesi nde 19 adet Sağlık Bakanlığı Kurumu, 1 Üniversite kurumu, 14 özel kurum hizmet vermektedir yılının sonlarında Adıyaman Üniversitesi Eğitim ve Araştırma Hastanesi kurulmuştur. Gaziantep, Sağlık Bakanlığı nın sağlık turizmi alanında cazibe merkezi olarak belirlediği A grubu 16 il arasında yer alırken, Adıyaman ve Kilis C grubunda yer almaktadır. Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de profesyonel kanser kayıtçılığı yapabilecek ve ülkenin en az %20 nüfusunu yansıtabilecek bölgeler/iller seçilir. Bu iller Ankara, Antalya, Bursa, Edirne, Erzurum, Eskişehir, Gaziantep, İzmir, Kocaeli, Malatya, Samsun ve Trabzon illeridir (Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2010) SOSYAL SERMAYE VE KURUMSAL KAPASİTE Sosyal Sermaye Bir grubun üyeleri tarafından benimsenen, grubun ortak amaçları için çalışabilme yeteneğini belirleyen, resmi olmayan ağ, norm ve değerler olarak tanımlanan sosyal sermaye 6, sosyal bilimciler tarafından araştırma konusu olmuş ve ekonomik kalkınma ile ilişkilendirilmiştir. Sosyal hareketlilik, toplumsal ilişkiler, karşılık güven ve dürüstlük anlayışı, gönüllü kuruluşlar, kişisel özgürlük gibi göstergeler en az ekonomik göstergeler kadar önem arz etmektedir. Çağdaş sosyologlardan biri olan Coleman sosyal sermayeyi beklentiler, bilgi kanalları ve normlar olmak üzere 3 temel öğeye ayırarak yokluğunda başarılamayan ya da sadece yüksek maliyetlerle başarılabilen belirli amaçları gerçekleştirmeyi kolaylaştıran sosyal organizasyonlar olarak tanımlamaktadır. Sosyal sermeyenin ölçülebilmesi ekonomik ölçümler kadar kolay ve anlaşılır olmamasına rağmen seçimlere katılım oranı, dernek sayısı ve derneğe üye sayısı, gazete-dergi sayısı, net göç, eğitimli nüfus oranı gibi değişkenler kullanılarak hazırlanan Sosyal Sermayenin Ekonomik Gelişme Açısından Önemi ve Sosyal Sermaye Endeksinin Hesaplanması çalışmasında Düzey 2 Bölgeleri sosyal sermaye endeksleri incelenmiştir. Araştırma sonuçlarına göre sosyal sermaye açısından en gelişmiş bölge 0,93 değeri ile TR31 İzmir Bölgesi dir. Sosyal sermaye endeksinin en düşük olduğu ve dolayısıyla sosyal sermayesi en az gelişmiş bölge -1,82 değeri ile Ağrı, Kars, Iğdır ve Ardahan illerinden oluşan TRA2 Bölgesi dir. TRC1 Bölgesi, sosyal sermaye endeksi sıralamasında -0,63 değeri ile 21. sırada yer almaktadır. Türkiye genelinde 26 Düzey 2 Bölgesiolduğu göz önünde bulundurulduğunda TRC1 Bölgesi nin 21. sırada yer alması sosyal sermaye açısından gelişmediğini göstermektedir. 6 Sosyal Politika Kavramları Sözlüğü 58

78 Harita 24: Düzey 2 Bölgeleri Sosyal Sermaye Endeksi Kaynak: TÜYSÜZ, Nurettin. Sosyal Sermayenin Ekonomik Gelişme Açısından Önemi ve Sosyal Sermaye Endeksinin Hesaplanması, 2011 Seçim Göstergeleri Seçimlere katılım oranı, katılımcılık anlayışının önemli göstergelerinden biridir genel seçimlerinde seçimlere katılım oranına bakıldığında TRC1 Bölgesi yüzde 84,5 oranı ile Türkiye ortalamasının üzerindedir. 8% Gaziantep 29% 63% Adıyaman Kilis Şekil 25:TRC1Bölgesi Dernek Sayısı Dağılımı, 2012 Kaynak: İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı Tablo 68: TRC1 Bölgesi Seçmen Sayısı ve Seçimlere Katılım Oranı, 2011 Toplam Seçmen Sayısı Oy Kullanan Seçmen Sayısı Gaziantep ,1 Adıyaman Kilis ,6 TRC ,5 Türkiye ,0 Kaynak: TÜİK 59 Seçimlere Katılım Oranı (%) Yıllar itibarıyla TRC1 Bölgesi nde seçimlere katılım oranı açısından artış olduğu görülmüştür. Ülke geneli göz önünde bulundurulduğunda, seçimlere katılım oranının yüzde yüz olduğu herhangi bölge bulunmamaktadır yılı genel seçimlerinde en fazla katılım oranı yüzde 91,1 oranı ile Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak (TR33) Bölgesi olup en az katılım yüzde 77,3 oranı ile Ağrı,

79 (yüzde) Kars, Iğdır, Ardahan (TRA2) Bölgesi dir. TRC1 Bölgesi seçimlere katılım oranı açısından 26 Düzey 2 Bölgesi arasında 22. sırada yer almaktadır Türkiye TRC1 Gaziantep Adıyaman Kilis Şekil 26: Genel Seçim Katılım Oranları (%), 2011 Kaynak: TÜİK Sivil Toplum Kuruluşları Kalkınma ajanslarının kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmeye yönelik çalışmaları, bu kesimlerde sosyal ağları yaygınlaştırarak güçlü bir sosyal sermaye kurmak adına yapılmaktadır. Güçlü bir sosyal sermayenin ekonomik büyümeye, işgücü piyasalarının etkin çalışmasına, toplumun eğitim ve sağlık düzeyine, suç oranın azalmasına kamu kurumlarının etkin çalışmasına katkıda bulunduğu ifade edilebilir. TRC1 Bölgesi nde 2014 yılı verilerine göre toplam faal dernek sayısı 2317 dir. Bu derneklerin yüzde 66 sı Gaziantep te (1.534), yüzde 26 sı Adıyaman da (600), yüzde 8 i Kilis te (183) faaliyet göstermektedir. İçişleri Bakanlığı ndan elde edilen verilere göre Gaziantep teki derneklerin dağılımına bakıldığında yüzde 27 ile en çok mesleki ve dayanışma alanında faaliyet gösteren dernek bulunmaktadır. Ardından yüzde 15 ile spor ve dini dernekleri gelmektedir. Adıyaman da derneklerin yüzde 24 ü spor, 18 i mesleki ve dayanışma, yüzde 14 ü ise eğitim araştırma alanında faaliyet göstermektedir. Kilis te ise yüzde 27 oranında spor, yüzde 20 ile insani yardım, yüzde 16 ile mesleki ve dayanışma dernekleri faaliyet göstermektedir. TRC1 Bölgesi illerinde faaliyet gösteren derneklerin iller düzeyinde amaçlarına göre dağılımı Tablo 69 ta detaylı bir şekilde gösterilmektedir. Tablo 69: TRC1 Bölgesi nde Bulunan Derneklerin Amaca Göre Dağılımı, 2014 Gaziantep Adıyaman Kilis Mesleki ve Dayanışma Spor Dini İnsani Yardım Kültür, Sanat ve Turizm Sağlık Eğitim ve Araştırma

80 Hak ve Savunuculuk Çevre, Doğal Hayat, Hayvanları Korumu Engelli Düşünce Uluslararası Teşekküller ve İşbirliği Toplumsal Değerleri Yaşatma Bireysel Öğreti ve Toplumsal Gelişim Kamu Kurumları ve Personelini Destekleme Şehit Yakını ve Gazi Çocuk Gıda Tarım ve Hayvancılık İmar, Şehircilik ve Kalkındırma Yaşlı ve Çocuk Kaynak: İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı TRC1 Bölgesi nde bulunan derneklerin toplam üye, kadın üye ve 26 yaş altı üye sayıları incelendiğinde en fazla üye sayıları nüfusa paralel olarak Gaziantep te görülmektedir. Tablo 70'den de anlaşıldığı üzere derneklere üye olan kadın ve genç yaş grubu olarak nitelendirebileceğimiz 26 yaş altı üye sayısı oldukça azdır. Bu rakamlar Türkiye geneli ile benzerlik göstermektedir. Bir toplumun sosyal sermayesinin gelişmesi açısından dezavantajlı grupların sosyal içerme anlayışı bağlamında toplumsal hayata katılımı ciddiye alınması gereken bir durum olarak ortaya çıkmaktadır. Tablo 70: Toplam Üye/Kadın/26 Yaş Altı Üye Sayısı Toplam Üye Sayısı* Toplam Kadın Üye Sayısı 26 Yaş Altı Üye Sayısı** Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Kaynak: İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı *:2013 rakamları **:2012 rakamları Meslek kuruluşları, toplumsal dayanışmayı sağlamak, mesleki gelişimi hızlandırmak, meslek etiğini sağlamlaştırmak bakımından sosyal sermayenin gelişmesine katkı sağlamaktadır. Tarihi İpekyolu güzergâhında bulunan TRC1 Bölgesi nde zanaatkârlık köklü bir geçmişe sahiptir. Bölgede esnafların toplam nüfus içindeki oranına bakıldığında, bölgenin (%1,73) Türkiye ortalamasının (%2,06) altında bir değere sahip olduğu görülmektedir (Tablo 71). TRC1 Bölgesi nde 117 oda kuruluşu bulunmakta olup, bu kuruluşların büyük bir kısmı Gaziantep te hizmet vermektedir. Tablo 71: TRC1 Bölgesi Esnaf, İşyeri, Oda Listesi, Ağustos 2013 İL Esnaf Sayısı İşyeri Sayısı Nüfus Esnaf/Nüfus (%) Oda Sayısı Gaziantep ,64 80 Adıyaman ,83 23 Kilis ,60 14 TRC ,

81 Türkiye , Kaynak: Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu İntiharlar 2012 TÜİK verilerine bakıldığında TRC1 Bölgesi nde intihar edenlerin sayısı 73 kişidir. Bu kişilerin yüzde 71 i erkek, yüzde 29 u kadındır. En fazla intihar vakası Gaziantep te yaşanmış olup ardından Adıyaman ve Kilis illeri gelmektedir. İntihar vakaları nedenlere göre incelendiğinde Türkiye genelinde olduğu gibi TRC1 Bölgesi nde de nedeni bilinmeyen intihar vakaları ilk sıradadır. Yaş grupları ve cinsiyetlerine göre intihar vakaları incelendiğinde ise en fazla intihar vakası yaş grubu (22 vaka) arasında görülmüş olup ardından ve yaş grupları gelmektedir. Tablo 72: Nedenlerine Göre İntiharlar, 2012 Hastalık Aile Geçimsizliği Geçim Zorluğu Ticari Başarısızlık Hissi İlişki ve İstediği İle Evlenememe Öğrenim Başarısızlığı Diğer Bilinmeyen Toplam Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Türkiye Kaynak: TÜİK Yapılan araştırmalar neticesinde sosyal sermaye düzeyi ile suç oranları arasında bir ilişkinin olduğu tespit edilmiştir. Suç oranlarının fazla olduğu bölgelerde sosyal sermayenin güçlü olmadığı belirtilmiştir. Mevcut Durum Analizi dokümanında da yer aldığı gibi 2011 verilerine göre TRC1 Bölgesi, 26 Düzey 2 bölgeleri arasında infaz kurumuna giren hükümlüler bakımından 12. sırada yer almaktadır Şekil 27: Düzey 2 Bölgelerinde Suçun İşlendiği Yer ve Suç Türüne Göre Ceza İnfaz Kurumlarına Giren Hükümlüler-2011 Kaynak: TÜİK, Bölgesel İstatistikler, Adalet 2011 yılı verilerine göre Düzey 2 Bölgeleri arasında yüz bin kişi başına düşen hükümlü (suçun işlendiği yer ve suç türüne göre) sayısına bakıldığında ilk sırada TR61 Antalya, Isparta, Burdur Bölgesi, ikinci sırada TR32 Aydın, Denizli, Muğla ve üçüncü sırada TR22 Balıkesir, Çanakkale 62

82 Bölgesi yer almaktadır. TRC1 Bölgesi 13. sırada yer almış olup diğer Güneydoğu Anadolu Bölgeleri arasında en fazla suç oranına sahip bölge durumundadır. Tablo 73: Düzey 2 Bölgeleri Yüz Bin Kişi Başına Düşen Hükümlü Sayısı, 2011 Düzey 2 Bölgeleri Yüz Bin Kişi Başına Düşen Hükümlü Sayısı Antalya, Isparta, Burdur 199,02 Aydın, Denizli, Muğla 198,72 Balıkesir, Çanakkale 185,89 İzmir 181,30 Tekirdağ, Edirne, Kırklareli 151,52 Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak 150,24 Adana, Mersin 128,89 Bursa, Eskişehir, Bilecik 113,55 Kastamonu, Çankırı, Sinop 105,81 Zonguldak, Karabük, Bartın 105,45 Samsun, Tokat, Çorum, Amasya 105,24 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova 103,39 Gaziantep, Adıyaman, Kilis 100,24 Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir 98,62 Konya, Karaman 97,73 Kayseri, Sivas, Yozgat 96,29 İstanbul 90,54 Erzurum, Erzincan, Bayburt 87,99 Ankara 78,78 Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye 74,16 Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli 74,11 Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane 64,23 Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan 59,95 Van, Muş, Bitlis, Hakkâri 58,21 Şanlıurfa, Diyarbakır 52,57 Mardin, Batman, Şırnak, Siirt 36,12 Kaynak: TÜİK Adı geçen dokümanda da yer aldığı gibi TRC1 Bölgesi nde en fazla işlenen suç türünün İcra İflas Kanunu na muhalefet ve hırsızlık olduğu anlaşılmaktadır. Birisi bürokratik işlemlere muhalefet diğeri cana ve mala yönelik suç olarak tanımlanırsa bölgede sosyal sermayenin ne denli zayıf olduğu ortaya konmuş olabilir. Yoksulluk ve Sosyal Sermaye Türkiye de yoksulluğun boyutları nesnel bir ölçümle ortaya konulamayacağı belirtilebilir. Bunun iki önemli nedenini burada sıralanabilir. Öncelikle TÜİK ile yapılan görüşmeler de, insanların gelirleriyle ilgili doğru bilgi vermediği tespiti ortaya çıkmıştır. Bu konu sosyal sermayenin başat göstergelerinden biri olan güven konusunda toplumun zayıf olduğunu ortaya koymaktadır. 63

83 İkincisi toplumsal olarak dayanışmacı bir sosyal sermayeye sahip olunduğu için bireyler arası veya aileler arası yardımlaşma eğilimi nedeniyle yoksulluk gerçek boyutlarıyla ortaya çıkamamaktadır. Bu bakımdan TRC1 Bölgesi nin dayanışmacı sosyal sermaye potansiyelinin görece güçlü olduğu ifade edilebilir. Bölgede nüfusun büyük bir kısmı, kırsalla bağlantısını koparmadığı için temel ihtiyaçlarının büyük bir bölümünü böyle bir dayanışma ilişkisi bağlamında sağlamaktadır Kurumsal Kapasite Kurumsal kapasite 7, genel anlamıyla bir kurumun istediği çıktıları üretilme kapasitesidir. Temelde yönetim kapasitesinin bir ölçümüdür, bu hem yetkin bir şekilde karar alma hem de bu kararları etkili bir şekilde uygulamayı içerir 8. İpekyolu Kalkınma Ajansı Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerini kapsayan TRC1 Düzey 2 Bölgesi nde faaliyet gösteren İpekyolu Kalkınma Ajansı, bölge kaynaklarının etkili bir şekilde kullanılmasını sağlamayı ve bölge içerisindeki gelişmişlik farklarını en aza indirgeyecek çalışmalara rehberlik etmeyi amaçlamaktadır. Merkez binası Gaziantep te bulunan Ajans, Adıyaman ve Kilis illerinde bulunan yatırım destek ofisleri ile üç ilde hizmet vermektedir yılı Haziran ayı itibarıyla 1 Genel Sekreter, 1 Hukuk Müşaviri, 28 uzman ve 6 destek personeli olmak üzere toplam 36 personel istihdam edilmektedir. Ajans personelinin yüzde 28 i kadın, yüzde 72 si erkektir. Personelin yüzde 25 i lisans, yüzde 36 sı yüksek lisans devam, yüzde 25 i yüksek lisans, yüzde 3 ü doktora mezunu olup yüzde 11 i doktoraya devam etmektedir yılından itibaren mali destekler kapsamında desteklenen projeler aracılığı ile bölgeye yaklaşık 32 milyon TL kaynak aktarılmıştır. Bu kaynağın yaklaşık 2,5 milyon TL si sosyal içerikli projelere aittir. Ayrıca kurumsal kapasitenin artırılması amacıyla teknik destek programları kapsamında 2013 Haziran ayına kadar toplamda 46 proje desteklenmiştir. Bu projeler genel olarak PCM, kişisel gelişim, web tasarımı gibi konuları içermektedir. 7 Bu kısımda TRC1 Bölgesi nde önde gelen kurumların kurumsal yapısı beşeri ve fiziki kapasite, öncelikli politikalar ve sosyal projeler açısından ele alınmıştır. 8 Sosyal Politika Kavramları Sözlüğü 64

84 Valilikler Gaziantep, Adıyaman ve Kilis valilikleri aracılığıyla uygulanan sosyal destek programları kapsamında proje sayısı ve aktarılan kaynak tutarı Tablo 74 te verilmektedir. Tablo 74: TRC1 Bölge İlleri Valilikleri Tarafından Uygulanan SODES Proje Sayıları, Bileşenleri ve Aktarılan Kaynak Miktarı GAZİANTEP ADIYAMAN KİLİS İL/ İLÇELER SOSYAL İÇERME BİLEŞENİ P.S. Kaynak T. P.S. Kaynak T. P.S. Kaynak T. P.S. Kaynak T. P.S. Kaynak T. P.S Kaynak T. Araban İslahiye Karkamış Merkez Nizip Nurdağı Oğuzeli Yavuzeli Merkez , Besni Çelikhan Gerger Gölbaşı Kâhta Samsat Sincik Tut Belde Merkez Elbeyli Musabeyli Polateli

85 İSTİHDAM BİLEŞENİ GAZİANTEP ADIYAMAN KİLİS İL/ İLÇELER P.S. Kaynak T. P.S. Kaynak T. P.S. Kaynak T. P.S. Kaynak T. P.S. Kaynak T. P.S Kaynak T. Araban İslahiye Karkamış Merkez Nizip Nurdağı Oğuzeli Yavuzeli Merkez Besni Çelikhan Gerger Gölbaşı Kahta Samsat Sincik Tut Belde Merkez Elbeyli Musabeyli Polateli

86 GAZİANTEP ADIYAMAN KİLİS KÜLTÜR, SANAT VE SPOR BİLEŞENİ İL/ İLÇELER P.S. Kaynak T. P.S. Kaynak T. P.S. Kaynak T. P.S. Kaynak T. P.S. Kaynak T. P.S Kaynak T. Araban İslahiye Karkamış Merkez Nizip Nurdağı Oğuzeli Yavuzeli Merkez Besni Çelikhan Gerger Gölbaşı Kahta Samsat Sincik Tut Belde Merkez Elbeyli Musabeyli Polateli Kaynak: TRC1 İlleri SODES Birimleri, 2013 Not: Kaynak tutarı, SODES destek miktarını ifade etmektedir. 67

87 Belediyeler Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Gaziantep Belediyesi nin 2012 yılı faaliyet raporunda vizyonu; Gaziantep i tarihi ve kültürel mirası ve çağdaş çalışmaları ile sürdürülebilir gelişmişlik düzeyinde yaşam kalitesi yüksek, ulusal ve uluslararası alanda örnek bir şehir olmak şeklinde ifade edilmektedir. Gaziantep Büyükşehir Belediyesi 18 birimiyle İncilipınar semtinde bulunan m 2 alana sahip binada hizmet vermektedir. Belediyenin bilişim altyapısı gelişmiş network cihazları ile donatılmış ve gelişmeye açık bilgisayar ağına sahiptir. Belediye bünyesindeki sistem odasında FM200 Gazlı yangın söndürme sistemi, sesnplorer uyarı sistemi, ip kamera sistemi, parmak izi geçiş sistemi, yanmaz kapı, antistatik boya ve yer döşemeleri bulunmaktadır yılı itibarıyla Büyükşehir Belediyesi nde çalışan 776 personelin 416 sı memur, 177 si kadrolu işçi, 183 ü sözleşmeli personeldir yılında insan kaynakları kapasitesini artırmak amacıyla toplamda 710 kişiye ortalama 1941 saat eğitim verilmiştir. Söz konusu eğitimler genel olarak kişisel gelişim, oryantasyon, PCM, iş sağlığı ve güvenliği şeklinde gruplandırılabilir. Belediye nin stratejik amaç ve hedeflerine bakıldığında genel olarak alt ve üst yapının iyileştirilmesi, kentin kültür, sanat, spor, eğitim ve turizm alanlarında cazibe merkezi haline getirilmesi, sağlık, sosyal hizmetler ve kurumsal kapasitenin geliştirilmesi, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılması, ulaşım hizmetlerinin geliştirilmesi, tanıtım, doğal afetlere müdahale kapasitenin ve kent güvenliğinin sağlanması konularına odaklanıldığı görülmektedir 9. Adıyaman Belediyesi Adıyaman Belediyesi nin vizyonu; şehircilik problemini çözmüş bugünü mutlu, yarını umutlu, güleryüzlü çağdaş bir Adıyaman oluşturmak tır. Belediyede çalışan 666 personelin 242 si memur, 378 i kadrolu işçi, 13 ü geçici işçi, 34 ü sözleşmeli olarak görev yapmaktadır. Personelin %91 i erkek, %9 u kadın personeldir. Belediyenin genel politikası kent halkının ihtiyaçlarını karşılayabilmesi için idari, teknolojik, hukuki ve fiziki altyapıyı kurmak, kentin yaşam kalitesini yükselterek çağdaş ölçülerde yaşayabileceği ortamı oluşturmak. Kaynakları en verimli şekilde kullanmak, gelir artırıcı yatırımlar yapmak. Çağın değişen koşullarını verimli imkânlarda ve pratik olarak uyum sağlayabilecek ortak akıl oluşturabilmek. Her kentlinin belediyecilik ve kent yaşamı anlamında bilinçli ve sorumlu olacağı bir ortam oluşturmak şeklinde ifade edilmektedir 10. Kilis Belediyesi Kilis Belediyesi nin vizyonu; yaşanabilir huzurlu bir şehir oluşturmaktır. Belediyenin bilgi işlem altyapısı oracledatabase ile çalışan bir adet Linux sunucunun üzerine kurulu belsoft otomasyondan oluşmaktadır. Ana sistem ve bilgisayarların elektrik kesilmelerinden etkilenmemesi için güç kaynağı kullanılmaktadır. Belediyenin tanıtımı ve halkla iletişimi sağlayan, duyuru ve haberlerin yanı sıra belediye yapısı ve işleyişi hakkında bilgi veren adı altında bir web sitesi bulunmaktadır. Belediye bünyesinde 2 si kadın 58 i erkek olmak üzere 60 memur, 6 kadın 139 erkek olmak üzere 145 işçi, 3 kadın 8 erkek olmak 9 Gaziantep Büyükşehir Belediyesi, 2012 Faaliyet Raporu 10 Adıyaman Belediyesi, 2012 Yılı Faaliyet Raporu 68

88 üzere 11 sözleşmeli personel çalışmaktadır. Memur personelin genel eğitim seviyesi lise düzeyi, işçi personelin genel eğitim düzeyi ilkokul sözleşmeli personelin genel eğitim düzeyi yüksekokul ve fakültedir. Belediyenin öncelikli hedefi yeşil alanları yeterli, sosyal ve ekonomik yönden canlı, halkı rahat, mutlu ve huzurlu bir yaşama kavuşturmaktır. Bu hedeflere ulaşmak için vahşi çöp toplama alanının ıslahının sağlanması, atık su arıtma tesisinin kurulması, modern bir otogarın inşa edilmesi, imar sorunlarının çözülmesi, sosyal donatı alanlarının hizmet vermesi öncelikli faaliyetler arasındadır 11. Odalar Gaziantep Sanayi Odası 1989 yılına kadar Ticaret ve Sanayi Odası adı altında faaliyet yürüten Oda, daha sonraki yıllarda Gaziantep Ticaret Odası olarak çalışmalarına devam etmiştir. Oda yılları arasında muhtelif konularda 8 proje yürütmüştür. Gaziantep Ticaret Odası 1898 yılında Ziraat Ticaret ve Sanayi Odası olarak kurulan Gaziantep Ticaret Odası yılları arasında Gaziantep Ticaret ve Sanayi Odası adı altında faaliyet göstermiş olup 1989 yılında Gaziantep Ticaret Odası adını almıştır. Oda da faal üyeye bulunmaktadır yılında toplam bütçesi Avro olan 6 adet proje yürüten Oda da, Avro tutarında 4 projenin de uygulama süreci devam etmektedir 12.Projelerin yanı sıra çeşitli yayın ve rapor çalışmaları da yürütülmektedir. Adıyaman Ticaret ve Sanayi Odası Adıyaman Ticaret ve Sanayi Odası na yapılan kurum ziyaretleri sırasında Oda nın 2600 aktif üyesinin olduğu 500 üye talebinin askıda olduğu belirtilmiştir. Gıda sektörü için yönlendirme ve profil hazırlama çalışmalarının yürütüldüğü, ilin ihracat elemanına olan ihtiyacı göz önünde bulundurularak vasıflı eleman yetiştirmek için bir projeye başlandığı ve ilk olarak 10 sektörse 10 pilot firma ile çalışmalar yapıldığı beyan edilmiştir. Kilis Ticaret ve Sanayi Odası 1995 yılına kadar Ticaret Odası olarak faaliyetlerine devam eden Oda nın statüsü, 1995 yılından sonra Ticaret ve Sanayi Odası na dönüştürülmüştür. Birisi Bakan olmak üzere toplam 8 yönetim kurulu üyesi ile faaliyetler yürütülmektedir. 11 Kilis Belediyesi, 2012 Yılı Faaliyet Raporu 12 Rakamlarla Gaziantep

89 Üniversiteler Gaziantep Üniversitesi Tablo 75: Gaziantep Üniversitesi Genel Bilgiler Gaziantep Üniversitesi Genel Bilgiler Kuruluş Tarihi (ODTÜ Kampüsü olarak) 1973 Kuruluş Tarihi Gaziantep Üniversitesi 1987 Yerleşkeler Gaziantep Merkez Kampüsü Naci Topçuoğlu Meslek Yüksek Okulu Oğuzeli, Nizip, İslahiye, Nurdağı, Araban (Toplam 7 yerleşke) Öğrenim Dili Türkçe / İngilizce ( %100 ) Toplam Öğrenci Sayısı Toplam Akademik Personel Sayısı Yurt Kapasitesi Üniversite Birimlerinin Dağılımı Kaynak: Gaziantep Üniversitesi, 2013 Zirve Üniversitesi Tablo 76: Zirve Üniversitesi Genel Bilgiler Zirve Üniversitesi Genel Bilgiler Kuruluş Tarihi 2009 Yerleşkeler Merkez Yerleşke Öğrenim Dili öğrenci (1.000 i yabancı uyruklu) (15 i yabancı uyruklu) 14 Fakülte 3 Enstitü 3 Yüksekokul 1 Türk Musikisi ve Devlet Konservatuarı 9 Meslek Yüksekokulu Türkçe / İngilizce Toplam Öğrenci Sayısı ( 420 si yabancı kökenli ) Toplam Akademik Personel Sayısı 260 Toplam İdari Personel Sayısı 150 Yurt Kapasitesi Fakülte Üniversite Birimlerinin Dağılımı 1 Meslek Yüksekokulu 1 Yüksekokul Kaynak: Zirve Üniversitesi Gaziantep Hasan Kalyoncu Üniversitesi Tablo 77: Hasan Kalyoncu Üniversitesi Genel Bilgiler Hasan Kalyoncu Üniversitesi Genel Bilgiler Kuruluş Tarihi 2008 Yerleşkeler Merkez Yerleşke Öğrenim Dili Türkçe / İngilizce Toplam Öğrenci Sayısı (68 i yabancı kökenli) Toplam Akademik Personel Sayısı 139 (9 u yabancı kökenli) Toplam İdari Personel Sayısı 66 Yurt Kapasitesi

90 Üniversite Birimlerinin Dağılımı Kaynak: Hasan Kalyoncu Üniversitesi 5 Fakülte 5 Enstitü 2 Yüksekokul Sanko Üniversitesi Tablo 78: Sanko Üniversitesi Genel Bilgiler Sanko Üniversitesi Genel Bilgiler Kuruluş Tarihi 2013 Yerleşkeler Öğrenim Dili Toplam Öğrenci Sayısı 54 Merkez Yerleşke Türkçe Toplam Akademik Personel Sayısı 42 Toplam İdari Personel Sayısı 20 Üniversite Birimlerinin Dağılımı 3 Fakülte 2 Enstitü Kaynak: Sanko Üniversitesi Adıyaman Üniversitesi Tablo 79: Adıyaman Üniversitesi Genel Bilgiler Adıyaman Üniversitesi Genel Bilgiler Kuruluş Tarihi (İnönü Üniversitesi Kampüsü olarak) 1983 Kuruluş Tarihi 2006 Yerleşkeler Öğrenim Dili Türkçe Toplam Öğrenci Sayısı Toplam Akademik Personel Sayısı 355 Toplam İdari Personel Sayısı 250 Yurt Kapasitesi Üniversite Birimlerinin Dağılımı Kaynak: Adıyaman Üniversitesi Kilis 7 Aralık Üniversitesi Merkez Yerleşke Besni MYO, Gölbaşı MYO, Kahta MYO 3 Fakülte; 4 MYO; 1 Yüksekokul Tablo 80: Kilis 7 Aralık Üniversitesi Genel Bilgiler Kilis 7 Aralık Üniversitesi Genel Bilgiler Kuruluş Tarihi (Gaziantep Üniversitesi Kampüsü olarak) 1987 Kuruluş Tarihi Kilis 7 Aralık Üniversitesi 2007 Yerleşkeler Merkez Yerleşke, Karataş Yerleşkesi Öğrenim Dili Türkçe Toplam Öğrenci Sayısı Toplam Akademik Personel Sayısı 223 Toplam İdari Personel Sayısı 164 Yurt Kapasitesi Üniversite Birimlerinin Dağılımı 5 Fakülte 71

91 Kaynak: Kilis 7 Aralık Üniversitesi 2 Enstitü 2 Yüksekokul 1.6. KÜLTÜR İlk uygarlıkların doğduğu Akdeniz ve Mezopotamya toprakları arasında konumlanmış olan TRC1 Bölgesi, tarihi süreçte birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Tarihi ve kültürel miras bakımından oldukça zengin olan bölge Anadolu nun ilk yerleşim alanlarından birisidir. Türkiye'nin en önemli tarihi eserlerinden olan ve ülkenin simgesi niteliğindeki Nemrut Dağı Heykelleri ve Zeugma Mozaikleri bölgede bulunmaktadır. Güneyden ve Akdeniz den doğuya ve kuzeye giden yolların kavşağında ve İpekyolu nun üzerinde olan bölge her dönemde kültür ve ticaret merkezi olma özelliğini korumuştur Müzeler Tarih boyunca Anadolu topraklarına iz bırakmış uygarlıkların günümüze kadar ulaşan eserlerine ev sahipliği yapan müzeler, geçmişi günümüze taşıyarak bireylerin geçmişi daha iyi tanımalarını sağlamak amacıyla oluşturulmuş kurumlardır. TRC1 Bölgesin'de Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ne bağlı 6 adet müze bulunmaktadır. Bölgenin binlerce yıllık tarihine ışık tutan çok sayıda eserin sergilendiği bu müzelerden en dikkat çekeni kuşkusuz Zeugma Mozaik Müzesi'dir. Gaziantep'te il merkezinde yer alan Müze gerek yapısal kompleksi gerekse içinde yer alan eserleri açısından sadece bölgenin değil dünyanın en önemli müzeleri arasında yer almaktadır m² lik arazi üzerine kurulan müze binası, 3 adet bina topluluğundan oluşan kompleks bir yapıya sahiptir. Bunun yanında Gaziantep'te Vakıflar Genel Müdürlüğü, belediyeler, üniversite, özel kurumlar tarafından açılan ve her biri farklı temalara sahip 7 adet özel müze bulunmaktadır. Tablo 81:Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ne Bağlı Müzeler ve Ziyaretçi Sayıları Müze Adı İl Toplam Ziyaretçi Sayısı Gaziantep Müzesi Gaziantep Hasan Süzer Etnografya Müzesi Gaziantep Yesemek Açık Hava Müzesi Gaziantep Zeugma Mozaik Müzesi Gaziantep Adıyaman Müzesi Adıyaman Kilis Müzesi* Kilis - Kaynak: *Kilis Müzesi 2012 yılında açılması sebebiyle ziyaretçi sayısı istatistiği oluşturulmamıştır. Tablo 82: TRC1 Bölgesi'nde Bulunan Özel Müzeler Müze Adı Bağlı Olduğu Kurum/Kişi Bulunduğu İl Mevlevi Kültürü ve Vakıf Eserleri Müzesi Vakıflar Genel Müdürlüğü Gaziantep Atatürk Anı Müzesi Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Gaziantep Bayaz Han Kent Müzesi Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Gaziantep Emine Göğüş Gaziantep Mutfak Müzesi Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Gaziantep Kent Müzesi (Kültür Tarihi Müzesi) Gaziantep Üniversitesi Gaziantep 72

92 Savaş Müzesi Şahinbey Belediyesi Gaziantep Özel Gorgo Medusa Cam Eserler Müzesi Gazi Truva Turizm Limited Şirketi Gaziantep Gaziantep Oyuncak Müzesi Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Gaziantep Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından TRC1 Bölgesi'nde çeşitli kazı ve yüzey tarama çalışmaları yürütülmektedir yılı itibarıyla Gaziantep Merkez-Dülük, İslahiye-Zincirli Höyük, Nizip- Zeugma, Karkamış ve Kilis Merkez-Oylum Höyük alanlarında kazı çalışmaları sürdürülmektedir. Söz konusu çalışmalar, bölgenin saklı tarihi mirasının gün yüzüne çıkması ve turizm potansiyelinin artırılması bakımından önem arz etmektedir. Gaziantep Adıyaman Kilis Arkeolojik Etnografik Sikke Mühür Diğer Şekil 28: TRC1 Bölgesi Müzeleri Eser Dağılımları, 2012 Kaynak: TÜİK Sinema Türkiye'de cumhuriyetin ilanı ile ilk ürünlerini vermeye başlayan sinema sektörü; son yıllarda artan seyirci ve film sayısı, üretimdeki çeşitlilik, birbirine eklemlenen farklı üretim tarzları ile gelişimini sürdürmeye devam etmektedir. Türk izleyicinin sinemaya olan ilgisinin artması ile ülke genelinde yıllık bilet satışı 40 milyona yaklaşmıştır. Tablo 83: TRC1 Bölgesi İlleri Sinema Salonu, Koltuk, Seyirci, Gösteri Başına Düşen Seyirci Sayısı Yıl Sinema Bilgisi Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye 2010 Sinema Salonu Sayısı Koltuk Sayısı Gösterim Sayısı Seyirci Sayısı Sinema Salonu Sayısı Koltuk Sayısı Gösterim Sayısı Seyirci Sayısı Sinema Salonu Sayısı Koltuk Sayısı Gösterim Sayısı Seyirci Sayısı Kaynak: TÜİK 73

93 TRC1 Bölgesi sinema verileri incelendiğinde, 2012 yılı itibarıyla Gaziantep'te 19 ve Adıyaman'da 3 olmak üzere bölge genelinde 22 sinema salonu bulunmaktadır. Kilis ilinde ise henüz bir sinema salonu bulunmamaktadır yılında önceki yıllara göre Gaziantep'te bulunan sinema salonu sayılarında düşüş görülmüştür. Buna paralel koltuk sayıları ve gösterim sayıları da düşüş göstermiştir. Bunun sebebi, Gaziantep te alışveriş merkezi sayısının artması ve halkın bu merkezlerde bulunan sinemalara olan talebi, şehir merkezindeki diğer sinemalara büyük bir darbe vurmuş, bununla birlikte birçok sinema salonu kapanmıştır. İlde sinema salonlarının azalmasına rağmen 2011 yılından itbaren seyirci sayısında önemli bir artış görülmüştür. Adıyaman'da 2012 yılında sinema seyircisi sayısı bir önceki yıla göre 7 kattan fazla artmıştır. Aynı oran ülke genelinde %4 olarak gerçekleştiği göz önüne alındığında bölge illerinin sinemaya olan ilgisinin gün geçtikçe arttığı anlaşılmaktadır. Harita 25: TRC1 Bölgesi Sinema Koltuk Sayıları, 2012 Kaynak: Gaziantep, Adıyaman Kültür ve Turizm İl Müdürlükleri 2012 verilerine göre ülke genelinde gösterime giren filmin %32'si yerli ve %68'i yabancı üretimdir. TRC1 bölgesinde ise aynı yıl gösterime giren 446 filmin %40'ı yerli ve %60'ı yabancı eserlerden oluşmaktadır Tiyatro TRC1 Bölgesi'nde tiyatro faaliyetleri Gaziantep'te 2, Adıyaman'da 2 ve Kilis'te 1 olmak üzere toplam 5 tiyatro salonunda gerçekleştirilmektedir yılında Adıyaman'da bir önceki yıla göre gösteri sayıları artmış fakat seyirci sayısında düşüş görülmüştür. Kilis'te 2011 yılında hizmete açılan salonda aynı yıl yalnızca 1 gösterim gerçekleştirilmesine karşın 2012 yılında gösterim sayısı 26'ya yükselmiş ve seyirci sayısı 8 bini aşmıştır. Gaziantep'te 2011 yılından itibaren gösteri ve seyirci sayıları yaklaşık iki katına çıkmıştır. Bu durum, tiyatro konusunda ilin ülke geneline kıyasla daha hızlı bir gelişim gösterdiği söylenebilir. Bunun yanında, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi ve Gaziantep Üniversitesi Tiyatro Kulübü'nün son yıllarda düzenledikleri tiyatro festivalleri gibi tiyatroya olan ilgiyi arttırmaya yönelik çalışmalar gerçekleştirilmektedir. Buna karşın, Gaziantep te tiyatro salonu sayısı, diğer büyükşehirlere kıyasla geride kalmaktadır. Nitekim, Bursa'da 18 ve Adana da 13 salon bulunmaktayken Gaziantep te sadece 2 salonun olması bu durumu desteklemektedir. 74

94 Tablo 84: TRC1 Bölgesi Tiyatro Salonu, Tiyatro Koltuk, Gösteri, Seyirci Sayısı Yıl Tiyatro Bilgisi Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye 2010 Tiyatro Salonu Sayısı Tiyatro Koltuk Sayısı Gösteri Sayısı Seyirci Sayısı Tiyatro Salonu Sayısı Tiyatro Koltuk Sayısı Gösteri Sayısı Seyirci Sayısı Tiyatro Salonu Sayısı Tiyatro Koltuk Sayısı Gösteri Sayısı Seyirci Sayısı Kaynak: TÜİK Harita 26: TRC1 Bölgesi Tiyatro Koltuk Sayıları Kaynak: TÜİK 2011, Gaziantep, Kilis ve Adıyaman İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri Kütüphane 2012 yılı itibarıyla TRC1 Bölgesi'nde 27 adet halk kütüphanesi kitap ile hizmet vermektedir. Her üç ilde bulunan halk kütüphaneleri yıldan yıla kitap sayılarını artırarak gelişmeye devam etmektedir. Buna karşın bölge genelinde kütüphanelerden yararlanma sayısı düşüş göstermektedir. Bölgede ayrıca, 716 adet örgün ve yaygın eğitim kurum kütüphanesi bulunmaktadır. Bu kütüphaneler sahip olduğu toplam kitap ile bölge geneli halk kütüphanelerinin iki katı kitap sayısı ile hizmet vermektedir. Tablo 85: TRC1 Bölgesi Halk Kütüphaneleri Yıl Kütüphane Bilgisi Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye 2010 Kütüphane sayısı Kitap sayısı Yararlanma sayısı Ödünç verilen materyal sayısı

95 2011 Kütüphane sayısı Kitap sayısı Yararlanma sayısı Ödünç verilen materyal sayısı 2012 Kütüphane sayısı Kitap sayısı Yararlanma sayısı Ödünç verilen materyal sayısı Kaynak: TÜİK Tablo 85, TRC1 Bölgesi'nde kütüphanelere kayıtlı üye sayısının nüfusa oranını göstermektedir. Türkiye geneli ortalaması %1,17 olan kütüphane kayıtlı oranı, bölge genelinde Gaziantep'te %0,55 ile en düşük değeri almaktadır. Adıyaman'da ise aynı oran 3,63 ile bölgenin en yüksek değerini almaktadır. Bu sonuçlara bakıldığında, Gaziantep'te nüfus miktarı fazla olmasına rağmen, bu nüfusun kütüphanelere yeterince ilgi göstermediği anlaşılmaktadır. Tablo 86: Kütüphaneye Kayıtlı Üye Sayısının Nüfusa Oranı, 2012 Kayıtlı Üye 2012 Nüfusu Oran (%) Gaziantep ,55 Adıyaman ,63 Kilis ,80 TRC1 Bölgesi ,39 Türkiye ,17 Kaynak: TÜİK Harita 27: TRC1 Bölgesi Halk Kütüphaneleri Sayıları Kaynak: TÜİK, Kültürel Organizasyonlar Başta Gaziantep'te olmak üzere TRC1 Bölgesi genelinde kültürel etkinlikler ve organizasyonlar kapsamında uluslararası, ulusal ve yerel düzeyde birçok festival, şenlik, fuar ve yerel etkinlik 76

96 düzenlenmektedir. 2013'te 8.si düzenlenecek olan Uluslararası Antep Fıstığı Kültür & Sanat Festivali nin yanı sıra, son yıllarda birçok etkinlik geleneksel hale gelip uluslararası boyut kazanmıştır. Yine son yıllarda Gaziantep sınırlarında yer alan Rumkale'nin turizme kazandırılması ile birlikte düzenlenmeye başlanan Dünya Offshore Şampiyonası, ulusal ve uluslararası basının ilgisini çekerek bölgenin turistik potansiyeline katkıda bulunmuştur. TRC1 Bölgesi ilçelerinde düzenlenen birçok festival ve şölen, bu ilçelerin tanıtımına katkıda bulunmaktadır. Özellikle Adıyaman'da düzenlenen Kommagene Festivali nin bölgenin tanıtımına katkı sağladığı ifade edilebilir. İlçelerde düzenlenen festivallerin yerel ürün temalı yapılması, bölge tarım ürünlerinin tanıtım ve ticaretinin gelişmesine katkıda bulunmaktadır. Adıyaman'ın Besni ilçesinde geleneksel olarak düzenlenen Besni Eğitim Bayramı bu alanda Türkiye'de başka örneği olmayan bir etkinliktir. Bu etkinlik, Besni ilçesinin tanınırlığı ve eğitim kalitesi bakımından olumlu etki yaratmaktadır. Söz konusu festivaller ve etkinlikler bölgenin kültürel, turistik ve tarımsal zenginliklerinin ve potansiyellerinin tanıtılmasında önemli bir yer tutmaktadır. Tablo 87: TRC1 İlleri Festivaller, Şenlikler ve Organizasyonlar İlçe - Belde Etkinlik Adı Düzenleyen Kuruluş Gaziantep Gaziantep Gaziantep Uluslararası Antep Fıstığı Kültür & Sanat Festivali Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Uluslararası Fotoğraf Yarışması Uluslararası Çocuk ve Gençlik Tiyatro Festivali Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Gaziantep Uluslararası Folklor Festivali Şahinbey Belediyesi Gaziantep Nar Film Festivali Nar Bilim, Kültür ve Sanat Derneği Gaziantep Alleben Göleti Su Sporları Festivali Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Gaziantep Hıdrellez Şenlikleri Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Gaziantep/Nizip Fıstık Festivali Nizip Belediyesi ve Nizip Kaymakamlığı Gaziantep/İslahiye İslahiye Üzüm Festivali İslahiye Belediyesi Oğuzeli Oğuzeli Nar ve Kültür Festivali Oğuzeli Belediyesi Gaziantep/İslahiye İslahiye Biber ve Kültür Festivali İslahiye Belediyesi Adıyaman/ Kahta Uluslararası Kommagene Festivali Kahta Kaymakamlığı Adıyaman Gapgenç Festivali GAP İdaresi Adıyaman / Besni Adıyaman/Çelikhan Kilis/Musabeyli Besni Eğitim Bayramı Bal, Kültür ve Turizm Festivali Musabeyliler Şöleni Besni Kaymakamlığı, Belediye Başkanlığı ve Besni Eğitim Vakfından Çelikhan Kaymakamlığı ve Çelikhan Belediyesi Musabeyliler Kültür Eğitim ve Sosyal Dayanışma Gençlik ve Spor Kulübü Kilis / Yavuzlu Mercidabık Zaferi Kutlamalıları Kilis Valiliği, Yavuzlu Belediyesi Kaynak: TRC1 İlleri Belediyeleri, Valilikleri, İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri Diğer Kültürel Faaliyetler TRC1 Bölgesi illerinde opera ve bale salonu bulunmamaktadır. Buna karşın bölgede opera ve bale turneleri kapsamında gösteriler gerçekleştirilmektedir yılında Gaziantep'te 4 opera 77

97 ve bale gösterisi kişi tarafından; Kilis'te ise 3 gösteri 960 kişi tarafından seyredilmiştir. Bölgede Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü'ne bağlı orkestra, koro veya topluluk bulunmamakla birlikte gerçekleştirilen yurtiçi turneleri kapsamında konserler icra edilmektedir. Bu kapsamda 2012 yılında bölge genelinde 5 koro konseri verilmiş, ayrıca Gaziantep'te orkestra ve topluluklar tarafından 3 gösteri gerçekleştirilmiştir. Tablo 88. Orkestra, Koro ve Toplulukların TRC1 Bölgesi'nde Çıktıkları Turneler, 2012 Orkestra Koro Topluluk Kaynak: TÜİK Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye Turne Sayısı İzleyici Sayısı Turne Sayısı İzleyici Sayısı Turne Sayısı İzleyici Sayısı yılında bölgede yalnızca Adıyaman ilinde Devlet güzel sanatlar galerileri tarafından sergiler düzenlenmiştir. Gerçekleştirilen 5 sergide toplam 685 eser sergilenmiş, sergiler kişi tarafından ziyaret edilmiştir. Tablo 89: Kültür ve Turizm Bakanlığı'na Bağlı/Devredilen Kültür ve Sanat Merkezleri İl İlçe Bağlı Olduğu Kurum Koltuk Kapasitesi Adıyaman Kilis Merkez Adıyaman Üniversitesi* - Besni Adıyaman Besni Kültür - Merkezi/Kültür ve Turizm Bakanlığı Kahta Adıyaman Kahta Kültür Merkezi/Kültür ve Turizm Bakanlığı 400 Merkez Alaeddin Yavaşça Kültür Merkezi/Kültür ve Turizm Bakanlığı Kaynak: *Adıyaman Kültür Merkezi 2005 yılında Adıyaman Üniversitesi'ne devredilmiştir. Yapımı devam etmektedir. 386 TRC1 Bölgesi nde Kültür ve Turizm Bakanlığı na bağlı kültür ve sanat merkezi Kilis Merkez, Besni ve Kahta'da bulunmaktadır. Gaziantep'te ise belediyeler, kaymakamlıklar ve üniversiteler tarafından kurulan çeşitli kültür merkezleri yer almaktadır. Tablo 90: Gaziantep'te Bulunan Kültür Merkezleri ve Salonlar Salon Adı Bağlı Olduğu Kurum Koltuk Kapasitesi Onat Kutlar Salonu Gaziantep Büyükşehir Belediyesi 554 Ömer Asım Aksoy Gaziantep Büyükşehir Belediyesi 220 Atatürk Kültür Merkezi Gaziantep Üniversitesi 500 Açık Hava Amfisi Gaziantep Üniversitesi Konferans Salonları Şahinbey Kaymakamlığı Mehmet Akif Ersoy Salonu Şehitkamil Belediyesi

98 Ömer Asım Aksoy Salonu Şehitkamil Belediyesi 300 Mütercim Asım Salonu Şehitkamil Belediyesi 70 Münifpaşa Salonu Şehitkamil Belediyesi 300 Nuri Mehmet Paşa Salonu Şehitkamil Belediyesi 300 Konferans Salonu Şehitkamil Belediyesi 525 Nikah Salonu Şehitkamil Belediyesi 350 Kaynak: Gaziantep Ticaret Odası, Rakamlarla Gaziantep Medya 2010 yılında TRC1 Bölgesi'nde 112 adet yazılı medya kuruluşu faaliyette iken 2012 yılında bu rakam 137'ye yükselmiştir. Bölgede yazılı medya araçlarından gazeteler ağırlıktadır. Gazete ve dergilerin büyük bir bölümü yerel yayınlardan oluşmaktadır. Bölgede ulusal yayın yapan 1 gazete ve 7 dergi faaliyet göstermektedir. Bölgede ayrıca yerel, bölgesel ve ulusal yayın yapan televizyon ve radyo kuruluşları da bulunmaktadır. Gaziantep ilinde ise 9 televizyon ve 25 radyo kuruluşu faaliyet göstermektedir. Tablo 91: TRC1 Bölgesi Yazılı Medya İstatistikleri Yıl Yayın Türü Yerel Bölgesel Ulusal Toplam Kaynak: TÜİK Gazete Dergi Toplam Gazete Dergi Toplam Gazete Dergi Toplam Yöresel Ürünler ve El Sanatlarında Marka ve Coğrafi İşaretler Coğrafi işaret, belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri itibarıyla kökenin bulunduğu bir yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş bir ürünü gösteren işaretleri ifade etmektedir. TRC1 Bölgesi illerinden tescilli coğrafi işarete sahip iller Gaziantep ve Adıyaman'dır. Toplam 5 adet coğrafi işarete sahip olan Gaziantep, ülke toplamından %3 pay almaktadır. Bölge genelinde başvuru aşamasında olan 5 adet coğrafi işaret bulunmaktadır. Tablo 92: Yöresel Ürünler ve El Sanatlarında Marka ve Coğrafi İşaretler Sayısı İl Tescilli Başvuru Aşamasında Antep Baklavası Antep Fıstığı Nizip Zeytinyağı TRC1 Bölgesi Gaziantep Bakır El İşlemeciliği Gaziantep Sedef el İşlemeciliği Çelikhan Tütünü Kaynak: Türk Patent Enstitüsü 79 Antep İşi Nizip Sabunu Antep Kutnu Kumaşı Kilis Katmeri Besni Üzümü

99 2. İKTİSADİ YAPI 2.1. MİLLÎ GELİR VE VERGİ 2003 yılında yayımlanan İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması na (SEGE) göre, Gaziantep, 81 il içerisinde sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında 20. sırada iken 2011 yılı araştırmasına göre 10 basamak gerileyerek 30. sıraya yerleşmiştir. Adıyaman 2004 yılında 65. sırada iken 2011'de 66. sıraya, Kilis 2004 yılında 54. sırada iken 2011'de 63. sıraya gerilemiştir. Tablo 93: TRC1 Bölgesi İlleri Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sırası Gaziantep Adıyaman Kilis Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sırası Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sırası Kaynak: Kalkınma Bakanlığı Not: 2003 ve 2011 yılı SEGE kriterlerinde farklılıklar olması nedeniyle karşılaştırma yapılamamaktadır yılında yayımlanan İlçelerin Sosyo Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması, 81 ilde 872 ilçe esas alınarak yapılmış, bu ilçeler gelişmişlik endeksine göre sıralanmış, ayrıca bulundukları il içerisinde diğer ilçelere göre sıralamaları yapılmıştır. Tablo 93 te görüldüğü üzere TRC1 Bölgesi ilçelerinin gelişmişlik sıralamasında, 872 ilçe içerisinde Gaziantep Büyükşehir 8. sırada iken Adıyaman Merkez 175. sırada, Kilis Merkez 177. sırada yer almaktadır. Bölgenin sıralamada en geride yer alan ilçesi Gerger 858. sıradadır. Tablo 94: TRC1 Bölgesi İlçeleri Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sırası ve Gelişmişlik Endeksi,

100 İl İlçe Gelişmişlik Sırası* Gelişmişlik Endeksi** Gaziantep Adıyaman Kilis Büyükşehir 8 3,70467 Nizip 289 0,09655 İslâhiye 504-0,33183 Nurdağı 590-0,48473 Oğuzeli 597-0,50073 Araban 732-0,74659 Karkamış 746-0,78244 Yavuzeli 780-0,90075 Merkez 175 0,57604 Gölbaşı 408-0,16573 Besni 549-0,40959 Çelikhan 617-0,54032 Samsat 652-0,59949 Kâhta 656-0,61547 Tut 685-0,65274 Sincik 845-1,38337 Gerger 858-1,46753 Merkez 177 0,5486 Elbeyli 704-0,68676 Polateli 822-1,16049 Musabeyli 844-1,34019 Kaynak: *872 İl ve İlçe İçerisinde Gelişmişlik Sırası **SEGE(Sosyo-ekonomik Gelişmişlik Endeksi) İktisadi gelişmişlik düzeyinin en önemli göstergelerinden olan Gayri Safi Yurtiçi Hasıla(GSYİH) değerleri, en son 2001 yılında TÜİK tarafından yayımlanmıştır. Bölgenin kişi başına dolar GSYİH ile ülke genelinde 21. sırada yer aldığı görülmektedir. TRC1 Bölgesi kişi başına düşen GSYİH rakamı, Türkiye ortalaması olan doların altındadır. Adıyaman 918 dolar ile bölge içi sıralamada en sonda yer almaktadır. Tablo 95: Cari Fiyatlarla Kişi Başına Düşen Gayri Safi Yurtiçi Hasıla, 2001 Bölge Adı Cari fiyatlarla Kişi Başına Düşen GSYİH ($) Gaziantep Adıyaman 918 Kilis TRC Türkiye Kaynak: TÜİK Düzey 2 Bölgeleri, kişi başına düşen Gayrisafi Katma Değer açısından kıyaslandığında TRC1 Bölgesi nin ülke genelinden %1,8 pay alarak 18 sırada yer aldığı görülmektedir. GSKD verileri sektörlere göre incelendiğinde bölgenin tarım sektöründe %2,0 lık pay ile ülkede 18. sırada, sanayi sektöründe %2,1 pay ile 13. sırada, hizmetler sektöründe ise %1,6 pay ile 18. sırada yer aldığı görülmektedir. Tablo 96: Cari Fiyatlarla Kişi Başına Düşen Gayri Safi Katma Değer (milyon TL),

101 Dolar Sıra Bölge Gayri Safi Katma Değer Tarım Sanayi Hizmetler 1 TR10 İstanbul %27,2 622 %0, %27, %31,0 2 TR51 Ankara %8, %2, %8, %9,7 3 TR31 İzmir %6, %4, %6, %7,0 17 TRC2 18 TRC1 19 TR71 Şanlıurfa, Diyarbakır Gaziantep, Adıyaman, Kilis Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir %2, %5, %1, %1, %1, %2, %2, %1, %1, %3, %1, %1,3 24 TRA1 Erzurum, Erzincan, Bayburt Kastamonu, 25 TR82 Çankırı, Sinop Ağrı, Kars, 26 TRA2 Iğdır, Ardahan Kaynak: TÜİK %0, %1, %0, %0, %0, %1, %0, %0, %0, %1, %0, %0,6 Yıllar itibari ile kişi başına düşen Gayri Safi Katma Değer (GSKD), TRC1 Bölgesi için 2004 yılında dolar iken düzenli bir artış eğilimi göstererek 2008 yılında dolara ulaşmıştır. Bu değer, 2008 yılında dolar olan ülke ortalamasının çok altındadır. Küresel krizin de etkileri ile 2009 yılında düşüş gösteren TRC1 Bölgesi GSKD değeri 2011 yılında dolara ulaşmıştır Kişi Başına GSKD Türkiye TRC1 Bölgesi Şekil 29: Cari Fiyatlarla Kişi Başına Düşen Gayri Safi Katma Değer Kaynak: TÜİK Tablo 96 da görüldüğü gibi, TRC1 Bölgesi ndeki tüm sektörlerin GSKD tutarlarında yıllar içerisinde artış gözlenmektedir. Tarım sektörünün ise 2006 yılından 2008 yılına kadar GSKD 82

102 içindeki payı yıllar itibarıyla azalmaktadır. Oransal azalışa rağmen tarım sektörünün GSKD içindeki payı ülke ortalamasının üzerinde seyretmektedir. Bölgede sanayi sektörünün yılları arasındaki GSKD içindeki payı, ülke genelindeki payın az da olsa üzerinde gerçekleşirken, hizmetler sektörünün payı ülkedeki hizmet sektörünün GSKD içindeki payının altındadır. Tablo 97: Cari Fiyatlarla Bölgesel GSKD (İktisadi Faaliyet Kollarına Göre-Milyon TL) Yıllar Tarım Pay( %) Sanayi Pay( %) Hizmet Pay( %) GSKD TRC1 Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜİK , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , TÜRKONFED (Türk Girişim ve İş Dünyası Konfederasyonu) tarafından 2012 yılında yayımlanan Orta Gelir Tuzağı ndan Çıkış: Hangi Türkiye? adlı raporun Cilt 1: Makro/Bölgesel/Sektörel Analiz kısmında Gayri Safi Bölgesel Hasıla (GSBH) verileri hakkında tahmini hesaplamalar yapılmıştır yılı için hesaplanan GSBH değerlerine göre, TRC1 Bölgesi dolar ile Düzey 2 Bölgeleri arasında 18. sırada yer almıştır. TRC1 Bölgesi ülke toplamı GSBH nin %1,58 ini oluşturmaktadır yılları arasındaki GSBH nin değişim oranlarına bakıldığında TRC1 Bölgesi GSBH si %92,31 artarken, bu oran ülke geneli değişim oranının (%97,82) altında kalmıştır. Aynı çalışmada, Kişi Başı Gayri Safi Bölgesel Hasıla da hesaplanmıştır yılı verilerine TRC1 Bölgesi nde kişi başına düşen GSBH dolar olarak hesaplanmış; TRC1 Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri arasında 22. sırada yer almıştır. Tablo 98: Gayri Safi Bölgesel Hasıla (Bin $) Değer Pay (%) Değer Pay(%) Değer Pay(%) TRC1 Bölgesi , , ,58 Türkiye Kaynak: TÜRKONFED 83

103 Tablo 99: Kişi Başı Gayri Safi Bölgesel Hasıla ($) Değer Değer Değer Değişim (%) TRC1 Bölgesi ,04 Türkiye ,30 Kaynak: TÜRKONFED Kişi başına düşen kurumlar vergisi ise Gaziantep ve Kilis illerinde yıllar itibari ile düzenli olarak artmaktadır. Adıyaman ilinde 2010 yılına kadar artış görülmekle beraber 2011 yılında düşüş gözlenmektedir. Gaziantep ili kişi başı düşen kurumlar vergisi rakamlarında bölge ortalamasının çok üzerinde olmakla birlikte ülke ortalamasının çok altındadır. Tablo 100: Yıllar İtibarıyla Genel Bütçe Vergi Gelirleri Brüt Tahakkuk (TL) Brüt Tahsilat (TL) Türkiye Toplam Tahsilatı İçindeki Yüzdesi Toplam Tahsilat Türkiye Sırası Tahsilat Artış Oranı(%) , , , ,91 Gaziantep , , , , , , , , , ,88 Adıyaman , , , , , , , , , Kilis , , , , , , , , TRC , , , ,07 Türkiye , , ,84 Kaynak: Gelir İdaresi Başkanlığı, Tablo 101: Kişi Başına Düşen Kurumlar Vergisi (TL) * Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye ,70 10,81 5,46 237, ,05 13,24 7,02 306, ,59 19,35 9,05 338, ,03 14,01 9,65 352, ,98 18,91 14,16 423,01 Kaynak: Gelir İdaresi Başkanlığı *Hesaplamalar tahakkuk eden vergi miktarına göre yapılmıştır. 84

104 Adıyaman ve Gaziantep illerinde kişi başı gelir vergisi miktarı yılları arasında düzenli olarak artış göstermektedir. Kilis ilinde ise 2010 yılına kadar düzenli bir artış olmakla beraber 2011 yılında düşüş gözlenmiştir. Gaziantep kişi başına düşen gelir vergisinde bölgedeki diğer illerin çok üstünde olmasına rağmen Türkiye ortalamasının altındadır. Tablo 102: Kişi Başına Düşen Gelir Vergisi (TL) ** Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye ,39 10,89 24,15 66, ,87 12,43 27,63 70, ,27 14,84 28,98 77, ,98 17,77 27,59 90, ,32 17,14 29,56 96,92 Kaynak: Gelir İdaresi Başkanlığı, **Hesaplamalar tahakkuk eden vergi miktarına göre yapılmıştır SANAYİ Geçmişten günümüze sahip olduğu sanayi altyapısı ile göz dolduran TRC1 Bölgesi, özellikle son yıllarda gerçekleştirilen yeni yatırımlar ile ivme kazanarak, yenilikçiliğini ve girişimcilik kültürünü geliştirmeye devam etmektedir. TRC1 Bölgesi'nin en gelişmiş sanayi yapısına sahip ili olan Gaziantep, son yıllarda gerçekleştirdiği sanayi atılımı ile ülkenin en önde gelen sanayi şehirleri arasına girmiştir. Adıyaman ve Kilis illeri ise kendine özgü potansiyellerini sanayileşme yolunda geliştirmeye devam etmektedir. Türkiye TRC1 Bölgesi 3,14% 3,72% 0,35% 1,99% 93,13% Tarım ve Ormancılık İmalat Diğer 97,65% Tarım ve Ormancılık İmalat Diğer Şekil 30: Ekonomik Faaliyetlere (ISIC, Rev.3) Göre İhracat (Bin $),2013 Kaynak: TÜİK Türkiye'nin ekonomik faaliyetlere göre ihracat rakamlarına bakıldığında, imalat sanayinin %94 pay ile ilk sırada yer aldığı görülmektedir. TRC1 Bölgesi'nde de, ülke genelinde olduğu gibi, imalat sanayi ihracatta ilk sırada bulunmakta ve toplamdan %98 pay almaktadır. Bölge illerinin ihracat rakamlarında imalat sanayinden sonra tarım ve ormancılık faaliyetleri ile toptan ve perakende ticaret öne çıkmaktadır. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından hazırlanan 81 İl Durum Raporu'na göre, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ndeki illeri sanayi işletmesi sayılarına göre değerlendirildiğinde, %65'lik bir oran ile Gaziantep ili bölge illeri arasında birinci sırada yer alırken, bölge genelindeki sanayi işletmelerinin %10'u Şanlıurfa'da, %9'u Diyarbakır'da, %6'sı Adıyaman'da, %4'ü Batman'da, %3'ü Mardin'de, %1'i Kilis'te, %1'i Siirt'te ve %1'i Şırnak'ta yer almaktadır Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 81 İl Durum Raporu 85

105 Gaziantep Adıyaman Kilis Tablo 103: Yıllar İtibarıyla Ekonomik Faaliyetlere (ISIC, Rev.3) Göre İhracat (Bin $) * Yıllar Toplam Tarım ve Ormancılık Balıkçılık Madencilik ve Taşocakçılığı İmalat 86 Elektrik, Gaz ve Su Toptan ve Perakende Ticaret Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri Diğer Sosyal, Toplumsal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri ,

106 TRC1 Bölgesi Türkiye Yıllar Toplam Tarım ve Ormancılık Balıkçılık Madencilik ve Taşocakçılığı İmalat Elektrik, Gaz ve Su Toptan ve Perakende Ticaret Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri Diğer Sosyal, Toplumsal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri , Kaynak:TÜİK *Firma vergi kimlik numaralarının bağlı olduğu ile göredir. Yuvarlama nedeniyle toplamda farklılık olabilir 87

107 Girişim Sayıları Yeni ürünler, süreçler, pazarların tespit edilmesi ve kullanılması sonucunda ekonomik faaliyetlerin büyümesi veya yaratılması vasıtası ile yeni değerlerin oluşturulması, girişimcilik faaliyeti olarak değerlendirilmektedir (TÜİK).TRC1 Bölgesi'nde toplam girişim sayısı olup, bu rakam ülke toplamının %2,7'sine denk gelmektedir. Bölgede gerçekleşen girişimlerin %14,5'ini imalat sanayi girişimleri oluşturulmakta ve Düzey 2 Bölgeleri arasında 11. sırada yer almaktadır. Bölgenin imalat sanayi ve ticaret potansiyeli bakımından en dikkat çekici ili olan Gaziantep, toplam girişim sayısında il arasında 10. sırada yer almaktadır. Gaziantep, imalat sanayi girişim sayıları sıralamasında da ülke genelinde ilk sıralarda yer Toplam İmalat alarak ülkenin en gelişmiş illerinin ardından 7. sırada bulunmaktadır Gaziantep'in Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin sanayi ve ticaret merkezi konumunda olması, ili yatırımlar için çekici kılmakta ve bu durum 88 Gaziantepli sanayicilerin girişimcilik ruhu ile de desteklenmektedir. Fakat Gaziantep'in kaydetmiş olduğu bu performansı, TRC1 Bölgesi'nin diğer illerinde görmek mümkün değildir. Adıyaman, toplam girişim sayısında 81 il arasında 40. sırada yer alarak 77. sırada bulunan Kilis'e nispeten daha iyi bir performans göstermektedir. İmalat sanayi girişimleri Adıyaman'da girişimlerin %12'sini oluştururken Kilis'te bu oran %14'tür. Tablo 104: 2012 Yılı İş Kayıtlarına Göre Girişim Sayıları - İlk 10 İl, Mayıs 2013 İl Adı Toplam İmalat İstanbul Ankara İzmir Antalya Bursa Konya Adana Mersin Kocaeli Gaziantep Kaynak: TÜİK Gaziantep Adıyaman Kilis Şekil 31: TRC1 Bölgesi Sayıları,2012 Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi İmalat Sanayi Firmaları İmalat sanayi firmalarını TRC1 Bölgesi Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlükleri sanayi sicil kayıtlarına dayanarak, imalat sanayinde faaliyet gösteren firmaların, imalat sanayi kolları ve istihdam rakamlarına göre dağılımını içermektedir. Gaziantep ilinde imalat sanayinde faaliyet gösteren firma, sahip oldukları toplam istihdam rakamlarına göre sınıflandığında,

108 firmaların %56'sının 10 kişiden az çalışan istihdam etmekte olduğu görülmektedir. 50 kişiden azçalışan istihdam eden firmaların toplam içindeki payı %32 olurken; 250 kişiden az çalışan istihdam eden firmalar %10, 250 kişiden fazla kişi istihdam eden büyük çaplı firmalar ise toplamdan %2 pay almaktadır. Gaziantep'in imalat sanayi kollarına göre istihdam rakamları incelendiğinde, en fazla istihdamın kişi ile tekstil imalatı sektöründe olduğu görülmektedir. Bu sektörü, gıda imalatı ve deri ve ilgili ürünlerin imalatı sektörü takip etmektedir. Firma sayılarına göre sıralama yapıldığında, tekstil ürünleri imalatı sektörü toplam 603 firma ile öne çıkmakta iken, gıda imalatı sektöründe faaliyet gösteren 478 firma, giyim eşyası imalatı sektöründe ise 203 firma ilde ilk sıralarda yer almaktadır. 89

109 Tablo 105: İmalat Sanayi Kolları ve İstihdam Sınıflamasına Göre Gaziantep Sanayi İşletmeleri,Mayıs 2013 İmalat Sanayi Kolları 10 Kişiden Az Çalışan İstihdam Eden Sanayi İşletmeleri 50 Kişiden Az Çalışan İstihdam Eden Sanayi İşletmeleri 250 Kişiden Az Çalışan İstihdam Eden Sanayi İşletmeleri Firma Sayısı Toplam İstihdam Firma Sayısı 90 Toplam İstihdam Firma Sayısı Toplam İstihdam 250 Kişiden Fazla Çalışan İstihdam Eden Sanayi İşletmeleri Firma Sayısı Toplam İstihdam Metal Cevherleri Madenciliği Diğer Madencilik ve Taşocakçılığı Gıda Ürünlerinin İmalatı İçecek İmalatı Tekstil Ürünleri İmalatı Giyim Eşyası İmalatı; Kürkün İşlenmesi ve Boyanması Deri ve İlgili Ürünlerin İmalatı Ağaç Ve Mantar Ürünleri İmalatı (Mobilya Hariç) Saz, Saman Ve Benzeri Malzemelerde, Örülerek Yapılan Eşyaların İmalatı Firma Sayısı Toplam İstihdam Kağıt Ve Kağıt Ürünlerinin İmalatı Kayıtlı Medyanın Basılması Ve Çoğaltılması Kok Kömürü Ve Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri İmalatı Kimyasalların Ve Kimyasal Ürünlerin İmalatı Temel Eczacılık Ürünlerinin Ve Eczacılığa İlişkin Malzemelerin İmalatı Kauçuk Ve Plastik Ürünlerin İmalatı Diğer Metalik Olmayan Mineral Ürünlerin İmalatı Ana Metal Sanayi Fabrikasyon Metal Ürünleri İmalatı (Makine Ve Teçhizatı Hariç,) Bilgisayarların, Elektronik Ve Optik Ürünlerin İmalatı Elektrikli Teçhizat İmalatı Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine Ve Ekipman İmalatı Motorlu Kara Taşıtı, Treyler (Römork) Ve Yarı Treyler (Yarı Römork) İmalatı Diğer Ulaşım Araçlarının İmalatı Mobilya İmalatı Diğer İmalatlar Makine Ve Ekipmanların Kurulumu Ve Onarımı Elektrik, Gaz, Buhar Ve Havalandırma Sistemi Üretim Ve Dağıtımı Motorlu Kara Taşıtlarının Servis Hizmetleri, Bakım ve Onarımı

110 Plastik ve lastik atıkların granüllere dönüştürülmesi (Geri kazanım) Toplam Kaynak: Gaziantep Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü verilerinden derlenmiştir. Tablo 106: İmalat Sanayi Kolları ve İstihdam Sınıflamasına Göre Adıyaman Sanayi İşletmeleri,Mayıs 2013 İmalat Sanayi Kolları 10 Kişiden Az Çalışan İstihdam Eden Sanayi İşletmeleri Firma Sayısı Toplam İstihdam 50 Kişiden Az Çalışan İstihdam Eden Sanayi İşletmeleri Firma Sayısı 91 Toplam İstihdam 250 Kişiden Az Çalışan İstihdam Eden Sanayi İşletmeleri Firma Sayısı Toplam İstihdam 250 Kişiden Fazla Çalışan İstihdam Eden Sanayi İşletmeleri Firma Sayısı Toplam İstihdam Gıda Ürünlerinin İmalatı Tekstil Ürünleri İmalatı Deri ve İlgili Ürünlerin İmalatı Kağıt Ve Kağıt Ürünlerinin İmalatı Kok Kömürü Ve Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri İmalatı Kimyasalların Ve Kimyasal Ürünlerin İmalat Kauçuk Ve Plastik Ürünlerin İmalatı Diğer Metalik Olmayan Mineral Ürünlerin İmalatı Ana Metal Sanayi Seramik, Kil,Taş ve Çimentodan Gereçler Bilgisayarların, Elektronik ve Optik Ürünlerin İmalatı Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine Ve Ekipman İmalatı Mobilya İmalatı Diğer İmalatlar Toplam Kaynak: Adıyaman Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü verilerinden derlenmiştir. Tablo 107: İmalat Sanayi Kolları ve İstihdam Sınıflamasına Göre Kilis Sanayi İşletmeleri, Mayıs Kişiden Az Çalışan İstihdam 50 Kişiden Az Çalışan İstihdam 250 Kişiden Az Çalışan İstihdam İmalat Sanayi Kolları Eden Sanayi İşletmeleri Eden Sanayi İşletmeleri Eden Sanayi İşletmeleri Firma Sayısı Toplam İstihdam Firma Sayısı Toplam İstihdam Firma Sayısı Toplam İstihdam Firma Sayısı Gıda Ürünlerinin İmalatı İçecek İmalatı Tekstil Ürünleri İmalatı Firma Sayısı Toplam Toplam İstihdam İstihdam

111 Kağıt Ve Kağıt Ürünlerinin İmalatı Kok Kömürü Ve Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri İmalatı Kimyasalların Ve Kimyasal Ürünlerin İmalat Kauçuk Ve Plastik Ürünlerin İmalatı Ana Metal Sanayi Seramik, Kil,Taş ve Çimentodan Gereçler Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine Ve Ekipman İmalatı Diğer İmalatlar Toplam Kaynak: Kilis Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü verilerinden derlenmiştir. 92

112 Tablo 105, Adıyaman imalat sanayinde faaliyet gösteren firmaların, imalat sanayi kolları ve istihdam rakamlarına göre dağılımını içermektedir. Adıyaman imalat sanayisinde faaliyet gösteren toplam 237 firma, sahip oldukları istihdama göre sınıflandığında en büyük payı 50 kişiden az istihdam sağlayan işletmeler almaktadır. Söz konusu işletmeler il toplamının %64'ünü oluştururken, 10 kişiden az istihdam sağlayanlar toplamdan %23, 250 kişiden az istihdam sağlayanlar toplamdan %9 ve 250 kişiden fazla istihdam sağlayan işletmeler toplamdan %2 pay almaktadır. İl geneline bakıldığında, istihdam rakamları açısından ilk sırada kişi ile tekstil ürünleri imalatı sektörü gelirken, ikinci sırada kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı sektörü, üçüncü sırada ise seramik, kil, taş ve çimentodan gereçler imalatı sektörü gelmektedir. Tablo 106, Kilis imalat sanayinde faaliyet gösteren firmaların, imalat sanayi kolları ve istihdam rakamlarına göre dağılımını içermektedir Kilis imalat sanayinde faaliyet gösteren 56 firmanın %64'ü gıda ürünleri imalatı sanayinde faaliyet göstermektedir. Bu sektörü; seramik, kil, taş ve çimentodan gereçler imalatı sektörü ve tekstil sektörü takip etmektedir. İstihdam rakamlarına göre sınıflama yapıldığında, firmaların %64'ünün 10 kişiden az istihdam sağladığı görülmektedir. 50 kişiden az istihdam sağlayan firmalar toplamdan %26 pay alırken, 250 kişiden az istihdam sağlayan işletmeler %8 pay almaktadır. Kilis'te 250 kişi veya daha fazla istihdam sağlayan firma bulunmamaktadır. Bu verilere bakıldığında, Kilis sanayisine küçük ölçekli firmaların hakim olduğu görülmektedir Organize Sanayi Bölgeleri Organize Sanayi Bölgeleri (OSB), ekonomik kalkınma ve sanayileşmenin bir aracı olarak devlet tarafından 1960 lardan itibaren kullanılmaktadır. Bu bağlamda, Organize Sanayi Bölgeleri'nin TRC1 Bölgesi'ndeki ilk örneği 1969 yılında kurulan Gaziantep 1. Organize Sanayi Bölgesi'dir. Bölgede; Gaziantep'te 8, Adıyaman'da 4 ve Kilis'te 1 adet olmak üzere toplam 13 adet Organize Sanayi Bölgesi mevcuttur (Tablo 107). Bu bölgelerden 11 tanesi faal durumdadır. Faaliyete geçme aşamasında bulunan Gaziantep 5. Organize Sanayi Bölgesi'nin kamulaştırma çalışmaları ve arazi tahsisleri tamamlanmış olup altyapı çalışmaları devam etmektedir. İslahiye Organize Sanayi Bölgesi'nin ise kamulaştırma ve altyapı çalışmaları devam etmektedir. Ayrıca Gaziantep - Kilis ortak OSB projesi için Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı'na başvuruda bulunulmuştur. Söz konusu ortak OSB projesinin hayata geçmesi durumunda bölgedeki OSB sayısının 14 e yükselecektir. Tablo 108: TRC1 Bölgesi nde Faal Durumda Olan OSB'ler, Gaziantep Adıyaman Kilis Gaziantep 1. OSB Adıyaman OSB Kilis OSB Gaziantep 2. OSB Gaziantep 3. OSB Gaziantep 4. OSB Gaziantep 5. OSB Gaziantep Besi OSB Nizip OSB İslahiye OSB Kaynak: osbbs.sanayi.gov.tr Kahta OSB Besni OSB Gölbaşı OSB 93

113 Tablo 108, TRC1 Bölgesi nde faal durumda olan tüm OSB lere ilişkin genel bilgiler içermektedir. Sahip olduğu 8 adet OSB ile bölge genelinde ağırlığını hissettiren Gaziantep, OSB'lerde sağladığı istihdamla da öne çıkmaktadır. Hâlihazırda Gaziantep il genelindeki OSB'lerde kişi istihdam edilmektedir. Gaziantep OSB'lerde tüketilen elektrik, doğalgaz ve su miktarları, kentin sahip olduğu güçlü sanayi yapısı ve üretim kapasitesini destekler niteliktedir. Adıyaman'da bulunan 4 adet OSB'de toplam kişi istihdam edilmekte iken, özellikle Adıyaman Merkez OSB, firma sayısı ve istihdam rakamları ile TRC1 Bölgesi'nin önemli sanayi bölgelerinden biri durumundadır. Kilis'te ise yalnızca 1 adet OSB bulunmakta, burada toplam 750 kişi istihdam edilmektedir. Harita 28: TRC1 Bölgesi Faal OSB Varlık Durumu ve Doluluk Oranları Kaynak: Gaziantep Sanayi Odası EkoVizyon 2013, Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinin Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlükleri, Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinin Organize Sanayi Bölgesi Müdürlükleri; GSO Rakamlarla Gaziantep 2012; osbbs.sanayi.gov.tr, 94

114 İl Adı Gaziantep Adıyaman Kilis Tablo 109: TRC1 Bölgesi'nde Faaliyet Gösteren Organize Sanayi Bölgeleri OSB Adı Kuruluş Yılı Toplam Alan (ha) Tahsis Edilen Parsel Sayısı Faaliyetteki Firma Sayısı Toplam İstihdam Toplam Enerji Tüketimi (kwh/ay) Toplam Su tüketimi (ton/ay) Toplam Doğalgaz Tüketimi (m 3 /ay) Gaziantep 1.OSB Gaziantep 2.OSB Gaziantep 3. OSB Gaziantep 4. OSB Gaziantep 5. OSB Gaziantep Besi OSB * Nizip OSB ** İslahiye OSB Toplam Adıyaman OSB Kahta OSB Gölbaşı OSB Besni OSB Toplam Kilis OSB Toplam Genel Toplam Kaynak: Gaziantep Sanayi Odası EkoVizyon 2013, Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinin Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlükleri, Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinin Organize Sanayi Bölgesi Müdürlükleri; GSO Rakamlarla Gaziantep 2012; osbbs.sanayi.gov.tr, Mayıs 2013 *Gaziantep Besi OSB'de hayvancılık yapılan tesis sayısı **Nizip OSB'de resmi olarak faaliyet gösteren 7 adet, henüz ruhsat vb. belgelerini tamamlamamış 4 adet işletme bulunmaktadır. 95

115 Gaziantep Organize Sanayi Bölgeleri Ticaret becerisi ve üretim potansiyeli bakımından Türkiye'nin en rekabetçi kentlerinden biri olan Gaziantep, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin en gelişmiş ilidir. Gaziantep ilinin sanayisi 1950'li yıllardan itibaren gelişmeye başlamış ve il son yıllarda gerçekleştirilen yatırımlarla da ülkenin en önde gelen sanayi şehirlerinin arasına girmiştir. Gaziantep sanayisinin ağırlıklı olarak imalat sanayi alanında gelişmiş olması, ilin ticari yapısının da aynı yönde gelişmesini etkilemiştir. İl ihracatının %97'sini imalat sanayi oluşturmaktadır. Gaziantep'in hem imalat sanayi hem de ticari faaliyetleri bakımından öne çıkan sektörleri tekstil, gıda, plastik, kimya ve makine olarak sıralanabilir. Gaziantep Organize Sanayi Bölgeleri'nin altyapı çalışmaları büyük ölçüde tamamlanmıştır. Hâlihazırda 447 firma, işletmelerinin enerji ihtiyacını doğalgaz ile karşılamaktadır Temmuz ayında çalışmaya başlayan GOREN-I doğalgaz yakıtlı kombine çevrim enerji santrali Gaziantep Organize Sanayi Bölgeleri enerji tüketiminin %15 ini karşılamaktadır. 50 MW'lik birinci bölümünden sonra aynı güçteki GOREN-II Enerji Santrali nin de inşaat çalışmaları tamamlanmış olup, önümüzdeki aylarda devreye girmesi planlanmaktadır. 4. Organize Sanayi Bölgesi'nin tüm elektrik şebekesini merkezden izlemek, kontrol ve kumanda etmek amacıyla elektrik altyapı dağıtım şebekesi kapsamında SCADA sistemi kurulmuştur. Çevre kirliliğinin önlenmesi ve ekolojik dengenin korunması adına Sanayi ve Ticaret Bakanlığı nın kredi desteği ile yapılan Evsel ve Endüstriyel Atıksu Arıtma Tesisi Organize Sanayi Bölgesi Müteşebbis Teşekkül Heyeti nin sorumluluğu ve kontrolü altında işletilmektedir 14. Gaziantep 1. Organize Sanayi Bölgesi: 1969 yılında istimlak çalışmaları tamamlanan 1. OSB 210 hektar alan üzerine kuruludur. Bölgenin altyapı çalışmaları tümüyle tamamlanmış ve tüm parseller yapılaşmıştır. Bölgede orta ve büyük ölçekte toplam 148 firma faaliyet göstermekte ve kişi istihdam edilmektedir. 1. OSB'de aylık kwh elektrik, ton su ve m 3 /ay doğalgaz tüketilmektedir. Gaziantep 2. Organize Sanayi Bölgesi: Gaziantep'in sanayi üretiminde giderek gelişmesi, yatırım yapmak isteyen sanayiciler için yeni yatırım yeri ihtiyacını doğurmuştur. Bu kapsamda 1987 yılında 2. OSB nin kurulması için çalışmalar başlatılmıştır. Bölge 450 hektar arazi üzerine kurulu olup bölgede 278 adet firma faaliyet göstermekte ve kişi istihdam edilmektedir. 2. OSB de aylık kwh elektrik, ton su ve m 3 doğalgaz tüketilmektedir. Gaziantep 3. Organize Sanayi Bölgesi: İlde sanayicilerin yatırım taleplerinin karşılanabilmesi amacıyla 1994 yılında kurulan 3. OSB 540 hektar alan üzerine kuruludur. Bölgede 275 sanayiciye yer tahsisi yapılmış olup bunların 252 adedi faaliyettedir. Söz konusu firmalarda toplam kişi istihdam edilmektedir. 3. OSB de aylık kwh elektrik, ton su ve m 3 doğalgaz tüketilmektedir. Gaziantep 4. Organize Sanayi Bölgesi: Kurulma çalışmaları 1998 yılında başlayan 4. OSB'nin kamulaştırma ve arazi çalışmaları tamamlanmıştır hektar alan üzerine kurulu bölgede toplam 140 sanayiciye yer tahsisi yapılmış olup bunların 82 adedi faaliyete geçmiş durumdadır. 14 Gaziantep Organize Sanayi Müdürlüğü verilerinden derlenmiştir. 96

116 Faaliyette olan firmalarda kişi istihdam edilmektedir. 4. OSB de aylık kwh elektrik, ton su ve m 3 doğalgaz tüketilmektedir. Gaziantep Organize Sanayi Bölgeleri Gaziantep il merkezinde bulunan Organize Sanayi Bölgeleri'nde faaliyet gösteren toplam 755 firmanın sektörel 7% 15% Tekstil 45% dağılımı incelendiğinde ilk sırayı Gıda 8% tekstil sektörü almaktadır. OSB'lerde Plastik bulunan firmaların %45'i, ilin 25% Kimya geleneksel üretim alanı olan tekstil Diğer sektöründe faaliyet göstermektedir. Türkiye genelinde olduğu gibi Gaziantep ilinde de tekstil sektörü, ilin sanayileşmesine ön ayak olmuş, gerek Şekil 32:Gaziantep Organize Sanayi Bölgelerindeki Firmaların Sektörel Dağılımı,2013 ihracat rakamları gerekse yarattığı Kaynak: GAOSB istihdam ile ilin bugün bulunduğu *İl merkezinde bulunan 1., 2., 3. ve 4. Organize Sanayi Bölgelerini içermektedir. noktaya ulaşmasına büyük katkı sağlamıştır. Bu durum, tekstil sektörünün Gaziantep'in ekonomisindeki vazgeçilmez konumunu ifade etmektedir. Tekstil sektörünü, firmaların %25'ini oluşturan gıda sektörü takip etmektedir. Gıda sektörü, Gaziantep'in Orta Doğu pazarına açılmasını takiben gelişmesini hızlandırmış ve bu sektöre yapılan yatırımlarda son yıllarda artış görülmüştür. OSB'lerde faaliyet gösteren firmaların %8'ini ilin son yıllarda yükselen sektörlerinden olan plastik sektörü, %7'sini ise kimya sektörü oluşturmaktadır. Yüzlerce farklı alanda üretim yapan Gaziantep OSB firmaları, ürün çeşitliliğini ve üretim altyapısını geliştirmeye devam etmektedir. Gaziantep 5. Organize Sanayi Bölgesi: hektar alan üzerine kurulan 5. OSB, kurulduğu alan bakımından diğer dört bölgenin toplam alanının yaklaşık yarısına tekabül etmektedir. 5. OSB nin kamulaştırma çalışmaları tamamlanmıştır. Bölgede arazi tahsis çalışmaları tamamlanmış olup, altyapı çalışmaları devam etmektedir. Nizip Organize Sanayi Bölgesi: 2002 yılında kurulan Nizip OSB 99 hektar arazi üzerine kurulmuş olup 33 parselden oluşmaktadır. Bölgede altyapı çalışmalarının bir kısmı tamamlanmıştır. Bölgede bulunan 33 parselin tamamı yatırımcılara tahsis edilmiş olup, hâlihazırda faaliyet gösteren 11 firmadan 7 tanesi ruhsat almış, 4 firma ise ruhsat başvuru işlemlerine başlamış bulunmaktadır. Nizip OSB'de inşaat halinde olan 10 adet işletme mevcuttur. Bölgede faaliyet gösteren firmalarda yaklaşık 400 kişi istihdam edilmektedir. Bölgede aylık ortalama kwh enerji tüketilmektedir. Gaziantep-Kilis Ortak Organize Sanayi Bölgesi Projesi: 5. Organize Sanayi Bölgesi nin Gaziantep'teki yatırım yeri talebini karşılayamaması üzerine Gaziantep ve Kilis illerinin ortak projesi olan Polateli-Şahinbey Organize Sanayi Bölgesi'nin hektar alana kurulması planlanmaktadır. Gaziantep Sanayi Odası (GSO), Gaziantep Organize Sanayi Bölgesi Müdürlüğü (GAOSB) ve Kilis Valiliği'nce iki şehir ortaklığında OSB kurulması için hazırlanan öneri dosyası Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı'na Nisan 2013 tarihinde sunulmuştur. Söz konusu proje ile Gaziantep sanayisine yeni gelişme alanı kazandırılması amaçlanmakta, böylece Kilis ilinin 97

117 ekonomik gelişmesine de zemin hazırlanması planlanmaktadır. İki şehrin ortak Organize Sanayi Bölgesi olması bakımından Türkiye'de bir ilk olan projenin, Gaziantep-Hassa arasındaki yolun yüksek standartlı duble yola çevrilmesi ile daha da güçlenmesi beklenmektedir. İslahiye Organize Sanayi Bölgesi: 2012 yılında resmi olarak kurulan bölgede, toplam 85 hektar alanın kamulaştırma çalışmaları devam etmektedir. Altyapı ve kamulaştırma çalışmalarının tamamlanmasından sonra bölgenin yatırım çekmesi beklenmektedir. Gaziantep Besi Organize Sanayi Bölgesi Projesi: 2004 yılında kurulan Gaziantep Besi Organize Sanayi Bölgesi, 460 hektarlık alana kurulmuştur. Bölgede faaliyet gösteren 245 adet besi tesisi bulunmaktadır. Adıyaman Organize Sanayi Bölgeleri Adıyaman'ın sanayileşme süreci, 1955 yılında devlet eliyle kurulan entegre pamuklu dokuma fabrikası ile başlamıştır. 1970'li yıllarda kurulan süt, yem ve çimento fabrikaları ile gelişmeye devam etmiştir. Kalkınmada Öncelikli Yöreler de uygulanan devlet yardımları ve teşvikler, ilde özel sektör yatırımları bakımından hareketlilik oluşturmaya başlamış, ancak yatırımların doğru planlanmaması ve alınan kredilerin iyi değerlendirilememesi nedeniyle ekonomik gelişme beklenen düzeyde olmamıştır. 1980'lerin sonunda tekstil ve gıda sanayi yatırımları ile sanayileşme süreci devam etmiştir. Yatırımların ve istihdamın teşviki ile ilgili yasaların yürürlüğe girmesi ile ilin özel sektör yatırımlarında ve istihdam kapasitesinde önemli artışlar yaşanmıştır. Ağırlıklı olarak tekstil sektöründe sanayileşmenin görüldüğü ilde; gıda sanayi, maden-taş ve toprağa dayalı sanayi, mobilya sanayi ile genel imalat sanayine yönelik üretimler yapılmaktadır (Adıyaman Valiliği). Adıyaman Organize Sanayi Bölgesi: 1991 yılında toplam 185 hektarlık alana kurulmuş olan Adıyaman OSB 93 parselden oluşmaktadır. Hâlihazırda 76 firmanın faaliyette olduğu bölgede, 9 firma üretimine ara vermiş olup tamamlanan 4 firma ise üretime hazırlanmaktadır. Bunlara ek olarak, 4 işletmenin inşaat çalışmaları devam etmektedir. Adıyaman OSB de altyapı çalışmaları devam etmekte olup arıtma tesisi yapımı için çalışmalar sürdürülmektedir. Bölgede farklı sektörlerde toplam kişi istihdam edilmektedir. Doğalgaza erişimi bulunan Adıyaman OSB'de aylık kwh elektrik tüketilmektedir. 4% 5% 8% Adıyaman Organize Sanayi Bölgesi 26% 21% 36% Tekstil Gıda Mobilya Elektrik-Elektronik Plastik Diğer Şekil 33:Adıyaman Organize Sanayi Bölgesindeki Firmaların Sektörel Dağılımı,2013 Kaynak: Adıyaman OSB Müdürlüğü 98 Adıyaman OSB de faaliyet gösteren 76 firmanın %36'sı tekstil sektöründe üretim yapmaktadır. Ağırlıklı olarak tekstil alanında sanayileşmenin görüldüğü ilde söz konusu sektör, istihdam rakamları açısından ilk sırada yer almaktadır. İldeki tekstil yatırımlarının önemli bir kısmını konfeksiyon yatırımları oluşturmakla birlikte Adıyaman OSB'de konfeksiyon işletmelerinin yanı sıra pamuk işleme, iplik imalatı, kumaş imalatı ve boya alanlarında faaliyet gösteren tekstil

118 firmaları da mevcuttur. Adıyaman OSB'de firmaların %21'i gıda sektöründe faaliyet göstermektedir. Firmaların %8'i ilin son yıllarda gelişme gösteren sektörlerinden biri olan mobilya sektöründe imalat gerçekleştirirken, %5'i elektrik-elektronik alanında üretim yapmaktadır. Firmaların %4'ü ise plastik alanında faaliyet göstermektedir. Adıyaman OSB'de ayrıca kimya, metal işleme, cam işleme, prefabrik üretimi ve serum üretimi gibi çeşitli alanlarda faaliyet gösteren firmalar mevcuttur. Kahta Organize Sanayi Bölgesi: 2008 yılında kurulan Kahta Organize Sanayi Bölgesi, toplamda 161 hektar alan ve 78 sanayi parselinden oluşmaktadır. 21 adet parsel yatırımcılara tahsis edilmiş olup, bölgede 4 adet firma faaliyet göstermektedir. 3 işletmenin ise inşaat çalışmaları devam etmektedir. Faaliyette olan firmalar ağaç ürünleri, mobilya ve gıda sektörlerinde üretim yapmaktadır. 49 kişinin istihdam edildiği Kahta OSB'nin, altyapı ve elektrik şebeke inşaatı devam etmektedir. Gölbaşı Organize Sanayi Bölgesi: 2005 yılında kurulan Gölbaşı OSB, 110 hektar alanda 37 sanayi parselinden oluşmaktadır. Bölgede 10 adet parsel, yatırımcılara tahsis edilmiş olup 5 firma faaliyete geçmiş bulunmaktadır. 3 adet işletme ise inşaatlarının tamamlanmasına karşın su ve doğalgaz sorunu nedeniyle üretime geçememektedir. Bölgenin altyapı inşaatı tamamlanmış olup elektrik şebeke inşaatı devam etmektedir. OSB de gıda, soğuk hava depoculuğu, toprak ürünleri imalatı ve elektrik-elektronik alanlarında üretim yapılmakta ve söz konusu OSB de toplam 40 kişi istihdam edilmektedir. Besni Organize Sanayi Bölgesi: 2005 yılında kurulan Besni OSB 114 hektar alan ve 44 sanayi parselinden oluşmaktadır. 44 parselin 17 adedi sanayicilere tahsis edilmiş olup hâlihazırda 2 işletme faaliyete geçmiş bulunmaktadır. Buna ek olarak, bir adet tekstil yatırımının resmi olarak başvurusu yapılmıştır. Faaliyette olan iki firma ise vitrifiye ve kapı-pencere üretimi sektörlerinde üretim yapmaktadır. 10 kişinin istihdam edildiği Besni OSB nin altyapı projeleri ihale aşamasındadır. Kilis Organize Sanayi Bölgesi Kilis sanayisi büyük ölçüde tarıma dayanmaktadır. Kilis ilinin ekonomisinde önemli paya sahip zeytin, üzüm ve buğday ürünleri ilde bulunan sanayi işletmelerinde pekmez, alkollü içecek, zeytinyağı ve bulgur gibi imalat sanayi ürünlerine dönüşmekte ve il ekonomisine katma değer sağlamaktadır (Kilis Valiliği). Kilis Organize Sanayi Bölgesi: 90 hektarlık alana kurulu olan Kilis Organize Sanayi Bölgesi'nde toplam 37 sanayi parseli mevcuttur. Bu parsellerden 36 tanesi yatırımcılara tahsis edilmiş olup hâlihazırda 23 işletme faal durumdadır. Faaliyette olan firmalarda toplam 750 kişi istihdam edilmektedir. 300 hektar büyüklüğündeki bir alanın OSB tevsi alanı olarak gerçekleştirilmesi için yer seçimi işlemleri tamamlanarak sonraki aşamalar için çalışmalar sürdürülmektedir. Kilis OSB'nin altyapı çalışmaları devam etmekte, bölgeye doğalgaz sağlanabilmesi için çalışmalar sürdürülmektedir. Bölgede faaliyet gösteren firmalar ihtiyaç duydukları suyu kendi sondaj sistemleri ile karşılamaktadır. Kilis OSB de aylık ortalama kwh enerji tüketilmektedir. 99

119 9% 17% 13% Kilis Organize Sanayi Bölgesi 26% 35% Gıda Tekstil Mobilya ve Dekorasyon Plastik Diğer Şekil 34: Kilis Organize Sanayi Bölgesindeki Firmaların Sektörel Dağılımı,2013 Kaynak: Kilis OSB Müdürlüğü Kilis OSB'de bulunan firmaların sektörel dağılımına bakıldığında, gıda sanayinin %35'lik pay ile ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Gıda sektörünü, %26'lık pay ile tekstil sanayi takip etmektedir. Mobilya ve dekorasyon sanayi, faaliyet gösteren firmalar arasında %13'lük pay ile 3. sırada yer alırken plastik sektöründe yer alan firmalar ise OSB'nin %9'unu oluşturmaktadır. Kilis OSB dışında faaliyet gösteren imalat tesislerinde; pekmez, zeytinyağı, bulgur, döğme, biber, tahin-helva, suma (saf alkol), plastik çantaları, sabun, yorgan ve hazır yemek üretilmektedir TRC1 Bölgesi Küçük Sanayi Siteleri Tablo 109, TRC1 Bölgesi'nde bulunan tamamlanmış Küçük Sanayi Sitelerine (KSS) ait iş yeri sayıları, doluluk oranları ve istihdam rakamlarını içermektedir. Genellikle tamirat ve küçük çaplı imalat yapan işyerlerinin planlı bir biçimde bir araya getirilmesi ile oluşturulan KSS'ler özellikle az gelişmiş bölgelerde ekonomik kalkınmanın teşvik edilmesi adına önem arz etmektedir. TRC1 Bölgesi nde bulunan 15 adet KSS'de toplam kişi istihdam edilmektedir. Gaziantep il merkezi ve ilçelerinde bulunan KSS'lerde dolu iş yeri bulunmakta ve bu iş yerlerinde toplam kişi istihdam edilmektedir. Gaziantep'in KSS'lerinde ortalama doluluk oranı %74'tür. Adıyaman'da toplam 4 adet KSS bulunmakta ve bu KSS'lerde toplam 818 iş yeri bulunmakta ve bunların 734'ünde aktif sanayi faaliyetleri sürdürülmektedir. Doluluk oranları ortalama %89 olan Adıyaman KSS'lerde toplam kişi istihdam edilmektedir. Kilis'te bulunan tek KSS olan Kilis Merkez KSS'de toplam 288 iş yeri mevcut olmakla birlikte doluluk oranı %100'dür. Kilis Merkez KSS'ye ek olarak inşa edilen ikinci bölümde ise 38 iş yeri faal durumda olup, ek bölgenin tamamlanmasıyla bu sayının 150'ye çıkması planlanmaktadır. Kilis'te bulunan söz konusu KSS'de toplam 900 kişi istihdam edilmektedir. 100

120 Harita 29: TRC1 Bölgesi KSS Varlık Durumu ve Doluluk Oranları Kaynak: Gaziantep Sanayi Odası EkoVizyon 2013, Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinin Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlükleri, Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinin Organize Sanayi Bölgesi Müdürlükleri; GSO Rakamlarla Gaziantep 2012; osbbs.sanayi.gov.tr Tablo 110: TRC1 Bölgesi'nde Faaliyet Gösteren Küçük Sanayi Siteleri Gaziantep Adıyaman KSS Adı Toplam İşyeri Dolu İşyeri Boş İşyeri Doluluk Oranı Gaziantep KSS (1. Bölüm) Gaziantep KSS (2. Bölüm) Gaziantep KSS (3. Bölüm) Mevcut İstihdam Gaziantep 25 Aralık Gaziantep Ayakkabıcılar Gaziantep İslahiye Gaziantep-Nizip Gaziantep-Nizip Gaziantep-Oğuzeli Gaziantep-Nurdağı Toplam Adıyaman Merkez ve Ek KSS* Adıyaman Gölbaşı Adıyaman Besni Adıyaman Kahta Toplam Kilis Kilis Merkez ve Ek KSS**

121 Toplam Genel Toplam Kaynak: Gaziantep Sanayi Odası EkoVizyon 2013, Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinin Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlükleri, Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinin Organize Sanayi Bölgesi Müdürlükleri; GSO Rakamlarla Gaziantep 2012; Nurdağı KSS Yapı Koop. *Adıyaman Merkez ve Ek KSS'lerde inşaatı devam etmekte olan 94 işyeri mevcuttur. **Kilis Merkez KSS'de 288 iş yeri inşa edilmesine rağmen KSS'de faaliyet gösteren firmalar kendi içlerinde bölünmüş ve işyeri sayısı 400'e çıkmıştır. Yapımı devam eden Kilis Ek KSS'de ise 38 firma faal durumda iken, yapım işi tamamlandığında bu rakamın 150'ye çıkarılması planlanmaktadır Diğer Sanayi Bölgeleri Gaziantep Serbest Bölgesi Kuruluş amaçları ihracata yönelik yatırım ve üretimi teşvik etmek, doğrudan yabancı yatırımları ve teknoloji girişini hızlandırmak, işletmeleri ihracata yönlendirmek ve uluslararası ticareti geliştirmek olarak sıralanabilecek serbest bölgeler, 1987 yılından bu yana ülke genelinde kurulmaya başlanmış ve günümüzde sayıları 20'ye ulaşmıştır (Ekonomi Bakanlığı). Bu kapsamda, 1999 yılında 141 hektar alanda kurulan Gaziantep Serbest Bölgesi'nde 2012 yılı itibarıyla ruhsat sahibi 26 firma faaliyet göstermektedir. Söz konusu firmalarda toplam 183 kişi istihdam edilmektedir yılında bölgedeki toplam istihdam 2011 yılına göre %18,7 düşüş gösterirken, toplam işlem hacminde bir önceki yıla göre %8 oranında düşüş gerçekleşmiştir. Tablo 111: Gaziantep Serbest Bölgesi İstihdam Verileri Değişim (%) İşçi ,0 Büro Personeli ,4 Toplam ,7 Kaynak : Tablo 112: Gaziantep Serbest Bölgesi ndeki İşlem Hacimleri İşlem Yönü 2011 ($) 2012 ($) Değişim (%) Bölgeden Yurtdışına Mal Çıkışı Bölgeden Türkiye ye Mal Çıkışı Bölgeye Türkiye den Mal Girişi Bölgeye Yurtdışından Mal Girişi Bölgeye Diğer Serbest Bölgelerden Mal Girişi Bölgeden Diğer Serbest Bölgelere Mal Çıkışı Toplam Kaynak: GTO, Rakamlarla Gaziantep 2013 Tablo 113: Gaziantep Serbest Bölgesi Yıllar İtibarıyla Ticaret Hacimleri Yıl Tutar ($) Değişim (%)

122 Kaynak: GTO, Rakamlarla Gaziantep % 4% 4% 8% 4% 4% 27% Gaziantep Serbest Bölge 11% 34% Bölge Kurucu ve İşletmecisine Ait Ruhsatlar Tekstil Gıda Makine/Teçhizat Plastik Kimya Beyaz Eşya Cam Dış Ticaret Gaziantep Serbest Bölgesi'nde bulunan ruhsat sahibi firmaların sektörel dağılımı Şekil 35 de gösterilmektedir. Buna göre bölgedeki firmaların ağırlıklı olarak tekstil ve gıda sektörlerinde faaliyet gösterdiği görülmektedir. Bölgede ayrıca makine/teçhizat, plastik, kimya, beyaz eşya, cam sektörlerinde üretim ve ticaret gerçekleştiren işletmeler mevcuttur. Şekil 35:Gaziantep Serbest Bölgesi'nde Faaliyet Gösteren Ruhsatlı Firmaların Sektörel Dağılımı,2013 Kaynak: Gaziantep Örnek Sanayi Sitesi Örnek Sanayi Sitesi, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ile Birleşmiş Milletler Sınai ve Kalkınma Teşkilatı (UNIDO) tarafından müştereken gerçekleştirilen m2 lik bir alanda her biri 800 m2 kapalı sahası bulunan 50 örnek sanayi işyerinin bulunduğu bir bölgedir. Bölgedeki firmaların faaliyet gösterdiği ana sektörler tekstil makineleri, çelik döküm, oto yedek parça imalatı, basınçlı kap ve baraj ekipmanları imalatı, değirmen makineleri, metal ve ağaç işleme makineleri, inşaat boyası ve ambalaj ürünleri imalatı olarak sıralanabilir. Sitede Halihazırda 88 işyerinde üretim faaliyetleri devam etmekte olup söz konusu sitede toplam kişi istihdam edilmektedir. Nizip Caddesi ve Çevresi Organize Sanayi Bölgeleri ve Küçük Sanayi Sitelerinin yapılmasından önce şehir içinde faaliyet gösteren ilk bölge Nizip caddesidir ve bölgede 150 firma faaliyet göstermektedir. Bu bölgede faaliyet gösteren firmalar genel olarak, plastik ayakkabı, un, irmik, halı, akrilik iplik ve metal eşya üretimi yapmaktadır. Hızlı nüfus artışı ve kentleşme neticesinde şehir içinde kalan işletmeler üretimlerinin bir bölümünü veya tamamını sanayi bölgelerine taşıma eğilimi içerisindedirler. Bölgede faaliyet gösteren firmalarda toplam kişi istihdam edilmektedir. 103

123 Ünaldı-Şehreküstü Bölgesi Hızla gelişim gösteren Gaziantep sanayisinin ilk yerleşim bölgelerinden biri olan bu bölgede faaliyet gösteren 700 firma bulunmaktadır. Mercimek işleme, plastik ve halı fabrikalarının yoğun olarak bu bölgede faaliyet göstermekte ve genel olarak küçük ve orta ölçekli sanayi işletmeleri olma özelliğindedirler. Bu bölgede, zamanla bazı halı fabrikalarının yeni açılan Organize Sanayi Bölgelerine taşınması neticesinde onlardan boşalan yerleri triko örgü imalatçıları doldurmuştur. Bölgede faaliyet gösteren firmalarda kişi istihdam edilmektedir. Havaalanı Sanayi Bölgesi Gaziantep Havaalanı yolu üzerinde bulunan bölge, Gaziantep ili Oğuzeli ilçesi sınırları içerisinde kalmaktadır. Bölgede yer alan 100 işyerinde tekstil, kimya, plastik, gıda ve makine imalat sektörlerinde üretim gerçekleştirilmektedir. Söz konusu firmalarda toplam kişi istihdam edilmektedir. TRC1 Bölgesi Sanayisinde Enerji Tüketimi Tablo 113, TRC1 Bölgesi ve illerinde kullanım yerlerine göre, elektrik tüketim miktarlarını göstermektedir. TRC1 Bölgesi genelinde tüketilen elektrik enerjisinin %58'i sanayi işletmeleri tarafından kullanılmaktadır yılında TRC1 Bölgesi'nin kişi başına sanayi elektrik tüketimi KWh olmuş ve ülke ortalamasının bir miktar altında kalmıştır. Gaziantep ilinde sanayi işletmeleri tarafından tüketilen enerji, toplam tüketimin %61,96'sını oluşturmaktadır. Aynı oran ülke genelinde %47,27 dir. Bununla birlikte, Gaziantep'te sanayi işletmeleri tarafından kullanılan elektrik, ülkede tüketilen toplam elektriğin %1,5'ine tekabül etmektedir. Gaziantep'in kişi başına sanayi elektrik tüketimi KWh ile bölge genelinin üzerinde bir seyir göstermiştir. Adıyaman'da tüketilen elektriğin %44,61'i sanayi işletmeleri tarafından kullanılmakla birlikte kişi başına sanayi elektrik tüketimi 690 KWh olmaktadır yılında Kilis ilinde tüketilen elektriğin %19,77'si sanayi işletmeleri tarafından kullanılmaktadır. Kişi başına sanayi elektrik tüketimi ise 225 KWh olarak gerçekleşmiş, böylece Kilis bölge genelinde enerji tüketiminde sanayiye en az pay ayıran il olmuştur. Tablo 114: TRC1 Bölgesi ve İllerinde Kullanım Yerlerine Göre Elektrik Tüketimi,2011 Bölge Adı Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye Resmi daire (MWh) Sanayi işletmesi (MWh) Ticarethane (MWh) Mesken (MWh) Tarımsal sulama (MWh) Sokak aydınlatma (MWh) Diğer (MWh) Toplam Kişi başına toplam elektrik tüketimi (KWh) Kişi başına sanayi elektrik

124 tüketimi (KWh) Kişi başına mesken elektrik tüketimi (KWh) Kaynak: TÜİK Tablo 114, EPDK tarafından her yıl belirlenen OSB elektrik dağıtım bedellerini içermektedir yılı tek terimli elektrik dağıtım bedelleri incelendiğinde, en yüksek bedelin 1,14 Kr/kWh ile Kilis OSB'de, en düşük bedelin ise Gaziantep OSB'de geçerli olduğu görülmektedir. Tek terimli ve çift terimli OSB elektrik dağıtım bedelleri Gaziantep ve Kilis illerinde 2012 yılına göre düşüş gösterirken, Adıyaman OSB için belirlenen bedel bir önceki yıla göre yükselmiştir. Tablo 115: TRC1 Bölgesi Yıllara Göre OSB Elektrik Dağıtım Bedelleri OSB Adı Gaziantep OSB'ler TT dağıtım bedeli: 0,965 Kr/kWh, ÇT dağıtım bedeli: 0,667 Kr/kWh, güç bedeli: 1,4 Kr/kW/ay, güç aşım bedeli: 2,8 Kr/kW/ay TT dağıtım bedeli: 0,914 Kr/kWh, ÇT dağıtım bedeli: 0,654 Kr/kWh, güç bedeli: 140 Kr/kW/ay, güç aşım bedeli: 280 Kr/kW/ay, üretim tesisi sistem kullanım bedeli: 50 Kr/kW/ay Adıyaman OSB'ler TT dağıtım bedeli: 0,81 Kr/kWh TT dağıtım bedeli: 0,92 Kr/kWh Kilis OSB Kaynak: TT dağıtım bedeli: 1,3 Kr/kWh, ÇT dağıtım bedeli: 0,63 Kr/kWh, güç bedeli: 254,6 Kr/kW/ay, güç aşım bedeli: 509,2 Kr/kW/ay Gaziantep Sanayi Elektrik ve Doğalgaz Tüketimi TT dağıtım bedeli: 1,14 Kr/kWh, ÇT dağıtım bedeli: 0,62 Kr/kWh, güç bedeli: 159,592 Kr/kW/ay, güç aşım bedeli: 319,185 Kr/kW/ay Gaziantep sanayisi, her geçen gün üretim niteliğini ve kapasitesini geliştirmektedir. Buna paralel olarak, gerek il geneli toplam sanayi elektrik tüketimi gerekse Organize Sanayi Bölgeleri'nin elektrik ve doğalgaz tüketimleri yıllar itibarıyla artmaktadır. Son 10 yılda, Gaziantep toplam sanayi elektrik tüketimi %236 oranında, OSB lerin aylık elektrik tüketim ortalaması ise %239 oranında artış göstermiştir (Şekil 36 ve 37). Elektrik Tüketimi (MWh) Şekil 36: Yıllara Göre Gaziantep Toplam Sanayi Elektrik Tüketimi (MWh) Kaynak: GSO, EkoVizyon

125 Aylık Elektrik Tüketim Ortalamaları (MWh) Şekil 37: Yıllara Göre Gaziantep Organize Sanayi Bölgeleri Aylık Elektrik Tüketim Ortalamaları (MWh) Gaziantep Organize Sanayi Bölgeleri nin toplam doğalgaz tüketim ve aylık ortalama doğalgaz tüketim grafikleri incelendiğinde, her iki değerin de 2009 yılından itibaren düzgün bir artış eğilimi izlediği görülmüştür. Gaziantep OSB lerinin yıllara göre toplam doğalgaz tüketimi, 2009 yılına oranla %186 artış göstermiştir (Şekil 38). Doğalgaz Tüketimi (milyon m 3 ) 282,2 214,5 133,0 98,6 Aylık Doğalgaz Tüketim Ortalamaları (milyon m 3 ) 8,2 11,1 17,9 23, Şekil 38: GaziantepOrganize Sanayi Bölgeleri Yıllara Göre Toplam Doğalgaz Tüketimi ve Aylık Doğalgaz Tüketim Ortalamaları (m 3 ) Kaynak: GSO, EkoVizyon yılında TRC1 Bölgesi nde kurulan, kapanan ve tasfiye edilen şirket istatistikleri Tablo 115 te gösterilmektedir. Tablodaki rakamlar şirket, kooperatif ve gerçek kişi ticari işletme ayrımına göre verilmiştir. Buna göre, Türkiye genelinde bir önceki yıla göre kurulan şirket sayısı %27,2; kurulan kooperatif sayısı ise %15,1 oranında azalış göstermiştir. Gerçek kişi ticari işletme sayısında ise %11,6'lık bir artış yaşanmıştır. Ülke genelindeki söz konusu artış ve azalış durumu, bölge illerine de paralel olarak yansımıştır. Nitekim bölgede bir önceki yıla göre kurulan şirket sayısında %14,9 kurulan kooperatif sayısında ise %40 oranında azalış görülmüştür. Gerçek kişi ticari işletme sayısı %22,2 oranında artış göstermiştir. Ülke genelinde tasfiye edilen şirket rakamlarında %12,1 kooperatif sayılarında ise %16,8'lik düşüş görülmüştür. TRC1 Bölgesi'nde ise tasfiye edilen şirket sayısı %18,9 oranında azalarak ülke genelinden daha fazla azalış göstermiştir. Kooperatif sayısı ise %13,9 oranında düşüş göstermiştir. Kapanan şirket sayısı ülke genelinde bir önceki yıla göre %8,2 artarken, TRC1 Bölgesi'nde %17,2 azalmıştır. Kapanan kooperatif ve gerçek kişi ticari işletme sayılarında ise bölge genelinde azalış görülmüştür. Tablo 116: Kurulan, Kapanan ve Tasfiye Edilen Şirket İstatistikleri,

126 Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye Kurulan Şirket Değişim* (%) ,4 13,8-14,9-27,2 Koop Değişim *(%) -33,3-57, ,1 Ger. Kişi Tic. İşl Değişim *(%) 17,6 51,9 62,2 22,2 11,6 Tasfiye Edilen Şirket Değişim* (%) -17,1-22, ,9-12,1 Koop Değişim *(%) 13,3-47, ,9-16,8 Kapanan Şirket Değişim *(%) -31,6 94, ,2 8,2 Koop Değişim *(%) -52,6-22, ,9-0,1 Ger. Kişi Tic. İşl Değişim* (%) -14, ,8-22,4 Kaynak: *Değişim: 2011 yılına göre artış ya da azalış oranı Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler (KOBİ), Türkiye genelinde olduğu gibi TRC1 Bölgesi'nin ekonomisinde de önemli yere sahiptir. Bölgedeki ihracatın büyük kısmı da yine KOBİ'ler tarafından gerçekleştirilmektedir. Bölge illerinden Gaziantep, KOBİ'lerin Türkiye'deki gelişiminde büyük pay sahibidir. Türkiye ile Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Teşkilatı arasındaki Milletlerarası Antlaşma çerçevesinde 1973 yılında Gaziantep te pilot proje niteliğinde, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı bünyesinde kurulan Küçük Sanayi Geliştirme Merkezi Genel Müdürlüğü (KÜSGEM) ; 1983 yılında Küçük Sanayi Yayım Hizmetlerinin Geliştirilmesi ne dair Milletlerarası Antlaşmaya göre Küçük Sanayi Geliştirme Teşkilatı Genel Müdürlüğü (KÜSGET) olarak düzenlemeye tabi tutulmuştur. Bu gelişmeler ışığında, 1990 yılında 3624 sayılı Kanun ile kurulmuş olan Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB), ilerleyen yıllarda Türkiye'deki tüm KOBİ'leri kapsayacak şekilde faaliyetlerini genişletmiş ve günümüzdeki konumuna ulaşmıştır 15. KOBİ'lerin ülke genelinde dağılımı incelendiğinde, İstanbul ilindeki KOBİ ler ülke toplamının %23,4 ünü oluşturmaktadır. İstanbul dan sonra en fazla KOBİ bulunan iller sırasıyla Ankara (%7), İzmir (%6,4), Antalya (%3,9), Bursa (%3,6), Konya (2,6), Adana (%2,4), Mersin (%2,2), Kocaeli (%2) ve Gaziantep (%2) tir KOSGEB Strateji Planı KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı 107

127 Tablo 117: TRC1 Bölgesi İşletme ve KOBİ Sayıları İle Ülke Sıralaması 2007* 2008** 2009** 2010* 2011* KOSGEB*** Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 İşletme Sayısı Kobi Sayısı İşletme Sayısı Kobi Sayısı İşletme Sayısı Kobi Sayısı (10) (10) (42) (42) (77) (77) (10) (9) (41) (41) (77) (77) (10) (10) (42) (42) (77) (77) (10) (10) (41) (41) (77) (77) (9) (9) (40) (40) (77) (77) (14) (57) (79) İşletme Sayısı Kobi Sayısı Kaynak: * TÜİK İş Kayıtları İstatistikleri, ** TÜİK İş Kayıtları (TÜİK gizlilik yönetmeliği gereğince bazı veriler gizlenmiştir.) *** Tarihi İtibarıyla KOSGEB Veri Tabanına Kayıt Olan KOBİ Sayısı (Parantez içindeki rakamlar ilin Türkiye genelindeki sırasını göstermektedir.) Gaziantep ilinin yıllar itibarıyla işletme ve KOBİ sayıları incelendiğinde, ildeki işletmelerin %99,9'unu KOBİ'lerin oluşturduğu görülmektedir. Yıllar itibarıyla dalgalı bir seyir izleyen Gaziantep işletme sayısı, 2008 yılından itibaren düşüş seyri göstermiş ve 2010 yılında en düşük seviyeyi görmüştür. Söz konusu düşüş, 2008 yılında olumsuz etkileri tüm dünyada hissedilen küresel mali krize bağlanabilir senesinde düşüş seyri sona ermiş ve %18'lik hızlı bir artışla Gaziantep ilinde bulunan işletme sayısı 'a ulaşmıştır Gaziantep İşletme Sayısı Gaziantep KOBİ Sayısı Şekil 39: Gaziantep İşletme ve KOBİ Sayıları Kaynak: TÜİK İş Kayıtları İstatistikleri, TÜİK İş Kayıtları (TÜİK gizlilik yönetmeliği gereğince bazı veriler gizlenmiştir.) Adıyaman ilinin yıllara göre işletme ve KOBİ sayıları incelendiğinde, ilde bulunan işletmelerin neredeyse tamamının KOBİ sınıfına dahil olduğu görülmektedir. Yıllar itibarıyla işletme sayılarında inişli çıkışlı bir seyir olmuştur. Küresel mali kriz etkisi ile 2008 yılından itibaren düşüşe geçen işletme sayılarının 2011 yılında bir önceki yıla göre %13 oranında artması ekonomik yapıdaki toparlanmaya işaret etmektedir. 108

128 Adıyaman İşletme Sayısı Adıyaman KOBİ Sayısı Şekil 40: Adıyaman İşletme ve KOBİ Sayıları Kaynak: TÜİK, (TÜİK gizlilik yönetmeliği gereğince bazı veriler gizlenmiştir.) Yıllar itibarıyla Kilis işletme ve KOBİ sayılarına bakıldığında, bölgenin diğer iki ili ile hemen hemen aynı eğilimi izlediği görülür. Kilis'te işletmelerin hepsi KOBİ sınıfında yer alırken, 2011 yılında ildeki KOBİ sayısı olmuştur İşletme Sayısı KOBİ Sayısı Şekil 41: Kilis İşletme ve KOBİ Sayıları Kaynak: TÜİK, (TÜİK gizlilik yönetmeliği gereğince bazı veriler gizlenmiştir.) Tablo 117, Gaziantep'te üretilmekte olan bazı ürünlerin Türkiye'deki toplam üretimden aldığı payları içermektedir. Buna göre ülke genelinde üretilen makine halısı kaleminin %94'ü Gaziantep tarafından imal edilmektedir. Gaziantep sahip olduğu 250'yi aşkın halı firması ve üretim kapasitesiyle dünyanın önde gelen halı üreticilerinden biri konumundadır. Halı sektörünü %93 pay ile terlikler (sayası plastik, tabanı kauçuk veya plastik olanlar), %92 pay ile polipropilen iplikler, %80 pay ile dokusuz kumaşlar ve %68 pay ile tufting halılar takip etmektedir. Tablo 118: Gaziantep'te Üretilen Bazı Ürünlerin Türkiye'den Aldığı Pay (%) Ürün Grubu 109 Gaziantep'in Türkiye İmalat Kapasitesindeki Oranı (%) Makine Halısı 94

129 Terlik ve evde giyilen diğer ayakkabılar, tabanı kauçuk, plastik veya kösele, sayası deri olanlar 93 Polipropilen İplik 92 Dokusuz Kumaş 80 Tufting Halı 68 Akrilik İplik 65 Fantezi İplik 58 Terlikler ve evde giyilen diğer ayakkabılar, sayası plastik, tabanı kauçuk veya plastik olanlar Çikolatalı&Kakaolu Ürünler 50 Pamuk İpliği 46 İrmik 56 Kazak ve süveterler, suni ve sentetik elyaftan yapılmış 45 Çuval, torba 44 Kuruyemiş İşleme(Antep fıstığı, ceviz, leblebi, badem, vb.) 30 Polietilen Torba, poşet, çanta 19 Bayan deri ayakkabı 12 Erkek deri ayakkabı 12 Kaynak: GSO EkoVizyon 2013 Tablo 118, Gaziantep'in tarım ve tarıma dayalı sanayi ürünlerinin ülke genelinden aldığı payları göstermektedir. Şehrin simgesi olan Antep fıstığı üretiminden ülke genelinde %50 pay alan Gaziantep, tarıma dayalı sanayi ürünlerinden bulgur imalatının %40'ını, makarna üretiminin %40'ını, kırmızı pul biber üretiminin %27'sini, zeytinyağı üretiminin %12'sini karşılamaktadır. 50 Tablo 119: Gaziantep'in Tarım ve Tarıma Dayalı Sanayi Ürünleri Bazında Türkiye'den Aldığı Pay Ürün Adı Pay (%) Antepfıstığı 50 Bulgur 40 Makarna 40 Kırmızı Pul Biber 27 Zeytinyağı 12 Buğday Unu 9 Ayçiçek Yağı 6 Mercimek 2 Kaynak: Gaziantep Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Adıyaman üretiminin ülke genelinden aldığı payı içeren Tablo 119 ye göre, pamuk iplikler kaleminde ülke üretiminin %14'ünü karşılamaktadır. Tekstil sektörünün öne çıktığı kentte, ülkedeki "tişört, fanila, atlet vs. giyim eşyası" kaleminin %3'ü, "pamuk (kardelenmiş veya taranmış)" üretiminin ise %2'si üretilmektedir. Bununla birlikte, ülkenin en büyük barajı olan Atatürk Barajı'nın büyük bir kısmını sınırlarında barındıran Adıyaman'da üretilen hidroelektrik, ülke toplamının %4'üne tekabül etmektedir. Tablo 120: Adıyaman'da Üretilen Bazı Ürünlerin Türkiye'den Aldığı Pay (%) Ürün Adı Pay (%) 110

130 Pamuk iplikler (perakende satışa hazır) (dikiş ipliği hariç) 14 Hidro elektrik (hidro elektrik santralleri tarafından üretilen) 4 Tişört, fanila, atlet vs. giyim eşyası; pamuktan (örgü (triko) veya tığ işi (kroşe)) 3 Pamuk (kardelenmiş veya taranmış) 2 Kaynak: TOBB Sanayi Veritabanı Kilis'te üretilmekte olan kimi ürünlerin ülkedeki toplam üretimden aldığı paylar Tablo 120 de gösterilmektedir. Kilis'in ekonomisinde önemli yer tutan zeytincilik ve zeytinciliğe dayalı sanayi, ilin gelişme potansiyeli yüksek sektörlerinden biridir. Nitekim Türkiye zeytinyağı üretiminin %6'sı Kilis'te gerçekleştirilmekte iken, zeytinyağı üretiminden arta kalan küspe ve katı artıkların %3'ü ilin zeytinyağı üretiminden sağlanmaktadır. Ülkede üretilen kavrulmuş kahvenin ise %2'si Kilis'te üretilmektedir. Tablo 121: Kilis'te Üretilen Bazı Ürünlerin Türkiye'den Aldığı Pay (%) Ürün Adı Pay (%) Yalnızca zeytinden elde edilen yağlar ve fraksiyonları* 6 Zeytinyağı üretiminden arta kalan küspe ve katı artıklar (prina dahil) 3 Kahve, kafeinli (kavrulmuş) 2 Kaynak: TOBB Sanayi Veritabanı *Ham (natürel/sızma zeytinyağlarıyla veya rafine edilmiş olanlarla harmanlananlar dahil) (natürel/sızma zeytinyağı ve kimyasal olarak değiştirilen yağlar hariç) Gaziantep Sanayinde Önde Gelen Sektörler 17 Tekstil Sanayi Tekstil sanayisi hammadde ve yarı mamul üretimi üzerinde yoğunlaşan Gaziantep, son yirmi yıllık süreçte halı imalatına yönelmiştir. Makine halısı ve iplik konularında ihtisaslaşmış olan sektör, elde ettiği rekabet avantajı ile bu sektörlerde ülke genelinde pazara hâkim durumdadır. Gaziantep tekstil sanayi, yalnızca halı sektöründe değil aşağıda verilen sektörlerde de ülkede söz sahibidir. Sentetik İplikler (Akrilik, Polipropilen) Makine Halısı Karde Open End ve Penye Pamuk İpliği Jüt İpliği PP Çuval ve Torba Her Türlü İplik ve Kumaş Boyama, Kasarlama ve Apreleme Battaniye Non Woven Kumaş Fantezi İplik, Şönil İpliği Triko Örme Eşyalar-Giyim, Çorap Gıda Sanayi Gıda sektörü, Gaziantep imalat sanayi içerisinde, işyeri sayısı ve sağladığı istihdam açısından tekstil sektöründen sonra en önemli sektördür. Gaziantep tarım üretiminde ön plana çıkmamasına rağmen mercimek, nohut vb. ürünlerin işlenmesi ağırlıklı olarak Gaziantep ve 17 Gaziantep Sanayi Odası Ekovizyon 2013 belgesinden yararlanılarak hazırlanmıştır. 111

131 çevresinde yapılmaktadır. Ayrıca, organik gıda ürünleri konusunda çalışmalar devam etmektedir. Gıda sanayi içerisinde ağırlıklı imalat konuları aşağıda belirtilmiştir: Buğday Unu, Bulgur, Makarna Bitkisel sıvı yağlar Kakaolu mamuller Makarna Şekerlemeler ve şeker mamulleri Tahin, Helva, Reçel Antep fıstığı işleme Bakliyat işleme ve paketleme Metal ve Makine Sektörü Metal ve makine sanayi, Gaziantep in ana sanayi dalları olan gıda, tekstil ve plastik sanayine dayalı olarak gelişmiştir. Gaziantep değirmen makineleri, tarım makineleri, tekstil makine ve yedek parçaları konularında, ülkede önemli bir yere sahiptir. İldeki makine metal sektörünün ülke imalatı içerisinde önemli paya sahip olan alt sektörleri aşağıda belirtilmiştir: Değirmen Makineleri İmalatı (bulgur, makarna, un, mercimek, vs.) Halı yan sanayi makineleri (halı traş, bobinvar, apre, sırt yolma, vs.) Fantazi iplik büküm makineleri İplik fiksaj makineleri BCF iplik makineleri Plastik ayakkabı enjeksiyon makineleri Tarım makineleri Para kasaları Basınçlı kaplar Yürüyen Merdiven Kimya Sanayi Gaziantep kimya sanayi önceleri tekstil sektörünün daha sonraları ise plastik ayakkabı sektörünün ihtiyacı olan hammaddelerin imalatı ile başlamış ve gelişmiştir. Tekstil sektörünün ihtiyacı olan harman yağı, tekstil boyaları imalatı ve tekstil boyama işlemleri, plastik ayakkabı imalatında kullanılan plastifyanlar, geleneksel sabun imalatı, sektörün oluşmasında ve gelişmesinde en önemli kalemleri oluşturmuştur. Gaziantep kimyasal madde ve ürünleri imalatında önemli paya sahip olan alt sektörler şunlardır: İnşaat boyası-tiner v.b. Suni deri Tekstil boyahaneleri Sabun, deterjan, şampuan Plastifyanlar, madeni yağ, biodizel Plastik Sanayi Plastik sektörü, sahip olduğu kapasite, sağladığı istihdam ve katma değer ile ilin en önemli sektörlerinden biridir. Tekstil sektöründe kullanılan akrilik ve polipropilen hammaddelerinin dünyada en fazla tüketildiği şehirlerden biri Gaziantep tir. Bu hammaddeler tekstil sektöründe 112

132 halı, triko ipliği, çuval dokuma ve non-woven kumaş imalatlarında kullanılmaktadır. İlgili sektörde önemli paya sahip olan alt sektörler şunlardır: PVC kapı-pencere profili PP ve PE ambalaj filmi imalatı (OPP &BOPP dâhil) PU ve PVC ayakkabı-terlik PP çuval, PP iplik kumaş Ayakkabı, Deri ve İşlenmiş Deri Mamulleri Büyük bir ham ve işlenmiş deri potansiyeli bulunmasına rağmen dericilik sektörü Gaziantep te yeterince gelişememiştir. Gaziantep teki mevcut deri ve ayakkabı imalathaneleri, 2000 yılına kadar genellikle küçük atölye şeklinde yapılanmıştır yılında başlayan çalışmalar sonucunda, 2000 yılında, m 2 alan üzerine, 300 adet işyerinin bulunduğu modern bir Gaziantep Ayakkabıcılar Sanayi Sitesi oluşturulmuştur. Genellikle merdane türü ayakkabı ve ayakkabı yan işleri ile uğraşan firmaların bulunduğu bu sitede imalatın %70 i teknolojik makinelerle yapılmaktadır. Doluluk oranı %100 olan sitede imal edilen her model ve kalitede ayakkabılar yurdun her tarafına pazarlanmaktadır. Ağaç Ürünleri ve Mobilya Sektörü Küçük ve orta ölçekli sanayi işletmeleri şeklinde yapılanmış olan ağaç ürünleri ve mobilya sektöründe faaliyet gösteren firmalar çoğunlukla Küçük Sanayi Sitesi içerisinde yer alamaktadır. Söz konusu sektör Gaziantep te gelişmeye en açık potansiyele sahip sektörlerden biri olan mobilya sektörünün yüksek ihracat potansiyeli bulunmaktadır. Sektör, küçük firmaların sahip olduğu bilgi birikimi ile imalat alışkanlıkları, uygun eğitimler ve planlı yönetim sistemleriyle Gaziantep e ve ülkeye daha fazla katma değer kazandırabilecek hale getirilebilir. Kâğıt Ürünleri İmalatı Gaziantep kâğıt ürünleri imalatı sektöründe ağırlık, oluklu mukavva ve karton kutu imalatı ile karton masura imalatındadır. Oluklu mukavva ve karton kutular gıda ve tekstil sektörlerinde ambalaj malzemesi olarak kullanılmaktadır. Karton masura imalatı yapan firmalar da tekstil sektöründe iplik ve halı imalatı ile plastik sektöründe her türlü plastik film, sera örtüsü v.b. imalatı yapan firmaların ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Adıyaman Sanayinde Önde Gelen Sektörler Hazırgiyim Sektörü Adıyaman'da tekstil yatırımlarının önemli bir kısmını hazır giyim imalatı oluşturmakla birlikte Adıyaman OSB'de, hazırgiyim işletmelerinin yanı sıra söz konusu sektöre destek veren pamuk işleme, iplik imalatı, kumaş imalatı ve boya alanlarında faaliyet gösteren tekstil firmaları da mevcuttur. Adıyaman hazırgiyim sektörü, ATEKS in (Adıyaman Tekstil ve Hazır Giyim Kümesi) kurulmasıyla güçlenerek rekabet gücünü artırmıştır. Adıyaman hazırgiyim sektöründe muhtelif erkek, kadın ve çocuk giyim eşyası üretimi yapılmaktadır. Mermer Sektörü Adıyaman da mevcut emparador rezervlerinin keşfedilmesi ile mermer sektöründe büyük bir atılım gerçekleştirilmiştir. İlde mermer üretimi, mermer ocaklarından çıkarılan mermerin 113

133 bloklar halinde işlenmeden dünyanın çeşitli ülkelerine ihraç edilmesi şeklinde gerçekleştirilmektedir. Son birkaç yılda ilde mermer çıkaran ocak sayısında hızlı bir artış görülmüş ve mermer sektörü ilin ekonomisinde önemli bir yer edinmeye başlamıştır. Mermer ihracatının %95'i bloklar halinde yapılmakla birlikte ilden çıkarılan çeşidin, sektörde dünyanın en büyük ithalatçısı konumundaki Çin başta olmak üzere dünya piyasasında ilgi görmesi, bu sektörün gelişmesine ön ayak olmuştur. Mevcut mermer rezervlerine ilişkin henüz bir çalışma yapılmamış olsa da ilin mermer rezervlerinin yalnızca %1-2'sinin işletmede olduğu tahmin edilmektedir. Bu durum, yarattığı istihdam ve ekonomik getiri ile mermer sektörünün, Adıyaman ekonomisini daha ileriye taşıyacağının bir göstergesidir. Kilis Sanayinde Önde Gelen Sektörler Zeytinyağı Sektörü Kilis ili zeytin yetiştiriciliği için gerekli olan iklim ve coğrafi koşullara sahiptir. Bu sebeple, zeytinyağı üretimi Kilis'in geleneksel sektörlerinin başında gelmektedir. Kilis'in sahip olduğu verimli arazilerde yetişen yoğun aromalı zeytin, ilde bulunan yağ fabrikalarında işlenmekte ve çeşitli ülkelere ihraç edilmektedir. Sektördeki potansiyel göz önüne alındığında, zeytinyağı sektörünün ilin ekonomik kalkınmasında kritik rol oynaması öngörülmektedir AR-GE VE TEKNOLOJİ Türkiye'nin önde gelen sanayi şehirlerinden Gaziantep'i kapsayan TRC1 Bölgesi'nde, günümüz şartlarında rekabet edebilirliğin temel şartlarından olan AR-GE ve inovasyon altyapısı yeterli düzeyde değildir. Bölge sanayinin sürdürülebilirliğinin sağlanması ve rekabet şartlarının gün geçtikçe ağırlaştığı küresel piyasada yerini sağlamlaştırabilmesi adına, üretim ve teknoloji altyapısının güçlendirilmesi ve yenilikçilik potansiyelinin harekete geçirilmesi gerekmektedir. Üretim kapasitesiyle ülke genelinde söz sahibi olan Gaziantep, 2013 yılında gerçekleştirmiş olduğu 6,2 milyar dolar tutarında ihracat ile en çok ihracat gerçekleştiren 6. il konumuna yerleşmiştir ihracatçı firma ile 179 ülkeye ihracat gerçekleştiren Gaziantep sanayinin söz konusu başarısı, ildeki yenilikçilik faaliyetleri ile tam olarak paralellik göstermemektedir. Nitekim Gaziantep, 2013 yılında patent başvurusunda bulunan iller arasında 10., faydalı model başvurusunda bulunan iller arasında ise 15. sıradadır. Adıyaman ve Kilis illerinin sahip olduğu sanayi profili Gaziantep sanayisinin oldukça gerisinde kalsa da, söz konusu iller çeşitli sektörlerde gerçekleştirdikleri üretim ile TRC1 Bölgesi'ne ekonomik katkı sağlamaktadır. Adıyaman ve Kilis in AR-GE ve yenilikçilik altyapısı bakımından oldukça geride kaldığı görülmektedir yılında patent başvurusunda bulunan iller arasında Adıyaman 26. ve Kilis 35. sırada yer almıştır yılında Adıyaman ve Kilis illerinden faydalı model başvurusu yapılmadığı görülmektedir. Tablo 122: Patent Başvurusunda Bulunan İllerin Başvuru Sayılarına Göre Sıralaması Sıra* İller İstanbul Ankara

134 3. Bursa Kocaeli İzmir Konya Tekirdağ Sakarya Manisa Gaziantep Adıyaman Kilis Kaynak: Türk Patent Enstitüsü *2013 rakamlarına göre sıralanmıştır. Tablo 123: Patent Başvuru Sayılarının Yıllara Göre Değişimi Sıra* İller Değişim (%) 1. İstanbul ,53 2. Ankara ,23 3. Bursa ,72 4. Kocaeli ,22 5. İzmir ,38 6. Konya ,25 7. Tekirdağ ,67 8. Sakarya ,60 9. Manisa , Gaziantep , Adıyaman , Kilis ,00 Kaynak: Türk Patent Enstitüsü *2013 rakamlarına göre sıralanmıştır. Yıllar itibarıyla patent başvuru sayıları incelendiğinde, özellikle 2013 yılında TRC1 Bölgesi'nde bu rakamın önemli bir artış gösterdiği görülmektedir. Son 10 yılda patent başvuru sayısı önemli derecede artan bölgede, Gaziantep ili aldığı aldığı %87'lik pay ile öne çıkmaktadır. İl, ülke toplamından ise %1,6 pay almaktadır. Adıyaman'da patent başvuru sayısı 2013 yılında 10'a ulaşmış, Kilis ilinde ise düşüş görülmüştür. 115

135 Kilis Adıyaman Gaziantep Şekil 42: TRC1 Bölgesi Yıllara Göre Patent Başvuru Sayıları Kaynak:Türk Patent Enstitüsü Faydalı model başvuru sayıları bakımından TRC1 Bölgesi, son 10 yılda gelişme kaydetmiş olsa da bölge genelinde 2013 yılında başvuru sayılarında düşüş gözlenmiştir. Gaziantep'te faydalı model başvuruları 2013 yılında 28'e gerilemiş, Adıyaman ve Kilis illerinden herhangi bir başvuru yapılmamıştır. Tablo 124: Faydalı Model Başvurusunda Bulunan İllerin Başvuru Sayılarına Göre Sıralaması Sıra* İller İstanbul Ankara Bursa İzmir Konya Kayseri Kocaeli Antalya Manisa Sakarya Gaziantep Adıyaman Kilis Kaynak: Türk Patent Enstitüsü *2013 rakamlarına göre sıralanmıştır. Tablo 125: Faydalı Model Başvuru Sayılarının Yıllara Göre Değişimi Sıra* İller Değişim (%) 1. İstanbul ,71 2. Ankara ,97 3. Bursa ,17 4. İzmir ,50 116

136 5. Konya ,56 6. Kayseri ,85 7. Kocaeli ,00 8. Antalya ,49 9. Manisa , Sakarya , Gaziantep , Adıyaman Kilis Kaynak : Türk Patent Enstitüsü *2013 rakamlarına göre sıralanmıştır Kilis Adıyaman Gaziantep Şekil 43: TRC1 Bölgesi Yıllara Göre Faydalı Model Başvuru Sayıları Kaynak: Türk Patent Enstitüsü Markalaşma ve tasarım, üretilen ürünlerin katma değerini artırma bakımından stratejik öneme sahip olmakla birlikte işletmelerin rekabet güçlerini artırmaları yönünde kritik rol oynamaktadır. Yenilikçilik potansiyelinin göstergelerinden olan marka başvuru sayıları ve endüstriyel tasarım başvuru sayıları bakımından TRC1 Bölgesi illeri incelendiğinde, Gaziantep'in ülke genelinde ön plana çıktığı görülmektedir. Adıyaman ve Kilis illeri ise ülke genelinde oldukça geri planda kalmaktadır. Tablo 126: Marka Başvurusunda Bulunan İllerin Başvuru Sayılarına Göre Sıralaması Sıra* İller İstanbul Ankara İzmir Bursa Gaziantep Konya Antalya Adana Kocaeli Kayseri

137 Adıyaman Kilis Kaynak:Türk Patent Enstitüsü *2013 rakamlarına göre sıralanmıştır. Tablo 127: Marka Başvuru Sayılarının Yıllara Göre Değişimi Sıra* İller Değişim (%) 1. İstanbul ,01 2. Ankara ,50 3. İzmir ,57 4. Bursa ,26 5. Gaziantep ,55 6. Antalya ,82 7. Konya ,44 8. Kocaeli ,94 9. Adana , Denizli , Adıyaman , Kilis ,67 Kaynak:Türk Patent Enstitüsü *2013 rakamlarına göre sıralanmıştır Kilis Adıyaman Gaziantep Şekil 44: TRC1 Bölgesi Yıllara Göre Marka Başvuru Sayıları Kaynak: Türk Patent Enstitüsü Marka başvuru sayılarının ülke sıralamasını içeren Tablo 126 ya göre Gaziantep; İstanbul, Ankara, İzmir ve Bursa'nın ardından 5. sırada yer alırken, Adıyaman ve Kilis illeri ise marka başvuru sayılarında sırasıyla 57. ve 67. sıralarda yer almaktadır. Bölgenin marka başvuru sayılarına bakıldığında, başvuru sayılarının son 10 yılda 3 kat arttığı görülmektedir. Bu artışta sadece bölgenin değil ülkenin en sanayileşmiş kentlerinden olan Gaziantep'in payı büyüktür. 118

138 2013 yılında ülkedeki marka başvurularının %3,2'si, bölgedeki başvuruların ise %96'sı Gaziantep tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu oran, Gaziantep'in gelişen sanayisi ve artan üretim kapasitesinin yanı sıra markalaşmaya verdiği önemi göstermektedir. Adıyaman ve Kilis illerinde ise başvuru rakamları düşük olmakla birlikte bu rakamlar, yıllar içerisinde az da olsa artış göstermiştir. Tablo 128: Endüstriyel Tasarım Başvurusunda Bulunan İllerin Tasarım Sayılarına Göre Sıralaması Sıra* İller İstanbul Bursa Ankara İzmir Kayseri Konya Gaziantep Kocaeli Kütahya Denizli Adıyaman Kilis Kaynak: Türk Patent Enstitüsü *2013 rakamlarına göre sıralanmıştır. Tablo 129: Endüstriyel Tasarım Başvuru Sayılarının Yıllara Göre Değişimi Sıra* İller Değişim (%) 1. İstanbul ,37 2. Bursa ,68 3. Ankara ,97 4. İzmir ,24 5. Kayseri ,23 6. Konya ,42 7. Gaziantep ,39 8. Kocaeli ,67 9. Kütahya , Denizli , Adıyaman , Kilis ,00 Kaynak: Türk Patent Enstitüsü *2013 rakamlarına göre sıralanmıştır. 119

139 Yıllar itibarıyla endüstriyel tasarım sayıları incelendiğinde, bölgede son 10 yılda tasarım sayısının %196 oranında arttığı görülmektedir. Gaziantep, endüstriyel tasarım sayısı bakımından bölgenin %99'unu, ülke toplamının ise %4'ünü oluşturmaktadır. Adıyaman ve Kilis illerinde endüstriyel tasarım sayıları oldukça düşüktür. Endüstriyel tasarım sayılarına göre iller sıralaması yapıldığında Gaziantep, 7., Adıyaman 35. ve Kilis 38. sırada yer almaktadır Kilis Adıyaman Gaziantep Şekil 45: TRC1 Bölgesi Yıllara Göre Endüstriyel Tasarım Başvuru Sayıları Kaynak: Türk Patent Enstitüsü 120

140 Tablo 130: TRC1 Bölgesi Marka, Patent, Faydalı Model Başvuru ve Endüstriyel Tasarım Sayıları İl/Bölge Adı Marka Patent Faydalı Model Başvuru Endüstriyel Tasarım Gaziantep Adıyaman Kilis TRC TRC Türkiye Gaziantep Adıyaman Kilis TRC TRC Türkiye Gaziantep Adıyaman Kilis TRC TRC Türkiye Gaziantep Adıyaman Kilis TRC TRC Türkiye Kaynak: Türk Patent Enstitüsü 121

141 Gaziantep TÜBİTAK Destekleri TÜBİTAK destekleri istatistikleri incelendiğinde, Gaziantep'te yıllar itibarıyla proje başvuru sayılarının dalgalı bir seyir gösterdiği görülmektedir (Tablo 130) yılı itibarıyla Gaziantep'ten 27 proje başvurusu gerçekleşmiş ve bu projelerin 8 tanesinin desteklenmesine karar verişlmiştir. Tablo 131: TÜBİTAK Teydeb Destek Programları Kapsamında Gaziantep İline Ait Proje Başvuru ve Destek Verileri Proje Başvuru Sayısı Önerilen Proje Bütçesi (Milyon TL) Desteklenen Proje Sayısı Hibe Destek Tutarı (Milyon TL) Kaynak: GSO, EkoVizyon Toplam ,14 5,14 12,59 5,41 22,18 17,73 22,98 9,45 12,10 15,88 145, ,39 2,51 1,24 0,75 1,42 1,85 5,04 3,79 1,54 2,23 25, yılları arası TÜBİTAK destekleri kapsamında proje başvuru sayılarının illere göre dağılımı incelendiğinde, Gaziantep %1,3 pay ile ülke sıralamasında 11. sırada yer almaktadır. 40,00 36,300 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00,00 18,800 7,7007,5007,200 3,3003,200 1,5001,4001,3001,3001,1001,00,700,700,600,500,400,400,400 Şekil 46: Yılları Arası TÜBİTAK Desteklerine Başvuran Projelerin İllere Göre Dağılımı Kaynak: GSO, EkoVizyon yılları arası TÜBİTAK destekleri kapsamında dağıtılan hibe desteklerinin illere göre dağılımı incelendiğinde ise Gaziantep ülke genelinde dağıtılan toplamdan %0,9 pay alarak ülke sıralamasında 12. sıraya yerleşmiştir. 122

142 35,00 30,600 30,00 25,00 20,00 15,00 20,400 15,400 12,100 10,00 5,00 4,700 3,8002,4002,2001,1001,00,900,900,800,500,300,300,300,200,200,200,00 Şekil 47: TÜBİTAK Tarafından Dağıtılan Hibe Desteklerinin İllere Göre Dağılımı ( ) Kaynak: GSO, EkoVizyon 2013 Gaziantep Teknopark Akademik, ekonomik ve sosyal yapının bütünleştiği organize araştırma ve iş merkezleri olarak tanımlanan teknoparklar, dünya genelinde kalkınma yolunda önemli araçların arasında sayılmaktadır yılından itibaren ülke gündeminde yer alan teknoparklar bölgelerin gelişmesi açısından önemli bir role sahiplerdir. Ülke genelinde yaygınlaşan teknoparklardan biri de Gaziantep te 1999 yılında kurulmuştur. Söz konusu teknoparka ait genel bilgiler Tablo 131 de görülmektedir. Tablo 132: Gaziantep Teknopark'a Ait Genel Bilgiler Gaziantep Teknopark Faaliyete geçiş tarihi İlk işlem tarihi Toplam Alan m 2 Kurucu ortak sayısı 267 Amaç İmalat amaçlı serbest bölge Kaynak: GSO, EkoVizyon TİCARET TRC1 Bölgesi köklü ticaret geleneği ve mevcut lojistik altyapısı ile diğer bölgeler arasında öne çıkmakta ve bilhassa son yıllardaki ihracat rakamlarıyla göz doldurmaktadır. Orta Doğu coğrafyasındaki özel konumu ile ticari hayatın yüzyıllardır canlı olduğu bölgenin genlerinde taşıdığı ticari kabiliyet, bugünkü başarısının temellerini oluşturmaktadır. Bölgenin ticari başarısındaki en büyük pay şüphesiz Gaziantep'e aittir. Kent, 2013 yılında 6,2 milyar ABD Doları tutarında ihracat gerçekleştirerek ülke genelinden %4,1 pay almış ve 81 il arasında 6. sıraya yerleşmiştir. Adıyaman ve Kilis illeri de kendilerine özgü koşullar altında ticari hareketliliklerini sürdürmektedir Kişi Başı İhracat ve İthalat 123

143 Tablo 132, TRC1 Bölgesi ve üç iline ait ihracat ve ithalat rakamları, kişi başı ihracat ve ithalat değerleri ve ihracatın ithalatı karşılama oranını göstermektedir yılında TRC1 Bölgesi'nin kişi başı ihracat değeri dolar ile ülke ortalamasının üzerinde bir seyir izlemiştir. Gaziantep'te aynı değer dolar ile ülke ortalamasının üzerinde kalmıştır. Adıyaman ve Kilis illerinde kişi başı ihracat değerleri sırasıyla 144 ve 162 dolar tutarında gerçekleşerek ülke ortalamasının hayli altında kalmıştır. Kişi başı ithalat değeri bölge genelinde dolar tutarında gerçekleşmiş ve ülke ortalamasının altında kalmıştır yılında dış ticaret açığı veren Gaziantep'te aynı değer dolar ile kişi başı ihracat değerinden daha yüksek bir seyir izlemiştir. Adıyaman ve Kilis illerinin kişi başı ithalat değerleri ülke ve bölge genelinden oldukça düşük gerçekleşmiştir. Tablo 133: Kişi Başı İhracat Değerleri, 2013 Bölge/İl Adı İhracat ($) Kişi Başı İhracat ($) İthalat ($) Kişi Başı İthalat ($) Gaziantep Adıyaman Kilis TRC TR Kaynak: TÜİK Dış Ticaret Hacimleri Düzey 2 Bölgeleri, 2013 yılı dış ticaret hacimlerine göre sıralandığında TRC1 Bölgesi ülke genelinde 13 milyar dolar tutarında dış ticaret hacmi ile 6. sırayı almıştır. Söz konusu ülke sıralamasında ilk beşi; ihracata yönelik sanayi yapısı teşkil eden ve güçlü ekonomiye sahip TR10 (İstanbul), TR42 (Kocaeli, Sakarya, Düzce, Yalova), TR41 (Bursa, Eskişehir, Bilecik), TR31 (İzmir) ve TR51 (Ankara) bölgeleri oluşturmaktadır. TRC1 Bölgesi ihracat rakamlarına göre sıralama yapıldığında 6,3 milyar dolar tutarında ihracat ile 26 bölge arasında yine 6. sıraya yerleşirken, ithalat rakamlarına göre sıralama yapıldığında bölge, 7,1 milyar dolar tutarında ithalat ile en çok ithalat gerçekleştiren 6. bölge olmuştur. Bölgenin ihracat değeri ülke toplam ihracatının %4,1'ini oluşturmaktadır. Ülke ithalatının %2,7'si de TRC1 Bölgesi tarafından gerçekleştirilmektedir. Dış Ticaret Hacimlerine Göre İlk 7 Bölge TR10 2,17% 3,22% 20,26% 51,43% TR42 TR41 TR31 4,63% TR51 4,95% TRC1 6,14% TR63 7,20% Diğer Şekil 48: Dış Ticaret Hacimlerine Göre İlk Yedi Bölge ($), 2013 Kaynak: TÜİK 124

144 Tablo 134: Dış Ticaret Hacimleri ve İhracatın İthalatı Karşılama Oranlarına Göre Bölgeler, 2013 Sıra Bölge Kodu Bölge Adı İhracat ($) İthalat ($) Dış Ticaret Hacmi ($) İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (%) TR Türkiye ,32 1 TR10 İstanbul ,91 2 TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova ,16 3 TR41 Bursa, Eskişehir, Bilecik ,18 4 TR31 İzmir ,41 5 TR51 Ankara ,65 6 TRC1 7 TR33 Gaziantep, Adıyaman, Kilis Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak , ,78 8 TR32 Aydın, Denizli, Muğla ,47 9 TR62 Adana, Mersin ,63 10 TR TR82 25 TRA2 26 TRA1 Kaynak: TÜİK Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye Kastamonu, Çankırı, Sinop Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan Erzurum, Erzincan, Bayburt , , , ,24 Tablo 134, TRC1 Bölgesi ve üç ilin 2013 yılı dış ticaret rakamlarını ve 2012 yılına göre değişim oranlarını içermektedir. Bölgenin 2013 yılında gerçekleştirdiği toplam ihracatı bir önceki yıla oranla %10,05 artarak 6,3 milyar ABD Doları seviyesine ulaşmıştır. Gaziantep ve Kilis illeri sırasıyla %10,42 ve %78,57 oranlarında artış göstermiş, Adıyaman ilinin yıllık ihracatı ise önceki yıla oranla %17,7 azalmıştır yılı ithalat rakamları bölge genelinde bir önceki yıla göre %31,74 oranda hızlı bir artış göstermiştir. İthalat tutarlarında bölgenin tüm illerinde 2012 yılına oranla artış gözlenmektedir. Tablo 135: Dış Ticaret Değişim Oranları, 2013 İl/Bölge Adı İhracat ($) 2012 Yılına Göre Değişim (%) İthalat ($) 2012 Yılına Göre Değişim (%) Dış Ticaret Hacmi İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (%) Gaziantep , , ,54 Adıyaman , , ,41 Kilis , , ,55 125

145 TRC , , ,3 Kaynak: TÜİK * 2012 yılına göre artma azalma durumu Harita 30: TRC1 Bölgesi Dış Ticaret Hacimleri Kaynak: TÜİK, İhracat TRC1 Bölgesi, gerçekleştirmekte olduğu ihracat ile 2013 yılı itibarıyla Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde ilk sırada yer alırken, ülke genelinde 26 bölge arasında 6. sırada yer almaktadır. Gaziantep, 2013 yılında 6,2 milyon dolar tutarında ihracat gerçekleştirerek ülke genelinden %4,1 pay almıştır. Adıyaman'nın 2013 yılı ihracat rakamlarında bir önceki yıla göre %18 oranında azalma yaşanmıştır. Kilis ili ise 2010 yılından sonra yakaladığı artış hızını bölgede yaşanmakta olan kriz nedeni ile 2012 yılında kaybetmiş, gerçekleştirdiği ihracat 2011 yılına göre %62 oranında düşmüştür. Fakat il ihracatı 2013 yılında hızlı bir toparlanma yaşamış ve bir önceki yıla göre %78,67 artış göstermiştir. Bölge toplam ihracatının %98'ini oluşturan Gaziantep ilinin yıllara göre ihracat değişimi, bölge ticaretine yön vermektedir. Tablo 136: TRC1 Bölgesi'nin Yıllara Göre İhracatı (Bin $) İhracatın İhracatın Gaziantep İthalatı Adıyaman İthalatı Kilis ($) ($) Karşılama ($) Karşılama Oranı (%) Oranı (%) İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (%) TRC1 ($) İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (%) ,86 94, ,00 44, ,42 62, ,28 92, ,48 86, ,22 40, ,58 48, ,28 85, ,73 97, ,08 87, ,75 33, ,56 96, ,33 98, ,61 89, ,41 39, ,35 97, ,37 100, ,67 53, ,23 50, ,27 99, ,84 107, ,75 56, ,68 36, ,26 105, ,90 115, ,02 162, ,42 69, ,34 115,92 126

146 ,65 138, ,46 174, ,79 63, ,90 138, ,25 102, ,69 83, ,43 46, ,37 101, ,85 100, ,60 68, ,76 72, ,20 99, ,69 110, ,31 294, ,91 70, ,91 111, ,27 92, ,93 237, ,21 84, ,41 93,30 Kaynak: TÜİK Yıllar itibarıyla ihracatın ithalatı karşılama oranları incelendiğinde, Gaziantep ilinde bu oran yılları arası %100'ün üzerinde seyretmiş ve il dış ticaret fazlası vermiştir yılında ise ithalatı ihracatından daha fazla artan Gaziantep'te ihracatın ithalatı karşılama oranı %92,5 olmuştur. Adıyaman ilinde ihracatın ithalatı karşılama oranı dalgalı bir grafik izlemekle beraber 2012 yılında %295'lik oranla son 10 yılın en yüksek seviyesine ulaşmış, 2013 yılında ise %237,4 değerinde gerçekleşmiştir. Kilis ilinde yıllar itibarıyla ihracatın ithalatı karşılama oranı %100'ün altında kalmış, 2013 yılında söz konusu oran %84,6 olarak gerçekleşmiştir. İllerin Bölge İhracatından Aldığı Pay, % 98,3% 1,4% Yıllar İtibarıyla TRC1 Bölgesi İhracatı (1.000 $) , , , , , , ,00 0,00 Adıyaman Gaziantep Kilis TRC1 İhracatı Şekil 49: TRC1 Bölgesi'nin Yıllara Göre İhracatı (Bin $) ve İllerin Bölge İhracatından Aldığı Pay Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi ihracat tutarının yıllara göre değişim grafiği incelendiğinde, sürekli bir artış seyri görülmekle birlikte, ihracatın yalnızca 2009 yılında bir önceki yıla nispeten azaldığı görülmektedir. Bölge ihracatının artış eğilimi, sahip olduğu ihracat kapasitesiyle bölgeye hâkim olan Gaziantep'in artış grafiği ile benzeşmektedir yılı rakamlarına göre, bölge ihracatının %98,3'ünü Gaziantep, %1,4 ünü Adıyaman ve %0,3'sini Kilis gerçekleştirmektedir. Bu durum, Adıyaman ve Kilis'in, Gaziantep'e nispeten daha az sanayileşmiş olması ile ilişkilendirilebilir. Tablo 137: En Fazla İhracat Yapan 10 İl Arasında Gaziantep in Yeri, 2013 Sıra İl 2013 yılı ihracatı ($) Değişim (%) Türkiye'nin ihracatındaki pay (%) 1 İstanbul ,46 46,71 2 Bursa ,29 8,08 3 Kocaeli ,38 8,02 4 İzmir ,54 6,13 5 Ankara ,81 5,26 6 Gaziantep ,42 4,06 7 Manisa ,31 2,54 127

147 8 Denizli ,41 1,91 9 Sakarya ,67 1,59 10 Adana ,61 1,42 11 Hatay ,57 1,32 12 Kayseri ,63 1,10 13 Mersin ,38 1, Adıyaman ,70 0, Kilis ,57 0,01 Kaynak: TÜİK Türkiye ,44 Tablo 136 da görüldüğü üzere, ticari hareketliliği en yüksek iller arasında 6. sırada yer alan Gaziantep, ihracatını bir önceki yıla göre %10,4 artırarak, ihracatı %0,4 oranında azalan Türkiye'den daha iyi bir dış ticaret performansı sergilemiştir. En çok ihracat yapan ilk 10 ile bakıldığında, gerek nüfus büyüklüğü gerekse ekonomik gelişmişlik bakımından ülkenin önde gelen illeri olduğu görülmektedir. Fakat bölgenin diğer iki ili Adıyaman ve Kilis için tersi durum geçerlidir. İllerin ihracat sıralamasında Adıyaman 54. sırada, Kilis ise 70. sırada yer almıştır. Adıyaman'ın ihracatı %17,7 düşerken, Kilis bir önceki yıla oranla ihracatını %78,6 artırarak oldukça iyi bir performans sergilemiştir. Bölgede yaşanan Suriye krizinden en çok etkilenen kent olan Kilis'te bu durum, dış ticaret rakamlarına da yansımış, ilin ihracatı 2011'e oranla %61,79 düşmüştür. Fakat ilin 2013 yılında gösterdiği iyileşme il ihracatında yeniden toparlanma sinyali olarak yorumlanabilir. Harita 31: TRC1 Bölgesi İhracat Büyüklükleri ve Değişim Oranları Kaynak: TÜİK, 2013 Fasıllara Göre İhracat Rakamları Gaziantep 128

148 İhracat rakamları bakımından Türkiye'nin önde gelen şehirlerinden olan Gaziantep'in yıllar itibarıyla ihracat kalemleri incelendiğinde 2002 yılından günümüze kadar "halılar ve diğer dokumaya elverişli maddelerden yer kaplamaları" kaleminin ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Bu durum, Gaziantep sanayinin önde gelen sektörlerinden olan halı sektörünün ilin ekonomik gelişmesindeki büyük payını göstermektedir. Nitekim Gaziantep'te konumlanmış halı firmaları, ülkenin halı üretiminin %94'ünü gerçekleştirmekte ve dünyanın dikkatini çekmektedir. Dünyada halı ticaretine konu olan ürünler makine halısı ve el halısı olarak gruplandırılır. Gaziantep'in "halılar ve diğer dokumaya elverişli maddelerden yer kaplamaları" kalemi, "makine halısı" grubunu ihtiva etmektedir yılında Gaziantep'in 6,2 milyar dolarlık ihracatının 1,4 milyar dolarılık kısmını makine halısı ihracatı oluşturumaktadır. İlin 2013 yılı halı ihracatı tutarı bir önceki yıla göre %3 artış göstermiştir yılında en çok ihraç edilen halı faslını 527,6 milyon dolar ile "hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar; yemeklik katı yağlar; hayvansal ve bitkisel mumlar" faslı takip etmektedir. Bu durum, ilde birçok firma tarafından üretilerek özellikle Orta Doğu ülkelerine ihraç edilen bitkisel sıvı yağ kaleminin Gaziantep'in ihracatında önemli yer tuttuğunu ifade etmektedir. Söz konusu kalemden gerçekleşen ihracat 2012 yılına göre % 18 oranında düşüş göstermiştir yılından itibaren ilin en çok ihraç ettiği ilk 5 fasıla bakıldığında, "plastikler ve mamulleri" kaleminin, ilin ihracatında ilk sıralarda yer almayı sürdürdüğü ve 2013 yılında en çok ihraç edilen 3. ürün grubu olduğu görülmektedir yılında bu kalemden toplam 480,5 milyon dolar tutarında ihracat gerçekleştirilmiş ve bir önceki yıla göre %18 artış göstermiştir. Ülkenin büyüyen sektörlerinden olan plastik sektörü, Gaziantep için de gelecek vaat eden sektörler arasında yer almaktadır yılında en çok ihraç edilen 4. kalem olan "hububat, un, nişasta veya süt müstahzarları; pastacılık ürünleri" faslından yapılan ihracat bir önceki yıla göre %25 artış göstererek 424,4 milyon dolar tutarında gerçekleşmiştir. Bu rakam, Gaziantep gıda sanayisinin özellikle Orta Doğu ülkelerine yapılan ihracat ile son yıllardaki muazzam atılımını desteklemektedir yılında en çok ihraç edilen 5. kalem olan "sentetik ve suni filamentler, şeritler ve benzeri sentetik ve suni dokumaya elverişli maddeler" faslından toplam 295,4 milyon dolar tutarında ihracat gerçekleştirilmiş ve sö konusu tutar bir önceki yıla göre %9 artmıştır. Bu durum, Gaziantep'i bulunduğu noktaya taşıyan geleneksel sektörlerden tekstil sektörünün hala, il için önemini koruduğuna işaret etmektedir. Pamuk, sentetik ve suni devamsız lifler fasılları da ilin ihracatında ön sıralarda gelmeye devam etmektedir. (Ek-1). 129

149 Şekil 50: Gaziantep'in Yıllara Göre İhracatı Kaynak: TÜİK Şekil 51'de en çok ihraç edilen ilk 5 faslın ilin 2013 yılı toplam ihracatından aldığı pay gösterilmiştir. Söz konusu ilk 5 fasıl, ilin ihracatının yarısından fazlasını gerçekleştirmektedir. Bu oran, TRC1 Bölgesi'nin diğer illerine nispeten Gaziantep'in ihraç ettiği ürün çeşitliliğinin daha fazla ve ihraç kalemleri arasındaki dengenin daha iyi olduğunu göstermektedir. Halılar ve diğer dokumaya elverişli maddelerden yer kaplamaları 49% 22% 9% Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar, yemeklik katı yağlar, hayvansal ve bitkisel mumlar Plastikler ve mamulleri 5% 7% 8% Hububat, un, nişasta veya süt müstahzarları, pastacılık ürünleri Sentetik ve suni filamentler, şeritler ve benzeri sentetik ve suni dokumaya elverişli maddeler Diğer Şekil 51: Gaziantep'te En Çok İhraç Edilen İlk Beş Fasılın Toplam İhracattan Aldığı Pay, 2013 Kaynak: TÜİK Tablo 138: Gaziantep Tarafından En Çok İhraç Edilen İlk 20 Fasıl Kod Fasıl Adı* 2012 ($) 2013 ($) Değişim (%) 2013 Payı (%) Halılar ve diğer dokumaya elverişli maddelerden yer kaplamaları Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar, yemeklik katı yağlar, hayvansal ve bitkisel mumlar ,58 22, ,27 8,56 39 Plastikler ve mamulleri ,86 7, Hububat, un, nişasta veya süt müstahzarları, pastacılık ürünleri Sentetik ve suni filamentler, şeritler ve benzeri sentetik ve suni dokumaya elverişli maddeler Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat ,76 6, ,57 5, ,86 4,51 130

150 96 Çeşitli mamul eşya (hijyenik havlu, bebek bezi, kalem, çakmak, fermuar, fırça vb.) ,71 4,03 73 Demir veya çelikten eşya ,24 3,62 55 Sentetik ve suni devamsız lifler ,31 2, Vatka, keçe ve dokunmamış mensucat, özel iplikler, sicim, kordon, ip, halat ve bunlardan mamul eşya Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler, bunların aksam ve parçaları Sebzeler, meyvalar, sert kabuklu meyvalar ve bitkilerin diğer kısımlarından elde edilen müstahzarlar Değirmencilik ürünleri, malt, nişasta, inülin, buğday gluteni ,98 2, ,14 2, ,35 2, ,80 2,19 18 Kakao ve kakao müstahzarları ,72 2,07 72 Demir ve çelik ,90 1, Ayakkabılar, getrler, tozluklar ve benzeri eşya, bunların aksamı Dokunabilir maddelerden hazır eşya, takımlar, kullanılmış giyim ve dokunmuş diğer eşya, paçavralar Gıda sanayiinin kalıntı ve döküntüleri, hayvanlar için hazırlanmış kaba yemler Yenilen çeşitli gıda müstahzarları (kahve hülasaları, çay hülasaları, mayalar, soslar, diyet mamaları, vb.) Mobilyalar, yatak takımları, aydınlatma cihazları, reklam lambaları, ışıklı tabelalar vb, prefabrik yapılar ,95 1, ,39 1, ,02 1, ,97 1, ,89 1,32 Toplam ,67 Kaynak: TÜİK *İllere Göre Dış Ticaret Verileri, HS2 Sınıflaması Tablo 137, Gaziantep ilinden 2013 yılında en çok ihracatı gerçekleşen ilk 20 ürünü, bu ürünlerin 2012 yılına göre değişimini ve toplam ihracattan aldıkları payları içermektedir. Hemen hemen bütün fasıllardan ihracat gerçekleştiren ilde, ilk 20 fasıldan gerçekleşen toplam ihracat tutarı, 2013 yıl toplamının %87,7'sini oluşturmaktadır yılında en çok ihraç edilen ilk 20 faslın bir önceki yıla göre değişimine bakıldığında, en büyük artışın "Gıda sanayiinin kalıntı ve döküntüleri, hayvanlar için hazırlanmış kaba yemler" faslında gerçekleştiği görülmektedir. Söz konusu kalem, ilin 2013 yılı toplam ihracatından %1,6'lık bir pay almıştır. Gaziantep'in toplam ihracat tutarında %22,5'lik oran ile en büyük paya sahip olan sektör "halılar ve diğer dokumaya elverişli maddelerden yer kaplamaları" faslı olmuştur. Bu fasıldan gerçekleşen ihracat ise bir önceki yıla göre %2,6 oranında artış göstermiş ve Gaziantep'i dünya halı merkezi olma yolunda bir adım daha ileri taşımıştır. İlin toplam ihracatında %8,6'lık pay ile ikinci sırada gelen "hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar; yemeklik katı yağlar; hayvansal ve bitkisel mumlar" kaleminden gerçekleşen ihracat 2012 yılına göre %18,3 oranında düşüş göstermiştir. Toplam ihracattan %7,8 pay alan "plastikler ve mamulleri" kaleminden yapılan 131

151 ihracat bir önceki yıla göre %17,9 oranında bir artış göstermiştir. "Hububat, un, nişasta veya süt müstahzarları; pastacılık ürünleri" ve "sentetik ve suni filamentler, şeritler ve benzeri sentetik ve suni dokumaya elverişli maddeler" fasıllarından gerçekleşen ihracat rakamları ise sırasıyla %24,8 ve %8,6 oranlarında artmıştır. En çok ihraç edilen ilk 20 fasıl, genel olarak ihracat değerlerini 2012 yılına oranla artırmıştır. Bu artış oranları, önümüzdeki yıllarda da söz konusu kalemlerin ilin ekonomisinde ön sıralarda yer alacağının göstergesidir. İlk 20 fasıl arasında yalnızca 2 faslın ihracat değerleri bir önceki yıla göre azalmıştır. Bu fasıllar "hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar; yemeklik katı yağlar; hayvansal ve bitkisel mumlar" ve "sentetik ve suni devamsız lifler" kalemleridir. Adıyaman TRC1 Bölgesi'nin ekonomik gelişmişlik bakımından ikinci kenti olan Adıyaman da, yıllar itibarıyla dalgalanmalar görülse de ihracat potansiyeli son 10 yılda önemli oranda artış göstermiştir. İlin 2013 yılında gerçekleştirdiği toplam ihracat tutarı 86,3 milyon dolar olmuştur yılından 2011 yılına kadar ilin ihracatında ilk sırayı "örme giyim eşyası ve aksesuarı" faslı almıştır. Söz konusu fasıl, ilde mevcut olan hazır giyim sektörünü ihtiva etmektedir. Bu sektörün gelişmesinde, GAP-GİDEM kümelenme programı kapsamında 2004 yılında uygulamaya konulan "Adıyaman Tekstil ve Hazır Giyim Kümelenme Geliştirme Programı" nın etkisi büyüktür. Bu program ile mevcut hazır giyim sektörünün güçlenmesi ve yerel ekonomiye katkı sağlanması amaçlanmıştır. Program, ilin ekonomik durumuna olumlu yansımış, projenin başlamasını takiben birkaç yıl içerisinde ilin ekonomik kaderini değiştirmiş, uygulanan kümelenme çalışması ulusal çapta başarı örneği teşkil edecek noktaya ulaşmıştır. Adıyaman hazır giyim sektörünün bu başarısı, ilin ihracat ve istihdam rakamlarına da yansımıştır. Nitekim 2008 yılında Adıyaman'ın "örme giyim eşyası ve aksesuarı" faslından yaptığı ihracat, 34,4 milyon dolar ile tüm yılların en yüksek noktasına ulaşmıştır. Bu rakam, aynı yıl Adıyaman'ın 59,1 milyon dolar tutarındaki ihracatının %58,2'sine tekabül etmektedir. Bu faaliyet kolundaki ihracat rakamları 2008 yılından itibaren düşüşe geçmiştir yılında 21,7 milyon dolara kadar inmiş ve 10 sene boyunca ilin en çok ihraç edilen kalemi olma konumundan ikinciliğe düşmüştür. Fakat 2013 yılı itibarıyla tekrar toparlanan sektör 24,4 milyon dolar ihracat rakamı ile il ihracatından %28 pay almakta ve ikinciliğini korumaktadır yılında ilin en fazla ihraç ettiği kalem "tuz, kükürt, topraklar ve taşlar, alçılar, kireçler ve çimento" olmuştur. Bu faslı ilk sıraya taşıyan 2010 yılından sonra muazzam bir yükseliş gösteren mermer sektörüdür yılında aynı kalemden gerçekleşen ihracat 46,4 milyon dolar ile il ihracatından %44 gibi yüksek bir pay almıştır yılında söz konusu kalemden yapılan ihracat tutarı 27,8 milyon dolara gerilemiş olsa da ilk sıradaki yerini korumuştur. Son birkaç yılda ilde mermer çıkaran ocak sayısında hızlı bir artış görülmüş ve mermer sektörü ilin ekonomisinde başı çekmeye başlamıştır. Bu sektörün ülke genelinde olduğu gibi Adıyaman'da da en büyük pazarını Çin teşkil etmektedir. Mermer ihracatının büyük bir kısmı bloklar halinde yapılmaktadır yılında en fazla ihraç edilen 3. faaliyet kalemi "yenilen sebzeler ve bazı kök ve yumrular" olmuştur. Atatürk Barajı'nın da etkisiyle ilin kimi bölgeleri sebze yetiştiriciliği için elverişli iklim koşullarına sahip olmuştur. Adıyaman'da son yıllarda sebze yetiştiriciliğine olan ilgi artmış ve bu 132

152 durum özellikle 2011 yılı itibarıyla ihracat kalemlerine de birebir yansımış ve söz konusu kalemin 2013 yılı ihracat tutarı 6,2 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. (Ek-1) Şekil 52: Adıyaman'ın Yıllara Göre İhracatı Kaynak: TÜİK Adıyaman da en çok ihraç edilen ilk 5 faslın 2013 yılı toplam ihracatından aldığı pay Şekil 53 te gösterilmektedir. Söz konusu ilk 5 fasıl, ilin ihracatının % 81'ini gerçekleştirmektedir. Bu oran, ilin ihraç ettiği ürün çeşitliliğinin Gaziantep'e nispeten daha az olduğunun göstergesidir. Tuz; kükürt; topraklar ve taşlar; alçılar, kireçler ve çimento 7% 19% 32% Örme giyim eşyası ve aksesuarı Yenilen sebzeler ve bazı kök ve yumrular 7% 7% 28% Elektrikli makina ve cihazlar, ses kaydetme-verme, televizyon görüntü-ses kaydetme-verme cihazları,aksam-parça-aksesuarı Mobilyalar, yatak takımları, aydınlatma cihazları, reklam lambaları, ışıklı tabelalar vb, prefabrik yapılar Diğer Şekil 53: Adıyaman'daEn Çok İhraç Edilen İlk Beş Fasılın Toplam İhracattan Aldığı Pay, 2013 Kaynak: TÜİK Tablo 139: Adıyaman Tarafından En Çok İhraç Edilen İlk 20 Fasıl Kod Fasıl Adı* 2012 ($) 2013 ($) Değişim % 2013 Payı (%) 25 Tuz; kükürt; topraklar ve taşlar; alçılar, ,09 32,24 kireçler ve çimento 61 Örme giyim eşyası ve aksesuarı ,91 28,25 7 Yenilen sebzeler ve bazı kök ve yumrular ,17 7,13 85 Elektrikli makina ve cihazlar, ses kaydetme-verme, televizyon görüntü-ses ,53 6,76 133

153 kaydetme-verme cihazları,aksam-parçaaksesuarı 94 Mobilyalar, yatak takımları, aydınlatma cihazları, reklam lambaları, ışıklı tabelalar ,50 6,51 vb, prefabrik yapılar 60 Örme eşya ,10 4,39 30 Eczacılık ürünleri ,96 2,59 52 Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat 62 Örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarı ,01 2, ,08 1,70 87 Motorlu kara taşıtları, traktörler, bisikletler, motosikletler ve diğer kara ,75 1,63 taşıtları, bunların aksam, parça, aksesuarı 84 Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler, bunların ,50 1,10 aksam ve parçaları 39 Plastikler ve mamulleri ,60 0,99 83 Adi metallerden çeşitli eşya (kilit, kasa, mobilya tertibatı, vb.) ,01 0,82 32 Debagatte ve boyacılıkta kullanılan hülasalar, tanenler, boyalar, pigmentler,vb, vernikler, vb, macunlar, ,58 0,73 mürekkepler 55 Sentetik ve suni devamsız lifler ,02 0,67 19 Hububat, un, nişasta veya süt müstahzarları, pastacılık ürünleri ,60 0,27 38 Muhtelif kimyasal maddeler (biodizel, yangın söndürme maddeleri, ,18 0,21 dezenfektanlar, haşarat öldürücüler, vb.) 73 Demir veya çelikten eşya ,55 0,18 70 Cam ve cam eşya ,44 0,18 69 Seramik mamulleri ,38 0,13 Toplam ,77 Kaynak: TÜİK *İllere Göre Dış Ticaret Verileri, HS2 Sınıflaması Tablo 138, Adıyaman ilinden 2013 yılında en çok ihracatı gerçekleşen ilk 20 ürünü, bu ürünlerin 2012 yılına göre değişimini ve toplam ihracattan aldıkları payları içermektedir. İlk 20 fasıldan ihracatını en çok artıran kalem "adi metallerden çeşitli eşya (kilit, kasa, mobilya tertibatı, vb.)" olmuştur. Adıyaman ilinin 2013 yılı ihracatında "plastikler ve mamulleri", "cam ve cam eşya" ve "motorlu kara taşıtları, traktörler, bisikletler, motosikletler ve diğer kara taşıtları, bunların aksam, parça, aksesuarı " kalemlerinde bir önceki yıl göre çarpıcı artışlar gerçekleşmiştir. Adıyaman'ın en fazla ihraç ettiği kalem olan "tuz; kükürt; topraklar ve taşlar; alçılar, kireçler ve çimento" faslı toplam tutarın %32,2'lik kısmını oluşturmakla birlikte söz konusu kalemin ihracatı 2012 yılına göre %40 oranında azalmıştır. Buna rağmen, son yıllarda açılan yeni ocaklarla ilin ekonomisine kazandırılan mermer rezervleri, ilin 2012 yılında gerçekleştirdiği ihracat sıçramasında büyük paya sahiptir. İlin toplam ihracatında %28,3 pay ile ikinci sırada gelen "örme giyim eşyası ve aksesuarı" faslından gerçekleşen ihracat bir önceki yıla göre %11,9 oranında artış göstermiştir. Bu durum, 134

154 2009 yılından bu yana düşüş trendi devam eden "örme giyim eşyası ve aksesuarı" faslı altında ihraç edilen hazır giyim sektörü için toparlanma sinyali olarak algılanabilir. İlin toplam ihracatında %7,1'lik paya sahip "yenilen sebzeler ve bazı kök ve yumrular" kalemi 2012 yılına göre %93,2 oranında bir artış göstermiştir. %6,76 oranında pay ile ilin ihracatında 4. sırada yer alan "elektrikli makina ve cihazlar, ses kaydetme-verme, televizyon görüntü-ses kaydetme-verme cihazları,aksam-parça-aksesuarı" faslından gerçekleşen ihracat bir önceki yıla göre %4,53 oranında artmıştır. Toplam ihracattan %6,51 pay alan "mobilyalar, yatak takımları, aydınlatma cihazları, reklam lambaları, ışıklı tabelalar vb, prefabrik yapılar " faslı ise 2012 yılına oranla %126,5 oranında artmıştır. Adıyaman'ın ihracatında en yüksek paya sahip ilk 20 fasıldan 13 tanesinde bir önceki yıla göre artış görülürken, diğer 7 fasılda ise azalış gerçekleşmiştir. Kilis Kilis'in ihracat rakamlarına bakıldığında 2013 yılında ilk sırayı 8,7 milyon dolar ile "inciler, kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller; taklit mücevherci eşyası; metal paralar" olmuştur. Bu durum, geçmişten gelen kuyumculuk zanaatinin sağlamış olduğu ekonomik katkının artarak devam etmekte olduğunu göstermektedir. Nitekim bu kalemden yapılan ihracat 2013 yılı toplam ihracatının %41,9'unu oluşturmaktadır yılından itibaren ihracatta ilk sırayı alan "tuz; kükürt; topraklar ve taşlar; alçılar, kireçler ve çimento" kaleminden gerçekleşen ihracat 2013 yılında 4,8 milyon dolar ile ikinci sırada yer almıştır. İlin 2013 toplam ihracatının %22,9'unu bu kalem oluşturmaktadır. Aynı yıl en fazla ihraç edilen üçüncü kalem 3,7 milyon dolar ile "hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar; yemeklik katı yağlar; hayvansal ve bitkisel mumlar" olmuştur. Sahip olduğu verimli arazilerde yetişen yoğun aromalı zeytin, yağ fabrikalarında işlenmekte ve çeşitli ülkelere ihraç edilmektedir yılında en fazla ihraç edilen 4. kalem ise 775 bin dolar ile "kağıt ve karton, kağıt hamurundan, kağıttan veya kartondan eşya" olmuştur. Bu kalemi, 717 bin dolar ile "plastikler ve mamülleri" faslı takip etmektedir. 2000'li yılların başında ilin ihracatında ilk sırayı alan "halılar ve diğer dokumaya elverişli maddelerden yer kaplamaları" kalemi, halı sektöründe üretim gerçekleştiren firmaların kapanması ile günümüzde ilin ekonomisindeki yerini kaybetmiştir. Aynı durum "dokunabilir maddelerden hazır eşya; takımlar; kullanılmış giyim ve dokunmuş diğer eşya; paçavralar" başlığında ifade edilen hazır giyim sektörü için de geçerlidir (Ek-1) Şekil 54: Kilis'in Yıllara Göre İhracatı 135

155 Kaynak: TÜİK Şekil 55'te en çok ihraç edilen ilk 5 faslın Kilis'in 2013 yılı toplam ihracatından aldığı pay gösterilmiştir. Söz konusu ilk 5 fasıl, ilin ihracatının %90'ını gerçekleştirmektedir. Bu oran, ilin ihracatında yalnızca birkaç kalemin hâkim olduğunu ve ilin ihraç ettiği ürün yelpazesinde çeşitliliğin düşük olduğunu göstermektedir. 4% 3% 10% 18% 23% 42% Kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller, inciler, taklit mücevherci eşyası, metal paralar Tuz, kükürt, topraklar ve taşlar, alçılar, kireçler ve çimento Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar, yemeklik katı yağlar, hayvansal ve bitkisel mumlar Kağıt ve karton, kağıt hamurundan, kağıttan veya kartondan eşya Plastikler ve mamulleri Diğer Şekil 55: Kilis'teEn Çok İhraç Edilen İlk Beş Fasılın Toplam İhracattan Aldığı Pay, 2013 Kaynak: TÜİK Tablo 139, Kilis ilinden 2013 yılında en çok ihracatı gerçekleşen ilk 20 ürünü, bu ürünlerin 2012 yılına göre değişimini ve toplam ihracattan aldıkları payları içermektedir. İlk 20 fasıl içerisinde ihracatını 2012 yılına göre en çok artıran fasıl ilin ihracatından %0,4 pay alan "hububat, un, nişasta veya süt müstahzarları, pastacılık ürünleri" olmuştur. İlin ihracatında %41,9 pay ile ilk sırayı alan "kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller, inciler, taklit mücevherci eşyası, metal paralar" faslından gerçekleşen ihracat bir önceki yıla oranla %123 oranında artmıştır. Kilis'in toplam ihracat tutarında %22,9'luk pay ile ikinci sırada yer alan "tuz, kükürt, topraklar ve taşlar, alçılar, kireçler ve çimento" faslından yapılan ihracatta ise %1,5 oranında artış yaşanmıştır. Üçüncü sırada yer alan "hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar; yemeklik katı yağlar; hayvansal ve bitkisel mumlar" faslından gerçekleşen ihracat ise %117 oranında artarak toplamdan %17,5 pay almıştır. İlin ihracat kalemlerinin büyük kısmında artış yaşanırken ilk 20 kalemden yalnızca 2'sinde azalış görülmüştür. İlin ihracatının %98,3 oran ile neredeyse tamamını oluşturan ilk 20 fasıldan yapılan toplam ihracatta genel bir toparlama izlenimi oluşmuştur. Tablo 140: Kilis Tarafından En Çok İhraç Edilen İlk 20 Fasıl Kod Fasıl Adı* 2012 ($) 2013 ($) Değişim (%) Kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller, inciler, taklit mücevherci eşyası, metal paralar Tuz, kükürt, topraklar ve taşlar, alçılar, kireçler ve çimento Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar, yemeklik katı yağlar, hayvansal ve bitkisel mumlar Kağıt ve karton, kağıt hamurundan, kağıttan veya kartondan eşya 2013 Payı (%) ,57 41, ,53 22, ,77 17, ,67 3,72 136

156 39 Plastikler ve mamulleri ,65 3,44 55 Sentetik ve suni devamsız lifler ,41 1,29 52 Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat ,99 1,13 17 Şeker ve şeker mamulleri ,59 1,02 73 Demir veya çelikten eşya ,27 0,78 20 Sebzeler, meyvalar, sert kabuklu meyvalar ve bitkilerin diğer kısımlarından elde edilen ,25 0,73 müstahzarlar 84 Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler, bunların aksam ve parçaları ,56 0,67 18 Kakao ve kakao müstahzarları ,76 0,50 31 Gübreler ,38 40 Kauçuk ve kauçuktan eşya ,37 19 Hububat, un, nişasta veya süt müstahzarları, pastacılık ürünleri ,51 0,35 32 Debagatte ve boyacılıkta kullanılan hülasalar, tanenler, boyalar, pigmentler,vb, vernikler, vb, ,26 0,34 macunlar, mürekkepler 87 Motorlu kara taşıtları, traktörler, bisikletler, motosikletler ve diğer kara taşıtları, bunların ,34 aksam, parça, aksesuarı 94 Mobilyalar, yatak takımları, aydınlatma cihazları, reklam lambaları, ışıklı tabelalar vb, prefabrik ,66 0,33 yapılar 85 Elektrikli makina ve cihazlar, ses kaydetme-verme, televizyon görüntü-ses kaydetme-verme ,26 0,29 cihazları,aksam-parça-aksesuarı 34 Sabunlar, yüzey-aktif organik maddeler, yıkamayağlama müstahzarları, mumlar,bakım ,28 müstahzarları, dişçilik müstahzarları Toplam ,29 Kaynak: TÜİK *İllere Göre Dış Ticaret Verileri, HS2 Sınıflaması İhracatçı Firmalar TRC1 Bölgesi'nde ihracat tutarı ve ihracatçı firmaların dağılımı Tablo 140 de gösterilmektedir. Bölgede son 10 yıl içerisinde ihracat tutarı yaklaşık 8 kat artmış, aynı oran ülke genelinde 3 kat olarak gerçekleşmiştir. Bununla birlikte, bölgede yer alan ihracatçı firma sayısı 2002 yılından bu yana %197 artarak 1.779'a ulaşmıştır. Bu rakam, ülke toplamının %3'üne karşılık gelmektedir. Bölgedeki ihracatçı firmaların %95'i Gaziantep ilinde konumlanmıştır yılından itibaren ihracat tutarı yaklaşık %800 artan Gaziantep te, ihracatçı firma sayısı ise %194 oranında artarak 1.697'e ulaşmıştır. Sahip oldukları ihracatçı firma sayılarına göre illerin sıralaması yapıldığında Gaziantep ihracatçı sayısını %33 artırmış ve 81 il arasında 5. sıraya yerleşmiştir. Adıyaman ilinde ihracatçı firma sayısı 2013 yılında 42'ye düşmüş ve il, ülke genelinde 58. sıraya yerleşmiştir. Kilis ilinde ise 2013 yılında ihracat yapan firma sayısı 40'a ulaşmış ve bu rakam ili, ülke sıralamasında 62. sıraya taşımıştır. Tablo 141: TRC1 Bölgesi İhracatçı Firma Dağılımı Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye 2002 İhracat Tutarı (Bin $) İhracatçı Firma Sayısı

157 Kaynak: TÜİK İhracat Tutarı (Bin $) İhracatçı Firma Sayısı İhracat Tutarı (Bin $) İhracatçı Firma Sayısı İhracat Tutarı (Bin $) İhracatçı Firma Sayısı İhracat Tutarı (Bin $) İhracatçı Firma Sayısı İhracat Tutarı (Bin $) İhracatçı Firma Sayısı İhracat Tutarı (Bin $) İhracatçı Firma Sayısı İhracat Tutarı (Bin $) İhracatçı Firma Sayısı İhracat Tutarı (Bin $) İhracatçı Firma Sayısı İhracat Tutarı (Bin $) İhracatçı Firma Sayısı İhracat Tutarı (Bin$) İhracatçı Firma Sayısı İhracat Tutarı (Bin$) İhracatçı Firma Sayısı Tablo 142: İlk Bin İhracatçı Firma Dağılımında Öne Çıkan İller İl İstanbul İzmir Gaziantep Kocaeli Bursa Ankara Denizli Adana Manisa Kaynak: Türkiye İhracatçılar Meclisi 2013 yılı rakamlarına göre ilk ihracatçı firmanın illere göre dağılımında Gaziantep 67 firma ile ülke genelinde İstanbul ve İzmir'in ardından 3. sırada yer almaktadır (Tablo 141) yılında ilk 1.000'de 33 firması bulunan Gaziantep, 2013 yılı itibarıyla bu rakamı ikiye katlayarak ülke sıralamasında ilk sıralara yükselmiştir. 138

158 Şekil 56: İlk 1000 İhracatçı Firmanın İllere Göre Dağılımı Kaynak: Türkiye İhracatçılar Meclisi 34% 66% İlk ihracatçı listesinde 67 firması bulunan Gaziantep, 2013 yılında toplam 6,2 milyar dolar ihracat gerçekleştirmiştir. Söz konusu 67 firma aynı sene 4,3 milyar dolar (TİM) ihracat gerçekleştirerek ilin toplam ihracatından %66 pay almıştır. Bu durum, toplam ihracatçı firmaya (TÜİK) sahip olan ilde, firmaların %3,7'sinin ihracatın %66'sını gerçekleştirdiğini göstermektedir. Geri kalan firma ise 2,2 milyar dolar (TİM) tutarında ihracat gerçekleştirerek toplamdan yalnızca %34 pay almıştır yılında ihracat rakamları bazında sektör lideri firmalar incelendiğinde; Gaziantep'ten hububat, bakliyat ve yağlı tohumlar sektöründe iki firma, ağaç mamülleri ve orman ürünleri sektöründe bir firma, tekstil ve hammaddeleri sektöründe bir firma, meyve sebze mamulleri sektöründe bir firma ülke genelinde ilk üçte yer almaktadır. Halı sektöründe ülke genelinde ilk üçte yer alan tüm firmalar Gaziantep'te faaliyet göstermektedir. Tablo 143: Sektörlere Göre Ülke Genelinde İlk Üçte Yer Alan Firmalar, 2013* Sektör Adı Ağaç Mamülleri ve Orman Ürünleri İlk 1000 ihracatçı listesine giren 67 firmanın gerçekleştirdiği ihracat Diğer firma tarafından gerçekleştirilen ihracat Şekil 57:Gaziantep İhracatının İhracatçı Firmalara Göre Dağılımı, 2013 Kaynak: Türkiye İhracatçılar Meclisi, TÜİK ( TÜİK verilerine göre 2013 yılında Gaziantep ilinde toplam ihracatçı firma bulunmaktadır.) Firma Adı Altunkaya İnş. Nak. Gıda Tic. A.Ş. Hayat Kimya San. A.Ş. Boydak Dış Tic. A.Ş. 139

159 Hububat, bakliyat ve yağlı tohumlar Tekstil ve hammaddeleri Meyve sebze mamulleri Halı Kaynak: Türkiye İhracatçılar Meclisi * Gaziantep firmaları koyu harflerle gösterilmiştir. Şölen Çikolata Gıda San. ve Tic.A.Ş. Altunkaya İnş. Nak. Gıda Tic. A.Ş. Araştırmaya Katılmıyor Ak-Pa Teks. İhr. Paz. A.Ş Sanko Dış Tic. A.Ş Kordsa Global Endüst. İplik ve Kord Bezi San. ve Tic. A.Ş. Altunkaya İnş. Nak. Gıda Tic. A.Ş. Göknur Gıda Maddeleri Enerji İmalat İth. İhr. Tic. ve San. A.Ş. Anadolu Efes Biracılık ve Malt. Sanayi A.Ş Erdemoğlu Dış Tic. A.Ş. Dost Kardeşler Tekstil San. ve Tic. A.Ş. Kartal Halı Tekstil San. ve Tic. A.Ş. Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) 2013 yılı verilerine göre, ülke genelinde en çok ihracat gerçekleştiren grup dış ticaret firmaları listesinde Gaziantep'te faaliyet gösteren Altunkaya İnş. Nak. Gıda Tic. A.Ş. 5. sırada yer alırken, Sanko Dış Tic. A.Ş ise Türkiye'nin 10. büyük sektörelsermaye dış ticaret firması konumunda yer almıştır. En çok istihdam sağlayan şirketler sıralandığında ise Sanko Tekstil İşletmeleri San. ve Tic. A.Ş kişi istihdam rakamı ile ülke genelinde 3. sıraya yerleşmiştir (Tablo 144). Tüm bu rakamlar; Gaziantep'in yalnızca orta ve küçük ölçekli işletmeleri ile değil, büyük ölçekli işletmeleri ile de ülke genelinde topyekûn bir başarı sergilediğini göstermektedir. Tablo 144: En Çok İstihdam Sağlayan İlk 20 Şirket, 2013 Çalışan Sayısı Firma Unvanı (Beyaz Yakalı) Çalışan Sayısı (Mavi Yakalı) Toplam Çalışan Sayısı 1 Arçelik A.Ş Ford Otomotiv San. A.Ş Sanko Teks. İşletmeleri San ve Tic. A.Ş Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları Tic. A.Ş Tofaş Türk Otomotil Fab. A.Ş Oyak-Renault Otomobil Fab. A.Ş Bosch San. ve Tic. A.Ş İskenderun Demir ve Çelik A.Ş Mercedes-Benz Türk A.Ş Türkiye Petrol Rafinerileri A.Ş Tekfen İnş. ve Tesisat A.Ş Tusaş Türk Havacılık ve Uzay San. A.Ş Aselsan Elektronik Sanayi ve Tic. A.Ş Kaleseramik Çanakkale Kalebodur Seramik San. A.Ş Koton Mağazacılık Teks. San ve Tic. A.Ş Eti Maden İşletmeleri Gen. Müd Banvit Bandırma Vitaminli Yem San. A.Ş İçdaş Çelik Enerji Tersane ve Ulaşım San. A.Ş Toprak Mahsulleri Ofisi Bölge Müd Aydınlı Hazır Giyim San. ve Tic. A.Ş Kaynak: Türkiye İhracatçılar Meclisi 140

160 Türkiye'nin en büyük sanayicileri sıralamasında yer alan Gaziantepli firma sayısına bakıldığında, 2008 yılında ilk 500'de bulunan firma sayısı 10 iken ikinci 500'de 21 firmanın bulunduğu görülmektedir yılında ise ilk 500'de bulunan Gaziantepli firma sayısı 23'e, ikinci 500'deki firma sayısı ise 27'ye yükselmiştir. Buna göre 2012 yılında Türkiye'nin En Büyük Sanayicileri arasında bulunan toplam firma sayısı 50'ye ulaşmıştır. Tablo 145: Türkiye'nin En Büyük Sanayicileri Sıralamasında Yer Alan Gaziantepli Firma Sayısı Yıl İSO İlk 500 İSO İkinci 500 Toplam Kaynak: İstanbul Sanayi Odası Ülkelere Göre İhracat Gaziantep ilinin 2013 yılında en çok ihracat gerçekleştirdiği 10 ülke ve ihracat değerleri Tablo 146'da gösterilmiştir. Gaziantep'in toplam ihracat tutarından %37 oranında pay alan Irak, ilin ihracatında en büyük paya sahip ülke konumundadır. Söz konusu ülkeye gerçekleştirilen ihracatın büyük bir kısmı Kuzey Irak bölgesine yapılmaktadır. Ülke genelinde olduğu gibi Gaziantep'in ihracatında da AB ülkelerinin payı yıllar içerisinde azalırken, ilin ticaret ortaklarının çeşitlenmesi ile özellikle Orta Doğu ülkeleri önemli birer dış ticaret ortağı konumuna gelmiştir. Irak ta yılları arasında yaşanan kriz sonrası Türkiye nin açık pazarı haline gelen ülkenin, temel ihtiyaç maddelerinin büyük bir kısmı Türkiye tarafından karşılanmaktadır. Gaziantep ise sahip olduğu üretim çeşitliliği ve Irak'a olan coğrafi yakınlığını avantaja çevirerek ekonomik gelişimini sürdürmüştür. Ekonomik daralma yaşayan Avrupa ülkelerinin ilin ihracatındaki payı azalırken Irak, açık ara fark ile Gaziantep in ihracatında ilk sırada yer almıştır (Tablo 146 ve Şekil 58) yılında Irak'a yapılan ihracat tutarı bir önceki yıla göre %0,3 oranında artarken, toplamdan %4,6 pay alan Suudi Arabistan'a yapılan ihracatta %3,2 düşüş görülmüş, Suriye'ye gerçekleşen ihracat ise 2012 yılına göre 4 kart artmıştır. Tablo 146: Gaziantep'in İhracatında Başlıca Ülkeler,2013 Ülke Yılına Göre Değişim (%) Gaziantep'in 2013 İhracatındaki Payı (%) Irak ,33 36,99 Suudi Arabistan ,15 4,55 Suriye ,37 4,40 Libya ,83 4,24 ABD ,18 3,59 Almanya ,69 2,34 İtalya ,17 2,19 İngiltere ,91 2,18 Rusya Federasyonu ,80 1,93 Belçika ,47 1,77 Kaynak: TÜİK 141

161 Tablo 147: Gaziantep-Mal Gruplarına Göre En Fazla İhracat Gerçekleştirilen İlk 10 Ülke,2013 Mal Grubu İhraç Edilen İlk On Ülke Hububat Bakliyat Ve Yağlı Tohumlar Halı Tekstil Kimya Demir, Demir Dışı Met. Adi Met. Ağaç Ve Orman Ürünleri Meyve Sebze Mamulleri Makine ve Aksamları Sektörü Konfeksiyon Deri Kuru Meyveler ve Mamülleri Canlı Hayvan, Hayvansal Ürün Süt Ve Su Ürünleri İklimlendirme Sanayi Toprak Sanayi Ürünleri Zeytin Zeytinyağı Ve Türevleri Otomotiv Sanayi Elektrik-Elektronik ve Makineleri Fındık Ve Mamulleri Madencilik Ürünleri Savunma Ve Havacılık Sanayi Değerli Maden Ve Mücevherat Yaş Meyve Sebze Ürünleri, Turunçgiller, Çay Diğer Yan Sanayi Ürünleri Irak, İran, Mısır, Suriye, Nijerya, Azerbaycan-Nahçivan, Libya, Yemen, Tanzanya, Özbekistan Suudi Arabistan, Libya, Irak, ABD, Rusya, Almanya, BAE, Çin, Tacikistan, Mısır İtalya, Belçika, İngiltere, Hollanda, ABD, Rusya, Hong Kong, Polonya, Mısır, Tunus Irak, İngiltere, Libya, Suriye, Almanya, ABD, Gürcistan, İsrail, İran, İtalya Irak, Suriye, Libya, Ukrayna, İsviçre, Kosova, Afganistan, Azerbaycan-Nahçivan, İran, Almanya Irak, İran, Mısır, Suriye, Nijerya, Azerbaycan-Nahçivan, Libya, Yemen, Tanzanya, Özbekistan Irak, Almanya, Suriye, ABD, Hollanda, Kazakistan, İngiltere, Hollanda, Danimarka, İtalya, Ürdün Gaziantep Serbest Bölge, Irak, Özbekistan, İran, Kazakistan, Suudi Arabistan, Etiyopya, Mısır, Cezayir, Suriye Irak, ABD, Almanya, Suriye, Tunus, Ukrayna, Yunanistan, Romanya, BAE, Libya Irak, Suudi Arabistan, Azerbaycan-Nahçivan, Kırgızistan, Türkmenistan, Libya, Yemen, Romanya, Özbekistan, İtalya İtalya, Almanya, Irak, İran, Mersin Serbest Bölge, Suudi Arabistan, ABD, Belçika, İsviçre, Azerbaycan-Nahçivan Irak, Suriye, İran, Almanya, Azerbaycan-Nahçivan, İsviçre, ABD, Makedonya, Ürdün Irak, Çin, Suriye, İngiltere, Ukrayna, Türkmenistan, Rusya, Belçika, İran, Bosna-Hersek Libya, Irak, Togo, Mısır, Rusya, Kamerun, Suriye, Ekvator Ginesi, İran, Sierra Leone Irak, Suudi Arabistan, İran, Avustralya, BAE, Japonya, Güney Kore, Beyaz Rusya, ABD, Cibuti Suriye, Irak, İran, Türkmenistan, KKTC, Ukrayna, Beyaz Rusya, Kırgızistan, Etiyopya, Suudi Arabistan Irak, Suriye, Hollanda, İrlanda, KKTC, Azerbaycan- Nahçivan,Ukrayna, Özbekistan, İstanbul Deri Serbest Bölge, ABD Irak, Almanya, Mısır, Libya, Suudi Arabistan, Ürdün, Çin, Fransa, BAE, Makedonya Irak, ABD, Suudi Arabistan, KKTC, Suriye, Mısır, Lübnan, Ürdün, İran, Bulgaristan İngiltere, Cezayir, Litvanya,İsrail, Portekiz, Almanya, Ürdün, Ukrayna, İtalya, İspanya BAE, Irak, Kırgızistan, Özbekistan, Rusya, KKTC, İran, İsviçre Irak, Suriye, Hollanda, Beyaz Rusya, Belçika, Mısır, Almanya, ABD, İngiltere, Ukrayna Irak, Suriye, Makedonya, Romanya, İran, Angola, KKTC, Özbekistan, Yemen, Hollanda 142

162 Tütün Ve Tütün Mamulleri Süs Bitkileri Gemi ve Yat Kaynak: GAİB Mersin Serbest Bölge, Belçika Almanya, Irak Mısır, Cezayir, Güney Afrika GAİB verilerine göre Gaziantep'te mal gruplarına göre en fazla ihraç edilen kalemler incelendiğinde hububat, bakliyat ve yağlı tohumlar grubunun ilk sırada yer aldığı görülür. Söz konusu kalem Irak, İran ve Mısır başta olmak üzere dünyanın çeşitli yörelerine ihrac edilmektedir. Halı kalemi en fazla ihrac edilen ikinci ürün grubu olup Suudi Arabistan, Libya ve Irak başta olmak üzere 256 ülkeye ihrac edilmektedir. Tekstil, kimya ve demir demir, dışı metal ve adi metaller mal grupları ilin önde gelen ihraç kalemlerindendir. Tablo 148: Adıyaman'ın İhracatında Başlıca Ülkeler, 2013 Ülke 2013 Değişim (%) Adıyaman'ın İhracatındaki Payı (%) Almanya ,15 22,17 Irak ,87 12,68 Libya ,00 12,55 İtalya ,67 6,38 Togo ,54 5,59 Mısır ,12 4,48 Kazakistan ,23 3,93 Kamerun ,23 3,60 İran ,02 3,26 İsveç ,03 2,58 Kaynak: TÜİK Adıyaman ilinin 2013 yılında en çok ihracat gerçekleştirdiği 10 ülke ve ihracat değerleri Tablo 148'de gösterilmiştir. İlin 2013 yılında en çok ihracat gerçekleştirdiği ülke olan Almanya, ilin ihracatından %22,2 oranında pay almaktadır. Almanya'ya gerçekleştirilen ihracatın toplamdan aldığı pay %43,2 oranında artmıştır. Adıyaman'ın ihracatında %12,7'lik pay ile ikinci sırada gelen Irak'a yapılan ihracat tutarı 2012 yılına göre %20,9 oranında azalmıştır. Tabloda görülen en çarpıcı artış ilin ihracatında %4,5 pay alan Mısır ile olmuştur. Yine İran ile yapılan ticarette de 2013 yılında önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Konfeksiyon Tekstil Tablo 149: Adıyaman -Mal Gruplarına Göre En Fazla İhracat Gerçekleştirilen İlk 10 Ülke,2013 Mal Grubu İhraç Edilen İlk On Ülke Hububat Bakliyat Ve Yağlı Tohumlar Elektrik-Elektronik Ve Makineleri Kimya Almanya, Romanya, ABD, Polanya, İsveç, Fransa, Slovakya, İtalya, Hollanda, Rusya İtalya, Güney Kore, Brezilya, Suriye, Güney Afrika, Rusya, İsviçre, Yunanistan, Bulgaristan, İspanya Almanya, İtalya, Hollanda, ABD, İngiltere, Kazakistan, Irak, Fransa, Avusturya, Danimarka Irak, Afganistan, Kazakistan, Türkmenistan, Gürcistan Irak, Türkmenistan, Kazakistan, BAE, İran, Ürdün, Yunanistan, İtalya, Bahreyn, Bosna-Hersek 143

163 Demir, Demir Dışı Met. Adi Met. Ağaç ve Orman Ürünleri Otomotiv Sanayi Makine ve Aksamları Sektörü Toprak Sanayi Ürünleri Halı Madencilik Ürünleri İklimlendirme Sanayi Meyve Sebze Mamülleri Fındık ve Mamülleri Yaş meyve Sebze Ürünleri, Turunçgiller, Çay Zeytin Zeytinyağı ve Türevleri Kuru Meyveler ve Mamülleri Deri Savunma ve Halıcılık Sanayi Kaynak: GAİB Irak, Türkmenistan, Kazakistan, İngiltere, BAE, Güney Afrika, Romanya, Bursa Serbest Bölgesi Irak, Kazakistan, Türkmenistan, Bosna-Hersek, BAE, İsveç, İran Kazakistan, Irak, Türkmenistan Türkmenistan, Kazakistan, Irak, Romanya, BAE İran, Türkmenistan, Kazakistan, Irak, KKTC, BAE Bahreyn, Irak Kazakistan, Irak, Çin, Mısır, Mauritius, Vietnam, Hindistan, Sri Lanka, Ürdün, Madagaskar Kazakistan, Türkmenistan, Romanya, Çin, İran Kazakistan Almanya Bahreyn, Kazakistan Kazakistan Mersin Serbest Bölgesi, Kazakistan Kazakistan, Romanya Kazakistan GAİB verilerine göre Adıyaman'da mal gruplarına göre en fazla ihraç edilen kalemler incelendiğinde konfeksiyon ürünlerinin ilk sırada yer aldığı görülür. Konfeksiyon kalemi Almanya, Romanya, ABD başta olmak üzere dünyanın çeşitli yörelerine ihrac edilmektedir. Tekstil kalemi en fazla ihrac edilen ikinci ürün grubu olup İtalya, Güney Kore ve Brezilya ülkeleri söz konusu kalemin en önemli destinasyonlarıdır. Hububat, bakliyat ve yağlı tohumlar; elektrikelektronik ve makineleri ve kimya mal grupları ilin önde gelen ihraç kalemlerindendir. Tablo 150: Kilis'in İhracatında Başlıca Ülkeler,2013 Ülke 2013 Değişim (%) Kilis'in Toplam İhracatından Aldığı Pay (%) Irak ,13 61,82 Suriye ,43 31,43 Romanya ,32 2,48 Rusya Federasyonu ,53 1,19 İtalya ,84 1,13 Almanya ,68 0,68 Cezayir ,44 0,44 Hollanda ,42 Fransa ,17 Gürcistan ,43 0,13 Kaynak: TÜİK Kilis in ihracat yaptığı başlıca ülkelere bakıldığında, 2012 yılında yalnızca 9 ülkeye ihracat yapan ilin 2013 yılında bu sayıyı 15'e çıkarttığı görülmektedir. Suriye krizi sebebiyle ilin ihracatında görülen düşüş 2013 yılında sona ermiş ve ihracat bir önceki yıla göre % artmıştır. Bu durum ihracat gerçekleştirilen ülke sayısına da olumlu yansımıştır. 144

164 2013 yılında ilin en fazla ihracat yaptığı ülke olan Irak, ilin toplam ihracatının %61,8 gibi büyük bir kısmını oluşturmakla birlikte bu ülkeye olan ihracat tutarı %117,1 oranında artmıştır. İlin ihracatında ikinci sırada gelen Suriye'ye yapılan ihracat krize rağmen % 27,4 artış göstermiş ve toplamdan %31,4 pay almıştır. İl ihracatında Romanya, Rusya Federasyonu, İtalya ve Almanya ilk sıralarda yer alırken bir önceki yıla göre en büyük artış Romanya ihracatında görülmüştür. Tablo 151: Kilis Mal Gruplarına Göre En Fazla İhracat Gerçekleştirilen İlk 10 Ülke, 2013 Konfeksiyon Mal Grubu Toprak Sanayi Ürünleri Hububat Bakliyat Ve Yağlı Tohumlar Tekstil Ağaç ve Orman Ürünleri Kimya Değerli Maden Ve Mücevherat Demir Demir Dışı Met. Adi Met. Otomotiv Sanayi Kuru Meyveler Ve Mamulleri Elektrik-Elektronik Ve Makineleri Meyve Sebze Mamulleri Makine ve Aksamları Sektörü Deri Madencilik Ürünleri İklimlendirme Sanayi Halı Canlı Hayvan. Hayvansal Ürün. Süt ve Su Ürün. Kaynak: GAİB İhraç Edilen İlk On Ülke Ukrayna, Kırgızistan, Suriye, Polonya, Moldovya, Litvanya, Slovakya, Türkmenistan, Fransa Suriye Irak, Suriye, Rusya, Mısır Suriye, İtalya, Fransa Irak, Mısır, Suriye, Fransa, Almanya Romanya, Suriye, Irak, Hollanda, Mısır, Gürcistan, Almanya, Fas, Lübnan, Fransa Irak Suriye, Almanya, Gürcistan, Hollanda, Azerbaycan-Nahçivan Suriye Cezayir, Irak, Suriye, Mersin Serbest Bölge Suriye, Almanya Suriye Suriye, Almanya, Gürcistan Suriye Almanya, Suriye Suriye, Almanya Suriye, Azerbaycan-Nahçivan, Fransa Suriye GAİB verilerine göre ilin en fazla ihracat gerçekleştirdiği kalemkonfeksiyon olup Ukrayna, Kırgızistan ve Suriye başta olmak üzere çeşitli ülkerlere gönderilmektedir. İkinci kalem olan toprak sanayi ürünleri yzlnızca Suriye'ye ihraç edilmektedir. Bununla birlikte, birçok mal grubunda Suriye'nin en fazla ihracat gerçekleştirilen ilk ülke olduğu görülmektedir. 145

165 Harita 32: TRC1 Bölgesi İhracatında Öne Çıkan Ülkeler Kaynak: TÜİK verilerine dayanarak hazırlanmıştır. İhracatta Performans Göstergeleri Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinin rekabet gücü en yüksek beş sektörü Tablo 152 de verilmiştir. Buna göre Gaziantep'in en rekabetçi sektörü "koko liflerinden ve diğer elyaflardan yer kaplamaları", Adıyaman'ın en rekabetçi sektörü "glikozitler ve tuzları, türevleri; guddeler, serumlar, aşılar vb." ve Kilis'in en rekabetçi sektörü "deri-kösele esaslı terkip levha, şerit rulolar" olmuştur. Tablo 152: İllere Göre Rekabet Gücü En Yüksek 5 Sektör Gaziantep Adıyaman Koko liflerinden ve diğer elyaflardan yer kaplamaları Mukayeseli Üstünlük ,4 13,4 27,1 Bulgur, irmik ve pelletler-buğdaydan 4,9 21,8 24,8 Bulgur, irmik-yulaf, mısır, pirinç, çavdar vb.den - 7,3 19,6 Sentetik flamentlerden dayanıklı iplikler 2,2 22,2 18,4 Ağırlığı 2 kg den fazla kap ve ambalajlarda kakao müstahzarları 20,4 11,9 15,9 Glikozitler ve tuzları, türevleri; guddeler, serumlar, aşılar vb ,8 567,5 203,5 Skreyper, yol silindiri, havöz, tünel açma makinesi, delme makinesi ,7 Sentetik ve suni lif döküntüleri ,9 Diğer römork-yarı römorklar ve römorkların aksam, parçaları ,2 146

166 Kilis Pamuk ipliği 15,1 0,5 17,1 Deri-kösele esaslı terkip levha, şerit rulolar ,9 Ayçiçeği, aspir (yalancı safran) tohumu yağı 1,4 0 54,5 Çimento 0 16,3 45,5 Ağaç mobilyaları ,2 Homojenize edilmiş et, sakatat-kandan konserve vb. Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli, Mayıs ,3-11,6 TRC1 Bölgesi illerindeki ihracatın teknolojik dağılımı incelendiğinde, bölge genelinde yıllar itibarıyla düşük teknoloji ihracatının yoğun olduğu görülmektedir. Gaziantep'te 2010 yılında doğal kaynağa dayalı ihracat oranı %21,5 olurken düşük teknoloji ihracatı %66,4'lük pay ile ilk sırada yer almıştır. Orta ve ileri teknoloji ihracatı ise bölge genelinde oldukça düşüktür. Tablo 153: İhracatın Teknolojik Dağılımı (%) Doğal Kaynağa Yıllar Dayalı Gaziantep Adıyaman Kilis Düşük Teknoloji Orta Teknoloji İleri Teknoloji ,9 76,8 9,3 1, ,2 67,2 10,4 0, ,5 66,4 11,9 0, ,8 62,4 1,0 27, ,8 85,5 5,6 3, ,2 81,6 6,4 8, ,2 35,6 1,8 5, ,5 71,1 11,5 0, ,5 47,0 2,4 0,1 Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli, Mayıs 2011 Tablo 153, illerin ihracat performansının ölçülmesinde önemli göstergelerden biri olan ihracatın teknolojik dağılımını göstermektedir yılı itibari ile orta ve ileri teknolojili ürün ihracatı 100 milyon doların üzerinde olan iller sıralanmaktadır. Buna göre Gaziantep in orta ve yüksek teknolojili ürün ihracatı 415 milyon dolar seviyesinde gerçekleşmiş ve Gaziantep bu rakam ile 81 il arasında 8. sırada yer almıştır. Bu durum, ilin doğal kaynağa dayalı olmayan bir ihracat yapısı sergilediğini ortaya çıkarmaktadır. Önümüzdeki yıllarda Gaziantep'in ihracat sepetinde orta-yüksek teknolojili ürünlerin payının giderek artması beklenmektedir. İlde üretilen ihracata konu ürünleri esas alan "çeşitlilik" göstergesi, illerin ihracat performansının ölçülmesinde kullanılan göstergelerden bir tanesidir. Tablo 154: İllere Göre Orta ve İleri Teknolojili Mal İhracatı, 2010 Orta ve İleri Teknolojili İl Adı Mal İhracatı (Bin $) İstanbul Bursa Kocaeli Ankara İzmir Sakarya Manisa

167 Gaziantep 415 Konya 413 Adana 393 Eskişehir 309 Kayseri 280 Denizli 252 Tekirdağ 187 Hatay 158 Aydın 123 Antalya 104 Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli, Mayıs 2011 Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından hazırlanan İl İl Dış Ticaret Potansiyeli çalışmasında, illerin rekabetçi bir şekilde ihraç ettiği ürün sayısına göre belirlenen ihracat çeşitlilik performansı hesaplanmış ve Gaziantep çeşitliliği en yüksek 11. il olmuştur. TRC1 Bölgesi'nin diğer iki iline bakıldığında, Adıyaman ın çeşitliliği en yüksek 48., Kilis in ise 56. il olduğu görülmektedir. Tablo 155: Gaziantep İhracatta Çeşitlilik Performansı Yıllar Çeşitlilik Sıra Eşdeğer Sektör Sayısı Sıra Eşdeğer Ülke Sayısı Sıra Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli, Mayıs 2011 Tablo 156: Adıyaman İhracatta Çeşitlilik Performansı Yıllar Çeşitlilik Sıra Eşdeğer Sektör Sayısı Sıra Eşdeğer Ülke Sayısı Sıra Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli, Mayıs 2011 Tablo 157: Kilis İhracatta Çeşitlilik Performansı Yıllar Çeşitlilik Sıra Eşdeğer Sektör Sayısı Sıra

168 Eşdeğer Ülke Sayısı Sıra Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli, Mayıs 2011 Söz konusu çalışmanın bir diğer performans göstergesi olan ve bir ürünün kaç ilin ihracat sepetinde bulunduğuna bağlı olarak değişen sıradanlık değerine göre, 81 ilin sıralaması yapıldığında Gaziantep 15., Adıyaman 63. ve Kilis 67. sırada yer almıştır. Tablo 158: İhracatta Sıradanlık Durumu Sıradanlık Sıra Gaziantep 6,9 15 Adıyaman Kilis 11,24 67 Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli, Mayıs 2011 Gelişmiş ülkelerin ihracat sepetlerinde yer alan ürünleri ihraç eden iller, sofistikasyonu yüksek illerdir. Bu tanım doğrultusunda, Gaziantep 9,6 değeri ile 81 il arasında 47., Adıyaman 10,71 değeri ile 2. ve Kilis ise 9,82 değeri ile 22. sırada yer almıştır. Tablo 159: İhracatta Sofistikasyon Durumu Sofistikasyon Sıra Gaziantep 9,6 47 Adıyaman 10,71 2 Kilis 9,82 22 Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli, Mayıs 2011 Tablo 160, TRC1 Bölgesi illerinin, pazar payı değişim unsurları olan rekabet gücü etkisi, adaptasyon etkisi ve yapısal etki değerlerini ve ülke sıralamalarını içermektedir yılları arasında, illerin mevcut ihracat pazarlarındaki paylarını artırıp arttırmadığını gösteren rekabet gücü etkisine göre, Gaziantep ülke genelinde 5. sırada yer alarak oldukça başarılı bir performans sergilerken, Adıyaman 42. ve Kilis 71. sırada yer almıştır. İllerin dünyadaki talep değişimlerine ne derece uyum sağladığını gösteren adaptasyon etkisi değerlerine bakıldığında, yılları arası Gaziantep 81 il arasında son sırada yer almıştır. Adıyaman ili adaptasyon etkisi bakımından 56., Kilis ise 54. sırada yer alarak bölge genelinde en iyi performansı gösteren il olmuştur. İllerin mevcut pazarının küçülmesinden ya da büyümesinden kaynaklanan ihracat değişimlerini ifade eden yapısal etki değerlerine göre, döneminde ülke genelinde Gaziantep 12., Adıyaman 67. ve Kilis 39. olmuştur. Tablo 160: İllere Göre Pazar Payı Değişimin Unsurları (Yüz Binde) Yıllar Rekabet Gücü Adaptasyon Yapısal Gaziantep ,8-3,4 0, ,8-0,7 0, ,3 0,5 1,8 Adıyaman ,04-0,02-0,01 149

169 Kilis ,08 0 0, ,04-0,01 0, ,03 0,03 0,01 Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli, Mayıs 2011 Tablo 161: İllere Göre Pazar Payı Değişimin Unsurları (Ülke İçindeki Sırası) Yıllar Rekabet Gücü Adaptasyon Yapısal Gaziantep Adıyaman Kilis Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli, Mayıs 2011 Tamamlayıcılık ve Benzerlik Göstergeleri T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından hazırlanan İl İl Dış Ticaret Potansiyeli raporuna göre, ihracat yapısı açısından Gaziantep'e benzer iller Adana ve Mersin olarak belirlenmiştir. Ülkede ihracat yapısı açısından Adıyaman iline benzer iller Van ve Kahramanmaraş olarak belirlenmiş olup, Kilis için ise benzer iller Burdur, Çanakkale ve Şanlıurfa illeri olmuştur. Gaziantep'in ihracat deseni ile en çok örtüşen ithalat desenine sahip olan tamamlayıcı ülkeler Vietnam, Fas, Romanya, Mısır ve Bulgaristan olarak tespit edilmiştir. İthalat yapısı açısından Adıyaman'ı en tanımlayıcı ülkeler İspanya, Avusturya, Danimarka, Hong Kong ve İngiltere olurken, Kilis'i en fazla tamamlayan ülkeler İsrail, BAE, Romanya, Vietnam ve Fas olarak belirlenmiştir. İllerin nitelikli sıçrama kabiliyeti değerlerine bakıldığında, TRC1 Bölgesi'nde en yüksek sıçrama kabiliyetinin 13,6 ile Gaziantep'te olduğu görülmektedir. Bu değer Gaziantep'i 81 il arasında 13. sıraya taşımıştır. Adıyaman ilinde aynı değer 12,64 olarak hesaplanmış ve il ülke genelinde 48. sıraya yerleşmiştir. Kilis ilinin ise sıçrama kabiliyeti değeri 12,41 olmuş ve il ülke genelinde 56. sırada yer almıştır. Tablo 162: İllere Göre Nitelikli Sıçrama Kabiliyeti İller Nitelikli Sıçrama Kabiliyeti Sıra Gaziantep 13,60 13 Adıyaman 12,64 48 Kilis 12,41 56 Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli, Mayıs 2011 Gelişmesi Muhtemel Sektörler 150

170 İl İl Dış Ticaret Potansiyeli çalışmasında Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illeri için gelişmesi muhtemel sektörler ve ortaya çıkma potansiyeli olan sektörler Tablo 163 te verilmiştir. Tablo 163: Gelişmesi Muhtemel Sektörler Gelişme Potansiyeli Olan Sektörler Gaziantep Plastikten diğer eşyalar İnşaat ve iş makineleri Adıyaman Kilis Gaziantep Adıyaman Kilis Tişört, fanila, atlet, külotlu çorap, gömlek vs. giyim eşyası (örme) Yatak çarşafları, masa örtüleri, bezler ve örtüler Diğer silahlar, har mühimmatı ve benzeri aksamı, parçası Kadın/kız çocuk için gecelik ve pijama Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden yer kaplamaları Sentetik İplik, monofil, şeritlerle dokumalar Elektrikli olmayan yemek pişirme ocakları, soba vb. Ortaya Çıkma Potansiyeli Olan Sektörler Seramikte sofra ve mutfak eşyası, diğer ev ve tuvalet eşyası Sert kabuklu meyveler Ağaçtan aletler, alet sapları, süpürge, fırça sapları, kalıplar, askılar Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli, Mayıs 2011 Demir ve çelikten inşaat aksamı, prefabrik yapılar Diğer devamsız sentetik liften dokumalar Deri ve köseleden diğer eşya Taşkömürü, linyit ve turbdan elde edilen kok, somikok, karni kömürü Eşya taşıma ambalajı için plastik mamulleri, tıpa, kapak, kapsül Alet tutucu, otomatik açılan pafta kafaları, makinelere ait taksim edici tertibat İthalat TRC1 Bölgesi, sanayi altyapısı ve üretim kapasitesiyle sadece Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde değil ülke genelinde de ön sıralarda yer almaktadır yılı itibarıyla TRC1 Bölgesi, ülkenin gerçekleştirmiş olduğu toplam ithalattan %2,67 pay almıştır. Bölgenin gerçekleştirdiği ithalat tutarı, bölge sanayinin sahip olduğu üretim kabiliyetini destekler niteliktedir. Nitekim TRC1 Bölgesi 2013 yılında 6,7 milyar dolar tutarında ithalat gerçekleştirerek 26 Düzey 2 Bölge arasında 7. sırada yer almıştır yılında bölgede ihracatın ithalatı karşılama oranı %93,3 tür. Gaziantep, 2013 yılı itibarıyla ihracatta olduğu gibi ithalatta da 81 il arasında 6. sıraya yerleşmiştir yılında Adıyaman ve Kilis illerinin ithalat değerlerinde bir önceki yıla göre sert düşüş kaydedilmiştir. Söz konusu düşüş, Adıyaman'ın en önemli ihraç kalemi olan pamuk ithalatının bir önceki seneye göre %81 azalması ve bölge genelinde en çok Kilis'i etkileyen Suriye krizi ile sebeplendirilebilir. Tablo 164: TRC1 Bölgesi'nin Yıllara Göre İthalatı (Bin $) Yıllar Gaziantep Adıyaman Kilis TRC , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,68 151

171 , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,99 Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi, yılları arasında gerçekleştirmiş olduğu ithalat tutarını %887 gibi büyük bir oranda artırmış ve 2013 senesinde 6,7 milyar dolar tutarına ulaşmıştır. Yıllar itibariyle artış eğilimi incelendiğinde, küresel mali krizin etkisiyle yalnızca 2009 yılında bir önceki yıla göre düşüş yaşandığı görülmektedir TRC1 Şekil 58: TRC1 Bölgesi'nin Yıllara Göre İthalatı Kaynak: TÜİK Tablo 165, TRC1 Bölgesi illerinin, Türkiye'nin 81 ili arasında ithalat rakamları açısından sırasını göstermektedir. İthalat rakamları, ülke genelinde ihracat tutarlarına paralellik göstermektedir. Türkiye nin 2013 yılı toplam ithalatı bir önceki yıla göre %6,39 oranında artmıştır. Gaziantep %31,7'lik artış oranıyla, en çok ithalat yapan ilk on il arasında ithalatını en fazla artıran il konumuna gelmiştir. Adıyaman'da ise 2013 yılı ithalatı önceki yıla göre %2,12 oranında artış sergilemiştir. Kilis ilinde, önceki yıla göre ithalat %49 oranında düşmüştür. Tablo 165: En Fazla İthalat Yapan 10 İl Arasında TRC1 Bölgesi İllerinin Yeri Değişim* Türkiye'nin İthalatından Sıra İl 2013 Yılı İthalatı ($) (%) Aldığı Pay (%) 1 İstanbul ,21 54,28 2 Kocaeli ,84 4,93 3 Ankara ,92 4,25 4 Bursa ,50 4,24 5 İzmir ,72 4,23 6 Gaziantep ,74 2,65 7 Hatay ,93 1,56 8 Manisa ,40 1,29 9 Adana ,82 1,09 10 Denizli ,87 0,93 54 Adıyaman ,12 0,01 152

172 63 Kilis ,03 0,01 Türkiye Toplam ,39 Kaynak: TÜİK *2012 yılına göre değişim oranı Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinin TRC1 Bölgesi ithalatından aldıkları paylar Şekil 60 da gösterilmiştir. Buna göre Gaziantep, %99,1'lik pay ile bölge ithalatının neredeyse tamamını gerçekleştiren il konumundadır. Adıyaman, bölge ithalatından %0,54'lük pay alırken, Kilis %0,37'lik pay ile son sırada yer almaktadır. Adıyaman %0.54 TRC1 İthalatı Kilis %0.37 Gaziantep Gaziantep %99,1 Adıyaman Kilis Şekil 59: İllerinTRC1 Bölgesi İthalatından Aldığı Pay, 2013 Kaynak: TÜİK Fasıllara Göre İthalat Rakamları Gaziantep Gaziantep'in yıllar itibarıyla ithalat rakamları incelendiğinde, ithalat tutarındaki artış trendinin bölge geneli ile birebir örtüştüğü görülmektedir Gaziantep Şekil 60: Gaziantep Yıllara Göre İthalat Kaynak: TÜİK Tablo 166, Gaziantep'in 2013 yılında ithal etmiş olduğu ilk 20 faslı içermektedir. En fazla ithal edilen kalem 1,85 milyar dolarlık tutar ile Gaziantep sanayinde plastik, kimya, tekstil sektörleri başta olmak üzere, birçok sektöre girdi teşkil eden "plastikler ve mamulleri" olmuştur. Söz 153

173 konusu kalem ilin toplam ithalatının %27,8 'ini oluşturmaktadır. Gaziantep'in en çok ithal ettiği ikinci kalem olan " kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller, inciler, taklit mücevherci eşyası, metal paralar " toplam ithalattan %14,97 pay almaktadır. " Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler, bunların aksam ve parçaları " en çok ithal edilen üçüncü kalem olurken toplam ithalattan %13,14 pay almıştır. Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar, yemeklik katı yağlar, hayvansal ve bitkisel mumlar listede dördüncü sıradadır. Gaziantep'in köklü sektörlerinden iplik sektörüne girdi teşkil eden "sentetik ve suni devamsız lifler" toplam ithalattan %6,18 pay almış ve beşinci sıraya yerleşmiştir. "Hububat" kalemi 332 milyon dolar tutarı ile toplam ithalattan %5 pay alarak en çok ithal edilen altıncı kalem olmuştur. İlk 20 kalem içerisinde ithalat tutarı bir önceki yıla göre en çok artan kalem, %51264'lük artışla "Kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller, inciler, taklit mücevherci eşyası, metal paralar olmuştur. İthalatı en çok azalan kalem ise %21,53 azalış ile "Yenilen meyveler ve yenilen sert kabuklu meyveler " kalemi olmuştur. Plastikler ve mamulleri Kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller, inciler, taklit mücevherci eşyası, metal paralar Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler, bunların aksam ve parçaları Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar, yemeklik katı yağlar, hayvansal ve bitkisel mumlar Sentetik ve suni devamsız lifler Şekil 61: En Çok İthal Edilen İlk Beş Faslın Toplam İthalattan Aldığı Pay,2013 Kaynak: TÜİK Tablo 166:Gaziantep Tarafından En Çok İthal Edilen İlk 20 Fasıl Fasıl Fasıl Adı Değişim (%) 2013 Payı (%) 39 Plastikler ve mamulleri ,54 27,80 71 Kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller, inciler, taklit mücevherci eşyası, metal paralar 84 Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler, bunların aksam ve parçaları 15 Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar, yemeklik katı yağlar, hayvansal ve bitkisel mumlar ,73 14, ,57 13, ,54 8,76 55 Sentetik ve suni devamsız lifler ,68 6,18 10 Hububat ,31 5,00 154

174 52 Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat 23 Gıda sanayiinin kalıntı ve döküntüleri, hayvanlar için hazırlanmış kaba yemler 53 Dokumaya elverişli diğer bitkisel lifler, kağıt ipliği ve kağıt ipliğinden 54 Sentetik ve suni filamentler, şeritler ve benzeri sentetik ve suni dokumaya elverişli maddeler ,09 3, ,34 2, ,10 2, ,61 1,85 29 Organik kimyasal ürünler ,45 1,69 12 Yağlı tohum ve meyvalar, muhtelif ,55 1,56 tane, tohum ve meyvalar,sanayiide ve tıpta kullanılan bitkiler, saman ve kaba yem 27 Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve ,52 1,54 bunların damıtılmasından elde edilen ürünler, bitümenli maddeler, mineral mumlar 44 Ağaç ve ahşap eşya, odun kömürü ,90 1,11 7 Yenilen sebzeler ve bazı kök ve yumrular 32 Debagatte ve boyacılıkta kullanılan hülasalar, tanenler, boyalar, pigmentler,vb, vernikler, vb, macunlar, mürekkepler 85 Elektrikli makina ve cihazlar, ses kaydetme-verme, televizyon görüntüses kaydetme-verme cihazları,aksamparça-aksesuarı 8 Yenilen meyvalar ve yenilen sert kabuklu meyvalar ,04 0, ,32 0, ,62 0, ,53 0,62 47 Odun veya diğer lifli selülozik ,06 0,54 maddelerin hamurları, geri kazanılmış kağıt veya karton (döküntü, kırpıntı ve hurdalar) 87 Motorlu kara taşıtları, traktörler, ,68 0,45 bisikletler, motosikletler ve diğer kara taşıtları, bunların aksam, parça, aksesuarı Toplam Kaynak: TÜİK *İllere Göre Dış Ticaret Verileri, HS2 Sınıflaması Adıyaman Adıyaman'ın yıllar itibarıyla ithalat tutarları incelendiğinde dalgalı bir seyir izlediği görülmektedir yılında ilin gerçekleştirmiş olduğu toplam ithalat, bir önceki yıla göre %2,12 artarak 36,3 milyon dolar seviyesine gelmiştir. 155

175 Adıyaman Şekil 62: Adıyaman Yıllara Göre İthalat Kaynak: TÜİK Tablo 167, Adıyaman ilinin 2013 yılında ithal etmiş olduğu ilk 20 faslı içermektedir. Buna göre, en fazla ithal edilen kalem 19,2 milyon dolarlık tutar ile "pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat" kalemi olmuştur. Bu durum Adıyaman iplik sektörünün hammadde olarak yerli pamuğun yanında ithal pamuk elyafı da kullandığını göstermektedir. Pamuk kalemi ilin 2012 toplam ithalat tutarından %26,8 pay almıştır. Adıyaman'ın en çok ithal ettiği ikinci kalem olan "kazanlar, makineler, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler; bunların aksam ve parçaları" toplam ithalattan %10,53 pay almaktadır. Adıyaman sanayinde birçok sektöre girdi teşkil eden "plastikler ve mamulleri" kalemi en çok ithal edilen üçüncü kalem olurken, toplam ithalattan %4,2 pay almıştır. İplik sektörünün ana girdilerinden olan "sentetik ve suni devamsız lifler" toplam ithalattan %3,19 pay almış ve dördüncü sıraya yerleşmiştir. "Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve bunların damıtılmasından elde edilen ürünler; bitümenli maddeler; mineral mumlar" kalemi, toplam ithalattan %3,99 pay alarak en çok ithal edilen beşinci kalem olmuştur. İlk 20 kalem içerisinde ithalat tutarı bir önceki yıla göre en çok artan kalem "elektrikli makina ve cihazlar, ses kaydetme-verme, televizyon görüntü-ses kaydetme-verme cihazları, aksam-parçaaksesuarı ılık ürünleri" olurken, ithalatı en çok azalan kalem ise %100 azalış ile "canlı hayvanlar ve sentetik ve suni filamentler, şeritler ve benzeri sentetik ve suni dokumaya elverişli maddeler kalemi olmuştur. 156

176 Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler, bunların aksam ve parçaları Plastikler ve mamulleri Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve bunların damıtılmasından elde edilen ürünler, bitümenli maddeler, mineral mumlar Sentetik ve suni devamsız lifler Şekil 63: En Çok İthal Edilen İlk Beş Faslın Toplam İthalattan Aldığı Pay,2013 Kaynak: TÜİK Tablo 167: Adıyaman Tarafından En Çok İthal Edilen İlk 20 Fasıl Kod Fasıl Adı* Değişim (%) 52 Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat 84 Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler, bunların aksam ve parçaları 2013 Payı (%) ,39 52, ,58 10,53 39 Plastikler ve mamulleri ,10 4,20 55 Sentetik ve suni devamsız lifler ,14 3,19 27 Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve ,77 3,99 bunların damıtılmasından elde edilen ürünler, bitümenli maddeler, mineral mumlar 1 Canlı hayvanlar ,00 0,00 87 Motorlu kara taşıtları, traktörler, ,33 3,09 bisikletler, motosikletler ve diğer kara taşıtları, bunların aksam, parça, aksesuarı 7 Yenilen sebzeler ve bazı kök ve ,02 2,68 yumrular 69 Seramik mamulleri ,05 1,18 38 Muhtelif kimyasal maddeler (biodizel, ,35 1,03 yangın söndürme maddeleri, dezenfektanlar, haşarat öldürücüler, vb.) 40 Kauçuk ve kauçuktan eşya ,55 0,29 54 Sentetik ve suni filamentler, şeritler ve benzeri sentetik ve suni dokumaya elverişli maddeler ,00 0,00 157

177 32 Debagatte ve boyacılıkta kullanılan hülasalar, tanenler, boyalar, pigmentler,vb, vernikler, vb, macunlar, mürekkepler 12 Yağlı tohum ve meyvalar, muhtelif tane, tohum ve meyvalar,sanayiide ve tıpta kullanılan bitkiler, saman ve kaba yem 85 Elektrikli makina ve cihazlar, ses kaydetme-verme, televizyon görüntüses kaydetme-verme cihazları,aksamparça-aksesuarı 90 Optik, fotoğraf, sinema, ölçü, kontrol, ayar, tıbbi, cerrahi alet ve cihazlar, bunların aksam, parça ve aksesuarı ,87 0, ,13 2, ,69 4, ,49 0,97 70 Cam ve cam eşya ,45 0,47 60 Örme eşya ,49 0,85 30 Eczacılık ürünleri ,31 0,40 63 Dokunabilir maddelerden hazır eşya, takımlar, kullanılmış giyim ve dokunmuş diğer eşya, paçavralar Toplam Kaynak: TÜİK *İllere Göre Dış Ticaret Verileri, HS2 Sınıflaması ,10 0,07 Kilis Kilis ilinin yıllar itibarıyla ithalat rakamları dalgalı bir seyir izlemekle birlikte 2011 yılından itibaren sert bir düşüş yaşadığı görülmektedir. Bu durum, ilin tüm ekonomik dengelerini olumsuz yönde etkileyen Suriye krizi ile ilişkilendirilebilir yılında Kilis'in ithalat değeri 16,5 milyon dolar, 2013 yılında 24,6 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir Kilis Şekil 64: Kilis Yıllara Göre İthalat Kaynak: TÜİK Tablo 168, Kilis ilinin 2013 yılında ithal etmiş olduğu ilk 20 faslı içermektedir. Buna göre, en fazla ithal edilen kalem 7,27 milyon dolarlık tutar ile ilin geleneksel sektörlerinden kuyumculuk sektörüne girdi teşkil eden "kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller, inciler, taklit 158

178 mücevherci eşyası, metal paralar kalemi olmuştur. Bir önceki yıla göre ithalat tutarı %11,9 oranında artan söz konusu kalem, ilin toplam ithalatından %29,5 pay almaktadır. Kilis ilinin en çok ithal ettiği ikinci kalem olan "pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat toplam ithalattan %22,1 pay almakla birlikte bu kalemin ithalatı 2012 yılına göre %92 oranında artmıştır. İlin en çok ithal ettiği üçüncü kalem "cam ve cam eşya" olurken, bu kalem toplamdan %10,7 pay almıştır. "Örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarı" kalemi en çok ithal edilen dördüncü kalem olurken toplam ithalattan %7,3 pay almıştır. Ağaç ve ahşap eşya, odun kömürü kalemi, toplam ithalattan %5 pay alarak en çok ithal edilen beşinci kalem olmuştur. İlk 20 kalem içerisinde ithalat tutarı bir önceki yıla göre en çok artan kalem "ağaç ve ahşap eşya, odun kömürü " olurken, ithalatı en çok azalan kalem ise %100 azalış ile " Ayakkabılar, getrler, tozluklar ve benzeri eşya, bunların aksamı, Örme eşya ve Dokunabilir maddelerden hazır eşya, takımlar, kullanılmış giyim ve dokunmuş diğer eşya, paçavralar kalemleri olmuştur Kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller, inciler, taklit mücevherci eşyası, metal paralar Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat Cam ve cam eşya Örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarı Ağaç ve ahşap eşya, odun kömürü Şekil 65: En Çok İthal Edilen İlk Beş Faslın Toplam İthalattan Aldığı Pay, 2012 Kaynak: TÜİK Tablo 168: Kilis Tarafından En Çok İthal Edilen İlk 20 Fasıl Kod Fasıl Adı* Değişim (%) 71 Kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller, inciler, taklit mücevherci eşyası, metal paralar 2013 Payı (%) ,97 29,53 52 Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu ,10 22,10 mensucat 62 Örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarı ,61 7,31 70 Cam ve cam eşya ,81 10,70 39 Plastikler ve mamulleri ,59 3,19 84 Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler, bunların aksam ve parçaları ,30 1,75 159

179 61 Örme giyim eşyası ve aksesuarı ,94 1,48 87 Motorlu kara taşıtları, traktörler, bisikletler, motosikletler ve diğer kara taşıtları, bunların aksam, parça, aksesuarı 64 Ayakkabılar, getrler, tozluklar ve benzeri eşya, bunların aksamı ,55 2, ,00 0,00 44 Ağaç ve ahşap eşya, odun kömürü ,21 5,03 59 Emdirilmiş, sıvanmış, kaplanmış veya lamine edilmiş dokunabilir mensucat, dokunabilir maddelerden teknik eşya 41 Ham postlar, deriler (kürkler hariç) ve köseleler 63 Dokunabilir maddelerden hazır eşya, takımlar, kullanılmış giyim ve dokunmuş diğer eşya, paçavralar 94 Mobilyalar, yatak takımları, aydınlatma cihazları, reklam lambaları, ışıklı tabelalar vb, prefabrik yapılar ,11 1, ,84 0, ,00 0, ,08 0,14 1 Canlı hayvanlar ,03 0,20 85 Elektrikli makina ve cihazlar, ses ,46 0,40 kaydetme-verme, televizyon görüntü-ses kaydetme-verme cihazları,aksam-parçaaksesuarı 60 Örme eşya ,00 0,00 91 Saatler ve bunların aksam ve parçaları ,40 0,53 48 Kağıt ve karton, kağıt hamurundan, kağıttan veya kartondan eşya ,24 0,02 73 Demir veya çelikten eşya ,05 0,11 Toplam Kaynak: TÜİK *İllere Göre Dış Ticaret Verileri, HS2 Sınıflaması Ülkelere Göre İthalat Gaziantep'in 2013 yılındaki başlıca ithalat partnerleri Tablo 169 da verilmiştir. Gaziantep'in en önemli ithalat partneri olan Suudi Arabistan'dan, 2013 yılında 771,7 milyon dolar tutarında ithalat gerçekleştirilmiş olup bir önceki yıla göre %7,5 oranında azalmıştır. İlin en fazla ithalat gerçekleştirdiği ikinci ülke İsviçre ile gerçekleştirilen ithalat bir önceki yıla göre %94 oranında artmıştır yılında Rusya Federasyonu, Ukrayna ve Belçika ve Hindistan ülkelerinden gerçekleştirilen ithalat tutarlarında ise 2012 yılına oranla düşüş yaşanmıştır. Tablo 169: Gaziantep'in Başlıca İthalat Partnerleri, 2013 Ülke 2013 ($) Değişim* (%) Gaziantep'in Toplam İthalatından Aldığı Pay (%) Suudi Arabistan ,50 10,78 İsviçre ,46 9,02 BAE ,77 7,22 Almanya ,66 7,21 Çin ,61 6,18 160

180 ABD ,47 6,18 Rusya Federasyonu ,84 5,97 Ukrayna ,38 3,86 Belçika ,33 2,92 Hindistan ,73 2,86 Kaynak: TÜİK *2012yılına göre değişim oranı Adıyaman'ın 2013 yılındaki başlıca ithalat partnerleri Tablo 170 te verilmiştir. 15,2 milyon dolarlık ithalat tutarıyla ilin en önemli ithalat partneri konumundaki ABD'den gerçekleştirilen ithalat bir önceki yıla göre %50,9 oranında artmıştır. İlin ithalatında %11,36 oranla ikinci sırada yer alan Çin ile gerçekleştirilen ithalat ise %76 oranında azalmıştır. Almanya, Hindistan ve İngiltere ile yapılan ithalat tutarları da bir önceki yıla göre azalış göstermiştir. Tablo 170: Adıyaman'ın Başlıca İthalat Partnerleri, 2013 Ülke 2013 Değişim (%) Adıyaman'ın Toplam İthalatından Aldığı Pay (%) ABD ,95 42,03 Çin ,77 11,36 Rusya Federasyonu ,91 6,88 Almanya ,73 5,32 Hindistan ,49 5,05 Brezilya ,24 3,66 Türkmenistan ,00 3,19 Yunanistan ,00 2,78 İngiltere ,77 2,10 Kırgızistan ,60 1,51 Kaynak: TÜİK Tablo 171, Kilis'in 2013 yılındaki başlıca ithalat partnerlerini göstermektedir. İlin en önemli ithalat partneri 7,27 milyon dolar tutarında ithalat ile Irak olurken, bu değer il toplamının %29,5'ini oluşturmaktadır. Bu ülkeden gerçekleştirilen ithalat bir önceki yıla göre %17,27 oranında artmıştır. İlin ithalatında ikinci sırada bulunan Suriye ile yapılan ithalatta ise bir önceki yıla göre %555 oranında artış yaşanmıştır. Bunun yanında, ABD ve Vietnam ülkelerinden yapılan ithalat değerleri de bir önceki seneye oranla düşmüştür. Rusya Federasyonu ve Türkmenistan ülkeleriyle ise bir önceki sene ithalat gerçekleştirilmemiştir. Tablo 171: Kilis'in Başlıca İthalat Partnerleri, 2013 Ülke 2013 Değişim (%) Irak ,45 29,53 Suriye ,67 13,98 Çin ,84 12,86 Rusya Federasyonu ,66 Endonezya ,52 9,28 Küba ,77 5,71 ABD ,65 3,83 Türkmenistan ,07 Ukrayna ,63 2,98 Vietnam ,48 29,53 Kaynak: TÜİK Kilis'in Toplam İthalatından Aldığı Pay (%) 161

181 Harita 33: TRC1 Bölgesi İthalatında Öne Çıkan Ülkeler Kaynak: TÜİK verilerine dayanarak hazırlanmıştır LOJİSTİK Tarihsel gelişim içinde lojistik, sanayi devriminin gerçekleşmesi ve küreselleşmenin gündemi işgal etmesine kadar sadece askeri alanda sınırlı kalırken, sanayi devrimi lojistiğin ortaya çıkmasında bir dönüm noktası olarak göze çarpmaktadır. Lojistik, 21. yüzyılda amaca ulaşmak için tüm organizasyonu ve kaynakları en uyumlu şekilde hareket ettirebilme yeteneği olarak tanımlanmaktadır. Bu çerçevede satın alma, nakliye (kara, hava, deniz, demiryolu), gümrük, sigorta, depolama, tedarikçi sipariş izleme, talep tahminleri, lojistik bilgi sistemi, yedek parça desteği, dağıtım, iade işlemleri, üretime malzeme verme, katma değerli işlemler, rota planlaması ve araç optimizasyonu ile sevkiyat (yükleme ve varış zamanı planlama) gibi çok çeşitli faaliyetler günümüzde, lojistik sektörü kapsamında yer almaktadır. Dünya üzerindeki gelişmiş ülkelerin tamamının entegre olduğu lojistik sektörünün, Türkiye de lı yıllar arasında kara, hava, deniz, demiryolu ve kombine taşımacılık alanlarındaki yatırımlarla altyapısı oluşturmuştur. Türkiye'de dünyadaki benzer uygulamalara paralel biçimde hizmetlerini çeşitlendiren ve uzmanlaştıran lojistik sektörü, 2000'li yılların başına gelindiğinde dinamik bir sektör haline gelmiştir. Özellikle son yıllarda uluslararası pazarda çok ciddi bir gelişme gösteren lojistik sektörü ile ilgili yansımalar, ülke ekonomisinde de etkisini göstermiş olup lojistik hizmet faaliyetlerinin zamanla arttığı gözlenmektedir. TRC1 Bölgesi nin de sahip olduğu yerel dinamikler ve stratejik konum dolayısıyla hem ülke hem de dünya pazarında lojistik sektörüne ilişkin oldukça önemli bir yere sahip olduğu bilinmektedir. 162

182 Tablo 172 ve Tablo X'te de görüldüğü üzere 2014 yılı Dünya Bankası Lojistik Performans İndeksi sıralamasında Türkiye 30. sırada yer almaktadır. Ülke bu sıralamada en iyi performansını 2012 yılında göstermiş olup 27. sırada yer alırken 2007 yılında bu sıralamada 34., 2010 yılında ise 39. olduğu dikkati çekmektedir Tablo 172: Lojistik Performans İndeksi Dünya Sıralaması, 2014 Sıralama Ülke Puan Sıralama Ülke Puan 1 Almanya 4,12 16 Avustralya 3,81 2 Hollanda 4,05 17 Danimarka 3,78 3 Belçika 4,04 18 İspanya 3,72 4 İngiltere 4,01 19 Tayvan, Çin 3,72 5 Singapur 4,00 20 İtalya 3,69 6 İsveç 3,96 21 Güney Kore 3,67 7 Norveç 3,96 22 Avusturya 3,65 8 Lüksemburg 3,95 23 Yeni Zelanda 3,64 9 ABD 3,92 24 Finlandiya 3,62 10 Japonya 3,91 25 Malezya 3,59 11 İrlanda 3,87 26 Portekiz 3,56 12 Kanada 3,86 27 Birleşik Arap Emirlikleri 3,54 13 Fransa 3,85 28 Çin 3,53 14 İsviçre 3,84 29 Katar 3,52 15 Hong Kong SAR, Çin 3,83 30 Türkiye 3,50 Kaynak: Dünya Bankası Tablo 173: Türkiye Lojistik Performans İndeksi ( ) Yıl Sıralama Puan 3,15 3,22 3,51 3,50 Kaynak: Dünya Bankası Lojistik Merkez ve Lojistik Köy Dünya lojistik hareketlerinin artması, buna bağlı olarak yapılan çalışmalarda bir takım farklılıklar ortaya çıkarmaktadır. Bu farklılıklar, hem ulusal ve hem de uluslararası lojistik zincirinin gerçekleşmesinde etkili olmuş; kombine taşımacılık, depo ve stok yönetimi, gümrük ve sigorta yönetimi gibi disiplinlerin doğmasına sebep olmuş ve bu hizmetlerin mümkün olduğunca kaliteli, hızlı, birbirine entegre ve en az maliyetle gerçekleşmesi gerektiği görülmüştür. Bu amaçlar doğrultusunda oluşan tüm lojistik faaliyetler, lojistik merkezleri gündeme getirmiştir. Temelde lojistik merkezlerin ana amaçları; lojistik zincirinin, yük taşıma araçlarının, depo kullanımının ve iş gücünün optimizasyonu ile taşıma ve personel maliyetlerinin minimizasyonudur. Lojistik merkezler, hem ekonomik açıdan bölgenin kalkınmasını sağlamakta hem de çevreye karşı daha duyarlı faaliyetlerde bulunmaktadır. Lojistik merkezlerin etkin olabilmeleri için büyük ve önemli üretim merkezlerine (sanayi bölgeleri, iş merkezleri vs.) 163

183 şehirlere, demiryolu ve karayolu hatlarına limanlara yakın ancak şehir trafiğini doğrudan etkilemeyecek noktalarda kurulması gerekmektedir. Lojistik köyler ise lojistik yapıları ve çok yönlü ulaşım ağlarını içeren lojistik bölgeler olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca, lojistik köy tanımının da lojistik merkez tanımına çok yakın olduğu anlaşılmaktadır. Lojistik merkezler tek ve yansız, yasal ve kurumsal bir yapıda olmaktadır. Lojistik köyler ise tek ama özel ya da halka açık yapılardır. Bu ufak farka rağmen lojistik köy ile lojistik merkez arasındaki birçok amacın aynı olduğu görülmektedir. Lojistik merkezler ve köyler, faaliyetlerini belirli bir merkezden yürüterek dünyanın her yerine ulaşabilme imkanı sağlamaktadır. Bu üsler, teknik ve hukuki altyapısı ile coğrafi konumun elverdiği ölçüde, yerel ölçekten başlayarak bölgesel, ulusal ve küresel boyutta bir cazibe merkezi olabilmektedir. Bu nedenle lojistik köyler kurulurken uzun vadeli bir planın yapılması gereklidir. Türkiye de 2005 yılında gündeme gelmeye başlayan lojistik köyler, 2006 yılında TCDD tarafından oluşturulmaya başlanmış ve özel sektör tarafından da kabul görerek lojistik köy kurma çalışmaları hızlandırılmıştır. TRC1 Bölgesi, TCDD tarafından belirlenmiş olan 16 lojistik merkezden biri olmamasına rağmen, TR62 (Adana-Mersin) Bölgesi nde yer alan Mersin (Yenice) ve TR63 (Hatay-Kahramanmaraş- Osmaniye) Bölgesi nde yer alan Kahramanmaraş (Türkoğlu) lojistik merkezlerine olan yakınlığı ve bu bölgelerle olan lojistik ilişkileriyle dikkati çekmektedir. Bölgenin merkez ili Gaziantep in, özellikle TR62 ve TR63 Bölgeleri'nde yer alan Mersin ve İskenderun Liman'larına olan yakınlığı ve bu bölgeler ile sağlanan etkin karayolu bağlantısının bulunması, bölge için önemli bir fırsat olarak ön plana çıkmaktadır. Mevcut demiryolu hattı, otoyol bağlantıları, havalimanları, serbest bölgesi, Kara Konteyner İndirme Terminali, Orta Doğu ya açılan kapı olması ve geleneksel İpekyolu'nun bölgeden geçmesi özellikleriyle TRC1 Bölgesi lojistik alt merkez olma potansiyelini ortaya koymaktadır. Harita 34: Türkiye Lojistik Merkezleri, 2014 Kaynak: TCDD 164

184 TRC1 Bölgesi nde Lojistik TRC1 Bölgesi sanayi ve ticaret yapısıyla Türkiye ekonomisinde önemli bir yere sahiptir. Bölgenin sanayileşmede en önemli parametresi bulunduğu coğrafi konumdur. Orta Doğu ülkeleri arasında stratejik bir konumda yer almakta olan bölge, bu avantajlı konumu özellikle dış ticarette kendini hissettirmektedir yılları arasında TRC1 Bölgesi'nin genel dış ticaret performansında arttış görülmektedir yılında yaklaşık 10,802 milyon olan dış ticaret hacmi, 2012 yılı sonunda yaklaşık 12,987 milyon olmaktadır. Bu durum, bölgenin lojistik ve lojistik alt sektörlerinde gerçekleşen faaliyetlerde artış olduğuna işaret etmektedir (Tablo 174). Tablo 174: TRC1 Bölgesi Dış Ticaret İstatistikleri ( ) Yıl İl/Bölge İhracat ($) İthalat ($) Kaynak: TÜİK Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Gaziantep Adıyaman Kilis TRC TRC1 Bölgesi Dış Ticaret Hacmi ($) Lojistik ve Ulaşım Ulaşım, insanların gerçekleştirme ihtiyacı içinde oldukları barınma, iş, eğitim, dinlenme, turizm gibi aktivitelerin farklı mekanlarda gerçekleşme zorunluluğundan kaynaklanmaktadır. Ülkelerin ve bölgelerin kalkınmasında en önemli göstergelerden biri, etkin bir ulaşım altyapısına sahip olmak ve sahip olunan bu altyapıyı en verimli şekilde kullanmaktır. Bir bölgenin erişilebilirliğinin artırılması, daha geniş bir işgücü pazarına erişimi imkanı sağlamakta ve arazi kullanımıyla ilgili kısıtları ortadan kaldırmaktadır. TRC1 Bölgesi altyapı ve ulaşılabilirlik açısından ülkedeki diğer bölgelerle ve özellikle çevre bölgeleriyle karşılaştırıldığında, tarihten bu yana süregelen konumundan dolayı erişilebilirlik durumu açısından iyi durumda olduğu görülmektedir. 165

185 Şekil 66: TRC1 Bölgesi Ulaşım Ağı, 2013 Kaynak: İKA Karayolu Motorlu taşıtlarla yapılan karayolu taşımacılığının yük taşımacılığında genel olarak en çok tercih edilen ulaşım yolu olduğu bilinmektedir. Karayolu taşımacılığı diğer bütün türler arasında en esnek ve erişimi en kolay olan ulaşım türüdür. Altyapı gereksinimleri devletler tarafından yapıldığından, erişim kolaylığı açısından herhangi bir zorluk teşkil etmemektedir. Şekil 67: Güney Doğu Anadolu Sınır Kapıları Haritası, 2013 Kaynak: TRC1 Bölgesi nde, Türkiye ile Suriye yi birbirine bağlayan üç adet sınır kapısı bulunmaktadır. Bu sınır kapılarından Karkamış ve Çobanbey, Gaziantep sınırları içerisinde yer alırken, Öncüpınar Sınır Kapısı Kilis te yer almaktadır (Şekil 68). Ayrıca, Gaziantep, Hatay da yer alan Cilvegözü 166

186 Sınır Kapısı na 214 km, Şanlıurfa daki Akçakale Sınır Kapısı na 203 km, Mardin Nusaybin Sınır Kapısı na 372 km ve Şırnak Habur Sınır Kapısı na 506 km mesafede yer almaktadır. Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından yapılan GAP Bölgesi nin yük hareketlerini ve ağır araç trafiğini inceleyen çalışmaya göre, Şanlıurfa-Gaziantep güzergahı, bölgedeki yük hareketleri bakımından üçüncü sırada yer alırken, Diyarbakır Mardin güzergahının en yoğun güzergâh olduğu görülmektedir (Şekil 69, Tablo 176). Şekil 68: GAP Bölgesi İçindeki Yük Hareketleri (bin ton/yıl), 2011 Kaynak: Lojistik Sektör Analiz Raporu Tablo 175: GAP Bölgesi İçinde Yük ve Ağır Araç Trafiği, 2011 Sıra Ağır Taşıt Sayısına Göre Toplam Taşınan Yüke Göre B - S Taşıt/Yıl B -S Ton/Yıl 1 Diyarbakır-Şanlıurfa Diyarbakır-Mardin Şanlıurfa-Gaziantep Diyarbakır-Şanlıurfa Mardin-Diyarbakır Şanlıurfa-Gaziantep Diyarbakır-Mardin Gaziantep-Şanlıurfa Şanlıurfa-Diyarbakır Mardin-Diyarbakır Gaziantep-Şanlıurfa Şanlıurfa-Diyarbakır Diyarbakır-Gaziantep Batman-Gaziantep Batman-Diyarbakır Batman-Diyarbakır Mardin-Gaziantep Gaziantep-Diyarbakır Diyarbakır-Batman Diyarbakır-Şırnak Kaynak: Lojistik Sektör Analiz Raporu GAP Bölgesi içindeki ağır araç hareketleri incelendiğinde, hem gönderilen hem de alınan yük bakımından TRC1 Bölgesi illerinden Gaziantep GAP Bölgesi illeri içerisinde 1. sırada yer alırken, Adıyaman ın 6. sırada, Kilis in ise 9. sırada olduğu görülmektedir (Tablo 177). Tablo 176: GAP İllerinin Gelen ve Giden Trafik Hacimleri, 2011 Üreten İl Üretene Göre Sıralama Ağır Taşıt/Yıl Üreten İl Ton/Yıl Çeken İl Çekene Göre Sıralama Ağır Taşıt/Yıl Çeken İl Ton/Yıl 1 Gaziantep Gaziantep Gaziantep Gaziantep

187 2 Diyarbakır Diyarbakır Diyarbakır Diyarbakır Şanlıurfa Mardin Şanlıurfa Şanlıurfa Mardin Şanlıurfa Batman Mardin Batman Batman Adıyaman Batman Adıyaman Adıyaman Mardin Adıyaman Şırnak Şırnak Siirt Siirt Siirt Siirt Şırnak Şırnak Kilis Kilis Kilis Kilis Kaynak: Lojistik Sektör Analiz Raporu GAP Bölgesi ile GAP ın en çok yük aldığı ve verdiği 10 il arasındaki yük hareketlerine bakıldığında, alınan ve gönderilen yük sıralamasında Gaziantep in İstanbul ile hem ağır taşıt sayısı hem de toplam taşınan yük miktarı ilişkisi bakımından GAP Bölgesi illeri içerisinde en üst sırada yer aldığı görülmektedir. Ayrıca, Gaziantep in diğer ülke çapındaki önemli merkezler olan Mersin ve Kocaeli ile de taşıt ve yük trafiği bakımından önemli bağlantılara sahip olduğı dikkati çekmektedir (Tablo 178, Tablo 179). Tablo177: GAP Bölgesi ile GAP ın En Çok Yük Aldığı 10 İl Arasındaki Yük Hareketleri,2011 Sıra Ağır Taşıt Sayısına Göre Toplam Taşınan Yüke Göre B - S Taşıt/Yıl B -S Ton/Yıl 1 İstanbul-Gaziantep İstanbul-Gaziantep Diyarbakır-Şanlıurfa Mersin-Gaziantep Şanlıurfa-Gaziantep İstanbul-Şanlıurfa Mardin-Diyarbakır Kocaeli-Gaziantep İstanbul-Şanlıurfa Diyarbakır-Mardin Diyarbakır-Mardin İstanbul-Diyarbakır Şanlıurfa-Diyarbakır Kayseri-Gaziantep Gaziantep-Şanlıurfa Diyarbakır-Şanlıurfa Kocaeli-Diyarbakır Şanlıurfa-Gaziantep İstanbul-Diyarbakır Yalova-Gaziantep Kaynak: Lojistik Sektör Analiz Raporu Tablo 178: GAP Bölgesi ile GAP ın En Çok Yük Gönderdiği 10 İl Arasındaki Yük Hareketleri,2011 Sıra Ağır Taşıt Sayısına Göre Toplam Taşınan Yüke Göre B - S Taşıt/Yıl B -S Ton/Yıl 1 Gaziantep-İstanbul Mardin-İstanbul Diyarbakır-Şanlıurfa Gaziantep-İstanbul Şanlıurfa-Gaziantep Diyarbakır-Mardin Mardin-Diyarbakır Diyarbakır-Şanlıurfa Mardin-İstanbul Şanlıurfa-Adana Diyarbakır-Mardin Şanlıurfa-Gaziantep Şanlıurfa-Diyarbakır Gaziantep-Şanlıurfa Mardin-Hatay Mardin-Diyarbakır Gaziantep-Şanlıurfa Şanlıurfa-Diyarbakır Adıyaman-K.Maraş Diyarbakır-Elazığ Kaynak: Lojistik Sektör Analiz Raporu 168

188 TRC1 Bölgesi merkez ili Gaziantep in, ülke çapındaki üretim ve sanayi merkezleri ile bulunan güçlü taşıt ve yük trafiği, hem kendi bölgesinde hem de ülkede önemli merkezlerden biri olduğunu ve TRC1 Bölgesi nin lojistik sektöründe önemli bir potansiyele sahip olduğunu göstermektedir. Demiryolu Dünya genelinde karayolu ulaşımının doyum noktasına ulaşması ve çevre ile ilgili duyarlılıkların artması, özellikle son 20 yılda demiryolu ulaşımına daha fazla önem verilmesine neden omaktadır. Trafik yoğunluğu, trafik kazaları ve çevre gibi temel sorunların alternatif çözümlerini bünyesinde barındıran tek ulaşım türü demiryoludur. Ayrıca, sürdürülebilir ekonomik büyüme için demiryollarının katkısı da son yıllarda ön plana çıkmaktadır. Yüksek hızlı tren işletmeciliğinin gelişmesi ile birlikte demiryollarının, yolcu taşımacılığında önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir. Buna paralel olarak, büyük hacimli, yüksek yoğunluklu ve düşük değerli yüklerin uzun mesafelerde demiryolu ile taşınmasının özellikle karayolu ve havayolu taşımacılığına göre daha az maliyetle gerçekleştirilmesi sağlanmaktadır. Türkiye de, Cumhuriyet ile birlikte bir atılım dönemine giren demiryollarının, 1950 lerden 2000 li yılların başlarına kadar ihmal edildiği ve demiryollarına gerekli desteğin sağlanmadığı görülmektedir li yıllardan sonra uygulanan karayolu ağırlıklı ulaşım politikaları sonucunda, yılları arasında ülkedeki karayolu uzunluğu %80 artarken, demiryolu uzunluğu sadece %11 oranında artış göstermiştir li yıllara gelindiğinde tekrar demiryolları yatırımlarının artırılması ile 2012 yılı sonu itibarıyla Türkiye, km konvansiyonel hat ve 888 km yüksek hızlı tren hattı olmak üzere toplam km demiryolu hattına sahip olmuştur. TRC1 Bölgesi nde Adıyaman Gölbaşı, Gaziantep Merkez, Başpınar ve İslahiye istasyonlarından vagon ile yurtiçi ve yurtdışı taşımacılık yapılmaktadır. TRC1 Bölgesi nden demiryoluyla; Kapıkule sınır bağlantılı, Bulgaristan ve Bulgaristan üzerinden diğer Avrupa ülkelerine Uzunköprü üzerinden, Yunanistan ve Yunanistan'ın ilerisindeki ülkelere, Kapıköy sınır bağlantılı, İran a ve İran ilerisindeki Orta Asya ülkelerine, İslahiye sınır bağlantısı ile Suriye ye ve Suriye üzerinden Irak a, Nusaybin sınır bağlantısı ile Suriye ve Suriye üzerinden Irak a, Çobanbey sınır bağlantısı ile Suriye ye ve Irak a sınır geçişleri ile doğrudan uluslararası yük taşımacılığı yapılması mümkün olmaktadır. TRC1 Bölgesi istasyonlarının sınır kapılarına olan uzaklığına bakıldığında, bölgeye yakın üç demiryolu sınır kapısı bulunduğu ve bölgenin Hicaz Demiryolu ile güneye ve Narlı Kavşağı ile doğuya açılmaktadır. Tablo179: TRC1 Bölgesi İstasyonların Sınır Kapılarına Uzaklığı (km), 2011 İstasyonlar Kapıkule Uzunköprü İslahiye Nusaybin Çobanbey Kapıköy 169

189 Sınırı Sınırı Sınırı Sınırı Sınırı Sınırı Başpınar Çobanbey Sınırı Gaziantep İslahiye Sınırı Nizip Gölbaşı Kaynak: Uluslararası Nakliyeciler Derneği (UND) TRC1 Bölgesi nden Irak, Suriye ve İran'a başta olmak üzere pek çok ülkeye taşımacılık yapılmaktadır. Ayrıca, bölgede yurtiçi taşıma faaliyetlerinin ithalat, ihracat ve transit taşımacılığa göre daha yüksek olduğu görülmektedir. TRC1 Bölgesi ne çeşitli ülkelerden özellikle hammadde ürünlerinin ithalatının demiryolu ile yapıldığı görülmektedir. TRC1 Bölgesi 2011 yılı karşılaştırmalı hamton-km 18 olarak taşıma verilerine bakıldığında, 2011 yılında bölgede demiryolu ile hamton-km yük taşındığı görülmektedir (Tablo 181). Tablo 180: TRC1 Bölgesi Demiryolu Taşıma Verileri, 2011 TRC1 Bölgesi Bölge Hat Uzunluğu Yük (000) Narlı - Gaziantep 84, Gaziantep - Karkamış Karkamış - Hudut 325, Çobanbey - Karkamış 56,3 - Toplam 557, TCDD 6. Bölge Toplam Türkiye Toplam Kaynak: Uluslararası Nakliyeciler Derneği (UND) TRC1 Bölgesi her ne kadar demiryolu altyapısına sahip olsa da, günümüzde yoğunlaşan lojistik ve ticaret faaliyetlerinin bölgede sistemli bir şekilde gerçekleşmesine olanak sağlayacak yeterlilikte olmadığı görülmektedir. Bu nedenle, bölgede demiryolu yatırımlarına önem verilmesi gerekmektedir. Gaziantep Kara Konteyner İndirme Terminali Gaziantep Kara Konteyner İndirme Terminali, Gaziantep ile Mersin ve İskenderun Limanları arasında hızlı, güvenli ve direkt bir hat oluşturarak ithalat ve ihracatı kolaylaştırmak amacıyla 2003 yılında TCDD tarafından yapılmıştır. Terminal, yük olduğu zaman her gün sefer yapmakta iken yük olmadığı zaman haftada bir sefer yapmaktadır. Ülkede henüz özel tren işletmeciliği yapılmadığından lojistik firmaları, TCDD ile yaptıkları karşılıklı sözleşmeyle taşıma faaliyetlerini yürütebilmektedir. Gaziantep Kara Konteyner Terminali nde, gerek vagon gerekse de konteyner gibi taşıma ünitelerinin demiryoluna 18Lokomotiflerin ağırlığı hariç, vagonların daraları da dahil olmak üzere bir tren tonunun bir kilometre mesafeye taşınmasıyla ifade edilen hizmet ölçü birimidir. 170

190 aktarımında bazı sorunlar meydana gelmekte ve lojistik firmaların beklentilerini karşılamada sorunların yaşandığı görülmektedir. TRC1 Bölgesi üretim merkezi olan Gaziantep ten Mersin ve İskenderun Limanları na yılda yaklaşık en az ton ithalat ve ihracat yapıldığı dikkate alındığında, özellikle temin süreleri önem arz etmektedir. Yurtiçinde her bölgeye sefer ihtiyacının karşılanamaması, elleçleme ve taşıma fiyatlarının yüksek olması karşılaşılan sorunlar olarak ön plana çıkmaktadır. Çobanbey Demiryolu Sınır Kapısı TRC1 Bölgesi nden Suriye ve Irak a yapılan lojistik operasyonlarda demiryolu taşımacılığının geliştirilmesi konusunda çalışmalar yürütülmektedir. Bu kapsamda ülkede Irak a yük treni seferleri başlatılmış, bu yöne yapılan taşımalara önemli teşvikler sağlanmıştır. Suriye ye ağırlıklı olarak İslahiye/Meydan-ı Ekbez Demiryolu Sınır Kapısı kullanılarak yılda ton yük taşıması ve yolcu taşıması yapılmaktadır. Yetersiz kalan mevcut demiryolu sınır kapasitesi genişletilerek, Çobanbey Sınır Kapısı'nın açılmasıyla TRC1 Bölgesi nden Orta Doğu ya yapılan ihracat ağırlıklı yük taşıma faaliyetleri daha kısa sürede gerçekleştirilmektedir. Çobanbey Kapısı ile Suriye ve Orta Doğu ya yılda ton ilave yük taşınması ayrıca Orta Doğu ya demiryolu ihracat kapasitesinin %125 oranında arttırılması hedeflenmektedir (UND, 2011). Ancak, Suriye krizinin ortaya çıkmasıyla söz konusu sınır kapısındaki yük hareketliliği durdurulmuştur. TRC1 Bölgesi Demiryolu Ulaşım Projeleri İstanbul-Konya Yüksek Hızlı Demiryolu Hattı'nın devamlılığını sağlayacak olan Konya-Adana- Gaziantep-Halep demiryolu hattı Ulaştırma Bakanlığı tarafından yapılmaktadır. Ayrıca, Toprakkale-Kilis-Çobanbey-Nusaybin-Silopi-Habur Demiryolu Projesi nin yapımı ve işletilmesi de planlanmaktadır. GAP Eylem Planı'nda yer alan Başpınar Lojistik Köyü Düzenlemesi Projesi, Gaziantep'te intermodal taşımacılığın gerçekleştirilebilmesi için farklı taşıma modlarını bir araya getirecek tesislere olan ihtiyacı karşılamak amacıyla yapılması planlanmaktadır. Ayrıca, bölgede yük tesislerinin kent dışına taşınması projesi ile yük hizmetlerinde kalitenin arttırılmasının sağlanması için kent içerisinde kalan tüm yük merkezlerinin şehir dışına çıkarılması hedeflenmektedir. Havayolu Havayolu taşımacılığı, terminalli ulaştırma sistemleri (demiryolu, denizyolu ve havayolu) içerisinde terminaller arası yolculuk sürelerinin en kısa olduğu tür olarak bilinmektedir. Coğrafi kısıtlamaların etkisinin az olması havayolunun hem karayolu hem demiryolu hem de denizyolu taşımacılığı ile ayrı platformlarda rekabet edebilmesini sağlamaktadır. Ancak, terminallerin altyapı ve işletme maliyetlerinin artması nedeniyle taşıma maliyetlerinin de oldukça yüksek olması, havayolunun tüm türler arasında en pahalı taşıma türü olmasına neden olmaktadır. 171

191 Havayolu taşımacılığı yüksek maliyeti nedeniyle daha çok küçük boyutlu fakat yüksek değerli yüklerin taşınmasında tercih edilmektedir. Özellikle teslim süresi öncelikli ve uzun mesafeli taşınacak yüklerde havayolu taşımacılığının tercih edilmesi yüksek maliyetlerin göz ardı edilmesinde önemli bir rol oynamaktadır. TRC1 Bölgesi nde Gaziantep ve Adıyaman'da toplam 2 adet havalimanı bulunmaktadır. Bölge havalimanlarındaki yolcu ve yük trafiği özellikle son yıllarda önemli bir artış göstermektedir yılları arasında DHMİ istatistikleri incelendiğinde, Gaziantep Havalimanı'nda 2008 yılında toplam ton bagaj, kargo ve posta taşındığı, 2012 yılında ise bunun yaklaşık 2 katı yük miktarının havalimanı aracalığıyla taşındığı görülmektedir. Adıyaman Havalimanı'nda ise yalnız iç hatlarda yük ve yolcu taşınmaktadır yılında Adıyaman Havalimanı'nda 786 ton bagaj, kargo ve posta taşınırken 2012 yılına gelindiğinde bu miktar 899 ton olmuştur (Tablo 182, Tablo 183). Tablo 181: Gaziantep Havalimanı Yük Trafiği (Bagaj+Kargo+Posta) (Ton), Yıllar İç Hat Dış Hat Toplam * Kaynak: Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) *2014 yılı verileri Ocak-Mayıs aylarını kapsamaktadır. Tablo 183: Adıyaman Havalimanı Yük Trafiği (Bagaj+Kargo+Posta) (Ton), Yıllar İç Hat Dış Hat Toplam * Kaynak: Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) *2014 yılı verileri Ocak-Mayıs aylarını kapsamaktadır. TRC1 Bölgesi nde lojistik dinamikler göz önüne alındığında, bölge içinde yer alan havayolu altyapısının özellikle taşımacılık sektöründe yeterince kullanılmadığı ifade edilebilir. Lojistik potansiyelin kullanılması için havayolu altyapısının geliştirilmesi ve mevcut havalimanların kapasitelerinin arttırılması gerekmektedir. Multimodal, İntermodal ve Kombine Taşımacılık Taşımacılık için ideal yöntem, eşyanın göndericiden alıcıya kadar tek bir araç ve tek bir taşıma türüyle doğrudan taşınmasıdır. Fakat, uluslararası sevkiyatlarda müşteri talebi, işin niteliği, yük kapasitesi ve coğrafi koşullar gibi çeşitli faktörler nedeniyle tek bir taşıma türü ve taşıma aracı kullanılamamaktadır. Bu sebeple dünyada, taşıma modlarının entegre kullanımına yönelik çözümler ön plana çıkmaktadır. 172

192 Şekil 69: Tek Modlu ve Çok Modlu Taşımacılığın Mesafe/Maliyet Analizi Kaynak: Gümrük ve Ticaret Bakanlığı (GTB), 2013 Türkiye de ulaştırma sektöründe yolcu ve yük taşımacılığı alanında karayollarının payı %90 ın üzerinde seyretmekte ve karayolu taşımacılığında ekonomik ve çevresel sorunların yanı sıra, taşıma talebinin tamamen karayolu ile karşılanması uzun vadede sürdürülebilir bir politika olmamaktadır. Ülkede ulaştırma sistemindeki dengesiz dağılımı engellemek için tüm ulaştırma modlarından verimli bir şekilde yararlanmayı sağlayacak politikalar üretilmesi gerekmektedir. Multimodal taşımacılık kavramını, eşyanın iki veya daha fazla taşıma moduyla taşınması olarak tanımlamaktadır. Bu durum, intermodal ve kombine taşımacılığı multimodal taşımacılığın alt dalları haline getirmektedir. İntermodal taşımacılık ise eşyanın bir taşıma birimi veya kara taşıtı içerisinde iki veya daha fazla ulaştırma türü ile taşınarak, türler arasındaki geçişlerde eşyanın kendisinin değil taşıma (yükleme) biriminin elleçlendiği taşıma şekli olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımda dikkat edilmesi gereken husus, intermodal taşımacılıkta eşyanın lojistik sürecinin tamamını tek bir yükleme birimi (konteyner veya treyler) içinde ancak birden fazla taşıma modu kullanılarak tamamlanmasıdır. Şekil 70: İntermodalite, 2014 Kaynak: Kaynak: Gümrük ve Ticaret Bakanlığı TRC1 Bölgesi nin karayolu filosu, sayıca fazla, yaş itibarıyla genç ve her türdeki ürünü taşıyabilecek araç kapasitesine sahiptir. Bu nedenle, hareketli ve gelişen lojistik sektörüyle ülkenin önemli lojistik merkezlerinden ve transit geçiş bölgelerinden biri olma özelliğine sahiptir. Fakat, bölgenin lojistik hareketliliğinin sadece karayolu taşımacılığı üzerine yoğunlaşması maliyet ve çevre sorunlarını da beraberinde getirmektedir. TRC1 Bölgesi nde lojistik sektörü yürüttüğü hizmetlerde kısmen intermodal taşıma operasyonları gerçekleştirilmesine rağmen, lojistik sektörünün taşıma potansiyelinin sürekliliğini sağlayacak, çeşitli taşıma sistemlerini kapsayacak ve hızlı sonuç verecek, intermodal ve entegre taşımacılık sistemlerinin geliştirilmesi gerekmektedir. 173

193 Serbest Bölge Serbest bölgeler bulundukları ülkenin siyasi sınırları içerisinde yer alan fakat dış ticaret, vergi ve gümrük mevzuatı açısından gümrük hattı dışında sayılan bölgelerdir. Sanayi ve ticaret faaliyetleri için ülke genelinde uygulanan muafiyet ve teşvik olanakları bakımından daha avantajlı olan serbest bölgeler, ihracata yönelik yatırımı ve üretimi teşvik etmek, doğrudan yabancı yatırımları ve teknoloji girişini hızlandırmak, işletmeleri ihracata yönlendirmek ve uluslararası ticareti geliştirmek amacıyla kurulmaktadırlar. Türkiye genelinde yer alan serbest bölgeler 2009 yılında toplam bin dolar ticaret hacmine sahip iken 2012 yılında ticaret hacmi bin dolara ulaşmıştır. Ayrıca, ülkede toplam 19 adet serbest bölge bulunmakta ve bu serbest bölgelerin oluşturduğu toplam istihdam kişi olmaktadır (Tablo 184, Tablo 185). Tablo 184: Serbest Bölgeler Yıllık Ticaret Hacimleri (Bin dolar), Bölgeler İstanbul Endüstri ve Ticaret Ege İstanbul Atatürk Havalimanı Mersin İstanbul Trakya Bursa Avrupa Antalya Kocaeli Kayseri İzmir Samsun Adana-Yumurtalık Gaziantep TÜBİTAK-MAM Tek Trabzon Denizli Rize Mardin* Toplam Kaynak: Ekonomi Bakanlığı *Mardin Serbest Bölgesi'nde kayda değer bir ticaret hacmi bulunmamaktadır. Tablo185: Serbest Bölgeler İstihdam Verileri, 2013 Bölgeler İşçi Büro Personeli Diğer Toplam Ege Bursa Mersin Antalya

194 İstanbul Endüstri ve Ticaret Kocaeli TUBİTAK-MAM Tek Avrupa Kayseri İzmir İstanbul Trakya İstanbul Atatürk Havalimanı Adana-Yumurtalık Samsun Gaziantep Trabzon Denizli Mardin Rize Toplam Kaynak: Ekonomi Bakanlığı TRC1 Bölgesi nde yer alan Gaziantep Serbest Bölgesi 1999 tarihinde faaliyete geçmiştir. İskenderun Limanı na 211 km, Mersin Limanı na 303 km mesafede olması ve buralara otoyolla bağlı olması Gaziantep Serbest Bölgesi nin önemini artırmaktadır. Şekil 71: Gaziantep Serbest Bölgesi Kaynak: İKA 185) m 2 lik bir alana sahip olan Gaziantep Serbest Bölgesi nde 26 firma yer almakta olup bu firmaların genel olarak gıda, tekstil, otomotiv, plastik sanayi, dış ticaret, kimya sanayi ve makine teçhizat sektörleri üzerinde yoğunlaştıkları görülmektedir. Ekonomi Bakanlığı Serbest Bölgeler verilerine bakıldığında, Gaziantep Serbest Bölgesi yılları arasında ticaret hacmi bakımından ülke genelinde alt sıralarda kalmaktadır. Serbest bölgenin ticaret hacmi 2009 yılında yaklaşık 110 milyon dolar iken 2012 yılı sonunda bu rakam yaklaşık 102 milyon dolar olduğu görülmektedir (Tablo Gaziantep Serbest Bölgesi, bölgedeki yüksek ticaret ve lojistik potansiyeline rağmen, serbest bölgenin verimli bir şekilde kullanılamayarak ülkedeki diğer serbest bölgelerin gerisinde kaldığı ve ticaret hacmi bakımından yıllara göre düzensiz bir seyir içerisinde olduğu dikkati çekmektedir. Lojistikte Teknolojik Altyapı Günümüzdeki üretim ve hizmet sektörlerinde yaşanan değişiklikler, ülkelerin mali açıdan rekabet edebilmek için belli alanlarda uzmanlaşmaya gitmelerini teşvik etmektedir. Teknolojinin 175

195 ilerlemesi sonucunda dünyadaki küreselleşme, taşımacılıkta kullanılan araçların ve yöntemlerin gelişmesi ile iletişim ve bilişim teknolojilerindeki önemli atılımlar ön plana çıkmaktadır. Bu kapsamda, lojistik sektöründeki işletmelerin günümüzün rekabetçi iş yaşamında varlıklarını koruyabilmeleri, büyük ölçüde bilişim teknolojilerini kullanabilme yeteneklerine bağlı olmaktadır. Uluslararası Nakliyeciler Birliği nin TRC1 Bölgesi Lojistik Sektörü Analizi (2011) araştırmasında, bölgede lojistik firmalarının teknolojik altyapılarını geliştirmeye yönelik olarak fazla yatırım yapmadıkları tespit edilmiştir. Yapılan anketlerde, firmaların önemli bir kısmının yazılım kullanmadıkları ve veri depolama sistemlerinin olmadığı görülmektedir. Ayrıca, firmaların %88 inin teknoloji yatırımı ile ilgili uzun vadede herhangi bir projesinin olmadığı ve araç takip sistemlerinin ankete katılan firmaların sadece %28 i tarafından kullanıldığı ortaya çıkmaktadır TARIM Tarım, bir başına varlığıyla değer ifadesi olmayı aşmış, işlenerek katma değeri yükseltilen ve uluslararası ticarette stratejik değeri olan bir unsur haline gelmiştir (Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Stratejik Plan). Tarım sektörünün GSYİH içindeki payı önceki yıllarda da olduğu gibi azalma eğilimi göstermektedir. Türkiye'de son yıllarda ekonomik gelişmelerin sanayi üzerine yoğunlaşmasının etkileri tarım alanında da görülmektedir. Tablo 182: Tarım Sektörünün Gayri Safi Milli Hasıla İçindeki Payı Yıl Gayrisafi Yurtiçi Hasıla Tarım, Avcılık, Ormancılık Değer Gelişim Hızı Değer Gelişim Hızı Pay , ,7 10, , ,6 10, , ,3 9, , , , ,6 9, , ,7 9, , ,4 9, , ,2 8,9 Kaynak: TÜİK Tarım sektörü geçmiş yıllar kadar olmasa da dış ticarette önemli bir yer tutmaktadır. Bu durumun sebebi, bölgede yapılan ihracatın diğer imalat ürünleri (tekstil, plastik, makine vb.) üzerinden yapılması ve tarım ürünlerinin ekonomik değerinin diğer imalat ürünlerine göre düşük olması olarak gösterilebilir. İl bazında değerlendirme yapıldığında TRC1 Bölgesi nde gerçekleştirilen tarım ürünleri ihracatının %97,8 i Gaziantep tarafından yapılmaktadır. Adıyaman'da üretilen ürünler daha çok yurt içi pazarına yönlendirilmektedir. Bu durumda Adıyaman ın gıda bazlı sanayisinin yeterince gelişmemiş olması ve çabuk bozulan bir yapıya sahip olan bitkisel ürünler için uygun nakliyat şartlarının sağlanamamasının etkisi vardır. Kilis'te fıstık, üzüm ve zeytinin üretim miktarı yüksek olmasına rağmen, ihracatının yeterince yapılmamasının nedeni, bu ürünlerin işlenmiş gıda üretiminde kullanılmasıdır. Bu ürünler özellikle zeytinyağı ve pekmez gibi gıdaların üretimine hammadde olarak kullanılmaktadır. Tablo 183:TRC1 Bölgesi Tarımsal İhracat Verileri ($), 2013 Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 176

196 Tahıl ve başka yerde sınıflandırılmamış bitkisel ürünler Sebze, bahçe ve kültür bitkileri ürünleri Meyveler, sert kabuklular, içecek ve baharat bitkileri İşlenmiş sebze ve meyveler Başka yerde sınıflandırılmamış hayvanlar ve hayvansal ürünler Toplam Kaynak: TÜİK Genel Arazi Dağılımı ve Sulama Durumu yılları arasında genel arazi dağılımı incelendiğinde, Türkiye ve TRC1 Bölgesindeki Tahıl ve Diğer Bitkisel Ürünlerin Ekilen Alanı nda bir azalma yaşanırken, Meyveler, İçecek ve Baharat Bitkileri Alanı nda bir artış olduğu görülmektedir. TRC1 Bölgesi toplam tarım alanı bakımından ülke genelinde yaklaşık olarak %3 lük bir paya sahiptir yılı baz alındığında ülke genelindeki toplam tarım alanlarında %2,4 azalış yaşanmasına rağmen bölgedeki toplam tarım alanlarında %8,3 oranında artış yaşanmıştır. Bu artışın sebepleri arasında, bölgede tarım alanında yapılan teşviklerin arttırılması ve tarımsal planlamaların olumlu sonuçlar vermesi gösterilebilir. Tablo 184: TRC1 Bölgesi Tarım Alanlarının Dağılımı (dekar) Yıl İl Adı Toplam Alan Tahıllar ve Diğer Bitkisel Ürünlerin Ekilen Alanı Nadas Alanı Sebze Bahçeleri Alanı Meyveler, İçecek ve Baharat Bitkilerinin Alanı Süs Bitkileri Alanı Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Türkiye Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Türkiye Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Türkiye Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Türkiye Kaynak: TÜİK 177

197 2012 yılında Adıyaman daki toplam tarım arazilerinin yaklaşık olarak %80 inde tahıllar ve diğer bitkisel ürünler in ekili alanı olarak ayrılmış iken bu oran Gaziantep'te %41, Kilis'te ise %34'tür. Gaziantep te tarım alanlarının %55 i, Kilis te %56 sı ve Adıyaman da %17 si meyveler, içecek ve baharat bitkilerinin alanı olarak ayrılmıştır. Nadasa bırakılan alan miktarında azalış yaşanmasında bölgede sulama imkanlarının geliştirilmesinin etkili olduğu söylenebilir. TRC1 Bölgesi ilçeleri toplam işlenen tarım alanlarına göre incelendiğinde en fazla işlenen tarım alanına sahip olan ilçelerin Nizip ( ha) ve Adıyaman Merkez ( ha) olduğu görülmektedir. Bölgede en az işlenen tarım alanına sahip olan ilçeler ise Sincik (4.523 ha) ve Çelikhan (2.646 ha) ilçeleridir. Harita 35: İlçelere Göre Toplam İşlenen Tarım Alanı (ha) Kaynak: TÜİK Araziler kullanım kabiliyetine göre, toprak özellikleri, arazinin eğim derecesi gibi özelliklerine bağlı olarak sekiz toprak sınıfına ayrılmıştır. Tablo 189 da görüleceği gibi, TRC1 Bölgesi nde işlemeli tarıma elverişli arazi varlığı (I., II., III. ve IV. sınıf arazi) en fazla Gaziantep te, en az ise Kilis te bulunmaktadır. Ancak, Kilis ilinde tasnif dışı araziler dışında tarım dışı arazi bulunmamaktadır. TRC1 Bölgesi nin işlemeli tarıma elverişli arazi varlığının Türkiye ye oranı %2,8 dir. Tablo 185: Kullanım Kabiliyetlerine ve Toprak Sınıflarına Göre Arazi Dağılımı Arazi Yetenek Durumları İşlemeli Tarıma Elverişli Toprak Sınıfı Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye I II III IV Toplam İşlemeli Tarıma Elverişli Olmayan V VI

198 VII Tarım Dışı Arazi VIII Toplam Tasnif Dışı Arazi + Su Yüzeyleri Genel Toplam Kaynak: TRC1 Bölge İllerinin Tarım İl Müdürlükleri 2009 Türkiye 26 adet hidrolojik havzaya ayrılmıştır. Havza verimleri birbirlerinden farklı olup, Fırat ve Dicle havzaları toplam ülke potansiyelinin yaklaşık %28,4 üne sahiptir. TRC1 Bölgesi Fırat ve Dicle havzaları içerisinde yer almasına rağmen arazilerin sulanabilirlik durumu bakımından yeterli zenginliğe sahip olmayan bir konumdadır. Tablo 186: Türkiye ve TRC1 Bölgesi Tarımsal Sulama Durumu Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye Tarım Arazisi (ha) Sulanabilir Arazi (ha) İl Özel İdaresi Devlet Sulaması (ha) DSİ Halk Sulaması Toplam Sulanan Arazi (ha) Kaynak: TRC1 Bölge İlleri Tarım Müdürlükleri , DSİ XX. Bölge Müdürlüğü GAP Su Kaynakları Geliştirme Programı kapsamında, TRC1 Bölgesi ni de kapsayan birçok proje faaliyete geçirilmiştir. Yapımı devam eden ya da planlanma aşamasında olan 17 proje mevcuttur. Bu projelerin hayata geçirilmesiyle bölgede, son yıllarda artış gösteren sulanabilen arazi miktarında daha büyük artışlar meydana gelmesi beklenmektedir. Bu durum, tarımda daha çok üretim yapılmasına, üretimin daha verimli elde edilmesine ve daha önce iklim koşullarından dolayı yetişmeyen ürünlerin de ekilebilmesine olanak sağlayacaktır. DSİ 2013 verilerine göre Türkiye'de kullanılan suyun %72 si tarım sulamalarında, %12'si sanayide, %16'sı ise evsel kullanımda tüketilmektedir yılına bakıldığında, sanayide %16, evsel kullanımda ise %10'luk bir dağılım gözlemlenmektedir. Bu değişimde, birçok sanayi kuruluşunun kendi su ve atık dönüşüm tesislerini kurmalarının etkisi büyüktür. Su kaynaklarının daha verimli kullanılması diğer sektörlerin geleceği ve su kaynaklarının korunması için önemlidir. Toplam su varlığının yaklaşık 3/4'ü tarımsal sulamada kullanılmakta ve geleneksel yöntemlerle kaynaktan tarlaya sevk edilen suyun tahminen %40'lık bir bölümü kaybedilmektedir. Su kaynaklarının daha verimli bir biçimde kullanılabilmesi için sulama tesislerinin yapımı bölge için büyük önem taşımaktadır. Sulama kapasitesinin arttırılmasıyla, kuru tarımdan sulu tarıma geçiş evresi ekonomik olarak da büyük önem taşımaktadır. Kuru tarımda hektar başına 500 dolar gelir elde edilirken sulu tarımda bu oran hektar başına doları bulmaktadır. GAP tarafından yayımlanan strateji planında da belirtildiği üzere, toprak ve su kaynaklarının sürdürülebilir yönetiminin sağlanması adına sulama projeleri büyük önem taşımaktadır. TRC1 Bölgesi nin sulama imkanları bakımından dezavantajlı ili olan Kilis'te tarımsal verimlilik oldukça düşük düzeydedir. Yeni yatırımların sınırlı kalması da ilin tarımsal potansiyelinin ortaya çıkmasını engellemektedir Bitkisel Üretim 179

199 2013 yılı verilerine göre, TRC1 Bölgesi bitkisel üretim değeri bakımından, Düzey 2 bölgeleri arasında 17. sırada yer almaktadır. Tablo 187: Düzey 2 Bölgelerine Göre Bitkisel Üretim Değeri, 2013 No Bölge Kodu Bölge Adı Bitkisel üretim değeri (Bin TL) 1 TR61 Antalya, Isparta, Burdur TR62 Adana, Mersin TR52 Konya, Karaman TR51 Ankara TRC1 Gaziantep, Adıyaman, Kilis TRC3 Mardin, Batman, Şırnak, Siirt TRA2 Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan TR81 Zonguldak, Karabük, Bartın TR10 İstanbul Kaynak: TÜİK Tablo 188: TRC1 Bölgesi Bitkisel Ürünlerin Üretim Miktarları,2013 Hasat Edilen (hektar) Gaziantep Adıyaman Kilis Üretim Miktarı (ton) Hasat Edilen (hektar) Üretim Miktarı (ton) Hasat Edilen (hektar) Üretim Miktarı (ton) Buğday Arpa Mısır Pamuk tohumu Tütün Üzüm Zeytin Kaynak: TÜİK Sebze Üretimi 2013 yılı verilerine göre TRC1 Bölgesi, ülke sebze üretiminin %1,83 ünü karşılamaktadır. Bölge, kök-yumru-soğansı sebzelerde ülke üretiminin %1,94 ünü, meyvesi yenen sebzelerde ise %1,86'sını karşılamaktadır. Bölge illeri karşılaştırıldığında, Gaziantep toplam sebze üretiminde %40 lık oranla bölge üretiminde ağırlığa sahiptir. Adıyaman'ın oranı %32, Kilis %28'lik bir paya sahiptir. Bölgede sebze üretimin miktarının düşük olmasının nedeni olarak sulama koşullarının diğer bölgelerden daha düşük seviyede olması ve iklimsel koşulların tahıl üretimi için daha elverişli olması gösterilebilir. GAP Sulama Kaynaklarının İyileştirilmesi Programı ve diğer sulama projelerinin tamamlanmasıyla sulamaya bağlı olan sebze üretiminde daha büyük sıçramalar görülmesi beklenmektedir. Tablo 189: TRC1 Bölgesi Gruplara Göre Sebze Üretimi (ton),

200 İl Adı / Bölge Kodu Kök-Yumru- Soğansı Sebzeler Meyvesi için Yenen Sebzeler Diğer Sebzeler -Başka Yerde Sınıflandırılmamış Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Türkiye Kaynak: TÜİK Ürün adı 2013 yılı rakamlarına göre TRC1 Bölgesi ilçeleri toplam sebze üretim miktarında Kilis Merkez ton, Kahta ilçesi ton, Şahinbey ilçesi ton, Adıyaman Merkez ton, Polateli ton ve Oğuzeli ilçesi tonluk üretim miktarı ile bölge ilçeleri arasından başı çekmektedirler. Karkamış ve Sincik ilçeleri ise sırasıyla 668 ve 263 tonluk sebze üretim miktarları ile ton bazında en az sebze üretilen ilçe konumundadırlar. TRC1 Bölgesi nde en fazla ekili alana sahip sebze ürünleri karpuz, salçalık biber ve kavundur. Ekili alan bakımından Gaziantep te kavun, karpuz, kuru soğan ve patlıcan üretimi ön plana çıkarken; Adıyaman da sofralık domates, sofralık hıyar ve karpuz ön plana çıkmaktadır. Kilis te ise üretilen salçalık biber hem il hem de bölge için önemli bir yere sahiptir. Tablo 190: TRC1 Bölgesi Seçilmiş Sebze Ürünleri Üretimi, 2013 Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Ekilen Alan (Dekar) Üretim (Ton) Ekilen Alan (Dekar) Üretim (Ton) Ekilen Alan (Dekar) Üretim (Ton) Ekilen Alan (Dekar) Üretim (Ton) Biber (Dolmalık) Biber (Salçalık) Domates (Salçalık) Domates (Sofralık) Hıyar (Sofralık) Karpuz Kavun Patlıcan Soğan (Kuru) Kaynak: TÜİK Meyvecilik TRC1 Bölgesi meyvecilik sektörü ürün gruplarına göre incelendiğinde üzüm çeşitleri ile zeytin ve diğer sert kabuklular kategorilerinde üretim miktarının diğer meyvecilik faaliyetlerine göre ön planda olduğu görülmektedir. Özellikle Kilis ve Gaziantep te, bağ ürünleri ve zeytin üretimi oldukça gelişmiş durumdadır. Ayrıca bölgenin önemli bir diğer ürünü olan Antep fıstığı sadece bölgede değil Türkiye genelinde de üzüm ve zeytin üretimi ile beraber ön plana çıkmaktadır. TRC1 Bölgesi illeri toplu meyveliklerin ekili alanı bakımında TÜİK kategorilerine göre değerlendirildiğinde en fazla ekili alana sahip olan kategorinin Antep fıstığını da içersinde barındıran zeytin ve diğer sert kabuklular kategorisi olduğu görülmektedir. Nitekim Gaziantep te ekili meyvelik alanların %87 si, Adıyaman da %70 i, Kilis te ise %59 u zeytin ve diğer sert kabuklular kategorisindeki ürünlerden oluşmaktadır. 181

201 Tablo 191: TRC1 Bölgesi nde Gruplara Göre Meyve Üretimi, 2013 Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Kaynak: TÜİK Ürün adı Üzüm Muz-İncir- Avokado- Kivi Diğer Meyveler- Taş Çekirdekliler Ve Yumuşak Çekirdekliler Zeytin Ve Diğer Sert Kabuklular Baharat Bitkileri (İşlenmemiş) Toplu meyveliklerin alanı (dekar) Üretim (ton) Toplu meyveliklerin alanı (dekar) Üretim (ton) Toplu meyveliklerin alanı (dekar) Üretim (ton) Toplu meyveliklerin alanı (dekar) Üretim (ton) Antep Fıstığı TRC1 Bölgesi nin özellikle de Gaziantep'in en önemli tarım ürünlerinden biri olan Antep fıstığının dünyadaki üretim kapasitesi 2012'de ton olup ülkemiz aynı yıl ton üretim miktarı ile Dünya genelinde %14,9'luk bir paya sahip olmuştur. Türkiye, bu üretim değerleriyle İran ve ABD'nin ardından üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye nin Antep fıstığı üretiminde yıllar itibarıyla dalgalanmalar olduğu görülmektedir. Bunun en önemli sebeplerinden biri Antep fıstığının periyodisite (bir yıl ürün verip, diğer yıl vermeme) göstermesidir. Tablo 192: Türkiye'nin Antep Fıstığı Üretiminde Dünyadaki Yeri Yıl Türkiye (ton) Dünya (ton) Üretim Payı (%) , , , , ,9 Kaynak: FAOSTAT Dünyanın en büyük fıstık üreticileri ABD, İran, Türkiye ve Çin dir. İtalya, Afganistan, Suriye gibi ülkeler de Antep fıstığı üretimi konusunda dünyada ilk 10 içindedir yılı verilerine göre ülke üretiminde %37,5 lik bir paya sahip olan Gaziantep, dünya fıstık üretiminde %6 lık bir paya sahiptir. Fıstığın ekildiği alanlar karşılaştırıldığında, birçok bölgeden daha fazla ekili alana sahip 182

202 olan Gaziantep, verimlilik açısından diğer dünya bölgelerinin gerisinde kalmıştır. Sulama koşullarının yetersizliği, eski usullerle fıstık üretiminin yapılması, kalifiye çiftçi eksikliği bu değerin diğer bölgelere göre düşük olmasını açıklamaktadır. Tablo 193: Türkiye deki İllerin Antep Fıstığı Üretimi, 2013 İl Toplu meyveliklerin alanı (dekar) Değişim Üretim (ton) Toplu meyveliklerin alanı (dekar) Üretim (ton) Toplu meyveliklerin alanı (%) Üretim (%) Şanlıurfa ,4-37,9 Siirt ,1 7,7 Gaziantep ,1-82,3 Adıyaman ,1 18,6 Kahramanmaraş ,6 6,7 Kilis ,4 74,4 Diyarbakır ,9-1,1 Manisa ,9 0,2 Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi nin en önemli tarımsal ihraç ürünü olan Antep Fıstığı, bölgenin tüm illerinde üretilmektedir. TÜİK 2012 verilerine göre Türkiye'nin 44 ayrı şehrinde üretimi olan Antep fıstığı için, TRC1 Bölgesi ülke toplam üretiminin %43,5'ini karşılamaktadır. Fakat 2013 yılında olumsuz hava şartlarından dolayı Gaziantep fıstık üretimi büyük bir darbeye uğramıştır yılında etkili olan dolu yağışının diğer birçok tarımsal ürünün yanı sıra özellikle Antep fıstığı üretimini oldukça olumsuz etkilediği Şekil 73 te görülmektedir yılında 56 bin tonun üzerindeki üretim miktarıyla Türkiye nin en fazla Antep fıstığı üreten ili olan Gaziantep te 2013 yılında 9,9 bin ton üretim gerçekleşmiş ve üretim miktarı açısından 3. sıraya gerilemiştir. Adıyaman da ise Antep fıstığı üretim miktarı bir önceki yıla göre %18 artarak 2013 yılında tona, Kilis te ise tondan tona yükselmiştir Şekil 72: TRC1 İllerinde Antep Fıstığı Üretimi (ton) Kaynak: TÜİK Gaziantep Adıyaman Kilis 183

203 Bölge illeri ve ilçeleri karşılaştırıldığında, 2012 yılı verilerine göre Gaziantep ilçelerinden Nizip %34'lük payla Adıyaman ve Kilis'in toplam üretiminden daha fazla üretim kapasitesine sahip iken Adıyaman'da Besni %8 lik bir paya sahiptir yılında etkili olan dolu yağışı nedeniyle Gaziantep in tüm ilçelerinde üretim miktarında oldukça önemli düşüşler yaşanmıştır. Gaziantep ilçelerindeki Antep fıstığı üretim miktarlarında bir önceki yıla göre %70 lerden başlayan düşüşler yaşanmıştır. Türkiye genelinde olduğu gibi TRC1 Bölgesi nde de üretimde dalgalanmalar olmaktadır. Bu dalgalanmaları giderebilmek için, sulu tarıma adapte olabilecek Antep fıstığı yetiştirilerek her yıl ürün alınmasına yönelik çalışmalar yapılmalıdır. Yapımına devam edilen sulama projeleri tamamlandığında üretim miktarında önemli artışların meydana gelmesi beklenmektedir. Tablo 194: TRC1 İlçeleri Fıstık Üretimi (ton) Gaziantep Adıyaman Kilis Değişim Değişim Değişim İlçe İlçe İlçe (%) (%) (%) Nizip Besni Elbeyli Karkamış Gölbaşı Merkez Şehitkamil Tut Musabeyli Oğuzeli Merkez Polateli Araban Kahta Şahinbey Samsat Yavuzeli Gerger İslahiye Sincik Nurdağı Çelikhan Kaynak: TÜİK Harita 36: TRC1 İlçeleri Antep Fıstığı Üretim Payları Kaynak:TÜİK verilerine dayanarak hazırlanmıştır. 184

204 Üzüm 2012 FAOSTAT verilerine göre Türkiye ton üzüm üretimi ile Dünya üretiminde 6. sırada yer almaktadır.. Bu bakımdan üzüm, Türkiye'de üretilen önemli tarım ürünlerinden biri olup TRC1 Bölgesi için de aynı önemi taşımaktadır. TÜİK 2013 yılı verilerine göre TRC1 Bölgesi nde ha'lık bağ alanında ton üretim yapılmıştır. Bu değer Türkiye üretiminde %8'lik bir paya karşılık gelmektedir. Bölgede en çok sofralık/kurutmalık çekirdekli üzüm üretilmektedir. Bölge üretiminde Gaziantep %40, Adıyaman %22, Kilis ise %38'lik bir paya sahiptir. Diğer ürünlere nazaran üzüm, bölge içi üretim coğrafyasında daha dengeli bir üretim profili göstermektedir. Kilis şaraplık üzüm üretimiyle dikkat çekmektedir. Bölgede şaraplık üzüm üretiminin %95'i Kilis te yapılmaktadır. Adıyaman üzüm yetiştiriciliği için iklim ve toprak yapısı bakımından yüksek potansiyele sahip olsa da, Kilis ve Gaziantep'in gerisinde kalmıştır. Tablo 195: TRC1 Bölgesi Üzüm Üretimi ve Yetiştirilen Üzüm Çeşidi, 2013 Toplu Meyveliklerin İl/Bölge Ürün Adı Alanı (ha) Gaziantep Üretim (ton) Üzüm (Kurutmalık-Çekirdekli) Üzüm (Sofralık-Çekirdekli) Üzüm (Şaraplık) Üzüm (Sofralık-Çekirdeksiz) Gaziantep Toplam Adıyaman Üzüm (Sofralık-Çekirdekli) Üzüm (Kurutmalık-Çekirdekli) Üzüm (Sofralık-Çekirdeksiz) Üzüm (Şaraplık) Adıyaman Toplam Kilis Üzüm (Şaraplık) Üzüm (Kurutmalık-Çekirdekli) Üzüm (Sofralık-Çekirdekli) Kilis Toplam TRC1 Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜİK Tablo 196: TRC1 İlçelerinde Üzüm Üretimi (ton), 2013 Gaziantep Adıyaman Kilis İlçe Üretim İlçe Üretim İlçe Üretim İslahiye Gölbaşı Merkez Şehitkamil Besni Musabeyli Şahinbey Merkez Polateli Oğuzeli Kahta Elbeyli Karkamış Tut Araban Gerger Nizip Çelikhan Yavuzeli Samsat 739 Nurdağı Sincik 508 Kaynak: TÜİK 185

205 Gaziantep'te daha çok sofralık ve kurutmalık üzüm üretimi yapılmaktadır. İlçeler baz alındığında, Kilis Merkez, İslahiye, Musabeyli, Gölbaşı Şehitkamil, Besni ve Şahinbey ilçeleri üzüm üretiminde ön plana çıkmaktadır. Özellikle Kilis Merkez, İslahiye ve Musabeyli ilçelerinde bölge toplam üretiminin %51,5 i gerçekleşmektedir. Üzüm üretimi ve ticareti TRC1 ilçeleri için önemli bir gelir kaynağıdır. Kilis te üretilen üzüm, pekmez ve şarap endüstrisinde önemli bir hammadde kaynağı olarak kullanılmaktadır. Zeytin Tablo 201 de Türkiye'de zeytin üretim miktarlarına göre bölgelerin sıralaması verilmiştir. TRC1 Bölgesi 2013 yılında Düzey 2 Bölgeleri arasında zeytin üretiminde 6. sıraya yükselmiştir. TRC1 Bölgesi nin ülke zeytin üretiminden aldığı pay 2008'de %2,7 iken, 2013 de ton üretimle %9,4 e yükselmiştir. Üretim miktarında özellikle yılları arasında büyük bir sıçrayış meydana gelmiştir de ton olan bölge üzüm üretimi 2012'de %48 artış ile tona yükselmiştir. TRC1 Bölgesi nin iklimsel geçiş bölgesinde olması, hem Akdeniz hem de karasal iklimden etkilenmesi ürün çeşitliliğini beraberinde getirmektedir. Zeytin bu durumun en iyi örneklerinden biridir. Tablo 197: Düzey 2 Bölgeleri Zeytin Üretimi Sıralaması, 2013 Sıra Bölge Zeytin (ton) Oran (%) 1 Aydın, Denizli, Muğla ,3 2 İzmir ,1 3 Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye ,9 4 Adana, Mersin ,7 5 Balıkesir, Çanakkale ,0 6 Gaziantep, Adıyaman, Kilis ,4 7 Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak ,7 8 Bursa, Eskişehir, Bilecik ,2 Kaynak: TÜİK Şekil 73: TRC1 İllerinde Zeytin Üretimi (ton) Kaynak: TÜİK Gaziantep Adıyaman Kilis 186

206 TRC1 Bölgesi nde yetiştirilen zeytinin %85,7'si yağlık, %14,3 ü ise sofralık zeytindir. Bu bakımdan Gaziantep ve Kilis'te zeytinyağı sanayisi gelişmiştir. Özellikle Gaziantep zeytinyağı ihracatında son yıllarda gelişme göstermiştir yılında TRC1 Bölgesi nde zeytinyağı ihracatı 22,9 milyon dolar olarak gerçekleşmiş ve ihracatın neredeyse tamamı Gaziantep ten yapılmıştır. 2013'te bölge zeytin üretiminde, Gaziantep ton ile %61, Kilis ton ile %38,2, Adıyaman ise 731 ton üretim ile %0,7'lik bir orana sahiptir. Üretim miktarı açısında Gaziantep te yılları arasında, Kilis te ise yılları arasında önemli bir miktarda artış yaşandığı görülmektedir yılı zeytin üretiminde TRC1 Bölgesi nin ilçeleri karşılaştırıldığında Nizip, Şahinbey, Oğuzeli ve Kilis Merkez ilçeleri önemli bir paya sahiptir. Nizip, Gaziantep üretiminden %40 pay alırken, Şahinbey ilçesi %19 luk bir üretim payına sahiptir. Kilis Merkez ilçesinin ise Kilis üretiminde %48,5'lik bir paya sahip olduğu görülmektedir. Nizip'te üretilen zeytinin %95'i yağlık zeytindir bu yüzden Nizip'te zeytinyağı endüstrisi gelişmiştir. Tablo 198: TRC1 İlçelerinin Zeytin Üretimi(ton), 2013 GAZİANTEP ADIYAMAN KİLİS İlçe Üretim ilçe Üretim ilçe Üretim Nizip Kahta 288 Merkez Şahinbey Besni 165 Musabeyli Oğuzeli Merkez 161 Polateli Şehitkamil Gerger 46 Elbeyli İslahiye Tut 35 Karkamış Gölbaşı 33 Yavuzeli Samsat 2 Nurdağı Sincik 1 Araban 730 Çelikhan - Kaynak: TÜİK Örtü Alanları İklime bağlı olmadan, ekolojik koşulların kısmen veya tamamen kontrol altına alındığı sistemlere örtüaltı sistemleri, bu sistemler içinde yapılan yetiştiriciliğe de örtüaltı yetiştiriciliği adı verilir. Türkiye de 2013 yılı itibarıyla toplam örtüaltı alanları hektardır. Bunun %25,6'sı ( ha) alçak plastik tünel, %15,9 u (9.799 ha) yüksek tünel, %45,3 ü ( ha) plastik sera alanı ve son olarak %13,1'i (8.074 ha) cam sera alanıdır. TRC1 Bölgesi örtüaltı alanı miktarında ülke genelinden %0,02 pay alarak Türkiye ortalamasının çok gerisinde kalmıştır. Tablo 199: TRC1 İlleri Örtü Alan Miktarı (ha), 2013 Cam Sera Plastik Sera Yüksek Tünel Tünel Alanı Alçak TOPLAM Adıyaman 0 11, ,7 Gaziantep Kilis 0 1, ,5 TRC1 Bölgesi 0 13, ,2 TÜRKİYE Kaynak: TÜİK 187

207 TRC1 Bölgesi nde barajlar ve diğer sulama projelerinin tamamlanmasıyla, bölgenin iklimsel ekolojik koşulları örtüaltı üretimine daha uygun hale gelecektir. Bu durum bölgedeki rekabet gücünün artmasını ve Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi'nde belirtilen düşük verimlilik probleminin çözümüne de katkı sağlayacaktır. Bölgenin Akdeniz Bölgesi ne yakın olması sayesinde daha ılımlı iklime sahip olması, bölgede turfanda sebzeye olan iç talebin artması, TRC1 Bölgesi nde örtü altı yetiştiriciliğinin gelişmesi ve rekabet gücünün arttırılması yönünde büyük bir fırsattır yılları arasında bölgede örtüaltında üretilen ürünler ton ile hıyar, 278 ton ile ton ile domates ve 51 ton ile biberden oluşmaktadır. Tablo 200: Örtü Alanlarında Elde Edilen Üretim, 2013 Yıl Ürün Ürün Miktarı ( ton ) Kaynak: TÜİK Hıyar Patlıcan 4 Domates 156 Biber (Sivri) 133 Hıyar Patlıcan 4 Domates 221 Biber (Sivri) 89 Hıyar Domates 278 Biber (Sivri) Organik Tarım Organik tarım, bitki nöbetleşmesi, yeşil gübre, kompost, "biyolojik zararlı kontrolü"nü içeren ve toprak üretkenliğini sağlamada mekanik işlemeye dayanan; sentetik gübre, pestisit, hormon, hayvan yem katkıları ve genetiği değiştirilmiş organizmaların kullanımını reddeden veya sınırlayan tarım yöntemidir 19. Son yıllarda organik tarımda Türkiye önemli bir ivme kazanmıştır de ha olan organik tarım alanları 2012 yılında ha olmuştur. Tarım alanlarındaki bu yükseliş organik tarım ürünü miktarında da artışa yol açmıştır yılında ton üretim yapılırken 2012 yılında üretim tona ulaşmıştır (Şekil 74). Yasal altyapısı 2004 yılındaki Organik Tarım Kanunu ile oluşturulmuş olan organik tarım üretiminin hızla artmakta olduğu belirtilmekte olup organik tarım alanlarındaki artışın devam ederek toplam tarım alanlarının %3 üne ulaşacağı öngörülmektedir. Buna göre Türkiye, Avrupa başta olmak üzere tüm dünyada artan tüketim ile genişleyen organik tarım ürünleri pazarında iyi bir yer edinme fırsatı yakalamış olacaktır. 19 Avrupa Komisyonu Tarım ve Yerel Gelişim Direktörlüğü 188

208 Üretim Miktarı ( ton ) Şekil 74: Türkiye de Organik Tarımsal Üretim Miktarı (ton) Kaynak: TÜİK Toprak yapısı ve üretkenliği itibarıyla TRC1 Bölgesi organik tarım için uygun bir bölge olarak belirtilmektedir. Bu bağlamda, TRC1 Bölgesi nde son yıllarda organik tarım uygulama alanı genişlemektedir. 2007'de hektar olan organik bitkisel üretim alanı, 2009 da hektara, 2012 de ise hektarlık alana ulaşmıştır Şekil 75: Düzey 1 Bölgeleri Organik Tarım Üretimi (ton), 2012 Kaynak: TÜİK Ülkemizde organik tarım alanları incelendiğinde, 2008 yılında bölgeler arasında 3. sırada yer alan Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde organik tarım alanları 2012'ye kadar önemli miktarda artış sağlamasına rağmen ülke sıralamasında 4. sıraya gerilemiştir. Düzey 2 bölgeleri arasında 2008 yılında ha ekim alanıyla 15. sırada olan TRC1 Bölgesi, organik tarım alanlarını yılları arasında %242 artırarak 12. sıraya yükselmiştir. Bu yükselişte GAP tarafından organik tarım havzası olarak seçilen bölgelerin birçoğunun TRC1 Bölgesi nde yer almasının önemli etkisi olmuştur. TRC1 Bölgesi, Gaziantep'in bir kısmı haricinde, uygun ekoloji, toprak ve su gibi doğal kaynaklarının henüz kirlenmemiş olması sebebiyle organik tarım açısından çok avantajlı bir konumdadır. Ayrıca, GAP'ın sürdürdüğü Organik Tarım Küme Geliştirme Projesi'nin Kilis ve Adıyaman'ı da içermesi bu gelişimi sağlayan nedenlerden biri olmuştur. 189

209 Tablo 201: Organik Tarım Alanları Düzey 2 Bölgeleri Sıralaması, 2012 SIRA BÖLGE KODU BÖLGE ADI Alan ( Ha ) 1 TRB2 Van, Muş, Bitlis, Hakkari TRA2 Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan TR82 Kastamonu, Çankırı,Sinop TRB1 Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli TRC1 Gaziantep, Adıyaman, Kilis TRC3 Mardin, Batman, Şırnak, Siirt TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova TR21 Tekirdağ, Edirne, Kırklareli TR10 İstanbul 208 Kaynak: TÜİK 2012 yılı TÜİK verilerine göre TRC1 Bölgesi iller bazında değerlendirildiğinde, Gaziantep %49,5 ile en geniş organik tarım yapılan araziye sahip olan ildir. TRC1 Bölgesi organik tarım alanlarında, Adıyaman %19,2, Kilis ise %31,3 lük bir orana sahiptir. Gaziantep te organik bitkisel üretim miktarı 2012 yılında ton olarak gerçekleşmiştir. Adıyaman da bu rakam ton, Kilis te ise tondur. Adıyaman ın organik tarım alanlarının Kilis e göre oldukça düşük olmasına rağmen Adıyaman da üretimin daha fazla olması hektar başına elde edilen üretimin daha fazla olmasıyla açıklanabilir yılı itibarıyla Türkiye'de organik tarımla uğraşan çiftçi sayısı tir. TRC1 Bölgesi nde ise organik tarımla uğraşan 433 çiftçi bulunmaktadır. Bölge illerinden Gaziantep'te 115, Adıyaman da 113, Kilis'te ise 205 çiftçi organik tarımla uğraşmaktadır. Gaziantep'te çiftçi sayısı az olmasına rağmen, organik tarım yapılan arazinin en geniş olması, çiftçilerin daha geniş arazilere sahip olduğunu göstermektedir. Tablo 202: TRC1 İlleri Organik Tarım Alanı Miktarı, 2012 Çiftçi sayısı Üretim alanı (ha) Üretim Miktarı (ton) Gaziantep Adıyaman Kilis Kaynak: TÜİK Tablo 203: İller Bazında Organik Tarım Ürünü Miktarı (ton), 2012 Ürün adı Gaziantep Adıyaman Kilis Üretim miktarı(ton) Ürün adı Üretim miktarı(ton) Ürün adı Üretim miktarı(ton) Antepfıstığı 1.725,65 Antepfıstığı 62,47 Antepfıstığı 152,00 Armut 12,00 Arpa 5,00 Arpa 13,08 Arpa 42,70 Badem 20,85 Biber 93,96 Biber 87,50 Buğday 303,50 Nohut 13,54 Buğday 269,47 Ceviz 269,00 Üzüm 626,18 Cennet elması 69,40 Domates 7,80 Zeytin 367,92 Ceviz 21,46 Dut 92,35 190

210 Elma 7,56 Fiğ 8,07 Kapari 27,50 Mısır 40,00 Kiraz 38,08 Nar 136,00 Mercimek 342,29 Nohut 224,44 Nar 2.750,48 Pamuk 67,00 Nohut 52,00 Üzüm 153,24 Üzüm 2,25 Yonca 4,32 Üzüm (Kuru) 34,00 Zeytin 10,80 Zeytin 1.317,06 Toplam Gaziantep 6.799,40 Toplam Adıyaman 1.404,83 Toplam Kilis 1.266,68 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Hayvansal Üretim Türkiye hayvansal üretim sektöründe Avrupa'da ve dünyada üst sıraları zorlamaktadır. Her çeşit hayvancılık türünün yapılabildiği bir coğrafi yapıya sahip olan Türkiye özellikle bal üretiminde Avrupa'da 1., dünyada ise 2. sıradadır. Et üretiminde Avrupa'da 8., dünyada ise 21. sıradadır. İslami koşullara uygun et ürünlerinin kullanılması ve üretilmesinin yasal olması durumu göz önüne alındığında, birçok hayvan türüyle ilgili üretim yapılamamakta ve et üretiminde Türkiye, dünya sıralamasında geri planda kalmaktadır. Süt üretiminde Avrupa'da 3. sırada olan Türkiye, bu alanda koyun sütü üretimiyle ön plana çıkmaktadır. Avrupa'da toplam üretilen sütün %7'si, dünya baz alındığında ise %2,1'i Türkiye tarafından üretilmektedir. Beyaz ette Türkiye, dünya üretiminden %1,6'lık bir pay alırken, Avrupa üretiminde yaklaşık %10'luk bir üretim payı ile 2. sırada yer almaktadır. Bal üretiminde ise, Avrupa'da lider olan Türkiye, Avrupa bal üretimine %25,3'lük bir katkı sunmaktadır. Dünya çapında ise 2. sırada olan Türkiye'nin dünya bal üretimindeki payı yaklaşık %6'dır. Buna rağmen bal ihracatında, kalite ve üretim koşullarındaki eksiklikler yüzünden, bu potansiyel yeterince kullanılamamaktadır. TRC1 Bölgesi nde hayvansal ürünlerin ihracatı sadece Gaziantep'ten gerçekleştirilmektedir. 2009'da 19 milyon dolarlık hayvansal ürün ihracatı olan Gaziantep'in 2011 yılında 5 milyon dolarlık hayvansal ürün ihracatı yapması dikkat çekicidir. Tablo 204: Et, Süt ve Bal Üretiminde Türkiye nin Dünya ve Avrupa daki Yeri, 2012 Ürün Çeşidi Türkiye Avrupa Dünya Sıralama Dünya Sıralama Avrupa Et Toplam (ton) Süt (litre) Bal (ton) Kaynak: FAOSTAT Hayvansal üretim verilere göre, Türkiye özellikle süt ve bal üretiminde dünyada üst sıralarda bulunmaktadır. TRC1 Bölgesi nde hayvan sayısı çok olmamasına karşın, hayvansal ürünlere dayalı sanayi gelişmiştir. Bu alanlardan biri olan süt ürünleri sektöründe, özellikle Afrika ve Orta Doğu pazarlarına ihracat yapılmaktadır. Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvancılık Büyükbaş hayvan yetiştiriciliği bölgenin coğrafi koşullarının bu tür hayvancılığa uygun olmamasından dolayı az miktarda yapılmaktadır. Özellikle meracılığın bölge ikliminden dolayı 191

211 gelişememesi, bu durumun sebeplerinden biridir. Bölgede özellikle sığır yetiştiriciliği süt endüstrisine girdi sağlamak amacıyla yapılmaktadır. Tablo 205: TRC1 İllerinde Bulunan Büyükbaş Hayvan Sayısı, 2013 Bölge Manda Sığır (Kültür) Sığır (Melez) Sığır (Yerli) Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Türkiye Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi coğrafi koşullarından dolayı küçükbaş hayvancılığa daha uygun bir yapıdadır. Özellikle kıl keçisi ve yerli koyun yetiştiriciliği ağır basmaktadır. Gaziantep bu alanda da diğer illere göre bir adım öndedir. Gaziantep yerli koyun yetiştiriciliğinde %51, Adıyaman %22, Kilis ise %27 lik paya sahiptir. Kıl keçisi hayvancılığında ise Gaziantep %45, Adıyaman %29, Kilis %26 lık paya sahiptir. Türkiye genelinde TRC1 Bölgesi nin payına bakıldığında, yerli koyun yetiştiriciliğinde %2,1, kıl keçisinde ise %4,9 luk bir orana sahip olduğu görülmektedir. Kıl keçisi sayısı, koyun sayısından daha az olmasına rağmen, süt üretiminde kıl keçisinden daha fazla yararlanılmaktadır. Merinos cinsi koyun yetiştiriciliği sadece Gaziantep te olup bölge bu cins koyunun yetiştiriciliğinde Türkiye ortalamasının oldukça altında kalmaktadır. Tablo 206: TRC1 İllerinde Bulunan Küçükbaş Hayvan Sayısı, 2013 Bölge Koyun (Yerli) Keçi (Kıl) Koyun (Merinos) Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Türkiye Kaynak: TÜİK Tablo 207: TRC1 İlleri Hayvan Cinsine Göre Süt Üretimi (ton), 2013 Bölge İnek Sütü Manda Sütü Koyun Sütü Keçi Sütü Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜİK Kümes Hayvancılığı Kümes hayvancılığı diğer hayvancılık kollarında olduğu gibi çok fazla gelişme gösterememektedir. Gıda sanayide gelişme gösteren TRC1 Bölgesi, söz konusu sektör dahilinde kümes hayvancılığındaki potansiyeli yeterince değerlendirememektedir. 192

212 Tablo 208: TRC1 İllerinde Bulunan Kümes Hayvanı Sayısı, 2013 Bölge Adı Hayvan Sayısı Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Türkiye Kaynak: TÜİK Arıcılık TRC1 Bölgesi bal üretiminde Türkiye ortalamasının çok altında kalmaktadır. Toplam kovan sayısı bakımından ülke genelinde %1,2 lik bir paya sahip olan bölge, bal üretiminde %0,7 lik bir paya sahiptir. Sonuçlardan da anlaşılacağı üzere bal verimi oldukça düşüktür. Türkiye genelinde bal verimi %14,2 iken, TRC1 Bölgesi nde bu oran %8,2 dir. Tablo 209: TRC1 Bölgesi nde Bal Üretimi ve Koloni Sayısı, 2013 İl İşletme Sayısı Toplam Kovan Sayısı Bal Üretimi (ton) Bal Verimi (kg/kovan) Gaziantep ,65 Adıyaman ,44 Kilis ,20 TRC ,20 Türkiye ,2 Kaynak: TÜİK Tatlı Su Balıkçılığı TRC1 Bölgesi baraj gölleri ve tatlı su kaynakları bakımından oldukça zengin bir bölgedir. Özellikle Adıyaman bu açıdan avantajlı bir konumda bulunmaktadır olup il tatlı su balıkçılığı üretiminde ülke genelinde üst sıralarda yer almaktadır. TÜİK 2012 verilerine göre, Adıyaman 725 tonluk üretim miktarı ile Türkiye üretiminden %2,01 pay almaktadır. Tablo 210: Adıyaman İlinde Üretilen Tatlı Su Balığı Türleri ve Üretim Miktarları Balık Türü Üretim (ton) Akbalık 1,5 - Çapak 5,3 5 Gümüş 4,4 5 Karabalık Kefal 65,5 66 Sazan Siraz Yayın 48,3 40 Turna 8 8 Gümüşi Havuz Balığı - 40 Diğer Toplam Kaynak: TÜİK 193

213 Adıyaman da bulunan tatlı su balığı üretim tesislerinde genel olarak 11 balık türünün yetiştiriciliği ve üretimi yapılmakta olup 725 tonluk üretimin %53,8 ini sazan türünün üretimi kapsamaktadır. Adıyaman, Türkiye de sazan üretiminde 3. sırada bulunmaktadır. Bunun yanında kefal ve yayın balığı yine Adıyaman ın Türkiye genelinde söz sahibi olduğu en önemli balık türleri olarak göze çarpmaktadır. Kefal üretiminde Adıyaman Türkiye genelinde %5,8 üretim payı ile 4. sırada bulunurken, yayın balığında %4,9 luk üretim payı ile 6. sırada bulunmaktadır. Tablo 211: Adıyaman İlinde Bulunan Tatlı Su Balığı Üreten Tesisler ve Kapasiteleri, 2011 İlçe Adı Üretim Yeri İşletme Sayısı Kapasite (Ton /yıl) Çelikhan Çat Baraj Gölü Kahta Atatürk Baraji 2 54 Gölbaşı Harman Beldesi 1 20 Adıyaman Merkez Kavak Köyü 1 5 Toplam Kaynak: TÜİK Adıyaman genelinde tatlı su balıkçılığı yapan 15 adet tesis bulunmaktadır. Bu tesisler Çelikhan, Gölbaşı, Kahta ve Adıyaman Merkez ilçelerinde faaliyet göstermektedir. İlçeler incelendiğinde, Çelikhan da bulunan 11 işletmenin ton üretim kapasitesi bulunduğu görülmektedir. Bu durum, il geneli tatlı su balıkçılığı üretim kapasitesinin %98,4 üne sahip olan Çelikhan için tatlı su balıkçılığının önemli bir ekonomik potansiyel taşıdığına işaret etmektedir. Adıyaman genelinde bulunan tesislerde tonluk bir tatlı su balıkçılığı kapasitesi olmasına rağmen 2011 yılında 747 ton üretim yapılması, Adıyaman ın kapasitesinin sadece %14,9 unu kullandığını göstermektedir. Bu alanda yapılacak iyileştirme çalışmaları ve yatırım desteği ile başta Adıyaman ın ilçeleri olmak üzere, tatlı su balıkçılığının TRC1 Bölgesi için önemli bir ekonomik kaynak olabileceği öngörülmektedir. Ayrıca Gölbaşı ilçesi ve Merkez e bağlı Kavak Köyü nde bulunan tesislerde yavru balık yetiştiriciliği de yapılmaktadır Tarımsal Kuruluşlar Kooperatifler TRC1 Bölgesi nde toplam 25 tane tarımsal kredi kooperatifi bulunmaktadır. Gaziantep'teki 12 kooperatifin 7 tanesi ilçelerde bulunmaktadır. İslahiye ve Araban'da ise kredi kooperatifi bulunmamaktadır. Adıyaman'da ise 10 ilçeden sadece 4'ünde kooperatif bulunmaktadır. Son olarak, Kilis'te Polateli dışındaki tüm ilçelerde tarımsal kooperatif bulunmaktadır. Tablo 212: TRC1 İllerinde Bulunan Tarımsal Kredi Kooperatifleri Sayısı ve Adları, 2013 İl/ BÖLGE Tarımsal Kredi Kooperatifi Sayısı Tarımsal Kredi Kooperatif Adı Gaziantep 16 Aktoprak, Araban, Arıl, Boğaziçi, Burç, Büyükşahinbey, Doğanpınar, İslahiye, Kapcağız, Mizar, Nizip, Nurdağı, Oğuzeli, Sakçagözü, Yavuzeli, Yazılı Adıyaman 9 Adıyaman, Akpınar, Bağpınar, Belören, Besni, Çakırhüyük, Gölbaşı, Kahta, Sambayat Kilis 3 Musabeyli, Elbeyli, Kilis Kaynak: Tarım Kredileri Kooperatifi Merkez Birliği 194

214 TRC1 Bölgesi ndeki kooperatiflere bakıldığında, tarımsal kalkınma ve sulama kooperatiflerinin sayısının diğer kooperatiflere göre daha fazla olduğu görülmektedir. Su ürünleri ve pancar kooperatifleri bölgenin coğrafi ve iklimsel özellikleri göz önüne alındığında, bölgede fazla bulunmamaktadır. Adıyaman da baraj göllerinin varlığı su ürünleri kooperatiflerinin artışını sağlamıştır. Tablo 213: TRC1 İllerinde Bulunan Diğer Kooperatiflerin Sayısı Kooperatif Türü İl/ Bölge Gaziantep Adıyaman Kilis Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri Sulama Kooperatifleri Su ürünleri Kooperatifleri Pancar Üreticileri Kooperatifleri Kaynak: Kilis, Gaziantep ve Adıyaman Valilikleri, GTO Üretici Birlikleri Kooperatif Sayısı Ortak Sayısı Kooperatif Sayısı Ortak Sayısı Kooperatif Sayısı Ortak Sayısı Kooperatif Sayısı Ortak Sayısı TRC1 Bölgesi kooperatifleşme alanlarında olduğu gibi üretici birlikleri sayısında da Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. Gaziantep ve Adıyaman da süt üretiminin ve koyun-sığır yetiştiriciliğinin yaygın olmasından dolayı süt üretici birlikleri kurulmuştur. Kilis in en önemli tarım ürünlerinden biri olan zeytinin son zamanlarda organik tarım alanında geliştirilmeye çalışılması amacıyla Kilis te organik zeytin birliği kurulmuştur. Üretici birlikleri ortak sayısına bakıldığında Türkiye de birlik başına ortalama 191 ortak düşerken, TRC1 Bölgesi nde bulunan 5 üretici birliğinin sahip olduğu ortalama ortak sayısı 123,8 dir. Bu sonuçlara bakıldığında, bölge içi birliklerin örgütlenmede sorun yaşadıkları görülmektedir. Tablo 214: TRC1 İllerinde Bulunan Üretici Birliklerinin Sayısı, 2013 Birlik Adı Türü Birlik/ Ortak Gaziantep Adıyaman Kilis Süt Üreticileri Birliği Meyve Üreticileri Birliği Organik Zeytin Üreticileri Birliği Hayvansal Üzüm Zeytin Kaynak: Tarım Reformu Genel Müdürlüğü, Tablo 215: Ürün Bazında Üretici Birliklerinin Sayısı, 2013 Ürünler Birlik Sayısı Ortak Sayısı Birlik Sayısı Ortak Sayısı Birlik Sayısı Ortak Sayısı Üretici Birlikleri Üzüm (Sofralık, Kurutmalık) Üzüm Üreticileri Birliği Tatlı Su Balıkçılığı Su Ürünleri Üreticiliği birliği Gaziantep Süt Üreticileri Birliği Koyun ve Sığır Yetiştiriciliği Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği Adıyaman Badem Badem Üreticileri Birliği 195

215 Ceviz Sert Kabuklu Meyve Üreticileri Birliği Bal Arı Yetiştiricileri Birliği Tatlı Su Balıkçılığı Su Ürünleri üreticiliği birliği Süt Üreticileri Birliği Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği Koyun ve Sığır Yetiştiriciliği Damızlık Koyun Keçi Yetiştiricileri Birliği Kırmızı Et Üreticileri Birliği Zeytin Organik Zeytin Üreticileri Birliği Üzüm (Şaraplık, Kurutmalık) Üzüm Üreticileri Birliği Kilis Kilis İli Damızlık Koyun Keçi Yetiştiricileri Kilis Keçisi Birliği Kaynak: Tarım Reformu Genel Müdürlüğü, Su ürünleri üreticiliği, su kaynaklarına yakın olan özellikle baraj gölü çevresinde yaygın olarak yapılan bir faaliyettir. Bu bakımdan Adıyaman ve Gaziantep te bulunan baraj gölleri çevresinde yaygın olarak yapılmaktadır. Kilis in bu bakımdan diğer illere göre dezavantajlı konumda olması sebebiyle ilde su ürünleri üreticiliği birliği bulunmamaktadır. Adıyaman ın Çelikhan ilçesi ve Gaziantep in Karkamış ilçesinin baraj göllerine sahip olması bu ilçelerde su ürünleri üretiminin önemli bir ekonomik kaynak olmasını sağlamaktadır. Tablo 216: TRC1 İl ve İlçeleri Su Üreticileri Birlikleri Dağılımı, 2012 İl İlçe Sayı Proje Kapasitesi Gaziantep Adıyaman Kaynak: SUYMERBİR, Karkamış Nizip Keban Çelikhan Besni 1 28 Kahta 1 25 Harmanlı 1 20 Merkez 1 5 TRC1 Bölgesi nde Antep fıstığı, zeytin, üzüm, mercimek, pamuk, nohut, nar, tütün, arpa üretim miktarı bakımından ön plana çıkan tarım ürünleridir. Antep fıstığında Gaziantep %37 lik üretim oranı ile Türkiye de 1., Adıyaman %4,7 ile 4. ve Kilis %1,2 ile 7. sırada bulunmaktadır. İlçeler bazında ise TRC1 Bölgesi nin 5 ilçesi, Türkiye de en fazla Antep fıstığı üreten 10 ilçe arasında bulunmaktadır. Nizip %15 lik bir üretim oranı ile Türkiye de en fazla Antep Fıstığı üreten ilçe konumundadır. Şehitkamil ilçesi, %7,8 ile 3., Oğuzeli %4 ile 7., Karkamış %3,5 ile 8., Besni %3,45 ile 9. sırada bulunmaktadır. Zeytin TRC1 Bölgesi nde öne çıkan bir başka üründür. Zeytin üretiminde Gaziantep %3,6 ile Türkiye de 9., Kilis ise %1,37 ile 13. sırada bulunmaktadır. İlçeler bazında, Nizip ilçesi zeytin üretiminde de Bölge de 1. sırada, Türkiye genelinde ise 12. sırada bulunmaktadır. Üzüm üretiminde ise, Adıyaman ön plana çıkmaktadır. Adıyaman Türkiye üzüm üretiminde %1,68 lik üretim oranı ile 10. sırada bulunmaktadır. Adıyaman ın Gölbaşı ve Besni ilçeleri bu oranda büyük pay sahibidir. Mercimek de TRC1 Bölgesi nde en fazla üretilen tarla ürünlerinden biri olarak göze çarpmaktadır. Mercimek üretiminde Adıyaman %6,1 lik üretim payı ile Türkiye de 4. sırada yer alırken, Gaziantep %4,4 ile 6., Kilis ise %3,0 ile 8. sırada bulunmaktadır. 196

216 Nar, nohut, pamuk ve tütünde de TRC1 Bölgesi illeri Türkiye sıralamasında önemli bir konumda bulunmaktadır. Özellikle, Gaziantep te pamuk ve nar, Adıyaman da ise nohut, pamuk ve tütün üretimi ön plana çıkmaktadır. Sulama tesislerinin geliştirilmesi ve sulama projelerinin faaliyete geçmesiyle, söz konusu tarım ürünlerinin üretiminde TRC1 Bölgesi nin daha iyi bir konuma geleceği öngörülmektedir TURİZM Turizm, insanların sürekli konutlarının bulunduğu yer dışında yaptıkları seyahat ve gittikleri yerlerde geçici konaklamalarından doğan ihtiyaçlarının karşılanması ile ilgili faaliyetlerdir. Turizm sektörü, dünyada özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ülke ekonomilerinin karşılaştığı ekonomik sorunların çözümünde ve darboğazların aşılmasında çıkış noktası haline gelmiştir. Sosyo-ekonomik ve kültürel gelişmeyi hızlandırması, hizmet sektörünün yan kollarında üretim ile dünya genelinde istihdamı arttırması, yabancı sermaye girişi ve döviz girdisi sağlamasıyla turizm sektörü, iktisadi kalkınmada önemli bir unsur olarak ön plana çıkmaktadır li yılların başından itibaren dünya ekonomisi kötüye gitmekte olup petrol fiyatlarının artması ve kur farklarındaki ani oynamalar sebebiyle Avrupa başta olmak üzere tüm dünyada turizm sektörü gelirlerinde önemli bir düşüş yaşanmıştır. Fakat, Türkiye de dünyadaki eğilimin aksine, turizm sektöründe yıllar itibarıyla ilerleme kaydedildiği görülmektedir. Ülke, 2011 ve 2012 yılları Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü (UNWTO) turizm verilerine göre, gelen turist sayısı bakımından dünyada 6. sırada yer alarak önemli Avrupa ülkeleri olan Almanya ve İngiltere yi geride bırakmasına rağmen elde edilen turizm gelirleri bakımından 12. sırada yer almaktadır. Ülkenin dünya turizm gelirleri sıralamasında gelen turist sayısına kıyasla daha geride kalması önemli bir gösterge olup ülkenin turizm sektöründeki turist potansiyelini ekonomik olarak yeterli oranda fırsata dönüştüremediğini göstermektedir (Tablo 222, 223). Tablo 217: Gelen Turist Sayısı Sıralamasında İlk 10 Ülke (milyon kişi) Sıra Ülke Değişim ( ) 1 Fransa 81,6 83,0 +1,8 2 A.B.D 62,7 67,0 +6,8 3 Çin 57,6 57,7 +0,3 4 İspanya 56,2 57,7 +2,7 5 İtalya 46,1 46,4 +0,5 6 Türkiye 34,7 35,7 +3,0 7 Almanya 28,4 30,4 +7,3 8 İngiltere 29,3 29,3-0,1 9 Rusya Federasyonu 22,7 25,7 +13,4 10 Malezya 24,7 25,0 +1,3 Kaynak: Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü (UNWTO) Tablo 218: Ülkelerin Elde Ettikleri Turizm Gelirleri (milyar dolar) Sıra Ülke Değişim ( ) 1 A.B.D 115,6 126,2 +9,2 2 İspanya 55,9 55,9-6,6 197

217 3 Fransa 54, ,5 4 Çin 48,5 50,0 +3,2 5 Makao (Çin) 38,5 43,7 +13,7 6 İtalya 43,0 41,2-4,2 7 Almanya 38,9 38,1-1,9 8 İngiltere 35,1 36,4 +3,7 9 Hong Kong (Çin) 27,7 32,1 +16,0 10 Avustralya 31,5 31,5 +0,2 11 Tayland 27,1 31,5 +14,8 12 Türkiye 25,0 25,6 +0,9 Kaynak: Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü (UNWTO) Türkiye'de 2010 yılında ülkeye gelen toplam yerli ve yabancı ziyaretçiden 24 milyar 930 milyon 997 bin dolar gelir elde edilmiş ve ortalama ziyaretçi harcamasının 755 dolar olduğu tespit edilmiştir yılına kadar gelinen sürede genel olarak her 3 göstergede de artış gerçekleşmiş olup 2012 yılında toplam ziyaretçi sayısının kişi, turizm gelirlerinin 29 milyar 7 milyon 3 bin dolar ve ortalama ziyaretçi harcamasının 795 dolar olduğu görülmektedir yılının ilk 3 ayında (Ocak-Mart) ise toplam ziyaretçi sayısı kişi ve turizm gelirleri 4 milyar 807 milyon 836 bin dolar iken ortalama harcamanın önemli bir artış göstererek 949 dolar olduğu görülmektedir. Yıllar Tablo 219: Türkiye Turizm Gelirleri ve Ziyaretçi Sayısının Yıllara Göre Dağılımı, 2014 Turizm Geliri (Bin $) Yabancı Vatandaş Toplam Ziyaretçi Sayısı Ortalama Harcama ($) Turizm Geliri (Bin $) Ziyaretçi Sayısı Ortalama Harcama ($) Turizm Geliri (Bin $) Ziyaretçi Sayısı Ortalama Harcama ($) * Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı *2014 yılı verileri ilk 3 aylık (Ocak- Mart) dönemi kapsamaktadır. TRC1 Bölgesi nde Turizm TRC1 Bölgesi ne giriş yapan yabancı ziyaretçilerin ülkelere göre dağılımına ve kapılardan giriş yapan yabancı ziyaretçi sayılarına bakıldığında, bölgedeki sınır geçişlerini sağlayan Gaziantep ve Kilis illerine yapılan girişlerin ağırlıklı olarak karayolu ile Çingene Kızı-Mozaik, Gaziantep Gaziantep yapıldığı ve sınır il olması nedeniyle Kilis'in bölgeye giriş yapan yabancı ziyaretçi sayısı bakımından ön plana çıktığı görülmektedir (Tablo 226) yılında bölgeye gelen toplam yabancı ziyaretçi sayısı olup bu sayı ülke genelinin % 0,47 sini oluşturmaktadır. Tablo 225 te de görüldüğü üzere, bölgenin ülke sınırında yer alan Gaziantep ve Kilis illerine gelen ziyaretçi sayısında bölge ile sınır oluşturan Suriye ön plana çıkmakta ve 2010 yılı sonrasında 198

218 Suriye de yaşanan iç savaştan dolayı bu ülkeden turizm amaçlı gelen ziyaretçi sayısında önemli bir düşüş gözlemlenmektedir yılı sonrası bu ülkede ve Orta Doğu ülkelerinde yaşanan sorunlar nedeniyle bölgenin 2008 ve 2009 yıllarında artış göstererek 2010 yılında (% 1,15) olan yabancı ziyaretçi sayısının 2011 ve 2012 yıllarında düşüş göstererek (% 0,76) kişi ve (% 0,47) kişi olduğu görülmektedir. Ayrıca, bölgeye ağırlıklı olarak giriş yapılan Suriye ve İran dışında Almanya, Gürcistan, Fransa ve İngiltere gibi ülkelerden gelen yabancı ziyaretçi sayısının fazlalığı dikkati çekmektedir. Tablo 220: Gelen Yabancı Ziyaretçilerin Ülkelere Göre Dağılımı, Gaziantep Ülkeler 2010 Ülkeler 2011 Ülkeler 2012 İran İran Suriye Suriye Suriye Almanya Gürcistan Gürcistan Gürcistan Almanya Almanya İran Azerbaycan Diğer Batı Asya Ülkeleri İngiltere Adıyaman Diğer Avrupa Ülkeleri Almanya Almanya Almanya İsviçre Avusturya Fransa Diğer Güney Doğu Asya Ülkeleri 677 İngiltere Azerbaycan 853 Hollanda 568 Fransa Hollanda 650 İsveç 395 İsviçre Kilis Suriye Suriye Suriye İran İtalya 251 OECD Ülkeleri 505 Diğer Amerika 484 OECD Ülkeleri 214 Almanya 335 Almanya 362 Azerbaycan 198 Hollanda 136 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Diğer Doğu Asya Ülkeleri 113 Diğer Batı Asya Ülkeleri Diğer Afrika Ülkeleri Tablo 221: Sınır Kapılarından Giriş Yapan Yabancı Ziyaretçi Sayıları, Yıl İl/Bölge Adı Havayolu Karayolu Demiryolu Toplam Oran (%) Gaziantep ,24 Kilis ,54 TRC ,89 Türkiye * 100 Gaziantep ,20 Kilis ,71 TRC ,96 Türkiye * 100 Gaziantep ,20 Kilis ,09 199

219 TRC ,15 Türkiye * 100 Gaziantep ,21 Kilis ,30 TRC ,76 Türkiye * 100 Gaziantep ,39 Kilis ,54 TRC ,47 Türkiye * 100 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı *Türkiye toplamında denizyolu ulaşımı dahil edilmiştir. Tablo 227 de Türkiye, TRC1 Bölgesi ve bölge illerindeki turizm yatırımı, turizm işletmesi ve belediye belgeli tesislerin sayısı, bu tesislerdeki oda ve yatak sayıları gösterilmektedir yılında bölgenin merkez ili Gaziantep te toplam yatak sayısı olup bölge genelindeki 127 tesisin 98 i burada yer almaktadır. Bölge genelinde tesis sayısına göre en zengin il Gaziantep olmakta ve bunun nedeni bölge içindeki ticari faaliyetlerin, kongre ve fuar organizasyonlarının genellikle bu ilde yer almasıdır. Adıyaman iline bakıldığında, ilde toplam 23 adet tesis bulunmakta ve bu tesislerde toplam yatak ve oda mevcuttur. İlin turizm potansiyeli göz önüne alındığında, bu sayının yetersiz olduğu görülmektedir. Öte yandan Kilis ilinde toplam 6 turizm işletme belgeli tesis bulunmaktadır. Tesis sayısının azlığı Kilis in konaklamadan ziyade, geçiş yapılan bir il olduğunu ortaya koymaktadır. Bölgede toplam 127 turizm tesisi ve bu tesislerde toplam oda ve yatak bulunmaktadır. Bölgenin sahip olduğu turizm değerleri düşünüldüğünde, turizm tesisi sayısının yetersiz ve kaliteli konaklama tesis sayısının düşük olduğu görülmektedir. İl/Bölge Adı Tablo 222: Turizm Yatırımı, Turizm İşletmesi ve Belediye İşletme Belgeli Tesis, Oda ve Yatak Sayıları, 2012 Turizm Yatırım Belgeli Turizm İşletme Belgeli Belediye İşletme Belgeli Toplam Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Sayısı Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Sayısı Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Türkiye Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Sayısı Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Sayısı Bölgenin turizm tesislerine geliş sayısı, geceleme sayısı, ortalama kalış süresi ve tesislerin doluluk oranları Tablo 228 ve Tablo 229'da gösterilmektedir. TRC1 Bölgesi nde turizm tesislerine toplam geliş sayısının artış göstererek 2010 yılında iken 2011 yılında ve 2012 yılında ise olduğu görülmektedir yıllarında artış gösteren tesise geliş sayılarıyla birlikte bölgedeki geceleme sayısının da artış göstermiş olup 2010 yılında , 2011 yılında ve 2012 yılında ise olmuştur. Artış gösteren tesise geliş sayısı ve geceleme sayısının aksine bölgedeki ortalama kalış süresinde 2010, 2011 ve 2012 yıllarına bakıldığında bir artış gözlenmemektedir yılında bölgede 1,5 olan ortalama kalış 200

220 süresi ve %32,2 olan doluluk oranı sırasıyla 2,8 ve %44,3 olan ülke ortalama kalış süresi ve doluluk oranlarının altında kalmaktadır. Tablo 223: Turizm Tesislerine Geliş ve Geceleme Sayıları (Turizm ve Belediye Belgeli), 2012 Yıl / İl-Bölge Adı Tesise Geliş Sayısı Geceleme Sayısı Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Türkiye Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Türkiye Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Türkiye Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Tablo 224: Turizm Tesisleri Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk Oranları, 2012 Yıl / İl-Bölge Adı Ortalama Kalış Süresi Doluluk Oranı (%) Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam Gaziantep 1,7 1,1 1,1 3,6 24,9 28,5 Adıyaman 1,7 1,6 1,6 3,9 21,2 25,1 Kilis 1,6 1,7 1,7 1,5 20,1 21,5 TRC1 1,7 1,5 1,5 3 22,1 25 Türkiye 3,8 1,8 2,7 26,9 14,1 41 Gaziantep 1,9 1,5 1,6 5 25,7 30,8 Adıyaman 3,9 1,2 1,3 3,8 16,1 19,9 Kilis 2, , ,2 TRC1 2,7 1,6 1,6 2,9 22,3 26 Türkiye 3,7 1,8 2,7 26,8 15,9 42,7 Gaziantep 1,6 1,5 1,5 6,2 27,8 34,1 Adıyaman 1,3 1,2 1,2 1,6 20,2 21,8 Kilis 1,9 1,9 1,9 14,3 26,4 40,7 TRC1 1,6 1,5 1,5 7,4 24,8 32,2 Türkiye 4 1,8 2,8 27,9 16,4 44,3 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı 201

221 Bölgenin turizm göstergeleri komşu ve yakın bölgeler olan TR63 (Hatay, K.Maraş, Osmaniye), TR52 (Konya, Karaman) ve TRC2 (Diyarbakır, Şanlıurfa) bölgeleri ile karşılaştırıldığında, TR63 ve TRC2 Bölgeleri nin tesise geliş sayısı ve geceleme sayısında TRC1 Bölgesi nden daha önde yer aldığı görülmektedir. TRC1 Bölgesi nin tesise geliş sayısı ve geceleme sayısı TR52 Bölgesi ile yakın olmakta birlikte bu iki göstergede bölge, TR52 Bölgesi nin gerisinde kalmaktadır. Bölgelerin ortalama kalış süreleri 1,4 ile 1,6 arasında değişmekte ve tümü 2,8 olan ülke ortalamasının gerisinde kalmaktadır. Ayrıca, bölgelerdeki tesislerin doluluk oranları da %44,3 olan ülke ortalamasından daha düşüktür (Tablo 230, Şekil 76). Bölgelerin turizm göstergeleri arasında geceleme sayısı oldukça önemli bir unsur olarak öne çıkmaktadır. Geceleme sayısının az olması bölgenin geçiş yapılan, uzun süreli konaklamadan ziyade geçiş bölgesi olduğunu göstermektedir. Bu bağlamda, TRC1 Bölgesi nde doğru turizm politikaları ve yatırımları ile gelen ziyaretçilerin bölgede daha uzun süreli kalmalarının sağlanması ve bölgedeki geceleme sayısının arttırılması gerekmektedir. Tablo 225: TRC1 ve Komşu Bölgelerin (TR63, TR52, TRC62) Tesise Geliş Sayısı, Geceleme Sayısı, Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk Oranları, 2012 Bölge Adı Tesise Geliş Sayısı Geceleme Sayısı Ortalama Kalış Süresi Doluluk Oranı (%) TR63 (Hatay-K.Maraş- Osmaniye) ,6 31,5 TR52 (Konya-Karaman) ,5 32,3 TRC1 (Gaziantep-Adıyaman- Kilis) ,5 32,2 TRC2 (Diyarbakır-Ş.Urfa) ,4 38,5 Türkiye ,8 44,3 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Tesise Geliş Sayısı Geceleme Sayısı TR63 (Hatay-K.Maraş-Osmaniye) TR52 (Konya-Karaman) TRC1 (Gaziantep-Adıyaman-Kilis) TRC2 (Diyarbakır-Ş.Urfa) Şekil 76: TRC1 ve Komşu Bölgelerin Tesise Geliş ve Geceleme Sayısı,2012 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı TRC1 Bölgesi nin turizm envanteri incelendiğinde, öne çıkan turizm türlerinin kültür ve inanç turizmi olduğu görülmektedir. Bölge illeri geçmişten günümüze oldukça köklü bir kültür yapısına sahiptir. Bu durum kültür turizminin geliştirilmeye müsait bir altyapısının olduğunu göstermektedir. Ayrıca, bölge illerindeki inanç turizmi potansiyeli bir hayli yüksektir. 202

222 Tablo X'te görüldüğü üzere TRC1 Bölgesi'nde toplam 380 adet sit alanı bulunmakta olup bölgede 377 adet arkeolojik sit yer almaktadır. Bölgede bulunan sit alanlarının büyük bir çoğunluğu Gaziantep'te yer almakta ve bölgede turizmin geliştirilmesi adına bölgede yer alan sit alanları önem arz etmektedir. Tablo 226: TRC1 Bölgesi Sit Alanları Sayıları, 2014 İl/Bölge Adı Arkeolojik Sit Alanı Kentsel Sit Alanı Tarihi Sit Alanı Diğer Sit Alanları Arkeolojik ve Doğal Sit Arkeolojik ve Kentsel Sit Toplam Adıyaman Gaziantep Kilis TRC Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanan Türkiye Turizm Stratejisi 2023 başlıklı çalışmada 9 tematik bölge belirlenmiştir. Bu bölgelerden GAP Kültür ve Turizm Gelişim Bölgesi olarak belirlenen bölge, TRC1 Bölgesi; Adıyaman, Gaziantep ve Kilis illerini kapsamaktadır. GAP Kültür ve Turizm Gelişim Bölgesi çalışmasıyla, bölge illerindeki kültür turizminin geliştirilmesinin yanı sıra sağlık turizmi, gençlik turizmi, ekoturizm, dağ yürüyüşü, su sporları, kuş gözleme ve kongre turizmi gibi turizm türlerinde de gelişim sağlanması amaçlanmaktadır. Turizm Stratejisi nde öngörülen çalışmalardan biri de kültürel ve tabi kaynakların zengin olduğu yörelerde turizm kentlerinin ilan edilmesidir. Bu kapsamda, 2023 yılına kadar Kâhta Turizm Kenti nin ilan edilmesi söz konusudur. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanan stratejide, gelişim bölgelerinin yanı sıra gelişim koridorları üzerinde de durulmuştur. Turizm Strateji'si kapsamında, ülkede 7 adet gelişim koridorunun oluşturulması önerilmektedir. Bu gelişim koridorlarından İnanç Turizmi başlıklı koridorda TRC1 Bölge illerinden Gaziantep e de yer verilmiştir. Tarsus tan başlayarak, Hatay, Gaziantep, Şanlıurfa ve Mardin yörelerini kapsayan inanç turizmi koridoru, bölgeye turist çekilmesi kolaylaştırılacak, bölgenin inanç turizmi konusunda önde gelen bir yöre olmasına katkı sağlayacaktır. Bu bağlamda, Gaziantep ilindeki tarihi yapılar ve alanların düzenlenmesi, mevcut konaklama tesislerinin kültür ve ekoturizme yönelik yapılacak planlama ve uygulamalara yönelik olarak kapasitelerinin artırılması önem arz etmektedir. Rumkale, Gaziantep Nemrut Dağı, Adıyaman TRC1 Bölgesi illerinde kültür ve inanç turizminin yanı sıra daha birçok turizm çeşidinden bahsetmek mümkündür. Her üç ilde de av turizmi, gastronomi turizmi, dağ ve doğa yürüyüşü 203

223 aktiviteleri, görülmeye değer doğal ve tarihi güzellikler mevcuttur. Ayrıca, Gaziantep ilinde ticaret, kongre ve gençlik turizmi ön plana çıkmaktadır. Bunların yanı sıra ilde, yamaç paraşütü, bisiklet turları, olta balıkçılığı, safari, su sporları, kamp ve karavan turizmi, gastronomi ve botanik bahçeleri de mevcuttur. İlin sağlık turizmi açısından da bir potansiyel barındırdığından bahsedilebilir. Sağlık Bakanlığı tarafından Bölge Cazibe Merkezi olarak belirlenen 16 il arasında Gaziantep de bulunmaktadır. Kamu ve özel sağlık yatırımlarının hızlandığı Gaziantep e bölge illerini dışında yakın iller olan Kahramanmaraş, Şanlıurfa nın yanı sıra Suriye den de hastalar gelmektedir. Genel bir değerlendirme yapıldığında, Gaziantep in ''Bölge Sağlık Cazibe Merkezi'' olarak sağlık turizminde önemli bir konuma sahip olacağı söylenebilir. Diğer bölge illeri olan Adıyaman ve Kilis e bakıldığında, inanç turizmine yönelik zengin bir tarihi geçmişten bahsedilebilir. İllerdeki türbeler ve peygamber makamları inanç turizminin gelişmesi açısından büyük bir öneme sahiptir. TRC1 Bölgesi nin turizm sektöründeki rolü incelendiğinde, bölgenin çeşitli sorunlarla karşı karşıya olduğu, ancak bunun yanı sıra önemli fırsatları da barındırdığı görülmektedir. Bölge illerindeki konaklama sorunu, tanıtım eksikliği, ulaşım altyapısındaki problemler mevcut turizm potansiyelinin verimli bir şekilde kullanılamamasına sebep olmaktadır. Diğer yandan, bölgenin oldukça zengin bir turizm potansiyeline sahip olduğu yukarıdaki ifadelerde görülmüştür. Bölgede Nemrut Dağı, Zeugma Antik Şehri, Rumkale, Selçuklu ve Osmanlı dan kalma kasteller, hamamlar, camiler gibi birçok turizm varlığı bulunmaktadır. Bu kapsamda, bölgede turizm çeşitleri arasında entegrasyonun sağlanması, bununla birlikte kültür ve inanç turizmini geliştirmek adına altyapının kuvvetlendirilmesi gerekmektedir. Nitelikli tesis ve yatak Bakırcılar Çarşısı, Gaziantep sayısının artırılması, konaklama tesislerinin yeterli sayıya ulaştırılması ve ulaşım altyapısının geliştirilmesi ile bölgeye turist akışı ve geceleme sayısı artırılmalıdır. Mevcut kültürel ve tarihi değerlerden verimli bir şekilde istifade edilmesi durumunda, turizmin bölge kalkınmasına etkisi oldukça fazla olacağı öngörülmektedir FİNANS SEKTÖRÜ VE FİNANSAL HİZMETLERE ERİŞİM Mevduat TRC1 Bölgesi toplam mevduat miktarı açısından incelendiğinde, Gaziantep ilindeki toplam mevduat miktarının yılları arasında diğer yıllara oranla önemli bir artış gösterdiği görülmektedir. Toplam mevduat miktarı, yılları arasında her üç il için de artış gösterirken, iller arasında kıyaslama yapıldığında Gaziantep ili diğer illere oranla sahip olduğu toplam mevduat açısından lider konumdadır (Şekil 77) yılı verilerine göre TRC1 Bölgesi nde toplam mevduatın %84 ü Gaziantep ilindeyken, bölgedeki toplam mevduatın ülke içindeki payı ise yaklaşık olarak %1 düzeyindedir. 204

224 Bin TL Bin TL Toplam Mevduat Gaziantep Adıyaman Kilis Şekil 77: Toplam Mevduatın Yıllara Göre Değişimi (Bin TL) Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası 2013 yılı verilerine göre, bölgedeki tasarruf mevduatlarının yaklaşık olarak %82 lik kısmını oluşturan 4,2 milyon TL Gaziantep ilindedir yılından itibaren tasarruf mevduatları her üç il için de artış gösterirken, sadece 2012 yılında Kilis te bir önceki yıla göre bir düşüş yaşanmıştır. Yine Kilis ilinde 2012 yılından 2013 yılına geçilirken bir önceki yıla nispeten önemli bir artış görülmektedir (Şekil 78). Tasarruf Mevduatı Gaziantep Adıyaman Kilis Şekil 78: Tasarruf Mevduatının Yıllara Göre Değişimi Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası TRC1 Bölgesi nde tasarruf mevduatının toplam mevduat içindeki oranı yıllara göre incelendiğinde genel olarak inişli çıkışlı bir seri gözlemlenmiş olmasına rağmen 2008 yılına göre 2013 yılında her üç ilde de tasarruf mevduatlarının toplam mevduat içindeki payında azalma olduğu görülmektedir (Tablo 231). Tablo 227: Tasarruf Mevduatının Toplam Mevduat İçindeki Oranı (%) Gaziantep 60,8 63,6 62,9 55,8 59,3 54,2 Adıyaman 73,1 70,5 68,7 67,8 71,2 69,5 Kilis 75,7 65,8 76,1 71,0 57,0 55,9 205

225 TRC1 62,6 64,6 64,2 57,8 60,8 56,1 Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası Kişi başına düşen tasarruf mevduatlarının toplam mevduat içindeki oranları incelendiğinde, 2013 yılı sonunda her üç il için de bu oranın azaldığı görülmektedir. Bu değişim en fazla Kilis te yaşanmıştır. Kilis ilinde 2008 yılında %75,7 olan kişi başına düşen tasarruf mevduatlarının toplam mevduat içindeki oranı 2013 yılında %55,9 olarak gerçekleşmiştir. En az değişimin yaşandığı il ise Adıyaman olmuştur (Tablo 232). Tablo 228: Kişi Başına Düşen Tasarruf Mevduatının Toplam Mevduat İçindeki Oranı (%) Gaziantep 60,8 63,6 62,9 55,8 59,3 54,2 Adıyaman 73,1 70,5 68,7 67,9 71,3 69,5 Kilis 75,7 65,8 76,0 71,0 57,0 55,9 Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası Krediler Toplam nakdi krediler; nakdi krediler ile tahsil edilmesi şüpheli duruma gelmiş olan takipteki alacakların toplamından oluşmaktadır. TRC1 Bölgesi nde bulunan illere ait toplam nakdi krediler 2008 yılından 2013 yılına kadar her yıl artış göstermiştir. Bölgede kullanılan nakdi kredilerin önemli bir payı Gaziantep iline aittir. Bu pay yıllar itibarıyla ortalama olarak %89 civarında seyretmiştir (Tablo 233). Tablo 229: Yıllara Göre Toplam Nakdi Krediler (Bin TL) Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası Yıllar itibarıyla takipteki alacakların toplam nakdi krediler içerisindeki payı ele alındığında, 2008 yılında yaşanan küresel krizin etkisiyle, 2009 yılında Gaziantep ve Adıyaman da bu oranın en yüksek değerine ulaştığı; 2010 yılı ile birlikte her üç ilde de azalma eğilimine girdiği ve 2013 yılının sonu itibarıyla diğer yıllara oranla düşük değerler aldığı görülmektedir (Tablo 234). Tablo 230: Yıllara Göre Takipteki Alacakların Toplam Nakdi Krediler İçerisindeki Payı (%) Gaziantep 4,8 7,2 3,7 2,1 2,1 1,9 Adıyaman 3,0 5,0 3,8 2,4 2,5 2,8 Kilis 4,9 4,3 4,2 2,6 2,2 2,1 Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası TRC1 Bölgesi ndeki gayrinakdi krediler ise yıllara göre artış göstermiştir yılı verileri göz önünde bulundurulduğunda, bölgedeki toplam gayrinakdi kredilerin %94 lük payı Gaziantep iline aittir (Tablo 235). 206

226 TL Tablo 231: Yıllara Göre Gayrinakdi Krediler (Bin TL) Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası TRC1 Bölgesi illeri kişi başına düşen nakdi kredi açısından incelendiğinde, yıllar itibari ile her üç ilde de artış olduğu görülmektedir yılında, Gaziantep ilinde kişi başına düşen nakdi kredi miktarı TL dir. Adıyaman ve Kilis illerinde ise bu değer sırasıyla ve TL dir (Şekil 79). Gaziantep ilinde kişi başına düşen nakdi kredi açısından diğer bölge illerine oranla önemli bir fark söz konusudur Kişi Başı Nakdi Kredi Kilis Adıyaman Gaziantep Şekil 79: Kişi Başına Düşen Nakdi Kredinin Yıllara Göre Değişimi Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası Sektörlere göre nakdi kredi kullanım miktarı Tablo 236 da verilmiştir. Tabloya göre 2013 yılında Gaziantep ilinde en fazla kredi kullanılan sektör %47,6 oran ve yaklaşık olarak 6,6 milyon TL ile tekstil ve tekstil ürünleri sektörü olmuştur. Bu sektörü %13,6 oran ve yaklaşık olarak 1,9 milyon TL ile gıda meşrubat ve tütün ve %12,2 oran ve yaklaşık olarak 12,2 milyon TL ile toptan ticaret ve komisyonculuk sektörleri takip etmektedir. Adıyaman ilinde ise ilk sırayı %29,8 oran ve 187 bin TL ile ziraat ve balıkçılık sektörü almıştır. Bu sektörü sırasıyla %17 oran ve 107 bin TL ile tekstil ve tekstil ürünleri ve %17,5 oran ve 110 bin TL ile toptan ticaret ve komisyonculuk sektörleri takip etmektedir. Kilis ilinde ise kullanılan toplam nakdi krediler açısından sektörler arasında büyük bir fark vardır. En fazla kredi kullanılan sektör %70,1 oran ve 106 bin TL ile ziraat ve balıkçılık iken bu 207

227 sektörü %11,5 oran ve 17 bin TL ile inşaat ve %9,5 oran ve 15 bin TL ile toptan ticaret ve komisyonculuk ve sektörleri takip etmektedir. Sektörel bazda kullanılan kredi miktarlarının bir önceki yıla göre değişimi yıllar itibarıyla incelendiğinde, tüm sektörlerde özellikle 2010 yılında bir önceki yıla göre büyük bir artış olduğu görülmüştür. Bu doğrultuda küresel krizin bitmesi ile daha fazla kredi kullanılıp yatırım yapıldığı sonucuna varılabilir. Tablo 232: Sektörlere ve Yıllara Göre Nakdi Krediler (Bin TL) Gaziantep Sektörler* Toplam Tekstil ve Tekstil Ürünleri Gıda Meşrubat ve Tütün Toptan Ticaret ve Komisyonculuk Enerji** İnşaat Ziraat ve Balıkçılık Metal ve İşlenmiş Maden Turizm Finansal Kuruluşlar Toplam Adıyaman Sektörler* Toplam Ziraat ve Balıkçılık Tekstil ve Tekstil Ürünleri Toptan Ticaret ve Komisyonculuk İnşaat Enerji** Gıda Meşrubat ve Tütün Metal ve İşlenmiş Maden Turizm Finansal Kuruluşlar Toplam Kilis Sektörler* Toplam Ziraat ve Balıkçılık İnşaat Toptan Ticaret ve Komisyonculuk Gıda Meşrubat ve Tütün Tekstil ve Tekstil Ürünleri Turizm

228 Finansal Kuruluşlar Metal ve İşlenmiş Maden Enerji** Toplam Kaynak: BDDK *: Tablodaki sektörel sınıflandırmalar BDDK nın sınıflandırmasıdır. **:Enerji sektörüne verilen krediler, enerji üreten madenlerin çıkarılması, nükleer yakıt, rafineri ve petrol ürünleri ve kok kömür üretimi ile elektrik, gaz ve su kaynakları üretim ve dağıtımına yönelik faaliyetlere verilen kredileri içermektedir. TRC1 Bölgesi 2013 yılı nakdi kredilerin sektörlere göre dağılımı incelendiğinde tekstil ve tekstil ürünleri sektörünün %45,8 oran ile ilk sırada yer aldığı, bu sektörü %13,2 oran ile gıda meşrubat ve tütün sektörü ile %12,4 oran ile toptan ticaret ve komisyonculuk sektörlerinin takip ettiği görülmektedir. 7,0% 1,7% 0,5% 0,3% Tekstil ve Tekstil Ürünleri 9,9% 12,4% 9,4% 45,8% Gıda Meşrubat ve Tütün Toptan Ticaret ve Komisyonculuk İnşaat Enerji 13,2% Ziraat ve Balıkçılık Metal ve İşlenmiş Maden Turizm Finansal Kuruluşlar Şekil 80: TRC1 Bölgesi 2013 Yılı Nakdi Kredilerin Sektörlere Göre Dağılımı Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası Türkiye deki illerin nakdi kredi tutarları tekstil ve tekstil ürünleri sektörü bazında incelendiğinde Gaziantep in İstanbul un ardından 2. sırada yer aldığı Gaziantep i ise Bursa nın takip ettiği görülmektedir. 209

229 Şube Sayısı Şekil 81: 2013 Yılı Tekstil ve Tekstil Ürünleri Sektörü Nakdi Kredilerinin İllere Göre Dağılımı Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası Bankalar TRC1 Bölgesi nde 2007 yılından itibaren banka şube sayılarındaki değişim Şekil 80 de verilmiştir. Bu grafiğe göre, Gaziantep ilindeki banka şube sayıları hızlı bir şekilde artarken, Adıyaman ve Kilis illerindeki artışın ise nispeten daha yavaş olduğu görülmektedir. Banka Şube Sayısı Gaziantep Adıyaman Kilis Şekil 82: Yıllara Göre Banka Şube Sayıları Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası 210

230 Kişi Şekil 81 de şubeye düşen kişi sayısı incelendiğinde, Adıyaman da 2007 yılında 25 şube ile şube başına yaklaşık kişi düşerken, 2008 yılında şube sayısı 31 e çıkmış ve şube başına düşen kişi sayısı yaklaşık e düşmüştür yılı verilere göre ise Adıyaman da şube başına düşen nüfus yaklaşık olarak kişidir ve TRC1 Bölgesi nin en yüksek değerine sahiptir. Tüm illerde banka şubelerine düşen kişi sayısında bir azalma olduğu görülmektedir Şubeye Düşen Kişi Sayısı Gaziantep Adıyaman Kilis Şekil 83: Yıllara Göre Şubeye Düşen Kişi Sayısı Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası TRC1 Bölgesi nde şubeye düşen kişi sayısı diğer iller ile kıyaslandığında; Adıyaman, şube başına düşen kişi sayısında Türkiye de 13 üncü, Kilis 20 nci ve Gaziantep 26 ncı sıradadır (Tablo 239). Tablo 233: İllere Göre Şubeye Düşen Kişi Sayısı, 2013 Sıra Şehir Değer 1 Muş Hakkari Van Mardin Adıyaman Iğdır Malatya Kilis Erzurum Elazığ Hatay Niğde Ordu Gaziantep Tokat Muğla Ankara İstanbul Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası 211

231 TRC1 Bölgesi ndeki toplam şube sayıları ve şubelerin sahiplik grubuna göre dağılımı Tablo 238 de verilmiştir. TRC1 Bölgesi genel itibarıyla sahiplik grubuna göre banka yüzdelerinde ülke ortalamasına yakın değerler alırken, Kilis ve Adıyaman daki yabancı sermayeli şube sayısının azlığı dikkat çekmektedir. Şekil 84: Şubeye Düşen Kişi Sayısı, 2013 Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası Tablo 234: Sahiplik Grubuna Göre Banka Şube Sayıları, 2013 Kamu Yabancı Yerli Özel Toplam Şube Sayısı Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Türkiye Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası Tablo 240 ta Türkiye ve TRC1 Bölgesi nde internet bankacılığını kullanan aktif müşteri sayıları gösterilmektedir yılında internet bankacılığını kullananların sayısı Gaziantep te , Adıyaman da ve Kilis te kişidir yılında bir önceki yıla göre internet bankacılığı kullanan aktif müşteri sayısı Türkiye de %31,2 artarken, bu artış oranı Gaziantep te %40,8; Adıyaman da %35,3 ve Kilis te %41,2 olarak gerçekleşmiş ve her üç il de Türkiye ortalamasının üzerinde değerler almıştır. Tablo 235: İnternet Bankacılığında Aktif Müşteri Sayıları (Kişi) Değişim Oranı (%) Gaziantep ,8 Adıyaman ,3 Kilis ,2 TRC ,9 TR ,2 Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, TÜİK 212

232 Türkiye ve TRC1 Bölgesi nde internet bankacılığını kullanan aktif kurumsal müşteri sayıları Tablo 241 de verilmiştir yılında internet bankacılığını kullanan kurumsal müşteri sayısı Gaziantep te , Adıyaman da ve Kilis te 260 kişidir yılında bir önceki yıla göre internet bankacılığını kullanan kurumsal müşteri sayısı Türkiye de %16,8 oranında artarken, Gaziantep ve Adıyaman illerinde sırasıyla %20,6 ve %22,7 oranında artış sağlanmış ve ülke ortalamasının üzerinde bir değer elde edilmiştir. Kilis ilinde ise bu oran %5,7 seviyesinde kalmıştır. Tablo 236: İnternet Bankacılığında Aktif Kurumsal Müşteri Sayıları (Şirket Sayısı) Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, TÜİK Değişim Oranı (%) Gaziantep ,6 Adıyaman ,7 Kilis ,7 TRC ,5 TR ,8 Tablo 237: İllerdeki Bankalar ve Şube Sayıları, 2013 Gaziantep Adıyaman Kilis T.C. Ziraat Bankası A.Ş Türkiye İş Bankası A.Ş Yapı Ve Kredi Bankası A.Ş Türkiye Halk Bankası A.Ş Akbank T.A.Ş Türkiye Garanti Bankası A.Ş Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O Denizbank A.Ş Finansbank A.Ş Şekerbank T.A.Ş Türk Ekonomi Bankası A.Ş ING Bank A.Ş Asya Katılım Bankası A.Ş Kuveyt Türk Katılım Bankası A.Ş Türkiye Finans Katılım Bankası A.Ş HSBC Bank A.Ş Albaraka Türk Katılım Bankası A.Ş Fibabanka A.Ş Burgan Bank A.Ş Alternatifbank A.Ş Anadolubank A.Ş Turkland Bank A.Ş Arap Türk Bankası A.Ş Citibank A.Ş Odea Bank A.Ş Aktif Yatırım Bankası A.Ş İller Bankası Kaynak: BDDK, Finansal Türkiye Haritası 213

233 2.9. ENERJİ Enerji Dünyada ve Türkiye de hızla artan enerji talebini karşılayabilmek için ulusal ve uluslararası düzeyde enerji politikaları geliştirilmektedir. Enerjinin yeterli ve güvenilir temini ve bunun sürdürülebilirliği bu politikaların temelini oluşturmaktadır. Küresel ısınma ve iklim değişikliği konusunda mücadeleyi sağlamaya yönelik tek uluslararası çerçeve olan Kyoto Protokolü nün devreye girmesiyle, enerji ihtiyaçlarının karşılanmasında Türkiye alternatif enerji kaynaklarına yönelmiştir. GAP Eylem Planı çerçevesinde, altyapının güçlendirilmesi öngörülmüş, bu çerçevede enerji altyapısı da plan dâhiline alınmıştır. Bu plan kapsamında Gaziantep, Adıyaman ve Kilis te; elektrik iletim ve dağıtım, hat ve tesislerin altyapısının güçlendirilmesi, Adıyaman ve Kilis te doğalgaz boru hattı altyapısı güçlendirilmesi hedeflenmektedir Elektrik Enerjisi Türkiye enerji kaynakları açısından linyit, su, güneş, rüzgâr ve jeotermal potansiyele sahiptir. Elektrik üretimi büyük oranda termik ve hidroelektrik santrallerden sağlanmaktadır. Son zamanlarda ise rüzgâr ve güneş enerjisi santrali sayısı artmaktadır TRC1 Bölgesi Elektrik Enerji Altyapısı, Üretimi ve Dağıtımı TRC1 Bölgesi içinde yer alan en yüksek kurulu güç ve yıllık üretime sahip elektrik santrali Karkamış Hidroelektrik Santrali dir. Tablo 238: Karkamış HES ve Bazı Teknik Bilgiler,2013 Karkamış Barajı ve HES Barajın Yeri Gaziantep Kaynak: DSİ Akarsuyu Amacı Fırat Enerji + Taşkın Kontrol İnşaatın (başlama-bitiş) Yılı Gövde Dolgu Tipi Zonlu Dolgu Gövde Hacmi 2,10 hm3 Yükseklik (talvegden) 21,2 m Normal Su Kotunda Göl Hacmi 157 hm 3 Normal Su Kotunda Göl Alanı 28,4 km 2 Sulama Alanı Kurulu Güç Yıllık Üretim - ha 189 MW 653 GWh Tablo 239: Karkamış HES, Yıllara Göre Üretim 214

234 Yıl Karkamış HES Üretim (GWh) Türkiye Toplam Üretim (GWh) Yüzde Oran (Karkamış /Türkiye) ,39% ,25% ,01% ,11% ,36% Kaynak: EÜAŞ Karkamış HES dışında 2011 yılında devreye alınan 4,524 MW Kurulu kapasitesi olan "Cev Biogaz Santrali" ve yine aynı yılında devreye alınan 48,65 MW kurulu kapasitesi olan "Gaziantep OSB GOREN-1 Doğalgaz Santrali" gibi birçok orta ve küçük büyüklükte enerji santrali bulunmaktadır. Tablo 240: Gaziantep Elektrik Üretimi Elektrik Üretimi 2002 Yılı Şubat 2011 Toplam Santral Sayısı 3 adet (2 adet Termik, 4 adet HES Santrali) 16 adet (10 adet Termik, 4 adet HES, 2 adet Biyokütle Santrali) Yılları Arası Artış (%) Toplam Kurulu Güç (MW) 240,03 333,59 39 İşletmedeki Kur. Güç (MW) 238,63 242,84 2 Öngörülen Üretim (kwh/yıl) Öngörülen Yatırım (TL) Gerçekleşen Yatırım(TL) Kaynak: EPDK Tablo 245'te görüldüğü üzere, Gaziantep te 2002 yılındaki toplam santral sayısı 3 iken, 2011 yılında %433'lük bir artışla bu sayı 16'ya çıkmıştır. Toplam kurulu güçte de %39'luk bir artış gerçekleşerek 240 MW'lık toplam kurulu güç 333 MW'a yükselmiştir. Bunun yanı sıra, Gaziantep'te 13 elektrik üretim lisansı alınmıştır. Lisansı alınan söz konusu santrallerin bazıları tamamlanmış durumda olmakla beraber diğerleri kısmi tamamlanmış durumda veya proje halindedir. Son kurulan santrallerin henüz işletmeye açılmamasından dolayı işletmedeki kurulu güç daha düşük seviyededir. 433 Tablo 241: Adıyaman Elektrik Üretimi ELEKTRİK ÜRETİMİ 2002 Yılı Şubat 2011 Toplam Santral Sayısı 1 adet HES Santrali 19 adet (17 adet HES, 2 adet Rüzgâr Santrali) Yılları Arası Artış (%) Toplam Kurulu Güç (MW) 0,27 308, İşletmedeki Kur. Güç (MW) 0,27 84, Öngörülen Üretim (kwh/yıl) Öngörülen Yatırım (TL) Gerçekleşen Yatırım(TL) Kaynak: EPDK Tablo 246'da görüldüğü üzere Adıyaman'da 2002 yılındaki toplam santral sayısı 1 iken, 2011 yılında bu sayı 19'a çıkmıştır. İşletmedeki kurulu güç0,27 MW'tan 84,36 MW'a çıkmıştır. 215

235 Hâlihazırda tam kapasite ile faaliyete geçmemiş olan santraller de tamamlandığında 308,17 MW'lık toplam kurulu güce sahip olunacaktır. Bu veriler son yıllarda Adıyaman'daki enerji yatırımlarında çok ciddi artış gerçekleştiğini göstermektedir. Kilis ilinde enerji santrali bulunmamaktadır. Öngörülen ve lisans almış enerji yatırımı da bulunmamaktadır. 216

236 Tablo 242: Gaziantep Elektrik Üretim Lisansları,2013 # Unvan Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi Tesis Türü Yakıt Türü Tesis Adı Kurulu Gücü (MWm) Kurulu Gücü (MWe) İnşa Halindeki Kapasite (MWe) İşletmedeki Kapasite (MWe) 1 EÜAŞ Hidroelektrik Diğer Karkamış GAZİANTEP OSB MÜDÜRLÜĞÜ MÜTEŞEBBİS TEŞEKKÜL HEYETİ Termik Doğal Gaz GAOSB 25L-3B-3C pafta, 104 ada, 4 numaralı parsel 50 48, , GÜL ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM SANAYİ VE TİCARET ANONİM ŞİRKETİ CEV ENERJİ ÜRETİM SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ GASKİ ENERJİ YATIRIM HİZMETLERİ İNŞAAT SAN. VE TİC.A.Ş. AKUA ENERJİ ÜRETİM VE PAZARLAMA SAN. VE TİC.A.Ş. AKUA ENERJİ ÜRETİM VE PAZARLAMA SAN. VE TİC.A.Ş. EFİL ENERJİ ÜRETİM TİC. VE SAN. A.Ş. AKUA ENERJİ ÜRETİM VE PAZARLAMA SAN. VE TİC.A.Ş. GAZİANTEP OSB ELEKTRİK ÜRETİM A.Ş. SANKO ENERJİ SAN. VE TİC. A.Ş. NAKSAN ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM A.Ş.. NAKSAN ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM A.Ş.. Kaynak: EPDK Termik Fuel-oil Gaziantep ili Organize Sanayi Bölgesi, 257 ada, 1 no lu parsel 25,02 24, , Biyokütle Diğer Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Katı atık Depolama Alanı 5,805 5,655 0,1 5, Biyokütle Diğer GASKİ Enerji Yatırım 1,85 1,659-0,001 1,66 Hizmetleri İnşaat San. ve Tic.A.Ş. Üretim Santralı Hidroelektrik Diğer Karşıyaka HES 1,71 1,59 0 1, Hidroelektrik Diğer Kurtuluş HES 0,88 0,81 0, Rüzgar Diğer Kartaldağı Hidroelektrik Diğer Bayramlı HES 0,72 0,66 0, Termik Doğal Gaz Goren ,65 48, Termik Fuel-oil Başpınar Kojenerasyon 26,01 25,32 25, Termik Doğal Gaz Termik Doğal Gaz Naksan Enerji Santrali II 54,975 53,426 53,426 0 Naksan Enerji Santrali 8, TOPLAM 477,25 470, , ,

237 Tablo 243: Adıyaman Elektrik Üretim Lisansları,2013 # Unvan Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi Tesis Türü Yakıt Türü Tesis Adı Kurulu Gücü (MWm) Kurulu Gücü (MWe) İnşa Halindeki Kapasite (MWe) İşletmedeki Kapasite (MWe) 1 Tüm Enerji Ve Ticaret A.Ş Hidroelektrik Diğer Pınar HES 31,5 30,1 0 30,1 2 Akkur Enerji Üretim Ticaret Sanayi A.Ş Hidroelektrik Diğer Burç Bendi ve HES 27,9 27, ,33 3 Mar-En Enerji Üretim Ticaret Ve Sanayi A.Ş Hidroelektrik Diğer Doğankaya Reg. Ve HES 23,7 23 2,45 20,55 4 Tektuğ Elektrik Üretim Anonim Şirketi Hidroelektrik Diğer Erkenek HES 13,37 13,028-0,002 13,03 5 Erdem Yıldız İnşaat Sağlık Otomotiv İletişim Turizm Gıda Petrol Ürünleri Sanayi Ve Ticaret Hidroelektrik Diğer Kahta HES-1 7,726 7,12 0 7,12 Ltd. Şti. 6 Mem Enerji Elektrik Üretim Sanayi Ve Ticaret A.Ş Hidroelektrik Diğer Bulam HES 7,34 7,03 0 7,03 7 Akar Enerji San. Ve Tic. Ltd. Şti Hidroelektrik Diğer Koruköy Hes 3,11 3,03 0 3,03 8 Tektuğ Elektrik Üretim Anonim Şirketi Hidroelektrik Diğer Sırımtaş HES 27,934 27,234 27, Kandil Elektrik Üretim Tic. Ve San. Ltd. Şti Hidroelektrik Diğer Kandil Reg. Ve HES 16, Ceyhan Enerji Üretim San. Ve Tic. A.Ş Hidroelektrik Diğer Berat Reg. Ve HES 4 3,92 3, Şirikçioğlu Elektrik Üretim A.Ş Hidroelektrik Diğer Bizna Bendi ve HES Murat Hes Enerji Elektrik Üretim Ve Tic. Ltd. Şti Hidroelektrik Diğer Murat HES 36,8 35,63 35, Saf Enerji Elektrik Üretim Sanayi Ve Ticaret Anonim Şirketi Hidroelektrik Diğer Kaleköy HES 1,97 1,91 1, Kayseri Ve Civarı Elektrik T.A.Ş Hidroelektrik Diğer Besni HES 0,272 0,272 0, Grup Elektrik Üretim A.Ş Hidroelektrik Diğer Değirmen Reg. ve HES 4,1 3,936 3, Bomonti Elektrik Müh. Müş. İnş. Tur. Ve Tic. Ltd. Şti Hidroelektrik Diğer Şifrin Reg. ve HES 6,946 6,744 6, Enser Enerji Elektrik İnşaat Maden San. Ve Tic. Ltd. Şti Hidroelektrik Diğer Uzunköy Reg. ve HES 3,25 3,15 3, Tektuğ Elektrik Üretim Anonim Şirketi Rüzgar Diğer Sincik Grup Elektrik Üretim A.Ş Hidroelektrik Diğer Şerefli Reg. ve HES 4,068 3,905 3, Boztepe Enerji Üretim Pazarlama A.Ş Hidroelektrik Diğer Gemciler Reg. Ve HES 8,4 7,98 7, Grup Elektrik Üretim A.Ş Hidroelektrik Doğal Gaz Gürlavik reg. Ve Hes 5,3 4,51 4, Çağlayan-Su Elektrik Üretim Ltd. Şti Hidroelektrik Diğer Çağlayan Reg. ve HES 10,4 10,09 10,09 0 Toplam 292, , , ,19 Kaynak:EPDK 218

238 Tablo 249'da görüldüğü üzere Gaziantep ilinde 2002 yılında km olan elektrik dağıtım hattı uzunluğu, yapılan yatırımlarla 2009 yılında ,3 km'ye ulaşmış ve %23'lük bir artış gerçekleşmiştir yılı itibarıyla gerçekleşen toplam yatırım tutarı yaklaşık 73 milyon TL olmuştur. Tablo 244: Gaziantep Elektrik Dağıtım Hattı ELEKTRİK DAĞITIMI Yılları Arası Artış Hat Uzunluğu Km ,3 Km Km / %23 Harcama TL TL % Kaynak: EPDK Tablo 250 de görüldüğü üzere Adıyaman ilinde 2002 yılında km olan elektrik dağıtım hattı uzunluğu yapılan yatırımlarla 2009 yılında 7.520,1 km'ye ulaşmış ve %43'lük bir artış gerçekleşmiştir yılı itibarıyla gerçekleşen toplam yatırım tutarı yaklaşık 34 milyon TL olmuştur. Tablo 245: Adıyaman Elektrik Dağıtım Hattı ELEKTRİK DAĞITIMI Yılları Arası Artış Hat Uzunluğu Km 7.520,1 Km 2.264,1 Km / %43 Harcama TL TL %2.217 Kaynak: EPDK Kilis ilinde 2002 yılında km olan elektrik dağıtım hattı uzunluğu, yapılan yatırımlarla 2009 yılında km.'ye ulaşmış ve %47'lik bir artış gerçekleşmiştir yılı itibarıyla gerçekleşen toplam yatırım tutarı yaklaşık 11 milyon TL olmuştur (Tablo 251). Tablo 246: Kilis Elektrik Dağıtım Hattı ELEKTRİK DAĞITIMI Yılları Arası Artış Hat Uzunluğu Km Km 503 Km / %47 Harcama TL TL %628 Kaynak: EPDK Gaziantep ilindeki elektrik abone sayısı yılları arasında %34 artarak 'e ulaşmıştır. Adıyaman ilinde %23'lük bir artış gerçekleşirken, Kilis ilinde %20'lik bir artış olmuştur (Tablo 252). Tablo 247: TRC1 Bölgesi Elektrik Abone Sayıları ABONE SAYISI Yılları Arası Artış (%) Gaziantep Adıyaman Kilis Kaynak: EPDK Organize Sanayi Bölgeleri Elektrik Dağıtımı İllerdeki sanayinin gelişmesi için OSB'lerin elektrik dağıtım fiyatları önem arz etmektedir. Her sene Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu (EPDK) tarafından her OSB için elektrik dağıtım fiyatları belirlenmektedir. TRC1 Bölgesi Organize Sanayi Bölgeleri için dağıtım bedelleri Tablo 253'te gösterilmektedir. 219

239 Tablo 248: TRC1 Bölgesi Yıllara Göre OSB Elektrik Dağıtım Bedelleri OSB Tüzel Kişiliği Gaziantep OSB Adıyaman OSB Kilis OSB Kaynak: EPDK TRC1 BÖLGESİ YILLARA GÖRE OSB ELEKTRİK DAĞITIM BEDELLERİ 2008 Yılı 2009 Yılı 2010 Yılı 2011 Yılı 2012 Yılı 2013 Yılı 1,07 YKr/kWh 0,35 YKr/ kwh 2,18 YKr/kWh Tek terimli dağıtım bedeli: 1,53 Kr/kWh, Çift terimli Dağıtım Bedeli : (Aktif enerji): 0,6 Kr/kWh, Güç Bedeli: 327 Kr/kW/Ay, Güç aşımı bedeli: 654 Kr/kW/Ay (**) 0,50 Kr/kWh Tek terimli: 1,27 Kr/kWh çift terimli: enerji 0,73 Kr/kWh, güç bedeli 270 Kr/kW/Ay, güç aşım bedeli 540 Kr/kW/Ay Tek terimli dağıtım bedeli 1,089 Kr/kWh, çift terimli dağıtım bedeli (aktif enerji) 0,505 Kr/kWh; güç bedeli 328,945 Kr/kW/Ay; güç aşım bedeli olarak 656,900 Kr/kW/Ay Tek terimli dağıtım bedeli 0,725 Kr/kWh, çift terimli dağıtım bedeli (aktif enerji) 0,507 Kr/kWh, güç bedeli 93,946 Kr/kW/Ay; güç aşım bedeli 187,890 Kr/kW/Ay Tek terimli dağıtım bedeli 0,768 Kr/kWh, çift terimli dağıtım bedeli (aktif enerji) 0,349 Kr/kWh, güç bedeli 167,77 Kr/kW/Ay; güç aşım bedeli 335,54 Kr/kW/Ay Tek terimli dağıtım bedeli 0,972 Kr/kWh, çift terimli dağıtım bedeli (aktif enerji) 0,673 Kr/kWh; güç bedeli 140 Kr/kW/Ay; güç aşım bedeli olarak 280 Kr/kW/Ay Tek terimli dağıtım bedeli 1,942Kr/kWh, çift terimli dağıtım bedeli (aktif enerji) 0,986 Kr/kWh, güç bedeli 430,34 Kr/kW/Ay; güç aşım bedeli 960,628 Kr/kW/Ay Tek terimli dağıtım bedeli 1,12 Kr/kWh, çift terimli dağıtım bedeli (aktif enerji) 0,6 Kr/kWh, güç bedeli 197,6 Kr/kW/Ay; güç aşım bedeli 395,2 Kr/kW/Ay Tek terimli dağıtım bedeli 0,965 Kr/kWh, çift terimli dağıtım bedeli (aktif enerji) 0,667 Kr/kWh; güç bedeli 140 Kr/kW/Ay; güç aşım bedeli olarak 280 Kr/kW/Ay Tek terimli dağıtım bedeli 0,81 Kr/kWh, Tek terimli dağıtım bedeli 1,3 Kr/kWh, çift terimli dağıtım bedeli (aktif enerji) 0,63 Kr/kWh, güç bedeli 254,6 Kr/kW/Ay; güç aşım bedeli 509,2 Kr/kW/Ay Tek terimli dağıtım bedeli 0,914 Kr/kWh, çift terimli dağıtım bedeli (aktif enerji) 0,654 Kr/kWh; güç bedeli 140 Kr/kW/Ay; güç aşım bedeli olarak 280 Kr/kW/Ay, Üretim Tesisi Sistem Kullanım Bedeli 50 Kr/kW/A Tek terimli dağıtım bedeli 0,92 Kr/kWh, Tek terimli dağıtım bedeli 1,14Kr/kWh, çift terimli dağıtım bedeli (aktif enerji) 0,62 Kr/kWh, güç bedeli 159,592 Kr/kW/Ay; güç aşım bedeli 319,185 Kr/kW/Ay 220

240 TRC1 Bölgesi Elektrik Enerjisi Tüketimi Bölgelerin gelişmişliğini gösteren verilerden biri olarak kabul edilen kişi başına düşen elektrik enerjisi tüketimi 2011 yılı TÜİK verilerine göre, Türkiye de kwh iken, gelişmiş ülkelerde bu değer ortalama 9000 kwh tir. TRC1 Bölgesi nde Gaziantep kwh ile kişi başına düşen tüketimde ülke ortalamasının üzerinde bulunmaktadır. Adıyaman kwh, Kilis kwh tüketim değeri ile ülke ortalamasının oldukça altında bulunmaktadır. Tablo249: Kişi Başına Elektrik Tüketimi,2011 BÖLGE KODU BÖLGE ADI Kişi başına toplam elektrik tüketimi (kwh) Kişi başına sanayi elektrik tüketimi (kwh) Kişi başına mesken elektrik tüketimi (kwh) TRC11 Gaziantep TRC12 Adıyaman TRC13 Kilis TRC1 Gaziantep, Adıyaman, Kilis TR Türkiye Kaynak: TÜİK İllerin toplam elektrik tüketimi haritasına göre (Şekil 82) Gaziantep, en çok elektrik tüketen 8. grupta yer almaktadır. Adıyaman, ortalama bir tüketime sahip olarak 5. grupta, Kilis ise en az tüketim yapan illerin yer aldığı 1. grupta bulunmaktadır. Şekil 85: Türkiye İl Bazında Toplam Elektrik Tüketimleri Dağılım Haritası Kaynak: TÜİK verileri kullanılarak oluşturulmuştur. 221

241 İllerin kişi başına düşen elektrik tüketimine göre (Şekil 83) Gaziantep bir basamak düşerek ikinci en çok tüketim yapan 7. grupta, Adıyaman bir basamak düşerek 4. grupta, Kilis ise bir basamak yükselerek 2. grupta yer almaktadır. Şekil 86: Türkiye Kişi Başına Düşen Elektrik Tüketimi Dağılım Haritası Kaynak: TÜİK verileri kullanılarak oluşturulmuştur. Tablo250: TRC1 Bölgesi Kişi Başına Sanayi, Mesken ve Toplam Elektrik Tüketiminin Değişimi BÖLGE ADI Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye Kaynak: TÜİK YIL Kişi başına sanayi elektrik tüketimi (KWh) Kişi başına mesken elektrik tüketimi (KWh) Kişi başına toplam elektrik tüketimi (KWh)

242 TRC1 Bölgesi kişi başına sanayi, mesken ve toplam elektrik tüketiminin yıllar içinde değişimi incelendiğinde, genel itibari ile her üç kategoride de düzenli bir artış görülmektedir. Burada göze çarpan unsur, 2011 yılında Adıyaman ilinde kişi başına sanayi tüketiminde ciddi bir düşüşün olmasıdır. Tablo 251: Elektrik Tüketiminin Sektörel Dağılımı,2012 Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 TÜRKİYE Resmi Daire Sanayi İşletmesi Ticarethane Mesken Tarımsal Sulama Sokak Aydınlatma Diğer Toplam Tüketim Kaynak: TÜİK Elektrik tüketiminin sektörel dağılımı Tablo 256 da görülmektedir. TRC1 Bölgesi nde toplam enerji tüketiminin büyük bir kısmı sanayi işletmelerinde kullanılmaktadır. Özellikle Gaziantep'in sanayi ve ticaret konusunda gelişmiş olması bu durum için büyük bir etkendir. Toplam tüketimin yaklaşık %20'si ise meskenlerde gerçekleşmektedir. TRC1 Bölgesi nin yıllar içindeki toplam elektrik tüketimindeki değişim incelendiğinde, Gaziantep in tüketiminin 2002 ile 2011 yılları arasında %79,8 artmış olduğu görülmektedir. Adıyaman da bu oran %68,5, Kilis te ise %110,5 tir. Türkiye de aynı yıllar arası elektrik tüketim artışı %80,8 olmuştur. Gaziantep toplam artış miktarında ilk sırada bulunurken, artış oranı bakımından Kilis ilk sıradadır Gaziantep Adıyaman Kilis Şekil 87:Yıllara Göre Toplam Elektrik Tüketimindeki Değişim,2012 Kaynak: TÜİK 223

243 Şekil 85 e bakıldığında, Gaziantep'in yılları arasında sanayi işletmeleri elektrik tüketimini %74,2 oranında arttırdığı görülmektedir. Adıyaman'ın sanayi işletmeleri elektrik tüketimi 2010 yılına kadar genel olarak artış eğilimi gösterirken, 2011 yılında ciddi bir düşüş yaşandığı göze çarpmaktadır. Kilis 10 yıllık periyotta tüketimini %400'ün üzerinde arttırmasına rağmen gerek toplam tüketimde, gerekse nüfusa oranla tüketimde bölgenin çok gerisinde kalmıştır Gaziantep Adıyaman Kilis Şekil 88: Yıllara Göre Sanayi İşletmeleri Elektrik Tüketimindeki Değişim,2012 Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi nin yıllar içinde ticarethaneler elektrik tüketimindeki değişim incelendiğinde (Şekil 86), Gaziantep in toplam tüketimde ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Adıyaman'ın tüketimi Kilis'e göre oldukça yüksek olmasına rağmen nüfusa oranla tüketim kıyaslandığındaher iki ilin de aynı düzeyde olduğu ifade edilebilir. Gaziantep in yılları arasında tüketimindeki %400'lere varan bir artış sergilemesi, ilin ticari hacmindeki hızlı büyümeye işaret ederken, yılları arasındaki düşüş ise ticarethanelerin kapanması olarak açıklanabilir. Adıyaman'ın tüketiminde dalgalı bir seyir görülürken, Kilis tüketimi ise daha doğrusal bir artış göstermektedir Gaziantep Adıyaman Kilis Şekil 89: Yıllara Göre Ticarethanelerde Elektrik Tüketimindeki Değişim,2012 Kaynak: TÜİK 224

244 TRC1 Bölgesi nin yıllar içinde mesken elektrik tüketimindeki değişim grafiği incelendiğinde, bölgenin en kalabalık şehri Gaziantep'in 1. sırada yer aldığı görülmektedir. Üç ilde de yıllar boyunca dalgalanma olmakla beraber uzun vadede ciddi bir artışın meydana geldiği belirtilebilir. Söz konusu artışların sebebi incelendiğinde, nüfustaki artışın yanı sıra teknolojik gelişmelerin sonucu ortaya çıkan enerji ihtiyacı olduğu söylenebilir Gaziantep Adıyaman Kilis Şekil 90: Yıllara Göre Mesken Elektrik Tüketimindeki Değişim,2012 Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi nin yıllar içinde tarımsal sulama elektrik tüketimindeki değişim incelendiğinde, 2010 yılına kadar toplam tüketimde Gaziantep ilk sırada yer almaktadır yılında ise Adıyaman ilinde yaklaşık 3 kat artış gerçekleşmiş ve Adıyaman, tüketimde Gaziantep'i geçmiştir Gaziantep Adıyaman Kilis Şekil 91: Yıllara Göre Tarımsal Sulama Elektrik Tüketimindeki Değişim,2012 Kaynak: TÜİK 225

245 Kayıp-Kaçaklar Sektörün en büyük sorunlarından biri yüksek kayıp-kaçak oranlarıdır. Türkiye geneli kayıpkaçak oranı ortalama %18,6 olmakla beraber, Doğu ve Güneydoğu da kayıp-kaçak oranları %70 leri bulmaktadır. Bölgedeki elektrik kayıp-kaçak oranlarına bakıldığında, Gaziantep %7 ile kayıp-kaçak oranının en az olduğu ildir. Kilis %7,8 oran ile Gaziantep in ardından gelirken, Adıyaman ise %7,9 ile en fazla kayıp-kaçak oranına sahip il olarak tespit edilmiştir. TRC1 Bölgesi kayıp-kaçak oranları Türkiye ortalamasının altında bulunmaktadır Güneş Enerjisi Şekil 92: Türkiye Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,2012 TRC1 Bölgesi Türkiye nin güneş enerjisi potansiyeli yüksek olan bölgelerinden biridir. Şekil 89'daki "Güneş Enerjisi Potansiyeli Atlası"nda görüldüğü üzere ortalama güneş radyasyonu KWh/m 2 -yıl seviyelerinde bulunmakta olup bölge, toplam güneşlenme süresi bakımından da ülke ortalamasının üstündedir. Bölge, güneş enerjisi bakımından gelecek vaat etmektedir. 226

246 Türkiye - Güneşlenme Süresi(saat) 12,000 10,000 8,000 6,000 4,000 Türkiye Güneşlenme Süresi(saat) 2,000,000 Şekil 93: Türkiye-Günlük Toplam Güneşlenme Süresi Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,2012 Türkiye-Toplam Güneş Radyasyonu 7,000 6,000 5,000 4,000 3,000 2,000 Toplam Güneş Radyasyonu (kwh/m2-gün) 1,000,000 Şekil 94: Türkiye-Günlük Toplam Güneş Radyasyonu Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,2012 Şekil 91 de görüldüğü gibi Türkiye'nin ortalama güneşlenme süresi en fazla temmuz ayında 11,31 saat, en az ise aralık ayında 3,75 saat olarak tespit edilmiştir. Toplam güneş radyasyonunun en çok olduğu ay ise haziran ayıdır. Gaziantep Gaziantep güneş enerjisi atlasında görüldüğü üzere, Şehitkâmil, Şahinbey ve Nurdağı ilçelerinin kesiştiği kırmızı kısımda potansiyelin daha yüksek olduğunu göstermektedir. Aynı şekilde İslahiye ilçesinin batısı da, diğer bölgelere oranla daha çok potansiyele sahiptir. 227

247 Şekil 95: Gaziantep Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,2012 Şekil 92 de görüldüğü gibi Gaziantep'in ortalama güneşlenme süresi en fazla temmuz ayında 11,74 saat, en az ise aralık ayında 4,38 saat olarak tespit edilmiştir. Toplam güneş radyasyonunun en çok olduğu ay ise haziran ayıdır. Gaziantep, güneş potansiyelini ifade eden bu rakamlarla ülke ortalamasının üzerinde potansiyele sahip olduğunu göstermektedir. Gaziantep - Güneşlenme Süresi(saat) 12,000 10,000 8,000 6,000 4,000 Gaziantep Güneşlenme Süresi(saat) 2,000,000 Şekil 96: Gaziantep-Günlük Toplam Güneşlenme Süresi Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,

248 Gaziantep - Toplam Güneş Radyasyonu 7,000 6,000 5,000 4,000 3,000 2,000 Toplam Güneş Radyasyonu (kwh/m2-gün) 1,000,000 Şekil 97: Gaziantep-Günlük Toplam Güneş Radyasyonu Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,2012 Adıyaman Adıyaman güneş enerjisi atlasında görüldüğü üzere ilin kuzey kısımları diğer alanlara göre daha çok güneş enerjisi potansiyeline sahiptir. Şekil 98: Adıyaman Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,2012 Şekil 96 da görüldüğü gibi Adıyaman'ın ortalama güneşlenme süresi en fazla temmuz ayında 12,25 saat, en az ise aralık ayında 4,01 saat olarak tespit edilmiştir. Toplam güneş radyasyonunun en çok olduğu ay ise haziran ayıdır. Adıyaman ili gerek güneşlenme süresi gerekse güneş radyasyonu ortalamalarında ülke ortalamasının üzerindedir. 229

249 Adıyaman- Güneşlenme Süresi(saat) 14,000 12,000 10,000 8,000 6,000 Adıyaman Güneşlenme Süresi(saat) 4,000 2,000,000 Şekil 99:Adıyaman-Günlük Toplam Güneşlenme Süresi Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,2012 Adıyaman Toplam Güneş Radyasyonu 7,000 6,000 5,000 4,000 3,000 2,000 Toplam Güneş Radyasyonu (kwh/m2-gün) 1,000,000 Şekil 100: Adıyaman-Günlük Toplam Güneş Radyasyonu Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,2012 Kilis Şekil 98 de görüleceği üzere, Kilis in kuzey-batı kısımlarında daha kırmızı olan bölüm, güneş enerjisi potansiyelinin diğer bölgelere göre daha yüksek olduğunu göstermektedir. 230

250 Şekil 101: Kilis Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,2012 Şekil 99 da görüldüğü gibi Kilis'in ortalama güneşlenme süresi en fazla haziran ayında 11,48 saat, en az ise aralık ayında 4,58 saat olarak tespit edilmiştir. Toplam güneş radyasyonunun en çok olduğu ay ise haziran ayıdır. Kilis ili gerek güneşlenme süresi gerekse güneş radyasyonu ortalamalarında ülke ortalamasının üzerindedir. Kilis - Güneşlenme Süresi(saat) 12,000 10,000 8,000 6,000 4,000 Kilis Güneşlenme Süresi(saat) 2,000,000 Şekil 102:Kilis-Günlük Toplam Güneşlenme Süresi Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,

251 Kilis - Toplam Güneş Radyasyonu 7,000 6,000 5,000 4,000 3,000 2,000 Kilis Toplam Güneş Radyasyonu (kwh/m2-gün) 1,000,000 Şekil 103:Kilis-Günlük Toplam Güneş Radyasyonu Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,2012 TRC1 Bölgesi güneş enerji sistemleri için oldukça iyi bir potansiyele sahiptir. Özellikle Adıyaman'ın bazı bölgelerinde, güneş enerjisi potansiyeli atlasından görüleceği üzere potansiyeli oldukça yüksek bölgeler bulunmaktadır. Fakat güneş enerji sistemleri konusunda gerek bölgede gerekse ülkede yeterli yatırım yapılmamaktadır. Yatırım yapılmamasında en büyük etken, yatırımın yüksek maliyeti ve geri dönüş süresinin uzun olmasıdır. Son yıllarda yapılan yasal düzenlemelerle alternatif enerji yatırımları cazip hale getirilmektedir Rüzgâr Enerjisi Rüzgâr enerjisi, yüksek potansiyeli olan Türkiye için önemli bir enerji kaynağıdır. Son yıllarda yapılan alternatif enerji yatırımları kapsamında rüzgâr enerjisi yatırımları da oldukça artmıştır. Şekil 104: Türkiye Rüzgâr Atlası Kaynak: MGM,

252 TRC1 Bölgesi genel anlamda yüksek rüzgâr enerjisi potansiyeline sahip olmamasına rağmen, Gaziantep in kuzeybatı kısmı ve Adıyaman ınkuzeydoğu kısımlarında rüzgâr enerjisi elde etmek için yeterli potansiyele sahip olan yöreler mevcuttur. Kapasitesi yüksek bu yörelerden Gaziantep in kuzeybatısındaki Nurdağı ve İslahiye ilçe sınırlarında kurulu ve hâlihazırda üretim yapan rüzgâr türbinleri mevcuttur. Bu yöreye ve Adıyaman ilinin kuzeydoğu kısmına yeni yatırımlar yapılabilir. Gaziantep Şekil 105: Gaziantep Rüzgâr Enerji Santrali Kurulabilir Alanlar (Gri renkli alanlara rüzgâr santralı kurulamayacağı kabul edilmiştir) Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,2012 Şekil 106: Gaziantep Rüzgâr Kapasite Faktörü Haritası Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,

253 Rüzgâr Enerji Santrali (RES) yatırımı için %35 veya üzerinde kapasite faktörü gerekmektedir. Şekil 103 teki haritada görüldüğü üzere, mavi renkten kırmızı renge doğru rüzgâr kapasite faktöründe artış gerçekleşmektedir. Buna göre Gaziantep in batısında yer alan Nurdağı ve İslahiye ilçesinin bir kısmında rüzgarkapasite faktörünün yüksek olduğu görülebilir. Buna göre söz konusu ilçelerde rüzgâr enerji santrali kurulmasının uygun olduğu söylenebilir. Hâlihazırda, bölgede santral kurulmasına yönelik yüksek bir talep mevcuttur. Adıyaman Şekil 107: Adıyaman Rüzgâr enerji santrali kurulabilir alanlar(gri renkli alanlara rüzgâr santralıkurulamayacağı kabul edilmiştir) Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM, 2012 Şekil 108: Adıyaman Rüzgâr Kapasite Faktörü Haritası Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, YEGM,

254 Şekil 105 teki lejantta görüldüğü üzere, mavi renkten kırmızı renge doğru rüzgâr kapasite faktöründe artış gerçekleşmektedir. Buna göre Adıyaman ın kuzey doğusunda yer alan Sincik ilçesi ve civarında, kapasite faktörünün daha yüksek olmasından dolayı rüzgâr enerji santrali kurulmasının uygun olduğu belirtilebilir. Hâlihazırda, bahsi geçen bölgede 1 adet RES mevcuttur. Kilis Şekil 109: Kilis Rüzgâr enerji santrali kurulabilir alanlar (Gri renkli alanlara rüzgâr santralı kurulamayacağı kabul edilmiştir) Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,2012 Şekil 110: Kilis Rüzgâr Kapasite Faktörü Haritası Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,YEGM,

255 Kilis ili incelenecek olursa ilin rüzgar enerjisi potansiyelinin düşük olduğu ve bu sebeple de yatırım için elverişsiz olduğu belirtilebilir Petrol Ham petrolün rafinerilerde arıtılması ve işlenmesi sonucunda, ortalama olarak %43 benzin, %18 fuel oil ve motorin, %11 LPG (sıvılaştırılmış petrol gazı, propan veya propan-butan karışımı), %9 jetyakıtı, %5 asfalt ve %14 değerlerinde diğer ürünler elde edilmektedir 20. Türkiye'nin 2011 yılı petrol tüketimi yaklaşık olarak 220 milyon varildir yılında yurtiçi ham petrol üretimi ise yaklaşık 16 milyon varil olmuştur. Buna göre, ülke içinde tüketilen petrolun sadece %7 lik bir kısmı ülke içinde üretilmiş ve geri kalan %93 lük kısım yurtdışından ithal edilmiştir. Ülkede elde edilen 16 milyon varil petrol üretiminin 12,1 milyon varili (yaklaşık %74 lük bölümü) Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) tarafından yapılmaktadır. TRC1 Bölgesi Gaziantep ili sınırları içerisinde mevcut petrol rezervi bulunmazken bölgenin diğer bir ili olan Adıyaman petrol kaynakları bakımından ülkede önemli bir yere sahiptir. Ülke genelinde çıkarılan ham petrolün %20 ye yakın kısmı, Adıyaman daki kuyulardan elde edilmektedir. Şekil 111:Petrol Kuyusu Şematiği İldeki petrol çalışmalarına 1960 lı yıllarda başlanmış olup, arama ve üretim çalışmaları neticesinde TPAO Adıyaman Bölge Müdürlüğü ne bağlı sahalarda, toplam varil petrol rezervi bulunduğu tahmin edilmektedir. Hâlihazırda Adıyaman dabulunan 209 kuyudan ham petrol üretimi gerçekleşmektedir. Özellikle Karakuş sahasının keşfi ile Adıyaman petrol üretiminde çok önemli bir yere sahip olmuştur (Tablo 257). Kilis ilinde ise, Kapdeğirmeni Köyü civarında bulunan 1 adet kuyu TPAO tarafından işletilmektedir. Tablo 252: Petrol Sahalarına Göre Üretim Miktarları Saha Adı Kuyu Sayısı Günlük Petrol Üretimi (Varil) 2011 Yılı (11 Ay) (Varil) Adıyaman Çemberlitaş Doğu Çemberlitaş Batı Fırat Karakuş Güney Karakuş Kuzey Karakuş Doğu Karakuş Cendere Beşikli

256 Tokaris İkizce Ozansungurlu Lilan Akgün Akpınar Eskitaş Batı Gökçe Gölgeli Şambayat Elbeyi Bölükyayla Dikmetaş Kuzey Akçeli Kuzey Eskitaş Batı Sarısöğüt Toplam Kaynak: TPAO Adıyaman Bölge Müdürlüğü, Doğalgaz Petrolün yanı sıra Adıyaman da ortalama günlük 400 m 3 doğalgaz üretimi mevcuttur. Bu rakam ülke geneli toplam doğalgaz üretiminin %1'ine tekabül etmektedir. Üretilen gaz, Adıyaman istasyonlarında ve bölge tesislerinde kullanılmaktadır. Şekil 112: Doğalgaz Dağıtım Faaliyeti Durum Haritası Kaynak: EPDK,2012 TRC1 Bölgesi'ndeki illere ait doğalgaz faaliyetleri Tablo 258 de gösterilmektedir. 237

257 Tablo 253: TRC1 İlleri Doğalgaz Faaliyetleri Gaziantep-Kilis Adıyaman İhale Tarihi Lisans Alma Tarihi Dağıtım Bölgesi Kapsamı Gaziantep, Kilis ve Nizip Adıyaman, Besni, Gölbaşı, Kahta Yatırıma Başlama Tarihi Ağustos 2006 Ocak 2008 İlk Gaz Arzı Ekim 2007 Ekim 2009 Abone Sayısı Kaynak: EPDK,2011 Harita 37: TRC1 Bölgesi Petrol ve Doğalgaz Hatları Kaynak: Adıyaman-Şanlıurfa-Diyarbakır Çevre Düzeni Planı ve Gaziantepİl Çevre Düzeni Planı'na dayanarak hazırlanmıştır Biyokütle Biyogaz; gübre, bitkisel atık ve benzeri organik atıkların oksijensiz ortamda fermente olması sonucu meydana gelen yanıcı bir gazdır.biyogazın ısı değeri, bileşimindeki metan oranına bağlı olarak değişmekle birlikte genellikle kcal/m 3 kadardır. Bu nedenle ısınma, 238

258 aydınlatma ve su ısıtılması gibi amaçlarla kolaylıkla kullanılabilen temel enerji kaynaklarına alternatif olabilecek bir enerji kaynağıdır. Biyomas ise, bitkisel ürünlerin, hayvan ve orman atıklarının, şehir ve endüstri atıklarının çevrimi yoluyla enerji elde edilmesi olarak ifade edilmektedir. Örneğin, ceviz kabuğu, çiğit ve mısır atıkları ısınmada kullanılırken, köylerde hayvan gübresi tezek olarak ısınmada kullanılmaktadır. Biyokütle enerjisi, TRC1 Bölgesi nde az da olsa kullanılmaktadır. Zeytinciliğin yoğun olarak yapıldığı Kilis ve Gaziantep te biyokütle enerjisi olarak bürün kullanımı oldukça yaygındır. Zeytinyağı imalathanelerinin ve fabrikalarının yağ üretimi sonucu oluşan pirina, kurutularak bürün haline getirilip yakıt olarak kullanılmaktadır. Kilis te ise biyomas enerjisi olarak zeytinyağı imalathanelerinin ve fabrikalarının yağ üretimi sonucu oluşan pirina, Hatay ve Nizip teki pirina işleme tesislerine gönderilmektedir. Bölgede, biyogaz enerji üretim tesisleri yalnızca Gaziantep'te bulunmaktadır. Gaziantep Büyükşehir Belediyesi ve özel bir firma tarafından kurulan 2 santral, toplam 7,3 MGe kurulu kapasiteye sahiptir MADENCİLİK TRC1 Bölgesi nde madencilik sektörü iller bazında incelenmiş olup, değerlendirmeler yapılırken Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA) verilerinden yararlanılmıştır Gaziantep İli Maden Kaynakları Gaziantep ilinin başlıca metalik madenleri manganez, demir, krom ve alüminyumdur. Manganezve demir cevherleşmeleri genellikle Şahinbey ilçesinde yer alırken, krom cevherleşmelerine, İslahiye ve Nurdağı ilçelerinde rastlanmaktadır. Bu yörelerdeki krom cevherleşmelerinin sayısı çok fazla olmakla birlikte, çoğunlukla rezervleri birkaç bin tonla sınırlı küçük boyutlu zuhurlar şeklindedir. Ayrıca İslahiye ilçesindeki bir diğer metalik maden cevherleşmeleri ise boksit yatak ve zuhurlarıdır. İlçedeki boksit yataklarının Al 2O 3 ve Fe 2O 3 tenörleri sırasıyla %28-45 ve %28-35 arasında değişmekte olup yataklarda toplam ton boksit rezervi tespit edilmiştir. İslahiye-Dörtyol-Payas arasında uzanan kuşak boyunca sedimanter tip demirli boksit yatakları belirlenmiş olup potansiyelleri yüksek olmasına karşın yatak içinde homojen dağılım göstermeyen demir ile alüminyumun birbirlerinden ayrılması konusunda teknolojik sorunlar söz konusudur. Şahinbey ilçesindeki manganez cevherleşmeleri %30-49 arasında değişen manganez tenörüne sahip olup, bu ilçede toplam ton manganez rezervi tespit edilmiştir. Şahinbey-Şemlik Köyü nde de ortalama %59,25 Fe, %3,75 SiO 2 ve %11,75 S tenörlü ton görünür demir rezervi belirlenmiştir. Fakat, kükürt ve silis içeriğinden dolayı ekonomik değildir. Bölgede tuğla-kiremit, dolomit ve yapı malzemelerine yönelik bazı çalışmalar yapılmıştır. Fakat ekonomik olabilecek özellikte bir yatağa rastlanmamıştır. Nurdağı ilçesi, Kartalköy sahasında 27ºC sıcaklık ve 1 lt/sn debiye sahip bir jeotermal kaynak tespit edilmiş olup, alanın yeterli potansiyeli bulunmamaktadır. Ancak alanda bulunan sıcak su kaynağının kaptajı yapılarak kaplıca ve içmece amaçlı kullanılmaktadır. Alüminyum (Al) 239

259 İslahiye (Cabbar Dağ, Hopuz, Gözkayası Sahaları) Tenör : %50 Al2O3+ TiO2, %35 Fe2O3, %7.50 SiO2 Rezerv: görünür+muhtemel+mümkün rezerv. İslahiye (Kaplan Banısı Sahası) Tenör : % Al2O3, % Fe2O3 Rezerv: ton mümkün rezerv. İslahiye (Şahinlik-Akçadağ Tepe Sahaları) Tenör : %28.50 Al2O3, %29.48 Fe2O3 Rezerv: ton mümkün rezerv. İslahiye (Kurudağ-Toprak Tepe-Sulumağara Tepe zuhurları) Tenör : %45.00 Al2O3, %33.00 Fe2O3, %9.00 SiO2 Rezerv: ton mümkün rezerv. Asbest (Asb) Nurdağı (Durmuşlar Köyü zuhurları) Tenör : %1 asbest, lif boyları 1-2 mm, Rezerv: Zuhur olduğundan rezerve yönelik çalışma yoktur. Burç-Şemlik Demir yatağı Tenör: Ortalama %59.25 Fe; %3,17 SiO2 ve %11.75 S Rezerv: ton görünür rezerv. Krom (Cr) İslahiye (Kartalköy, Sarıkaya, Kalaycık, Ağalarabazı, Çolaklar, Yesemek, Küçükkatranlı, Büyükkatranlı, Çubuk, Alacaköy, Melikanlı, Şemlik, Kazıklıköy, Martavan yatak ve zuhurları) Tenör: %30-50 Cr2O3 Rezerv: ton görünür, ton muhtemel rezerv. Yatakların çoğundan geçmiş yıllarda üretim yapılmıştır. Manganez (Mn) Şahinbey (Burç-Çakal, Zülfikar, Güllüce, Bekişli, Belenköy, Narlıca, Hezek, Yaylacık, Şipke, Yeniyapan sahaları) Tenör : %30-49 Mn Rezerv: ton görünür+muhtemel rezerv. Tuğla-Kiremit Merkez (Karahüyük Köyü) Kalite: Orta ve iyi Rezerv: Zuhur olduğundan rezerve yönelik çalışma yoktur. Jeotermal Kartalköy de 27 ºC sıcaklıkta ve 1 lt/sn debili jeotermal kaynak bulunmaktadır. (Kaynak: MTA, 2012) 240

260 Şekil 113: Gaziantep İli Maden Haritası Kaynak: MTA, Adıyaman İli Maden Kaynakları Adıyaman ili ve yakın çevresinde yapılan çalışmalar sonucunda endüstriyel hammadde ve metalik maden yatak ve zuhurları ortaya çıkarılmıştır. Metalik madenlerden Çelikhan-Karlık ve Gerger ilçelerinde bakır zuhurlarının varlığı bilinmektedir. Ayrıca, Çelikhan ilçesi Bulam- Pınarbaşı mevkiinde %28.56 Fe 2O 3 ve %2,01 P 2O 5 tenörlü ton görünür, ton muhtemel ve ,642 ton mümkün rezervli apatitli demir cevheri bulunmaktadır. Ancak tenörün düşük olması ve fosfat içermesi nedeniyle işletilmemektedir. İlde birçok manganez zuhuru mevcut olmasına rağmen önemli olanları Tut-Meryemuşağı, Gölbaşı-Yumaklıcerit ile Çelikköy ve Merkez-Küçükhacivert sahalarıdır. Buralarda %19 ile %40 arasında değişen manganez tenörlü toplam ton görünür+muhtemel rezerv tespit edilmiştir. İlde endüstriyel hammadde kaynakları olarak çimento hammaddeleri, barit, tuğla-kiremit ve fosfat potansiyeli bulunmaktadır. Merkez ilçe özellikle çimento hammaddeleri bakımından önemli olup burada Rezip Köyü, Şemikan sahalarında orta kalitede ton görünür rezerv mevcuttur. Bunun dışında yine Merkez ilçede ton görünür kireçtaşı, ton görünür marn ve kil rezervi, ton da jeolojik tuğla-kiremit rezervi 241

261 vardır. Besni-Börgenek sahasındaki killerin rezervi ise ton olarak belirlenmiştir. Besni ilçesindeki %72.98 BaSO 4 içerikli Karapınarderesi barit zuhurunun rezervi ise toplam tondur. Fosfat zuhuruna Tut ilçesinde rastlanmaktadır. İnişdere fosfat zuhuru %7-10 P 2O 5 tenörüne sahiptir ve sahanın potansiyel rezervi tondur. İl sınırları içerisinde gerçekleştirilen kömür arama çalışmaları sonucunda Gölbaşı-Harmanlı sahasında orijinal kömürde alt ısıl değeri 1385 kcal/kg olan ton görünür linyit rezervi belirlenmiştir. Bakır-Kurşun-Çinko (Cu-Pb-Zn) Çelikhan (Küran, Karlık Sahası) Rezerv: ton jeolojik rezerv. Ayrıca Gerger'de (Kırmızı Tarla) de bilinen bir zuhur vardır. Barit Besni (Karapınarderesi Zuhuru) Tenör : %72.98 BaSO4 Çimento Hammaddeleri (Çmh) Adıyaman (Merkez-Rezip Köyü-Şemikan-Çepeltepe ve Sürtepe Sahaları) Kalite: Orta Rezerv: ton görünür rezerv vardır. İkinci derece tras olabilecek nitelikteki altere dolerit, bazalt, diyabaz ve gabroların ise ton muhtemel rezervi vardır. Besni-Börgenek Sahası Kalite: Orta Rezerv: ton kil rezervi Adıyaman-Merkez Kalite: Orta Rezerv: ton rezerv. Çelikhan-Bulam-Pınarbaşı Mevkii Tenör : %28.56 Fe2O3, %2,01 P2O5 Rezerv: ton görünür, ton muhtemel, ton mümkün rezervli apatitli demir cevheri. Ancak tenörün düşük olması ve fosfat içermesi nedeniyle işletilememektedir. Fosfat (P) Tut(İnişdere Sahası) Tenör : % ,3 P2O5 Rezerv: ton potansiyel rezerv. Manganez (Mn) Tut (Meryemuşağı Sahası) Tenör : %28-40 Mn Rezerv: ton görünür + muhtemel rezerv. Gölbaşı-Yumaklıcerit Sahası Tenör :%31.86 Mn Rezerv: ton görünür rezerv. Gölbaşı-Çelikköy Sahası Tenör :%19-40 Mn Rezerv: ton görünür rezerv. Merkez-Küçükhacivert Sahası Tenör : %20.66 Mn Rezerv: ton görünür+muhtemel rezerv. 242

262 Tuğla-Kiremit Adıyaman İl Merkezi Kalite: İyi Rezerv: ton jeolojik rezerv. (Kaynak: MTA, 2012) Şekil 114: Adıyaman İli Maden Haritası Kaynak: MTA, Kilis İli Maden Kaynakları Kilis, maden kaynakları bakımından bölgedeki diğer illere kıyaslayüksek potansiyele sahip değildir. İl ve yakın çevresinde fosfat, manganez ve demir oluşumlarına rastlanmış olup bunlar Musabeyli ilçesinde yer almaktadır. İldeki fosfat yatakları glokoni tipi sedimanter yataklar olup Boğazkerim ve Fericek yörelerindeki fosfat sahalarında %3,40-13 P 2O 5 tenörlü görünür+muhtemel rezerv tespit edilmiştir. Yataklar geçmiş yıllarda işletilmiştir. Musabeyli Dostallı, Karabolluk demir yatağında ortalama %47 Fe, %20,1 SiO 2 içerikli ton görünür+muhtemel rezerv belirlenmiştir. İl genelinde çok sayıda manganez yatak ve zuhurları 243

263 bulunmaktadır. Mn içerikleri %13 ile %49 oranları arasında değişen bu yatak ve zuhurların toplam görünür+muhtemel rezervi tondur. Fosfat (P) Kilis (Boğazkerim, Fericek Glokonili Fosfat Sahası) Tenör : %3,40-%13 P2O5 Rezerv: ton görünür+muhtemel rezerv (Fericek sahası) ton potansiyel rezerv (Boğazkerim sahası) mevcuttur. Boğazkerim sahası geçmiş yıllarda işletilmiştir. Demir (Fe) Musabeyli (Dostallı, Karabolluk) Tenör : %47 Fe, %20,1 SiO2 Rezerv: ton görünür+muhtemel rezerv. Manganez (Mn) Musabeyli (Dostallı, Y. Kalecik, Kocamustafapaşa, Karadut, Burunsuzlar, Beleken ve Kale Mah. Sahaları) Tenör : %13-49 Mn Rezerv: ton görünür+muhtemel rezerv. (Kaynak: MTA, 2012) Şekil 115: Kilis İli Maden Haritası Kaynak: MTA,

264 3. ÇEVRE VE ALTYAPI 3.1. DOĞAL KAYNAKLAR Enerji Kaynakları Güneş TRC1 Bölgesi nde güneş enerjisi kullanımının her geçen gün arttığı bilinmektedir. Bölge illerindeki açık ve yüksek sıcaklıktaki günlerin ortalamasının fazla olması, bölgeyi kullanılabilir güneş enerjisi bakımından avantajlı hale getirmektedir. Enerji bölümünde ayrıntılı bir şekilde bahsedildiği üzere, TRC1 Bölgesi Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerindeki aylık güneşlenme sürelerine bakıldığında, bölge illerinden Kilis in aylık ortalama güneşlenme süresinin en fazla olduğu ayın haziran, Adıyaman ve Gaziantep illerinde ise temmuz olduğu görülmektedir. Güneşlenme sürelerinin en az olduğu aylar ise tüm bölge illerinde aralık ayıdır. Önceki bölümlerde de ele alındığı gibi, bölgenin en önemli doğal kaynağının güneş olduğu söylenebilir. Bölgede güneş enerjisi, özellikle su ısıtma işleminde kullanılmaktadır. Son yıllarda ise bölge illerindeki konut alanlarında güneş enerjisinden yoğun bir şekilde yararlanıldığı bilinmektedir Su TRC1 Bölgesi Gaziantep ili sınırları içerisinde, 2013 yılı Devlet Su İşleri (DSİ) 2013 yılı verilerine göre, debi ölçümleri yapılan su kaynakları akarsu yüzeylerine bakıldığında, Fırat Nehri Ana Kolu üzerinde yer alan su kaynakları il için önem arz etmekte olup toplam 788 ha su yüzeyine sahiptir. Ayrıca, Gaziantep'te debi ölçümleri yapılan su kaynaklarının toplam su yüzeyi ise ha olmaktadır. İl sınırları içerisinde yer alan akarsuların 2013 yılı yıllık debilerine bakıldığında, Saçır Çayı (130 hm 3 /yıl) ve Karasu Çayı (133 hm 3 /yıl) ön plana çıkmakta ve il çıkışı toplam yerüstü suyu ortalama akımı 439 hm 3 /yıl olmaktadır (Tablo X, X). Tablo 254: Gaziantep Debi Ölçümleri Yapılan 2013 Akarsuların Su Yüzeyleri, 2013 Akarsu Yüzeyleri Fırat Nehri Ana Kolu Karasu Çayı Merzimen Çayı Nizip Çayı Diğerleri Toplam Su Yüzeyleri Kaynak: Devlet Su İşleri (DSİ) ha 788 ha 60 ha 60 ha 75 ha 252 ha ha Tablo 255: Gaziantep Akarsularının Yıllık Debileri, Ardıl Çayı 36 hm 3 /yıl Karasuu (Aşağımülk) Çayı 38 hm 3 /yıl Merzimen Çayı 40 hm 3 /yıl Nizip Çayı 62 hm 3 /yıl Sacır Çayı 130 hm 3 /yıl Karasu Çayı 133 hm 3 /yıl Yerüstü Suyu (İl Çıkışı Toplam) Ortalama Akım 439 hm 3 /yıl Kaynak: Devlet Su İşleri (DSİ) 2013 yılı DSİ verilerine göre, Gaziantep'te yer alan gölet, baraj ve doğal göllerin su yüzeylerine bakıldığında, ilde Burç ve Balıkalan Göletleri su yüzeyleri bakımından ön plana çıkmakta ve 21 Gaziantep Çevre Durum Raporu,

265 toplam 175 ha gölet rezervuar yüzeyi bulunmaktadır. Barajlardan ise Tahtaköprü Barajı ha'lık su yüzeyine sahip olmakta ve ilde toplam ha baraj rezervuar yüzeyleri yer almaktadır. Ayrıca, doğal göl olarak ilde 50 ha'lık su yüzeyi ile yalnızca Emen Gölü bulunmaktadır (Tablo X). Tablo 256: Gaziantep'te Yer Alan Doğal Göletler, Barajlar ve Doğal Göllerin Su Yüzeyleri, 2013 Göletler Alan Barajlar Alan Doğal Göller Alan Zülfikar Göleti (DSİ) 12 ha Tahtaköprü Barajı ha Emen Gölü 50 ha Yamaçoba Göleti (DSİ) 10 ha Hancağız Barajı 870 ha Doğal Göl Yüzeyleri (Toplam) 50 ha Çakmak Göeti (KHGM) 10 ha Kayacık Barajı ha Burç Göleti 90 ha Baraj Rezervuar Yüzeyleri (Toplam) ha Nogaylar Göleti 9 ha Balıkalan Göleti (KHGM) Gölühöyük Göleti (KHGM) Gölet Rezervuar Yüzeyleri (Toplam) Kaynak: Devlet Su İşleri (DSİ) 35 ha 9 ha 175 ha Gaziantep'te yer mevcutta yer alan göletlere ek olarak, DSİ tarafından yapılması planlanan ve proje aşamasında olan 6 adet gölet yer almaktadır. Proje aşamasındaki bu göletler sulama amacıyla kullanılcak olup ilde tarım alanlarında sulama için gerek duyulan suyun sağlanması bakımından önem arz etmektedir (Tablo X). Tablo 257: Gaziantep'te Yer Alan Proje Aşamasındaki Göletler, 2013 Sulama Göletin Adı Tipi Göl Hacmi Alanı (net) Kuzoluk Hamidiye Bayraktepe Güneş Yesemek Çamlık Kaynak: Devlet Su İşleri (DSİ) Sulama Modülü Kullanım Amacı Kil Çekirdekli Kaya Dolgu 0,871 hm ha 0,671/s/ha Sulama Kil Çekirdekli Kaya Dolgu 1,864 hm ha 0,661/s/ha Sulama Kil Çekirdekli Kumçakıl Dolgu hm ha 0,721/s/ha Sulama Homojen Toprak Dolgu hm ha 0,771/s/ha Sulama Homojen Toprak Dolgu hm ha 0,751/s/ha Sulama Planlama Raporu çalışmaları devam etmektedir. Yerüstü su kaynaklarına ek olarak Gaziantep'te, şehrin çeşitli bölgelerinde 14 kuyu mevcuttur. Kuyulardan m 3 /gün kapasiteli su şebekeye verilmektedir. Ayrıca, ilde DSİ tarafından yapılan çalışmalarda Gaziantep merkez ovaları (Oğuzeli ve Nizip), İslahiye-Fevzipaşa Ovaları ve Yavuzeli-Araban Ovaları'nda hidrolojik etütler yapılmış olup bu alanlarda emniyetli su rezervleri tespit edilmiştir. Gaziantep'te araştırma ve işletme olarak açılan kuyularda yapılan değerlendirmeye göre, ekonomik olarak yeraltı suyu işletmesine uygun alanların Araban ve Yavuzeli Ovaları ile Nurdağı ve İslahiye Ovaları olduğu tespit edilmiştir. Nurdağı ve İslahiye Ovalarında 12 adet kooperatif 246

266 kurulmuş ve 96 kuyu ile 3195 ha tarım alanı yeraltısuyundan sulanabilir hale getirilmiştir. Ayrıca, Gaziantep il genelinde vatandaşlar ve tuzel kişiler tarafından acılmış, içme ve kullanma, zirai sulama, sanayi kullanım ve hayvansal sulama amaçlı toplam civarında belgeli yeraltı suyu kuyusu bulunmaktadır. Gaziantep'te en önemli ve en çok kullanılan su kaynakları Kahramanmaraş ın Pazarcık İlçesi'nde bulanan Kartalkaya Barajı ve yine Kahramanmaraş-Narlı Ovası'nda bulunan Mizmilli Kaynağı'nın kuzeydoğusunda yer alan Yuvalıdere Vadisi'nde bulunan 30 adet sondaj kuyusudur. İlin içme ve kullanma suyu olarak günde m 3 ü Kartalkaya Barajı'ndan, m 3 ü Mizmilli Kaynağı'ndan, m 3 ü ise şehrin değişik yerlerinde bulunan kuyulardan sağlanmaktadır. En önemli akarsu kaynağı Fırat Nehri olan Adıyaman, yerüstü su kaynakları bakımından TRC1 Bölgesi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi illeri arasında önemli bir yere sahiptir. İldeki diğer önemli akarsular ise Sofraz Çayı, Ziyaret Çayı, Çakal Çayı, Kalburcu Çayı, Eğri Çayı, Besni Akdere Çayı, Şepker Çayı, Çat Deresi, Gürlevik Deresi ve Halya Deresi dir. Ayrıca Gölbaşı, İnekli, Azaplı ve Abdulharap Gölleri de ilin diğer önemli yerüstü su kaynaklarıdır. Tablo 260 ta de görüleceği üzere, büyük bir kısmı Adıyaman sınırları içerisinde kalan Göksu Çayı hm 3 /yıl ve Kahta Çayı nın hm 3 /yıl lık debilere sahip oldukları görülmektedir 22. Tablo 258: Adıyaman Başlıca Akarsuları ve Özellikleri, 2012 Akarsu Adı Toplam Uzunluk (km) İl İçindeki Uzunluğu (km) Debi(hm 3 /yıl) Kolu Olduğu Akarsu Fırat Nehri Göksu Çayı Fırat Besni-Akdere Çayı Göksu Kâhta Çayı 58 45, Fırat Sofraz Çayı Göksu Keysun Çayı Göksu Halya Deresi Fırat Çakal Çayı 37,5 37,5 27 Fırat Birimşe Çayı Kahta Çayı Eğri Çay Fırat Kaynak: Adıyaman Çevre Durum Raporu Adıyaman'da yer mevcutta 6 adet sulama göleti yer almakta ve bu göletlerden Hasancık ve Çamgazi Göletieri'nden su çekilmekte olup ilde tarım alanlarında sulama için gerek duyulan suyun sağlanması bakımından bu göletler önem arz etmektedir (Tablo X). Tablo 259: Adıyaman'da Yer Alan Mevcut Sulama Göletleri, 2012 Göletin Adı Tipi Göl Hacmi Gözebaşı Homojen Toprak Dolgu Sulama Alanı (net) Çekilen Su Miktarı Kullanım Amacı 0,871 hm 3 90 ha - Sulama 22 Adıyaman İl Çevre Durum Raporu,

267 Kınık Homojen Toprak Dolgu 1,864 hm ha - Sulama Hasancık Homojen Toprak Dolgu hm 3 86 ha m 3 Sulama İncesu Homojen Toprak Dolgu hm ha - Sulama Çamgazi Toprak Dolgu hm ha m 3 Sulama Karahöyük Homojen Toprak Dolgu hm ha - Sulama Kaynak: Devlet Su İşleri (DSİ) Adıyaman İlindeki yer altı su kaynakları genellikle kuzeydeki dağ yamaçları civarında yoğunlaşmıştır. İlde 2010 yılında kullanılan toplam hm 3 su miktarının %80,59 u tarım alanlarında, geriye kalanı ise sanayide ve evsel kullanım amaçlı olarak değerlendirilmiştir. İlde yağış rejiminin düzensizliği ve hava sıcaklığından kaynaklanan buharlaşmadan dolayı özellikle yaz aylarında içme ve kullanma sularında azalmalar meydana gelmektedir. TRC1 Bölgesi Kilis ili sınırları içerisinde Balık Suyu, Sinnep Deresi, Afrin Çayı ve Sabun Suyu akarsuları yer almakta olup bu akarsuların tamamı sulama amaçlı kullanılmaktadır (Tablo X). Ayrıca, ilde sulama amaçlı kullanılan Üçpınar ve Balıklı Göletleri yer almakta ve bu göletlerin sulama alanları sırasıyla 370 ha ve 348 ha olmaktadır (Tablo X). Tablo 260: Kilis'te Yer Alan Akarsular, 2012 Akarsu İsmi Toplam Uzunluğu İi Sınırı İçindeki Uzunluğu Debi Kolu Olduğu Akarsu Kullanım Amacı Balık Suyu - - 0,729 - Sulama Sinnep Deresi - - 0,570 - Sulama Afrin Çayı - - 4,088 - Sulama Sabun Suyu - - 1,742 - Sulama Kaynak: Devlet Su İşleri (DSİ) Tablo 261: Kilis'te Yer Alan Mevcut Sulama Göletleri, 2012 Göletin Adı Tipi Göl Hacmi Üçpınar Homojen Toprak Dolgu Balıklı Homojen Toprak Dolgu Kaynak: Devlet Su İşleri (DSİ) Sulama Alanı (net) 4,57 hm ha 3,94 hm ha Çekilen Su Miktarı m m 3 Kullanım Amacı Sulama Sulama Su sıkıntısı çeken Kilis'te, konut alanlarında genelde yer altı suyu kullanmaktadır. Akarsu üzerine yapılan baraj ve göletler sulama amaçlı kullanılmakta iken DSİ tarafından yapılan Seve Barajı ilin içme suyu kaynağı olarak kullanılmaktadır. İlin su kaynakları potansiyelinin düşük olması ve yağışın az olması nedeniyle özellikle yaz aylarında su sıkıntısı çekilmesine neden olmaktadır. Su sıkıntısı çekilmesinin en büyük nedenlerinden biri isale hatlarında yaşanan su kayıplarıdır Rüzgar 248

268 Hava hareketleri olarak ifade edilen rüzgârın ortalama hızı Gaziantep ilinde 8,66 m/sn olarak tespit edilmiştir. İldeki hâkim rüzgâr yönünün güney-batı(lodos) olduğu görülmektedir. Gaziantep te yeterli rüzgâr hızının oluştuğu Nurdağı İlçesi'nde rüzgâr santralleri kurulmuştur. Ayrıca, son yıllarda yenilenebilir enerji konusunda özellikle rüzgâr enerjisi üretimine yönelik ilde yapılacak olan yatırımlar ile birlikte 2015 yılı sonunda ildeki toplam elektrik tüketiminin önemli bir kısmının rüzgâr enerjisi ile karşılanabileceği beklenmektedir. Adıyaman da ise hâkim rüzgârlar kuzey, kuzey doğu ve kuzey batı yönünde olup ildeki ortalama rüzgâr hızı 2,4 m/sn dir. Ayrıca, Adıyaman'da yeterli rüzgâr hızının oluştuğu Sincik İlçesi'nde rüzgâr tribünlerinin yapılmasını kapsayan projelerin hayata geçmesi beklenmektedir. Kilis ili, etrafı açık bir coğrafyada olmasından dolayı kuvvetli rüzgârlara maruz kalmaktadır. İlde mali destek sağlandığı takdirde rüzgâr enerjisinden faydalanılabileceği öngörülmektedir. Çevreci bir enerji çeşidi olması ve rüzgârların yıl boyunca sürekli esmesi, ilde rüzgâr enerjisi potansiyelinin desteklenmesi gerektiğini göstermektedir Biyolojik Çeşitlilik Orman Alanları Ormanlar, doğal dengenin sürekliliğinde büyük rol oynayan, aynı zamanda yaşayan biyolojik varlıklar olmaları nedeniyle, tükenmeyen bir dinamizme sahip en önemli doğal kaynaklardır. Ülkedeki orman alanlarının büyük bir çoğunluğunda olduğu gibi, TRC1 Bölgesi nde de orman alanları zamanla yok olmakta ve ormancılığın gerilemeye yüz tuttuğu görülmektedir. Ormanların uzun süre bilinçsiz kullanımı sonucu, bölgede ormanlarla kaplı olması gereken alanların çıplak vaziyette olduğu görülmektedir. Kahramanmaraş ve Şanlıurfa Orman Bölge Müdürlükleri 2013 yılı verilerine göre, Gaziantep te normal ve bozuk orman alanları olmak üzere toplam ha, Adıyaman da ha, Kilis te ha ve TRC1 Bölgesi'nde toplam ha mevcut orman alanı olduğu görülmektedir (Tablo 261). Tablo262: TRC1 Bölgesi Orman Alanı (ha), 2012 İl/Bölge Normal Orman Bozuk Orman Toplam Orman Alanı Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Kaynak: Kahramanmaraş ve Şanlıurfa Orman Bölge Müdürlükleri Bölgede en fazla meşe ve kızılçam olmak üzere başlıca sedir, selvi, kayın ve kavak gibi çeşitli orman toplulukları görülmektedir. Bölgenin bazı kesimlerinde meşe ormanları bozuk ormanlar olup, meşeden orman ürünü elde edilememektedir. Kızılçam ormanlarının ise bölgede faydalanılan verimli orman alanlarından olduğu görülmektedir. TRC1 Bölgesi'nde Adıyaman ili sınırları içerisinde Nemrut Dağı ve çevresindeki ha alan, Bakanlar Kurulu nun 88/13572 sayılı kararı ile Milli Park ilan edilmiş olup, karar

269 gün ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Nemrut Dağı Milli Parkı içinde sit alanları, gelişme alanları, av koruma ve gelişme alanları, orman ve tarım alanları belirlenmiştir. Ayrıca, Gaziantep'te yer alan Dülükbaba Tabiat Parkı 2002 yılında A Tipi Mesire Yeri olarak tescil edilmiştir Toprak Durumu İklim, topografya ve ana madde farklılıkları nedeniyle zamana bağlı olarak Gaziantep ilinde çeşitli büyüklükte toprak grupları oluşmuştur. İlin sınırları içerisinde aluviyal, koluvyal, organik, kahverengi orman, kireçsiz kahverengi orman, kırmızı Akdeniz, kırmızı kahverengi Akdeniz, kahverengi, kireçsiz kahverengi, kırmızı kahverengi ve bazaltik topraklar gibi çeşitli toprak türleri bulunmaktadır. Ayrıca, Gaziantep te tarımsal amaçla kullanılabilecek ve korunması gereken 1., 2. ve 3. derece tarım toprakları ha'lık bir alandır 23. Gaziantep ilinde kentsel ve sanayi amacıyla yok olan tarım arazisi miktarı ha olarak tespit edilmiştir. İlde, amaç dışı kullanımla tarım topraklarının elden çıkmasının yanında kentsel ve sanayi atıklarının neden olduğu toprak kirliliği dolayısıyla arazilerin verimsiz duruma geldiği gözlenmektedir. Tablo 263: Gaziantep Tarım ve Tarım Dışı Alan Miktarları (ha), 2012 İlçe Adı Yüz Ölçümü Miktar Tarım Alanı Yüz Ölçüm Oranı (%) Tarım Dışı Arazi Miktar Yüz Ölçüm Oranı(%) Şahinbey Şehitkamil Araban İslahiye Karkamış Nizip Nurdağı Oğuzeli Yavuzeli Kaynak: Gaziantep İl Çevre Durum Raporu İklim, topografya ve ana madde farklılıkları nedeniyle Adıyaman da da değişik topraklar oluşmuştur. İldeki toprak çeşitleri genel olarak Gaziantep le aynı olmakla beraber Adıyaman da ayrıca, su kaynaklarının fazla olması nedeniyle sazlık ve bataklık alanları ve ırmak taşkın yatakları dikkat çekmektedir. Adıyaman İl Çevre Durum Raporu na göre (2012), çeşitli toprakların yanı sıra il sınırları içerisinde toprak örtüsünden yoksun bazı arazi tipleri de bulunmaktadır. Adıyaman genel toprak yapısı ¾ oranında killi-tınlıdır. Ayrıca, nehir ve çay kenarlarında alüvyonlu sahalara da rastlanmaktadır. Gaziantep e kıyasla Adıyaman da az sayıda sanayi tesisi bulunmakla birlikte, faaliyet gösteren 1 adet çimento fabrikasından kaynaklanan atıkların çevredeki tarım topraklarını veekolojik dengeyi olumsuz yönde etkilediği görülmektedir. 23 Gaziantep İl Çevre Durum Raporu,

270 Kilis sınırları içerisinde, Akdeniz kızıl toprakları, kırmızı kahverengi topraklar, kalkersiz kahverengi orman toprakları, bazaltik topraklar ve kolloviyal topraklar olmak üzere 5 çeşit toprak bulunmaktadır. Bunlardan en geniş alana sahip olanı kırmızı kahverengi topraklardır. Bu toprakların il sınırlarının batı ve kuzeybatısında, Sabun Suyu ile Afrin Çayı arasındaki sahalarda, Kilis Ovası nda ve Kınacık Deresi çevresindeki kireç taşı ve kireç olarak zengin tortul kütlelerin üzerinde geliştiği görülmektedir. Yayılış alanı en geniş ikinci toprak tipi bazaltik topraklardır. Bu topraklar, kentin kuzey, kuzeydoğu ve doğusunda yayılmışlardır. Bütünlük içerisinde dağılış gösterdiği yerler Afrin Çayı doğusundaki bazalt platolardır 24. Son yıllarda bölge tarım toprakları gerek amaç dışı kullanımlar ve gerekse diğer nedenlerden dolayı hızla azalmaktadır. TRC1 Bölgesi nde artan nüfus gereksinimini karşılayabilmek için tarım topraklarının miktarını arttırmak söz konusu olamayacağı için tarım alanlarını korumak ve birim alandan elde edilecek üretimi arttırmak gerekmektedir Flora ve Fauna TRC1 Bölgesi Gaziantep ilinde 38 familyaya ait 93 kuş türü tespit edilmiştir. Bu türler içerisinde 9 unun neslinin tehlike altına girmeye yakın, 2 sinin tehlike altında, 6 sının durumunun hassas, 1 nin de neslinin yok olmak üzere olduğu belirlenmiştir. Güney Fırat Havzası Karkamış Bölgesi ülkemizde ve dünyada nesli tehlike altında olan ve kırmızı listede yer alan Turaç (Francolinusfrncolinus) ve Küçük Karabatak türlerinin dağılım gösterdiği ve barındığı alanlardandır. Ayrıca, alan nesli dünya ölçeğinde tehlike altında olan Fırat Kaplumbağası (Rafetuseuphraticus) için son derece önemli bir alandır. Ayrıca, alanda Pasbaş pakta (Aythyanyroca), Sazhorozu (porphtyoporphyrio) üremekte ve Çizgili sırtlanın (Hyaenahyaena) da bulunduğu bilinmektedir. Yabani ve mahalli populasyonlar ise; keklik, tilki, tavşan, çakal, domuz, gelinciktir. Ek olarak, yayılım alanı olmamakla birlikte az da olsa şahin, doğan gibi yırtıcı kuşlar bulunmaktadır. Gaziantep ilinde 645 adet bitki türü bulunmaktadır. Bu bitki türleri içerisinde 77 tanesi endemik olup bunlar arasında 7 tür Gaziantep endemiğidir. Fırat Kavağı alanda bulunan nadir türlerdendir. Ayrıca, il sınırları içerisinde Fırat Nehri üzerinde 1 adet sulak alan bulunmaktadır. Güney Fırat Havzası-Karkamış ekosisteminde insan müdahalesi olması kısmen alanın doğal yapısını etkilemektedir yılında alana Karkamış Barajı inşa edilmesi ve su seviyesinin yükseltilmesi sığırcı deltasındaki ağaçların kurumasına, habitatların yok olmasına ve Fırat Kaplumbağasının yumurtalarını bıraktığı doğal oluşumların yok olmasına neden olmuştur. Fırat Nehri üzerinde bulunan Şanlıurfa-Birecik ve Gaziantep Karkamış Kıyısı Sulak Alanı'ndaki su kalitesinin korunması amacıyla; arıtma tesislerinin düzenli olarak çalıştırılması nehir kıyısındaki üreme alanlarının korunması amacıyla; kıyıdaki sazlık alanlar ve su basar ağaç topluluklarının korunması, kuşların üreme ortamlarının iyileştirilmesinin sağlanması, bunun için kuşların üreme ortamları üzerindeki tehdit unsurlarının giderilmesi ve doğal yapısının korunmasının sağlanması gerekmektedir. Ayrıca, alandaki kum ocaklarının olumsuz etkilerinin azaltılması amacıyla kum ocaklarının sayısının sınırlı tutulması, kum ocaklarının kuşların ve diğer canlıların üreme alanlarında faaliyetlerine izin verilmemesi gerekmektedir. 24 Kilis İl Çevre Durum Raporu,

271 Gaziantep'te popülasyonlarının azalması ve nesillerinin tehlike altında olması nedeni her yıl toplanan İl Av Komisyonu Kurulu'nun 2011 yılında yapıldığı toplantıda; Sakarmeke, Kumru, Kerkenez, Çalıkuşu, Gugukkuşu, Ağaçkakan, Çobanaldatan Sülün, Yabantavuğu, Bülbül, Çekirgekuşu, Kırlangıç, Puhu, Leylek, Sığırcık, Baykuş, Turaç, Bağırtlak, Arap Bülbülü ve Sarı Asma kuşlarının her mevsimde avlanmalarının yasaklanması kararı alınarak bu kuşların korunması amaçlanmıştır. Adıyaman'da Türü Tehlike Altında Olan Türler Listesi ne konu edilebilecek çalışmalar oldukça az sayıdadır. Oklu Kirpi (Hystrix İndica) ve Porsuk (Meles meles) türlerinin yayılışı ve ekolojisi araştırılmış ve söz konusu yaban hayvanı türlerinden özelikle Oklu Kirpilerin avlanması sonucunda bu hayvanların neslinin tehlikeye girme eğiliminde olduğu tespit edilmiştir. Ayrıcaa, porsukların da alanda önceki yıllara oranla daha az rastlanılır olduğu görülmektedir. Adıyaman'da Nemrut Dağı Bölgesi'nde tespit edilen 50 dolayında endemik bitki yer almaktadır. İlde korunan alanlar statüsünde ha alanı kapsayan Nemrut Dağı Milli Parkı ve ha alanı kapsayan Gölbaşı Gölleri Tabiat Parkı bulunmaktadır. Buna göre, ilin toplam korunan alan miktarı ha olmaktadır. İlde Gölbaşı Gölleri ha, Atatürk Barajı ise ha sulak alana sahip olmaktadır. Kilis'te 8 adet endemik bitki ve 7 adet hayvan cinsi bulunmaktadır. Anız yakma toprağın flora ve faunasına zarar vermektedir. Ayrıca, kaçak-bilinçsiz avlanma ilde biyolojik çeşitlilik üzerindeki en büyük tehdit olmaktadır ÇEVRE Arazi Kullanım Durumu TRC1 Bölgesi Gaziantep ilinde Şekil X'te görüldüğü üzere, il sınırları içerisinde kalan alanların % 61'i tarım alanları, % 18'i toprak örtüsünün bulunmadığı alanlar (su yüzeyleri ve yerleşim alanları), % 6'sı mera alanı ve % 15'i orman ve fundalık alanlar olmaktadır. Gaziantep İli Arazi Kullanım Durumu 61% 15% 6% 18% Orman ve Fundalık Alanlar Mera Alanları Toprak Örtüsünün Bulunmadığı Alanlar (Su Yüzeyleri ve Yerleşim Alanları) Tarım Alanları Şekil 116: Gaziantep İli Arazi Kullanımı, 2012 Kaynak: Gaziantep İl Çevre Durum Raporu 252

272 Adıyaman ili arazi kullanım durumu incelendiğinde ilde, % 49 oranında tarım alanı, % 44 oranında orman ve yarı doğal alanlar, % 6 oranında su yapılarının bulunduğu alanlar, % 0,8 oranında yapılaşmış alanlar ve % 0,2 oranında sulak alanların yer aldığı görülmektedir (Şekil X). 0,2% 6% Adıyaman İli Arazi Kullanım Durumu 44% 49% Tarım Alanları Yapay Alanlar Orman ve Yarı Doğal Alanlar Sulak Alanlar Su Yapıları 0,8% Şekil 117: Adıyaman İli Arazi Kullanımı, 2012 Kaynak: Adıyaman İl Çevre Durum Raporu Kilis ili arazi kullanım durumuna bakıldığında, il sınırları içerisinde tarıma elverişli arazilerin % 68, orman ve fundalık alanların % 13, çayır ve mera alanları % 8 ve diğer alanlar % 11 oranında yer tuttuğu görülmektedir (Şekil X). Kilis İli Arazi Kullanım Durumu 8% 13% 11% 68% Tarıma Elverişli Arazi Orman ve Fundalık Alanlar Çayır ve Mera Alanları Diğer Alanlar Şekil 118: Kilis İli Arazi Kullanımı, 2012 Kaynak: Kilis İl Çevre Durum Raporu TRC1 Bölgesi genelinde 2000'li yıllardan itibaren arazi kullanım değişikliğinin en fazla tarımsal alanlarda azalma ve yapay bölgelerde artış şeklinde oldğu tespit edilmiştir. Bölgedeki hızlı nüfus artışının yarattığı konut ihtiyacı nedeni ile tarım alanları üzerinde yapılaşma ve yerleşim günden güne artmaktadır Hava Kalitesi Hava kalitesi, canlıların sağlığını olumsuz yönde etkileyen ve maddi zararlar meydana getiren havadaki yabancı maddelerin, miktar ve yoğunluğunun göstergesidir. Hava kirliliği ise havada katı, sıvı ve gaz şeklinde yabancı maddelerin insan sağlığına, canlı hayatına ve ekolojik dengeye zarar verecek miktar, yoğunluk ve sürede atmosferde bulunmasıdır. Hava kirliliği konusunda yapılan çalışmalar doğrultusunda, Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından yılları arasında 81 ilde hava kalitesi ölçüm istasyonları kurulmuş ve ülke genelinde Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı oluşturulmuştur. 253

273 TRC1 Bölgesi illerinin hepsinde hava kalitesi ölçüm istasyonu mevcuttur. Gaziantep te üçü yarı otomatik olmak üzere, toplam 4 adet ölçüm cihazı bulunmaktadır. Adıyaman daki hava kalitesi ölçüm istasyonu 2004 yılı sonu ve 2005 yılı başlarında kurulmuş olup, bu tarihten itibaren faaliyet göstermektedir. Kilis te de bir adet hava kalitesi ölçüm cihazı mevcuttur. Hava Kalitesi İndeksi (HKİ), hava kalitesinin günlük olarak rapor edilmesi için kullanılan bir indekstir. Hava Kalitesi İndeksi, farklı hava kalitesi ile birlikte hava kirliliği seviyesini, genel halk sağlığı üzerine etkisini, sağlıksız seviyeye yükseldiğinde alınması gereken kademeli önlemleri belirlemektedir. 5 temel kirletici için hava kalitesi indeksi hesaplanmaktadır. Bunlar; partikül maddeler (PM 10), karbon monoksit (CO), kükürt dioksit (SO 2), azot dioksit (NO 2) ve ozon (O 3) dur. 6 kategoriye ayrılmış olarak HKİ skalası Tablo 265 te, 5 temel kirletici için HKİ değerleri ise Tablo 266 da gösterilmektedir. Tablo 264: Hava Kalitesi İndeksi Hava Kalitesi İndeksi (HKİ / AQI) HKİ aşağıda belirtilen aralıkta olduğunda Sağlık Seviyesi Hava Kalitesi Renkler Aşağıda belirtilen renkler ile sembolize edilir 0-50 arasında İyi Yeşil arasında Orta Sarı arasında Hassas gruplar için sağlıksız Turuncu arasında Sağlıksız Kırmızı arasında Çok sağlıksız Mor / Pembe arasında Tehlikeli Kahverengi Kaynak: Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı Web Sitesi Tablo 265: Temel Kirletici için Hava Kalitesi İndeksi Değerleri [µg/m 3 ] Hava Kalitesi İndeksi SO2 NO2 CO O3 PM10 1 saatlik ortalama 24 saatlik ortalama 24 saatlik ortalama 1 saatlik ortalama 24 saatlik ortalama 1 (Çok İyi) , (İyi) ,0-8, (Yeterli) ,0-15, (Orta) , (Kötü) ,0-49, (Çok Kötü) , Kaynak: Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı Web Sitesi Hava kalitesi ölçümlerinin istatistiki olarak sınıflandırılması, TÜİK tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu kapsamda, TRC1 Bölgesi illerinin yılları arasındaki partikül madde (PM 10) ve kükürt dioksit (SO 2) ortalama değerleri ve ölçüm yapılan gün sayıları aşağıdaki tablolarda gösterilmiştir. Bu veriler ışığında, bölge illerinin hepsinde hava kalitesi indeksi değerlerinin yıllık ortalaması PM 10 ve SO 2 için kötü olduğu söylenemez. Bununla birlikte, PM 10 için Gaziantep'te son 4 yılda bir düşüş gözlenirken Adıyaman ve Kilis'te yılları arasında düşüş gözlense de

274 yılında bu iki ilde artış gözlenmektedir. SO 2 için ise Gaziantep ve Adıyaman illerinde 2008 ve 2009 da bir düşüş görülse de 2010 yılında bir artış görülmektedir. Kilis için bu değer, 2008 ve 2009 yıllarında yükselse de 2010 yılında düşüş göstermektedir (Tablo 267, 268, 269). Tablo266: Gaziantep İli Yıllık PM10 ve SO2 Ortalamaları (µg/m 3 ) PM10 Ölçümü yapılan gün sayısı PM10 ortalaması (µg/m 3 ) S02 Ölçümü yapılan gün sayısı SO2 ortalaması (µg/m 3 ) Kaynak: TÜİK Tablo 267: Adıyaman İli Yıllık PM10 ve SO2 Ortalamaları (µg/m 3 ) PM10 Ölçümü yapılan gün sayısı PM10 ortalaması (µg/m 3 ) S02 Ölçümü yapılan gün sayısı SO2 ortalaması (µg/m 3 ) Kaynak: TÜİK Tablo 268: Kilis İli Yıllık PM10 ve SO2 Ortalamaları (µg/m 3 ) PM10 Ölçümü yapılan gün sayısı PM10 ortalaması (µg/m 3 ) S02 Ölçümü yapılan gün sayısı SO2 ortalaması (µg/m 3 ) Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi illerinde yapılan ölçümlerde elde edilen yıllık ortalama değerlere göre tarihli ''Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği'' kapsamında belirlenen partikül madde (PM 10) ve kükürt dioksit (SO 2) sınır değerlerinin altında kalmaktadır. TRC1 Bölgesi hava kalitesi ortalama sınır değerde olmasına rağmen, Avrupa Birliği kriterlerine göre değerlendirildiğinde söz konusu hava kalitesinin oldukça düşük olduğu dikkati çekmektedir (Tablo 270). Tablo 269: Türkiye ve Avrupa Birliği Kükürtdioksit ve Partikül Madde için Uygulanan Sınır Değerleri Kirleticiler Sınır Değerler Hedef Sınır Değeri (Yıllık Ortalama Sınır Değer) Kısa Vadeli Sınır Değeri (Günlük Ortalama Sınır Değer) Kükürtdioksit Partikül Madde Türkiye Avrupa Birliği Türkiye Avrupa Birliği 150 μg/m 3 20 μg/m μg/ m 3 40 μg/m μg/m μg/m μg/ m 3 50 μg/m 3 1. Uyarı Kademesi Sınır Değeri 700 μg/m μg/ m 3 - Kaynak: TÜİK 255

275 Gaziantep'te hava kirliliği en çok kış aylarında gözlenmektedir. Hızlı sanayileşme, kentleşme ile meteorolojik faktörlerden olan inversiyon oluşumu ve küresel ısınmadan kaynaklanan iklim değişiklinden dolayı yağış miktarındaki azalmalar kirliliğin artmasına sebep olmaktadır. Ayrıca, zaman zaman Suriye den gelen çöl fırtınası aşırı toz kirliliği oluşturmaktadır. Adıyaman'da özellikle anız yangınları, maden ocaklarından kaynaklanan patlatmalar, kazı çalışmaları sonucu oluşan toz, egzoz gazından kaynaklanan kirlilik ve sanayiden kaynaklanan hava kirliliği oluşumu hava kalitesini etkileyen unsurlardır. İlde doğal gaz çalışmaları yapılmakta olup çalışmaların tamamlanmasıyla birlikte kömür kullanımının azalacağı ve buna bağlı olarak hava kalitesinde olumlu yönde gelişme olacağı beklenmektedir. Kilis'te ise hava kirliliği en çok kış aylarında gözlenmekte olup, bunun nedeni trafikten kaynaklanan hava kirliliğine ek olarak kış aylarında ısınmadan kaynaklanan emisyonların eklenmesidir Katı Atık Yönetimi Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (mülga Çevre ve Orman Bakanlığı) tarafından, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren ve son olarak tarihinde güncellenen Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ne göre, insan sağlığını tehdit altında bırakabilecek kullanılma süresi dolan ve yaşadığımız ortamdan uzaklaştırılması gereken her türlü katı malzemenin kontrol edilmesi gerektiği vurgulanmıştır. TRC1 Bölgesi Gaziantep ilinde, 2012 yılındaki toplam katı atık miktarı ton/yıl, kişi başına düşen atık miktarı ise yaklaşık 1 kg/kişi-gün olarak gerçekleşmiştir yılları arası dönem incelendiğinde ilde, 2007 yılına göre toplam atık miktarı %27 artış göstermiştir. Gaziantep'te il bazında 8 adet lisanslı toplama-ayırma/geçici faaliyet belgeli tesis bulunmaktadır kg/yıl kağıt karton, kg/yıl plastik ve 23 adet geri dönüşüm tesisi ile ambalaj atıklarının geri kazanımı sağlanmaktadır. İlde oluşan tıbbi atıklar Gaziantep Büyükşehir Belediyesi'ne ait sterilizasyon tesisinde sterilize edildikten sonra katı atık düzenli depolama tesisinde depolanmaktadır. İlde Şahinbey İlçesi Mazmahor Uzundere mevkiinde katı atık düzenli depolama tesisi bulunmakta olup, katı atıkların büyük çoğunluğu düzenli depolama tesisinde depolanmaktadır. İl sınırları içerisinde çok sayıda sanayi tesisinin bulunması tehlikeli atıklar üzerinde önemle durulmasını gerektirmektedir yılında 7.911,936 ton tehlikeli atık, atık geri kazanım ve bertaraf tesislerine gönderilmiştir 25. Tablo270: Gaziantep'te Bulunan Bertaraf Tesisleri Sayıları, 2012 Katı Atık Bertaraf Tesisi Sayısı 1 Lisanslı Ambalaj Atığı Toplama-Ayrma Tesisi ve Geri Dönüşüm Tesisi Sayısı 31 Kaynak: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevre Durum Raporu Adıyaman'da kişi başına düşen evsel atık miktarı yaklaşık olarak 1,01 kg/kişi-gündür. Atıkların bertarafı vahşi depolama yöntemi ile yapılmaktadır. Ayrıca, ilde Atık piller ve aküler ilgili birimler tarafından toplanmaktadır. 25 Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevre Durum Raporu,

276 AB mevzuatına uyum kapsamında Adıyaman'da yapılan çalışmalar arasında katı atık düzenli depolama ve atıksu arıtma tesisi çalışmaları bulunmaktadır. İlde Belediyeler Birliği tarafından Katı Atık Düzenli Depolama alanı çalışmaları yapılmakta, tıbbi atıklar ise Adıyaman Belediyeler Birliği ile Gaziantep Büyükşehir Belediyesi arasında yapılan protokol ile sterilizasyon tesisine gönderilmektedir. İlde atık bertarafı için katı atık düzenli depolama ve atık su arıtma tesisi çalışmaları sürdürülmekte olup nüfusa hizmet vermesi planlanmaktadır. Ayrıca, katı atık düzenli depolama tesisinin ton/yıl kapasite ile çalışması öngörülmektedir. Tablo 271: Adıyaman'da Bulunan Bertaraf Tesisleri Sayıları, 2012 Katı Atık Bertaraf Tesisi Sayısı - Lisanslı Ambalaj Atığı Toplama-Ayrma Tesisi ve Geri Dönüşüm Tesisi Sayısı - Kaynak: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevre Durum Raporu Kilis il genelinde toplam katı atık miktarı yaklaşık olarak ton/yıl olup kişi başına düşen atık miktarı yaklaşık 1,00 kg/kişi-gün dür. İl sınırları içerisinde düzenli depolama tesisinin Çukuroba Köyü Çakallı Mevkiinde yapımı tamamlanmış olup resmi açılışı gerçekleşmiş ve düzenli depolama tesisi izin ve lisans için başvuru aşamasında olmaktadır. Tablo 272: Kilis'te Bulunan Bertaraf Tesisleri Sayıları, 2012 Katı Atık Bertaraf Tesisi Sayısı 1 Lisanslı Ambalaj Atığı Toplama-Ayrma Tesisi ve Geri Dönüşüm Tesisi Sayısı - Kaynak: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevre Durum Raporu Yaşam kalitesi yüksek mekânların oluşturulması için, evsel nitelikli katı atık yönetiminde kaynakta ayrıştırma, toplama, taşıma, geri kazanım ve bertaraf safhaları teknik ve mali yönden bir bütün olarak değerlendirilmeli, yatırım ve işletme maliyetleri düşük ve ülke şartlarına en uygun katı atık bertaraf teknolojisi olan düzenli depolama yöntemi tercih edilmelidir. Konuya ilişkin olarak TRC1 Bölgesi ne bakıldığında, Gaziantep ilinde katı atıkların düzenli depolama yöntemiyle bertaraf edilmekte olduğu, Adıyaman ait katı atık yönetiminin ise vahşi depolama yöntemiyle gerçekleştirildiği ve Kilis'te ise tesisin aktif olarak hayata geçmesi beklenmektedir. Geri kazanılabilir malzemenin bölgede, bireysel olarak bundan gelir elde amacıyla toplayan kişilerce toplanması, çok küçük oranda geri dönüşüm çalışmalarına katkı sağlamaktadır. Katı atığın ayrıştırılmamasından kaynaklanan tahmini gelir kaybı ise oldukça büyük olup diğer bölgeler göz önüne alındığında katı atık yönetiminde bölge illeri geri kaldığı görülmektedir ALTYAPI Ulaşım Tarihi İpekyolu üzerinde bulunan TRC1 Bölgesi, önemli ulaşım yollarını birbirine bağlamaktadır. Bölgenin sanayi ve ticaret bakımından lider ili olan Gaziantep özellikle karayolu, havayolu ve demiryolu ulaşım ağlarının merkezi konumunda bulunmaktadır Karayolu 257

277 Bölge illerinden Gaziantep ve Kilis, Karayolları Genel Müdürlüğü 5. Bölge Müdürlüğü sınırları içerisinde yer almakta iken Adıyaman Karayolları Genel Müdürlüğü 8. Bölge Müdürlüğü sınırları içerisinde yer almaktadır. Tablo 273: TRC1 Bölgesi Yol Ağı Durumu ve Uzunlukları (km), 2014 İl/Bölge Adı Otoyol Devlet Yolu İl Yolu Toplam Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü Karayolları Genel Müdürlüğü nün 2014 yılı illerin devlet yollarının satıh cinslerine göre uzunlukları verileri incelendiğinde, Gaziantep in toplam 502 km, Adıyaman ın 636 km, Kilis in 148 km ve bölgenin ise toplam km asfalt yola sahip olduğu görülmektedir. Ayrıca, TRC1 Bölgesi'nde toplam 408 km bölünmüş yol olmakta ve toplamda km yol mevcuttur. (Tablo X). Tablo 274: TRC1 Bölgesi Devlet ve İl Yollarının Satıh Cinslerine Göre Uzunlukları (km), 2014 İl/Bölge Adı Asfalt Betonu Asfalt Yollar Sathi Kaplama Toplam Parke Stabilize Toprak Geçit Vermez Toplam Uzunluk Bölünmüş Yol Gaziantep Adıyaman ,5 Kilis ,5 TRC Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü Gaziantep ilinin Adıyaman, Kilis, Osmaniye, Şanlıurfa, Kahramanmaraş ve Hatay illeriyle sınırı bulunmaktadır yılı Karayolları Genel Müdürlüğü verilerine göre, ilin toplam karayolu ağı 728 km olup, karayolu ulaşımı 384 km devlet yolu, 145 km otoyol ve 199 km il yolu ile sağlanmaktadır (Tablo 273). Gaziantep'te yılları arasında 150 km bölünmüş yol, 20 km iyileştirme, km asfalt yapımı, 6 adet köprü yapımı, m 2 trafik düşey işaretleme Kaynak: KGM, 2014 ve 379 km oto korkuluk çalışması gerçekleştirildiği görülmektedir. Ayrıca, 2014 yılı için 12 km bölünmüş yol, 67 km asfalt yol yapımı ve 55 km oto korkuluk yapımı hedeflenmektedir (Tablo 274). Tablo 275: Gaziantep Yıllar İtibarıyla Hizmete Açık Otoyollar, 2014 Yıllar

278 Gaziantep Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü Tablo 276: Gaziantep İli Karayolu Çalışmaları, 2014 Çalışmalar Gerçekleşme 2014 Gerçekleşme Hedef Yapılan Bölünmüş Yol (km) Yol İyileştirme (km) Kaza Kara Noktası (adet) BSK* Yapımı (km) Asfalt Çalışmaları(km) Köprü Yapımı (adet) Trafik-Düşey İşaretleme (m 2 ) Trafik-Yatay İşaretleme (m 2 ) Trafik-Oto Korkuluk (km) Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü (*Bitümlü Sıcak Karışım) Gaziantep te mevcut taşıt verilerine bakıldığında, il içinde karayolu kullanım yoğunluğunun yüksek olduğu görülmektedir. Gaziantep te, TÜİK verilerine göre 2014 yılı Mart ayı itibarıyla adet otomobil, adet minibüs, adet otobüs, adet kamyonet, adet kamyon, adet motosiklet, 673 adet özel amaçlı taşıt ve adet traktör bulunmaktadır (Tablo 275). Bu kapsamda, ilde motorlu taşıt sayısının yıllar itibarıyla sürekli artış göstermesi, trafik ve çevresel sorunları da beraberinde getirmektedir. Tablo 277: Gaziantep İli Motorlu Kara Taşıtları İstatistikleri, Yıllar Otomobil Minibüs Otobüs Kamyonet Kamyon Motosiklet Özel Amaçlı Taşıtlar Traktör Kaynak: TÜİK Gaziantep, Kahramanmaraş, Şanlıurfa, Malatya ve Diyarbakır illeriyle sınırı bulunan Adıyaman'ın, 2014 yılı Karayolları Genel Müdürlüğü verilerine göre, toplam karayolu ağı 763 km olup karayolu ulaşımı 272 km devlet yolu ve 491 km il yolu ile sağlanmaktadır. Adıyaman ın yüzölçümünün büyük olması nedeniyle Gaziantep ten daha uzun bir karayolu hattına sahip olduğu dikkat Kaynak: KGM,

279 çekmektedir. İlde karayolu uzunluğu bakımından yılları arasında 144 km bölünmüş yol, 93 km iyileştirme, km asfalt yol yapımı, 14 adet köprü yapımı, m 2 trafik düşey işaretleme ve 73 km oto korkuluk çalışması gerçekleştirildiği görülmektedir. Ayrıca, 2014 yılı için 12 km bölünmüş yol, 155 km asfalt yol yapımı ve 55 km oto korkuluk yapımı hedeflenmektedir (Tablo 276). Tablo 278: Adıyaman İli Karayolu Çalışmaları, 2014 Çalışmalar Gerçekleşen 2014 Gerçekleşme Hedef Yapılan Bölünmüş Yol (km) Yol İyileştirme (km) Kaza Kara Noktası (adet) BSK Yapımı (km) Asfalt Çalışmaları(km) Köprü Yapımı (adet) Trafik-Düşey İşaretleme (m 2 ) Trafik-Yatay İşaretleme (m 2 ) Trafik-Otokorkuluk (km) Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü (*Bitümlü Sıcak Karışım) Ayrıca, Fırat Köprüsü nün 1990 yılında Baraj Gölü altında kalmasıyla, Atatürk Baraj Gölü nde Şanlıurfa/Siverek-Adıyaman/Kahta arasında çalışan 1 adet, Şanlıurfa/Hilvan-Adıyaman/Kahta arasında da 1 adet olmak üzere toplam 2 adet feribot bulunmaktadır. Bu feribotlar ile hem araç, hem yolcu taşımacılığı yapılmaktadır. Ek olarak, Adıyaman ve Diyarbakır illerini bağlaması planlanan Nissibi Köprüsü'nün yapım çalışmaları devam etmektedir. Bölgenin sosyo-ekonomik kalkınmasına katkı sağlanması beklenen köprü, Diyarbakır ve Adıyaman illeri arasındaki mesafeyi 60 km'ye kadar kısaltacaktır. Adıyaman ve Diyarbakır ile birlikte birçok ilin geçiş noktası olacak Nissibi Köprüsü nün inşa edilmesi bölgedeki ulaşımın rahat ve güvenli bir şekilde yapılmasını sağlayacaktır. Zaman ve yakıt tasarrufu sağlayarak ülke ekonomisine katkıda bulunmasının yanı sıra bölgenin Nemrut Dağı gibi turistik değerleri ve inanç turizmi potansiyeli göz önüne alındığında, yapılacak köprünün bölgenin turizm ekonomisine de ciddi bir canlılık getirecektir. Eğik kablo askılı şeklinde 610 m. uzunluğunda ve 22,9 m. genişliğinde olan bu köprünün çalışmalarına başlanmış olup 2014 yılı içerisinde bitirilmesi hedeflenmektedir. Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü,

280 Adıyaman'da 2014 yılı TÜİK verilerine göre, adet otomobil, adet minibüs, 373 adet otobüs, adet kamyonet, adet kamyon, adet motosiklet, 175 adet özel amaçlı taşıtlar ve adet traktör bulunmaktadır (Tablo 277). Tablo 279: Adıyaman İli Motorlu Kara Taşıtları İstatistikleri, Yıllar Otomobil Minibüs Otobüs Kamyonet Kamyon Motosiklet Özel Amaçlı Taşıtlar Traktör Kaynak: TÜİK Sadece Gaziantep iliyle sınırı bulunan Kilis te 2014 yılı Karayolları Genel Müdürlüğü verilerine göre, toplam karayolu ağı 148 km olup karayolu ulaşımı 77 km devlet yolu ve 71 km il yolu ile sağlanmaktadır yılları arasında 33 km bölünmüş yol, 48 km iyileştirme, 440 km asfalt yapımı, 5 adet köprü yapımı, m 2 trafik düşey işaretleme çalışmasının gerçekleştirildiği görülmektedir. Ayrıca, 2014 yılı için 12 km yol iyileştirmesi ve 40 km asfalt yapımı hedeflenmektedir (Tablo 278). Kaynak: KGM, 2014 Tablo 280: Kilis İli Karayolu Çalışmaları, 2014 Çalışmalar Gerçekleşen 2014 Gerçekleşen Hedef Yapılan Bölünmüş Yol (km) Yol İyileştirme (km) Kaza Kara Noktası (adet) BSK* Yapımı (km) Asfalt Çalışmaları(km) Köprü Yapımı (adet) Trafik-Düşey İşaretleme (m 2 ) Trafik-Yatay İşaretleme (m 2 ) Trafik-Otokorkuluk (km) Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü (*Bitümlü Sıcak Karışım) Kilis te 2014 yılı TÜİK verilerine göre, adet otomobil, 892 adet minibüs, 157 adet otobüs, adet kamyonet, 833 adet kamyon, adet motosiklet, 59 adet özel amaçlı taşıt ve adet traktör bulunmaktadır (Tablo 279). 261

281 Tablo 281: Kilis İli Motorlu Kara Taşıtları İstatistikleri, Yıllar Otomobil Minibüs Otobüs Kamyonet Kamyon Motosiklet Özel Amaçlı Taşıtlar Traktör Kaynak: TÜİK TÜİK 2014 yılı Mart ayı Motorlu Taşıtlar İstatistikleri ne göre, ülke genelinde kişiye düşen araç sayısı iken, TRC1 Bölgesi'nde bu sayı olmaktadır. TRC2 ve TR62 komşu bölgelerinde ise, kişiye düşen otomobil sayısı sırasıyla ve dir. TRC1 Bölgesi komşu bölgeler ve ülke geneli ile karşılaştırıldığında, bölgede kişiye düşen otomobil sayısının TRC2 den fazla, TR62 ve ülke genelinden daha az bir değere sahip olduğu görülmektedir (Tablo 281). Tablo282: Türkiye ve Düzey 2 Bölgeleri Motorlu Kara Taşıtları İstatistikleri, 2014 Düzey Otomobil Minibüs Otobüs Kamyonet Kamyon Motosiklet Özel Amaçlı Taşıtlar Traktör Toplam TRC TRC TR TR Kaynak: TÜİK Demiryolu ve Hafif Raylı Sistem Gaziantep ve Kilis Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demir Yolları (TCDD) Genel Müdürlüğü 6. bölge sınırları içerisinde yer almakta iken, Adıyaman ili TCDD Genel Müdürlüğü 5. bölge sınırları içerisinde yer almaktadır. Bölgede, Gaziantep ve Kilis illeri demiryolu ulaşımı yönünden daha gelişmiş durumdadır. Demiryolu ağı Gaziantep'te merkezden, Adıyaman ve Kilis illerinin ise il sınırlarından geçmektedir. Tablo 282 de görüldüğü üzere, 2014 yılı itibarıyla mevcut Kaynak: TCDD, 2010 demiryolu uzunlukları Gaziantep te 254 km, Adıyaman da 45 km ve Kilis te 16 km dir. Türkiye toplam demiryolu hat uzunluğu km olup bunun 315 km lik kısmı TRC1 Bölgesi'nde yer almaktadır. 262

282 Tablo 283: TRC1 Bölgesi Demiryolu Anahat Uzunlukları (km), 2011 Ana Hat İller Tek Hat ve 4. Hat Toplam Gaziantep Adıyaman Kilis TRC TR Kaynak: TCDD Gaziantep demiryolu ağı, yurtiçi bağlantılarının yanı sıra yurtdışı bağlantılara da sahiptir. Irak ve Suriye ile bağlantısı olan demiryolu, ulaşım anlamında önemli olanaklar sağlamaktadır. Başpınar OSB'de bulunan istasyon, mal sevkiyatında firmalara hizmet vermektedir. Gaziantep demiryolu, Adana Malatya demiryolunun Narlı İstasyonu nu, Gaziantep İstasyonu üzerinden Karkamış İstasyonu na bağlamaktadır. Karkamış İstasyonu ise Jarablus İstasyonu ile Halep-Bağdat demiryoluna bağlanmaktadır. Ayrıca, Gaziantep'te kent içi trafiği azaltmaya ve ulaşımın kolaylaştırılmasına yönelik olarak 2010 yılında Gaziantep Büyükşehir Belediyesi tarafından kent içi raylı sistem faaliyete geçirilmiştir. Kent içi hafif raylı sistem projesinin 2008 yılında üç aşamada hayata geçirilmesi tasarlanmıştır yılı itibarıyla, hafif raylı sistemin birinci aşamasında TCDD istasyonundan başlayıp üniversite Burç Kavşağı nda sona ermekte olan hat faaliyete girmiş olan bu hat 9,5 km ve toplam 13 istasyondan oluşmaktadır. İkinci etapta, Karataş Bölgesi ni üniversite Burç Kavşağı na bağlayan hattın yapımı 2012 yılında gerçekleştirilmiş olup hat 5,5 km ve toplam 6 istasyondan oluşmaktadır. Üçüncü etapta, İbrahimli Bölgesi'ni kent merkezine bağlayan hat 2014 yılında faaliyete girmiş ve hat 5,5 km ve 6 istasyondan oluşmaktadır. Ek olarak, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi tarafından Gar Durağı ile KSS ve OSB ler arasındaki mevcut demiryolu hattının iyileştirilerek GAZİRAY Banliyö Hattı olarak faaliyete geçirilmesi planlanmaktadır. Bu banliyö hattı projesi ise fizibilite aşamasında olup 22 km uzunluğunda ve toplam 15 istasyondan oluşması öngörülmektedir. Kilis ili ise Çobanbey-Nusaybin demiryolu hattı üzerinde bulunmaktadır. Bu hat üzerinde Elbeyli ilçesinde bulunan Çobanbey Tren İstasyonu ülkenin üçüncü yurtdışı demiryolu kapısı olarak 2009 yılında hizmete açılmıştır. Hattın uygulama projesi çalışmaları 1991 yılında tamamlanmış olup, Çobanbey-Nusaybin arası mesafe 404 km ve Nusaybin-Cizre arası mesafe 131 km dir. Tablo 284: TCDD 6. Bölge Mevcut Hat Durumu,

283 TCDD 6. Bölge Hat Kesimleri Hat Uzunluğu (km) Toplam Yolcu Karma Tren Yük (Ton) İş Treni Toplam Horozluhan-Ulukışla 247, Ulukışla-Yenice Yenice-Mersin 43, Yenice-Adana Adana-Toprakkale 78, Toprakkale-İskenderun 59, Toprakkale-Fevzipaşa 63, Fevzipaşa-Narlı 69, Köprüağzı-K.Maraş 29, Fevzipaşa-Tahtaköprü Narlı-Gaziantep 84, Gaziantep-Karkamış Karkamış-Hudut 325, Şenyurt-Mardin 25, Çobanbey-Karkamış 56, Kaynak: TCDD TRC1 Bölgesi her ne kadar demiryolu altyapısına sahip olsa da gelecek dönemlerde yoğunlaşması beklenen lojistik sektörü ile ticari faaliyetlerinin bölgede sistemli bir şekilde gerçekleşmesine olanak sağlayacak yeterlilikte olmadığı söylenebilir. Bu sebeple, bölgede demiryolu yatırımlarına önem verilmesi gerekmektedir Havayolu TRC1 Bölgesi havayolu ulaşımı Gaziantep ve Adıyaman Havalimanları ile sağlanmakta olup, Kilis'te havayolu ulaşımı gerçekleşmemektedir. Son yıllarda havayolu taşımacılığının toplam ulaşımdaki payının artmasıyla birlikte, bölgedeki havayolu ulaşımı giderek daha etkin hale gelmiştir. Gaziantep Havalimanı 1976 yılında hizmete girmiş olup iç hat, dış hat ve yük taşımacılığında ulaşım hizmeti sağlamaktadır. Şehir merkezine 19,6 km uzaklıkta olan havalimanı 2005 yılında küçük ve orta büyüklükteki uçakların kullanımına açılmıştır. Ayrıca, 2006 yılında tamamlanan modernizasyon çalışmaları ile havalimanı uluslararası standartlara uygun hale getirilmiştir. Tablo 284 te görüldüğü üzere, Gaziantep Havalimanı'nda 2008 yılında toplam uçak seferi gerçekleşmiş olup, yolcu taşımacılığı, ticari uçak seferi ve toplam ton yük trafiği gerçekleştirilmiştir. Son yıllarda havayolu ulaşımının giderek daha etkin hale gelmesiyle Gaziantep Havalimanı'nda yolcu ve yük taşımacılığında artış görülmektedir yılında Gaziantep Havalimanı na uçak seferi gerçekleşmiş olup, toplamda yolcu taşımacılığı, ticari uçak seferi ve toplam ton yük trafiği gerçekleştirilmiştir yılları arası gerçekleşen değişim, bölgedeki turizm ve ticari faaliyetlerin artması ve havalimanı altyapı ve üst yapısının geliştirilmesi ile açıklanabilir. Ek olarak, 2014 yılı ilk aylarından itibaren Gaziantep Havalimanı'nda kapasite artırma çalışmaları devam etmektedir. Tablo 285: Gaziantep Havalimanı İstatistik Verileri,

284 Tüm Uçak Trafiği Ticari Uçak Trafiği Yolcu Trafiği (Gelen-Giden) Yük Trafiği (Bagaj+Kargo+ Posta) (Ton) YILLAR * İç Hat Dış Hat Toplam İç Hat Dış Hat Toplam İç Hat Dış Hat Toplam İç Hat Dış Hat Toplam Kaynak: Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) *2014 yılı verileri ilk 4 aylık (Ocak- Nisan) dönemi kapsamaktadır. Adıyaman Havalimanı 1998 de hizmete girmiş olup, havalimanı yalnızca iç hat ulaşım hizmeti vermektedir. Sivil nitelikteki havalimanı yıllık yolcu taşıma kapasitesine sahiptir. Tablo 285 te de görüldüğü üzere Adıyaman Havalimanı na 2008 yılında 916 uçak seferi gerçekleşmiş olup, toplamda yolcu taşımacılığı ve 786 ton yük trafiği gerçekleştirilmiştir yılında ise havalimanında uçak seferi gerçekleşmiş olup, toplamda kişi yolcu taşımacılığı ve ton yük trafiği gerçekleştirilmiştir. Tablo 286: Adıyaman Havalimanı İstatistik Verileri, Tüm Uçak Trafiği Ticari Uçak Trafiği Yolcu Trafiği (Gelen-Giden) Yük Trafiği (Bagaj+Kargo+ Posta) (Ton) YILLAR * İç Hat Dış Hat Toplam İç Hat Dış Hat Toplam İç Hat Dış Hat Toplam İç Hat Dış Hat Toplam Kaynak: DHMİ *2014 yılı verileri ilk 4 aylık (Ocak- Nisan) dönemi kapsamaktadır. Kilis ilinde ise havalimanı bulunmamaktadır. Kilis, Gaziantep Havalimanı na 46 km ve Adıyaman Havalimanı na 210 km, çevre iller olan Hatay ve Adana Havalimanı na ise sırasıyla 133 km ve 286 km uzaklıktadır. Yerel halk genellikle Gaziantep Havalimanı'nı kullanmaktadır. TRC1 Bölgesi nde havayolu ulaşımına ilişkin istatistiklere bakıldığında ve bölgede bulunan lojistik dinamikleri düşünüldüğünde, bölge içerisinde yer alan havayolu altyapısının özellikle taşımacılık sektörü için yeterli olmadığı söylenebilir. Bölgenin sahip olduğu lojistik potansiyelinin kullanılması için bölgede havayolu altyapısının geliştirilmesi ve bölgenin mevcut havalimanlarının kapasitelerinin arttırılması gerekmektedir. 265

285 Alt Yapı Hizmetleri Kanalizasyon Şebekesi ile Hizmet Verilen Nüfus Tablo 286'da TRC1 Bölgesi ve Türkiye'de yer alan belediyelere ait kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfus bilgileri yer almaktadır. Bu istatistikler bölgenin altyapı durumu göz önünde bulundurulduğunda TRC1 Bölgesi tahmin edilenden daha iyimser bir tabloyu ortaya koymaktadır. Bu durumun nedeni yıllarını kapsayan TÜİK verilerinin yalnızca belediye sınırlarını kapsamakta olması ve kırsal alanların bu kapsamda değerlendirilmemesi olarak açıklanabilir. TRC1 Bölgesi illerinden Gaziantep'te, yılları arasında kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranının, belirlenen yıllar içerisinde yaklaşık olarak % 97 olduğu ve aynı yıllar içerisinde Gaziantep'te bu oranın TRC1 Bölgesi ve Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu görülmektedir (Tablo 286). Adıyaman'da yılları arasında kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranının son yıllarda % 90'ın üzerinde olduğu görülmektedir. İlde bu oran, Türkiye ortalaması ile yaklaşık olarak eşdeğer gitmekte, TRC1 Bölgesi ortalamasının ise altında kalmaktadır(tablo 286). Kilis'te yılları arasında kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı, belirlenen yıllar arasında genellikle hem Türkiye hem de TRC1 Bölgesi ortalamasının üzerinde kalmaktadır (Tablo 286) yıllı TÜİK belediye atıksu istatistikleri incelendiğinde, TRC1 Bölgesi nde kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu % 97 iken Türkiye için bu oranın %92 olduğu görülmektedir. Tablo 287: TRC1 Bölgesi Kanalizasyon Şebekesi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusu, Yıl İl Toplam belediye nüfusu Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusu Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%) Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Türkiye Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Türkiye Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Türkiye

286 Kaynak: TÜİK Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Türkiye Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Türkiye Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Türkiye Atık Arıtma İstatistikleri TÜİK 2012 yılı Gaziantep atık arıtma verilerine bakıldığında, atık hizmeti verilen nüfusun toplam nüfusa oranının % 91 olduğu görülmektedir. Ayrıca, ilde 2012 yılında ton toplam atığın toplandığı ve günde kişi başına düşen atığın 0,87 kg olduğu görülmektedir. Adıyaman'da atık hizmeti verilen nüfusun toplam nüfusa oranı % 67 iken ilde 2012 yılında ton toplam atığın toplandığı ve günde kişi başına düşen atık 0,99 kg olmaktadır. Kilis'te ise atık hizmeti verilen nüfusun toplam nüfusa oranının % 66 olduğu ve aynı yıl içerisinde ilde toplam ton toplam atığın toplandığı görülmektedir. Ayrıca, 2012 yılında Kilis'te günde kişi başına düşen atık miktarı 1,38 kg olup bu değerin diğer bölge illeri ve Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu dikkati çekmektedir (Tablo 288) yılı TÜİK atık arıtma istatistiklerine göre TRC1 Bölgesi, Düzey 2 Bölgeleri TR52 (Konya- Karaman) ve TR62 (Adana-Mersin) bölgeleri ile karşılaştırıldığında, atık hizmeti verilen nüfusun toplam nüfusa oranı bakımından TRC1 Bölgesi nin %84 ile, %88 olan TR52 ve %89 olan TR62 Bölgesi nden daha düşük olduğu gözlenmektedir. Ayrıca, TRC1 Bölgesi'nde 2012 yılında toplam kg atık toplanmış olup bölgede kişi başına düşen atık miktarı 0,92 kg olmaktadır. TR52 ve TR62 bölgelerinde ise 2012 yılında toplanan toplam atık miktarı sırasıyla kg ve kg olup kişi başına düşen atık miktarı ise sırasıyla TR52 Bölgesi'nde 1,06 kg, TR62 Bölgesi'nde 0,95 kg ve Türkiye'de ise 1,12 kg olmaktadır (Tablo 288). Tablo 288: Atık Arıtma İstatistikleri, 2012 İller Toplam Nüfus Belediye Nüfusu Atık Hizmeti Verilen Bld. Nüfusu Atık Hizmeti Verilen Nüfusun Toplam Nüfus İçindeki Oranı (%) Toplanan Toplam Atık Miktarı (ton/yıl) Kişi Başına Düşen Atık Miktarı (kg/kişi-gün) Gaziantep ,87 Adıyaman ,99 Kilis ,38 TRC ,92 TR52 (Konya- Karaman) ,06 267

287 TR62 (Adana ,95 Mersin) Türkiye ,12 Kaynak: TÜİK Atık Su Arıtma Tesisi Sayısı, Toplam Kapasiteleri ve Hizmet Ettiği Nüfus TRC1 Bölgesi içinde yer alan en gelişmiş il olan Gaziantep için TÜİK yılları arası atık su arıtma tesisleri verileri incelendiğinde, Tablo 289 da da görüleceği üzere, 2001 yılında Türkiye genelinde toplam tesis sayısı 126 iken Gaziantep ilinin toplam 1 adet atıksu arıtma tesisine sahip olduğu görülmektedir yılları arası toplam 2 adet tesise sahip iken, il 2010 yılı itibari ile toplamda 3 atıksu arıtma tesisine sahiptir. Ülke düzeyinde yılları arasındaki kapasite artış ile birlikte TRC1 Düzey 2 Bölgesi nde de toplam kapasite artış göstermektedir yılında m 3 olan toplam kapasitenin 2006 yılında m 3, 2008 ve 2010 yıllarında ise sırasıyla m 3 ve m 3 olduğu görülmektedir. Ayrıca ilde 2001 yılında toplam arıtılan atıksu miktarının mevcut 1 adet tesis ile m 3 iken bu sayının 2010 yılında tesis sayısının üçe çıkması ile birlikte m 3 olduğu görülmektedir. Tablo 289 da görüleceği üzere 2002 yılında ülke genelinde arıtma tesisi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı % 35 iken, Gaziantep'te bu oran % 86 olmaktadır yılları arasında bu oranda ülke genelinde ve Gaziantep'te nüfus artışı ve yerleşim alanlarının genişlemesi nedeniye düşüş gözlemlenmektedir yılında Gaziantep'te ve ülkede bu oranın % 68 olduğu dikkati çekmektedir. Adıyaman'da 2002 yılında arıtma tesisi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı % 6 olup 2012 yılına gelindiğinde mevcut tesislerin çalışmaması nedeniyle arıtma tesisi ile hizmet verilmediği dikkati çekmektedir. Kilis'te ise yılları arasında aktif çalışan herhangi bir arıtma tesisi bulunmamakta olup 2012 yılında arıtma tesisi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranının % 4 olduğu görülmektedir (Tablo 289). TRC1 Bölgesi geneli incelendiğinde, 2002 yılında bölgede yer alan toplam 5 tesis ile kişiye (% 60) hizmet verildiği görülmektedir. Bu oran % 35 olan Türkiye ortalamasının üzerinde olmaktadır yılına bakıldığında bölgede, arıtma tesisi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranının % 67 olduğu ve % 68 olan ülke ortalamasına yakın olduğu görülmektedir (Tablo 289). Tablo 289: TRC1 Bölgesi Atık Su Arıtma Tesisleri ve Hizmet Verilen Nüfus Oranı, Yıl İl/Bölge Belediye Nüfusu Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusu Toplam Tesis Sayısı Toplam Kapasite Toplam Arıtılan Miktar Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Nüfusun Belediye Nüfusu İçindeki Oranı (%) Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Türkiye Gaziantep Adıyaman

288 Kilis TRC Türkiye Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Türkiye Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Türkiye Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Türkiye Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Türkiye Kaynak: TÜİK Temin Edilen Günlük Su Miktarı ve İçme Suyu Hizmeti Verilen Nüfus 2012 yılı TÜİK Belediye Su İstatistikleri incelendiğinde, TRC1 Bölgesi içinde yer alan Gaziantep ilinde 2012 yılında toplam aboneye, belediyeler tarafından içme ve kullanma suyu şebekesi ile günlük ortalama m 3 su dağıtılmıştır. Abone başına günlük dağıtılan su miktarı ise 0,395 m 3 olarak belirlenmiştir. Adıyaman ve Kilis illerinde belediyeler tarafından içme ve kullanma şebekesi ile ve aboneye günlük ortalama m 3 ve m 3 su dağıtılmış ve abone başına günlük Adıyaman'da 0,531 m 3 ve Kilis'te 0,525 m 3 su dağıtıldığı görülmektedir. Bölge illerinin tümünde abone başına dağıtılan günlük su miktarının, 0,337 m 3 olan Türkiye ortalama günlük su kullanımından fazla olduğu ve özellikle Adıyaman ve Kilis illerinde bu kullanımın ülke ortalamasından bir hayli fazla olduğu dikkkati çekmektedir (Tablo 290). TRC1 Bölgesi nde günlük ortalama m 3 içme ve kullanma suyu belediyeler tarafından dağıtılmakta ve bölgede günlük abone başına içme ve kullanma suyu miktarının 0,426 m 3 olduğu görülmektedir. TRC2 (Şanlıurfa-Diyarbakır) ve TR62 (Adana-Mersin) bölgeleri için 2012 yılı TÜİK belediyeler tarafından dağıtılan içme ve kullanma suyu şebekesi verilerine bakıldığında, TRC2 Bölgesi nde günlük ortalama m 3 ve abone başına m 3, TR62 Bölgesi nde ise günlük ortalama m 3 ve abone başına 0,327 m 3 su dağıtıldığı gözlenmektedir. Bölgelerin bu istatistikleri göz önüne alındığında, TRC1 Bölgesi'nde abone başına dağıtılan su miktarının TRC2 ve TR62 Bölgeleri'nden daha fazla olduğu görülmektedir. Ayrıca, TRC1 Bölgesi ülke geneli ile karşılaştırıldığında, 0,337 m 3 olan Türkiye ortalamasının da üzerinde olduğu dikkati çekmektedir (Tablo 290). 269

289 Tablo 290: Temin Edilen Günlük Su Miktarı, 2012 İl/Bölge Toplam Belediye Sayısı Abone Sayısı Dağıtılan Su Miktarı (m 3 /yıl) Günlük Dağıtılan Su Miktarı (m 3 ) Abone Başına Dağıtılan Günlük Su Miktarı (m 3 ) Su Satış Geliri (TL) Gaziantep , Adıyaman , Kilis , TRC , TRC2 (Diyarbakır- Şanlıurfa) , TR62 (Adana- Mersin) , Türkiye , Kaynak: TÜİK Gaziantep'te 2012 yılı TÜİK içme ve kullanma suyu şebekesi ve arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye sayısı ve nüfusu istatistiklerine bakıldığında, ilde içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusu kişi, belediye nüfusu içindeki oranı ise % 82 dir. Ayrıca, ilde içmesuyu arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye nüfusu kişi, belediye nüfusu içindeki oranı ise % 54 tür. Adıyaman'da içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusu sayısı kişi, belediye nüfusu içindeki oranı ise %99 dur. İçmesuyu arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye nüfusu 330'dur. Kilis'te ise içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusu , belediye nüfusu içindeki oranı ise % 100 dür. Ayrıca, ilde içmesuyu arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye nüfusu kişi, belediye nüfusu içindeki oranı ise % 94 tür. TRC1 Bölgesi TRC2 ve TR62 Bölgeleri ile karşılaştırıldığında, bölgenin içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusu içindeki oranı % 86 olmakta ve bu oranın % 98 ve % 96 olduğu TRC2 ve TR62 Bölgeleri'nin altında kalmaktadır. Aynı durum içmesuyu arıtma tesisi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranında da görülmekte olup, TRC1 Bölgesi nde bu oran % 45 iken TRC2 Bölgesi nde % 58 ve TR62 Bölgesi nde ise %76 olduğu görülmektedir. Ayrıca, TRC1 Bölgesi'nde hem içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusu içindeki oranı hem de içmesuyu arıtma tesisi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı Türkiye ortalamasının daha düşük olmaktadır (Tablo 291). Tablo 291: İçme Suyu Hizmeti Verilen Nüfus, 2012 İl/Bölge Toplam Belediye Nüfusu İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusu İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi Hizmet Verilen Nüfusun Belediye Nüfusu İçindeki Oranı (%) İçme Suyu Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusu İçme Suyu Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Nüfusun Belediye Nüfusu İçindeki Oranı (%) Gaziantep Adıyaman Kilis TRC

290 TRC2 (Diyarbakır- Şanlıurfa) TR62(Adana- Mersin) Türkiye Kaynak: TÜİK 3.4. KENTLEŞME TRC1 Bölgesi Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde var olan iller arasında en gelişmiş il olan Gaziantep e sahip olması nedeniyle çekici bir özellik taşımaktadır. Bölge, Güneydoğu Anadolu Bölgesi Kalkınma Projesi nin katkısıyla, 1985 sonrası hızla gelişmeye ve böylece kentleşmeye başlamıştır. Bölgenin kalkınması dahilinde devlet tarafından verilen teşviklerin sağladığı sanayileşme, bölgede yatırım olanaklarını arttırılmış ve kentleşme için gerekli finansman kaynaklar oluşturulmuştur. Bölgede sanayi yatırımları ile zenginleşmeye başladıktan sonra, yerel yönetimler altyapı yatırımlarına başlamış ve kentleşme ivme kazanmıştır. Yalnız bu gelişmeler, bölgede ciddi oranda nüfus hareketine sebep olmuştur. Özellikle Gaziantep, hızla göç almaya başlamış ve kentin sahip olduğu altyapı taşıma kapasitesi aşılmaya başlanmıştır. Tablo X'te TRC1 Bölgesi 2013 yılı kırsal ve kentsel nüfusları gösterilmektedir. Gaziantep, TRC1 Bölgesi'nin tek Büyükşehir'i olmakta ve 2014 yılında yürürlüğe giren Büyükşehir Yasası ile ilin tüm ilçeleri Büyükşehir sınırları içerisine alınmış olduğundan kentsel nüfus % 100, kırsal nüfus ise % 0 olarak görülmektedir. Adıyaman'da kentsel nüfus oranı % 62,49, kırsal nüfus oranı ise 37,51'dir. Kilis'te ise kentsel nüfus oranı %72,82 ve kırsal nüfus oranı ise % 10,07'dir. TRC1 Bölgesi geneline bakıldığında, Gaziantep'in 2014 yılında çıkan Büyükşehir Yasası ile tüm nüfusunun kentsel nüfus olmasından dolayı TRC1 Bölgesi kentsel nüfus oranı %89, 93, kırsal nüfus ise % 10,07 olarak görülmektedir. Tablo 292: TRC1 Bölgesi Kırsal-Kentsel Nüfusu, 2013 İl/Bölge Kentsel Alan Nüfusu Kentsel Alan Nüfusu (%) Kırsal Alan Nüfusu Kırsal Alan Nüfusu (%) Toplam Nüfus Gaziantep Adıyaman , , Kilis , , TRC , , Türkiye , , Kaynak: TÜİK Bölgenin sahip olduğu tarihi dokunun zenginliği bölge illerinde kentleşmeye yön vermiş, fakat özellikle Gaziantep e dışarıdan gelen göçün etkisiyle plansız ve hızlı bir kentleşmeye doğru gidilmiştir. Bu durumun ortaya çıkardığı kentleşme sorunları, özellikle yerleşim anlamında problem teşkil etmektedir. Bu sebeple, TRC1 Bölgesi nin kentleşme olgusu çarpık ilerlemekte olup bölge, plansız şehirleşmenin yaratacağı problemlerle yüzleşmektedir. Hızla büyüyen ve metropoliten kent kavramına sahip olan Gaziantep gibi kentler, metropoliten gelişmenin belirli koridorlar üzerinde düzenlenmesi ve kentsel yayılmanın bütünleştirilmesi ikilemlerine sahiptir. Özellikle, tarihsel olarak oluşmuş kentin parçalarının birbirleriyle ve 271

291 kentsel merkezlerle bütünleştirilmesi planlamanın temel problem alanlarından biridir. Kuşkusuz bütünleştirme sağlanmaksızın ve ilişki kurmaksızın parçacı kararlarla biçimlendirilen kullanımların bir araya gelişi, uzun vadede ciddi toplumsal ve iktisadi sorunları beraberinde getirmektedir. Örnek olarak, TRC1 Bölgesi kapsamında yer alan ve kentleşme olgusunda en ciddi problemlerle karşılaşan Gaziantep Metropolitan Kenti, önceden derişik kent formuna sahipken, sonrasında yaşanan gelişmelerle birlikte bütünleşme problemi yaşamaya başlamıştır. Gaziantep in ilk planını yapan Hermann Jansen (1938) ürettiği planda kente, planlama ilkeleriyle nicelik ve şehirleşme politikasıyla nitelik katmaya çalışmıştır. Jansen in Gaziantep için yaptığı düzenleme ve ardından, Kemal Ahmet Aru ve Kemali Söylemezoğlu nun Planları (1950) modern Gaziantep için geleneksel kentin değerlerini vurgulayan çalışmalar olarak kabul edilmektedir. Üretilen bu planların yol sistemleri açık olarak okunabilmektedir. Şekil 113 deki haritalarda görüleceği üzere bu planlarda, eski kent ile yeniyi yabancılaşmadan mekan örüntüsü anlaşılır bir omurgaya dayalı olarak kentsel tasarım anlayışını plana yansıtılmıştır. Aynı zamanda sosyal donatıların ihtiyaca göre düzenlendiği ve var olan doğal yapının da kentsel planlamaya biçim verdiği bir plan anlayışı öngörülmektedir. Nitekim, günümüz Gaziantep kent planlamasında en dikkat edilmeyen noktalar da bu hususlar olmuştur. Şekil 119: Gaziantep Hermann Jansen (1938) ve Kemal Ahmet Aru Kemali Söylemezoğlu (1950) Planları 1950'li yıllardan sonra TRC1 Bölgesi'nde artan nüfus yapısına ilişkin öngörüde bulunmayan planlar, ulaşım yapısının rasyonel verilere göre değil yerel yönetimlerin alt ölçekli planlarda yaptıkları uygulamalara göre plansız bir şekilde belirlenmektedir. Bölgede yapılan planlarda yer alması gereken sosyal donatı alanlarının yetersizliği, genel anlamda TRC1 Bölgesi'nde çarpık kentleşmeyi doğurmaktadır. Gaziantep in 1992 yılında onaylanmış olan üst ölçekli Nazım İmar Planları sonrasında karayolları tarafından Nazım İmar Planı nın öngördüğü güzergahın dışında projelendirilip uygulanmasına başlanan çevre yolu, Gaziantep kentinin üst ölçekli planlama sürecinin gözden geçirilmesini gerektirecek bir dışsal veri oluşturmuştur. Çevre yolu güzergahının üst ölçekli planlama sürecine dışsal biçimde belirlenmiş olması, kentin planlama süreci açısından belirsizlikleri artıran bir uygulama olmuştur. Bu belirsizlik ortamı spekülatif gelişme eğilimlerini güçlendirmektedir. Örneğin, Gaziantep kentinde alt ölçeklerde gerçekleştirilen planlama kararları ile kenti batı, güney ve güney doğu yönünde saran çevre yolu çevresinde, toplu konut 272

292 alanlarını da içeren yeni gelişme alanları öngörülmüştür. İbrahimli II. Etap yeni gelişme alanı da bunlardan biridir. Şekil 120: İbrahimli Kentsel Gelişme Alanının Doğusundaki Yerleşme Yapısı Şekil 114 teki resimden de anlaşılacağı üzere, çevre yolu hattı üzerinde oluşturulan yeni konut gelişme alanları, kendi içlerinde belirli bir yapıya ve arazi kullanım düzenine sahip olmakla birlikte mevcut tarihsel kent ve kentsel ana merkez ile ve diğer yeni gelişme alanları ile ne şekilde bütünleşecekleri konusu, üst ölçekli herhangi bir plan revizyonunun bulunmamasından ötürü önemli bir kentsel gelişme sorununa dönüşmektedir (Ersoy, M., Keskinok, Ç., Günay, B., 2007, Gaziantep İbrahimli 2. Bölgesi İçin Geliştirilen İmar Planlarının İrdelenmesine İlişkin Rapor, ODTÜ). Bu gelişme alanları kendi içlerinde belirli sistemler oluşturmakla birlikte, Gaziantep kenti genelinde kentsel bir bütünün parçaları olamamaktadırlar. Bu nedenle, kentle bütünleşme probleminin üst ölçekli planlarda dikkate alınması gerekmektedir. Gaziantep te kentsel gelişme alanlarına yönelik talebin yoğunluğu sebebiyle kentsel gelişmenin oldukça geniş bir alana yayılmasının yarattığı sorunlar; kentle bütünleşememe, yeni gelişme alanlarının birbirleriyle bir kentsel sistem oluşturamaması; gereğinden fazla ve sürdürülemez bir altyapı sunumu ve bunun yaratacağı maliyetler olarak ortaya çıkmaktadır. TRC1 Bölgesi Adıyaman ve Kilis illerinin kentleşme durumları incelendiğinde, daha çok mevcut altyapı problemleriyle karşılaşılmaktadır. Gaziantep te olduğu gibi Adıyaman ve Kilis te de çarpık kentleşme ve gecekondulaşmanın yer aldığı gözlemlenmekle birlikte, bunlardan kaynaklanan altyapı problemleri ve çevre kirliliği kent yaşamını olumsuz etkilemektedir. Gaziantep kentinde sanayi atıklarının yarattığı çevre kirliliği önemli bir yer teşkil etmekte ve bölgede genel olarak geri dönüşüm tesisi sayısının yetersizliği de çevre kirliliğini arttırıcı temel sebeplerin başında gelmektedir. Hızlı yapılaşmanın doğurduğu yeşil alan miktarının yetersizliği özellikle Gaziantep te yaşayan halkın yaşam kalitesini düşürmekle birlikte, hava kirliliğinin artmasına da neden olmaktadır. Hava kirliliği, hem ulaşımda kullanılan araçların yarattığı kirlilik hem de doğalgazın bölgeye geç gelmesinin de etkisiyle ciddi bir problem haline gelmektedir. Bölgedeki ulaşım sistemi, altyapı yetersizliği sebebiyle yetersiz kalarak, bölgedeki kentlerden özellikle Gaziantep te trafik problemine yol açmakta ve bölgedeki kentlerde toplu taşıma sistemlerinin yeterli olmamasından dolayı özel araç sayısı artmaktadır. Özel araç sahipliliğinin hızla artması ve toplu taşıma sistemi yetersizliğinin sebep olduğu trafik problemi, bölgede yer alan kentlerde mevcut otopark sorununu daha ciddi bir problem haline dönüştürmektedir. Farklı ulaşım modellerinin bölgede yer almamasından kaynaklı, karayoluna bağımlı bir ulaşım sisteminin varlığı ve var olan toplu taşıma sisteminin yetersizliği de bölgede hem özel araç bağımlılığını artırmakta hem de çevre kirliliğine sebep olmaktadır. 273

293 Yerel halktaki çevre bilinci eksikliği TRC1 Bölgesi ndeki kentlerde birçok kirliliği artırmakla birlikte, trafik içerisinde yer alan gürültü kirliliği bu konuda ayrıca ele alınması gereken bir konu olmaktadır. Bunlara ek olarak, Kilis ve Adıyaman da mevcut kanalizasyon altyapısı ve su altyapısının yetersizliği, şehir suyu kalitesinin düşük olması ve bölgedeki kentsel dönüşüm sorunları, kentler içinde yaşayan bölge halkının yaşam kalitesini oldukça düşürmektedir. Sürdürülebilir olmayan kentsel büyüme, bölge kentlerinde fiziksel altyapı problemlerine sebep olmakla birlikte, sosyal sorunları da beraberinde getirmektedir. Örneğin, Gaziantep'te yoğun göç ile birlikte gelen insanlar çoğunlukla eğitimsiz, vasıfsız ve kalabalık aile yapılarına sahip olmaları sebebiyle kent içinde farklı gelir gruplarının var olmasına zemin hazırlamaktadır. Bunun sonucu olarak, farklı gelir gruplarına ait insan topluluklarının mekansal olarak farklı alanlarda yaşamalarından kaynaklı ortaya çıkan sosyal ayrışma, toplum içindeki duyarlılığın azalması ve toplumsal huzurun yıpranması konularında belirleyici etken olmaktadır. Genel olarak, bölgedeki mevcut çarpık kentleşme, yetersiz altyapı, göç, sosyal aktivitelerin olmaması ve bu konuda yeterli mekanın bulunmaması, ulaşım altyapısının yetersizliği ve belediyelerin çevre temizliği konusunda yeterince hizmet vermemesi yerel halkın yaşam kalitesinin günden güne düşmesine neden olmaktadır. Ülke geneli ile karşılaştırıldığında TRC1 Bölgesi, yüksek gelişmişlik endeksine sahip olan Gaziantep ili dolayısıyla, yüksek ve hızlı bir kentleşme oranı ile karşı karşıyadır. Bölgenin imalat sanayinde en gelişmiş yerleşkesi olan merkez ilçelerde, yüksek sanayileşme oranlarına ve bunun gerektirdiği nitelikli işgücü istihdamına bağlı olarak yeni ve nitelikli konut alanlarına yönelik taleplerin sürekliliği, il içinde yeni konut alanlarının planlanması konusunu gündeme getirmektedir. İşte bu nedenledir ki, başta Gaziantep Metropolitan Kenti olmak üzere, TRC1 Bölgesi genelindeki illerde, üst ölçekli planlama çalışmalarının oluşturulması can alıcı öneme sahiptir. Bu planlar, alt ölçekli planlama çalışmalarını disiplin altına alan, gelişme bölgelerindeki ağırlıkları belirleyen, ana gelişme yönlerinin belirlenmesine ve kentsel bütünleşme kanallarının yaratılmasına yönelik, kentteki farklı gelişme-koruma alanlarına ilişkin genel stratejileri ve kentsel dönüşüm gibi müdahale alanlarının diğer problem alanları ile bütünsel bir çerçevede ele alındığı ve kentsel parçaları bütünleştiren planlar olmalıdır. Bu tür bir planlama yaklaşımı, kesinlikle alt ölçekli gelişme kararlarının bir araya getirilmesine indirgenmemeli, hatta alt ölçekli planlama çalışmalarının kurgusunu da bu tür bir üst ölçekli planlama anlayışı oluşturmalıdır. TRC1 Bölgesi illeri için üst ölçekli planlama çalışmalarının oluşturulması son derece önemlidir. Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerindeki farklı kent parçalarında üst ölçekli planlama çalışmaları düzeyinde irdeleme yapılmaksızın yoğunluk artırımlarına gidilmesi planlama esasları açısından sağlıklı bir yol olarak gözükmemekte olup, TRC1 Bölgesi kentlerinin bütününde üst ölçekli planlama çalışmalarının ele alınması gerekmektedir. Yerel yönetimlerce TRC1 Bölgesi içerisinde yapılacak şehir planları, mekansal örgütlenme, işlevsel dağılım, yol sistemi, merkez ve alt merkezler kademelenmesi ve mekansal düzeni kapsayan ve alan kullanımları açısından değerlendirildiğinde, üretilecek planların kentsel bütünleşmeye katkıda bulunabilecek kentsel omurgalar oluşturması gerektiği özellikle vurgulanmalıdır. Bölge genelinde kent merkezi ve diğer gelişme alanları ile bütüncül bir yapı oluşturmak amacıyla metro ve raylı sistem gibi toplu taşıma olanaklarının geliştirilmesi, 274

294 süreklilik oluşturan kent parkları ve kentsel yeşil alanlar sisteminin desteklenmesi ve birbirleriyle ilişkileri kurulmuş merkezler ve alt merkezler sisteminin yaratılması gibi bütünleşme araçlarının planlama içine dahil edilmesi ve uygulamaların bu şekilde yapılması gerekmektedir. Bu kapsamda, özellikle kentsel bölgeler arasında ilişkilerin kurulduğu ve buna ilişkin stratejiler içeren üst ölçekli planlama çalışmalarını olanaksızlaştıracak alt ölçekli planlama çalışmalarından özenle kaçınılmalıdır. Bölge içerisinde ortaya çıkan ve temelde üst ölçekli plan mevcudiyetinin eksikliğinden kaynaklanan ve kontrol edilemeyen insan hareketlerinin yarattığı çarpık kentleşme, bölge genelindeki şehirlerde kentsel bütünleşmeyi zorlaştırmaktadır. Kentsel bütünlüğü, yeterli altyapısı ve planlı bir sistemi olmayan kentler, içsel ve dışsal faktörler yüzünden kolayca deforme olabilecek bir hassasiyete sahip olmaktadır. Örneğin, sanayi altyapısının yetersizliği sonucu ortaya çıkan çevre kirliliği ile bölgedeki mevcut doğal kaynakların bilinçsizce tüketilmesi, TRC1 Bölgesi nin sürdürülebilir kent yaşamının varlığını tehdit eden unsurlardır. Yine bir altyapı problemi olan su kalitesinin yetersizliği sonucu ortaya çıkabilecek gıda güvenliği problemi bölge halkı ve bölgenin geleceği için ciddi bir tehlike potansiyeli taşımaktadır. Bu sebeple, kentleşme ve altyapı konusunun üst ölçekli ve bütüncül bir planlama yaklaşımı ile irdelenmesi gerekmekte olup bölgede yaşayanların refah seviyesini yükseltmek amacıyla bölgenin kalkınması konusunda ele alınması gereken konuların başında olduğu bilincine varılmalıdır. Özellikle yerel yönetimlerin, kentleşme olgusunun sadece bir yapılaşma olmadığını, bu konunun doğal kaynakların ve çevrenin korunması ile birlikte sürdürülebilirlik anlayışı dahilinde değerlendirilmesi gerektiğinin farkına varmaları gerekmektedir. Bu bağlamda, TRC1 Bölgesi ndeki kentlerde, kent planlamasının ve kenti tasarlamanın en önemli konularından birinin toplumsal ve mekansal bütünleşme olanakları yaratacak kentsel omurgaların oluşturulması olduğu unutulmadan, kentsel yoğunluk dağılımlarının, planlanmış bu omurgalar üzerinde konumlandırılması gerekmektedir. Ayrıca, kentsel merkez ve alt merkezlerin planlanmasında olması gereken bilimsel kriterlere göre tasarlanmış ve kararsızlıklara izin vermeyen kentsel omurgaların yaratılması, kentsel merkezler ile kentsel parçalar arasında ilişkilerin belirli bir sistem içinde düzenlenmesine olanak sağlayacaktır RİSK DURUMU Deprem Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve yakın çevresi, Türkiye nin en büyük tektonik yapılarından Doğu Anadolu Fay Zonu, Bitlis Zagros Kenet Kuşağı, Ölü Deniz Fay Zonu ve bu faylarla orantılı olan daha küçük faylarla kesilmiştir. Bu fayların yoğun bir deprem etkinliğinin olması ve üzerinde yer alan sismik boşluklardan dolayı Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde önümüzdeki yüzyıl içerisinde, tarihi dönemlerde meydana gelen depremlere benzer ve son dönemlerde meydana gelen depremlerden daha büyük depremlerin meydana gelebileceği düşünülmektedir (Şekil 115). 275

295 Şekil 121: Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Yakın Çevresi Fay Hatları ve Meydana Gelen Tarihsel Depremler Gaziantep ili sınırları içerisinde 1., 2., 3. ve 4. derece deprem bölgeleri yer almakta olup il, civar deprem merkezlerinin tesirinde kalmaktadır. Gaziantep in İslahiye ve Nurdağı ilçeleri büyük bir kısmı, Kahramanmaraş ve Antakya tektonik hattının etki alanında olmasından dolayı 1. derece deprem bölgesidir. Ayrıca, bu ilçelerin ve Araban ilçesinin bir kısmı 2. derece deprem kuşağında yer almaktadır. Gaziantep kent nüfusunun büyük bir çoğunluğunun yaşadığı Şehitkamil ve Şahinbey merkez ilçeleri yanısıra Yavuzeli ve Araban'ın bir kısmı 3. derece deprem kuşağı içerisinde bulunmaktadır. Kentin doğusunda yer alan Oğuzeli, Karkamış ve Nizip ilçeleri diğer ilçelere göre daha risksiz ilçeler olup 4. derece deprem kuşağı içerisindedir (Şekil 116). Gaziantep te geçmişte meydana gelmiş önemli bir depreme rastlanmamaktadır. İlde gerçekleşen en büyük deprem 1872 yılında, 7,3 şiddetinde ve merkezi Antakya olduğu bilinen depremdir. Yoğun bir yerleşim ve sanayi bölgesi olan Gaziantep, Doğu Anadolu Fayı na 50 km. uzakta yer almaktadır. Bu ana fay ile Gaziantep arasında tali fayların bulunması, Gaziantep in bu faylar üzerinde olabilecek depremlerden etkilenebileceğini göstermektedir. Şekil 122: Gaziantep Deprem Haritası Adıyaman ili 1. ve 2. derece deprem bölgesinde yer almaktadır. İlin kuzeyinde bulunan Çelikhan, Sincik, Gerger ve Gölbaşı ve Tut ilçeleri 1. derece deprem bölgesinde yer alırken, kentin güneyinde bulunan Samsat, Besni, Kahta ve Adıyaman Merkez ilçeleri ise 2. derece deprem kuşağında bulunmaktadır. Adıyaman, Doğu Anadolu Fay Hattı na olan yakınlığı nedeniyle TRC1 Bölgesi illeri arasında deprem riski en yüksek ildir (Şekil 117). 276