İTFAİYE SU ALMA SİSTEMLERİ TASARIMI

Transkript

1 İTFAİYE SU ALMA SİSTEMLERİ TASARIMI Dr.Gökhan BALIK 17 Mart 2018

2 İÇİNDEKİLER GİRİŞ ve TANIMLAR YANGIN SÖNDÜRME SİSTEMLERİ İLE İLGİLİ YÖNETMELİK HÜKÜMLERİ (BYKHY, 2015) Sabit Boru Tesisatı ve Yangın Dolapları Hidrantlar İtfaiye Su Verme Bağlantısı ULUSAL VE ULUSLARARASI STANDARTLARLA KARŞILAŞTIRMALI BİLGİLER NFPA 14 Standardında Belirtilen Tasarım Esasları Diğer Kaynaklarda İtfaiye Su Alma Ağızları için Basınç ve Debi NFPA 24 standardına göre hidrant sistemi tasarımı Yangın Dolaplarında Tasarım Debisi ve Basıncı (TS EN ve TS EN 671-2) İtfaiye Su Alma Ağızlarındaki Tasarım Basıncı Sabit Kuru Boru Sisteminin Avantajları ve Dezavantajları Montaj yükseklikleri ve vana çevresindeki boşluklar (Uluslararası standartlar ve Türkiye deki uygulamalar için önerilerimiz) SONUÇLAR

3 GİRİŞ ve TANIMLAR Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik in (2015) uygulanmasında; Kuru boru sistemi: Normalde içinde su bulunmayan, yangın hâlinde itfaiyenin zemin seviyesinden su basabileceği boruyu, Sulu boru sistemi: Sürekli olarak su ile dolu durumda tutulan boruyu, İlgili standart: Türk standartlarını, bu standartların olmaması hâlinde Avrupa standartlarını, Türk veya Avrupa standartlarında düzenlenmeyen hususlarda, uluslararası geçerliliği kabul edilen standartları, Sertifika: Herhangi bir ekipman, malzeme veya hizmet için, Türk Standartları Enstitüsü veya Türk Standartları Enstitüsü tarafından kabul gören uluslararası bir onay kuruluşu tarafından test edilerek verilen ve ilgili standartlara uygunluğu gösteren belgeyi, Bina yüksekliği: Binanın kot aldığı noktadan saçak seviyesine kadar olan mesafeyi veya imar planında ve bu Yönetmelikte öngörülen yüksekliği, Yapı yüksekliği: Bodrum katlar, asma katlar ve çatı arası piyesler dâhil olmak üzere, yapının inşa edilen bütün katlarının toplam yüksekliğini, Yüksek bina: Bina yüksekliği m den, yapı yüksekliği m den fazla olan binaları ifade eder.

4 İtfaiye Su Alma Ağzı

5 Hortum ve Lans

6 Acil Durum Asansör Holünden Ulaşılan İtfaiye Su Alma Ağızları Acil durum asansörü önündeki holden ulaşılan merdiven sahanlığında itfaiye su alma ağzı olmalıdır (ara sahanlığa da konulabilir). Asansöre su sızıntısı riskini ortadan kaldırmak için, acil durum asansörü önündeki yangın güvenlik holüne itfaiye su alma ağzı veya yangın dolabı konulmamalıdır.

7 YANGIN SÖNDÜRME SİSTEMLERİ İLE İLGİLİ YÖNETMELİK HÜKÜMLERİ (BYKHY, 2015) Binaların Yangından Korunması Hakkındaki Yönetmelik in yangın söndürme sistemleri ile ilgili temel hükümleri Yedinci Kısım da (Madde 90 dan Madde 100 e kadar) verilmiştir. MADDE 90 Tasarım İlkeleri MADDE 91 Su Basınç ve Debi Değerleri MADDE 92 Su Depoları ve Kaynaklar MADDE 93 Yangın Pompaları MADDE 94 Sabit Boru Tesisatı ve Yangın Dolapları MADDE 95 Hidrantlar MADDE 96 Yağmurlama Sistemi MADDE 97 İtfaiye Su Verme Bağlantısı MADDE 98 Köpüklü, Gazlı ve Kuru Tozlu Sabit Otomatik Söndürme ve Önleme Sistemleri MADDE 99 Taşınabilir Söndürme Cihazları MADDE 100 Periyodik Testler ve Bakım

8 YANGIN SÖNDÜRME SİSTEMLERİ İLE İLGİLİ YÖNETMELİK HÜKÜMLERİ (BYKHY, 2015) BYKHY (2015) Yedinci Kısım daki ayrıntılı bilgilerin yanısıra, yönetmeliğin diğer kısımlarında da sulu söndürme sistemleri tasarımını etkileyen bilgiler verilebilmektedir. Örneğin kazan daireleriyle ilgili 54.maddede ve otoparklarla ilgili 60.maddede çeşitli söndürme sistemi ekipmanlarının bulundurulması gereken yerler tarif edilmiştir. Kazan Daireleri MADDE 54 (1) (8) Kazan dairesinde en az 1 adet 6 kg lık çok maksatlı kuru kimyevi tozlu yangın söndürme cihazı ve büyük kazan dairelerinde en az 1 adet yangın dolabı bulundurulur. Otoparklar MADDE 60 (1)... Alanlarının toplamı 600 m2 den büyük olan kapalı otoparklarda otomatik yağmurlama sistemi, yangın dolap sistemi ve itfaiye su alma ağızları yapılması mecburidir.

9 Tasarım İlkeleri MADDE 90 (1) Yangın söndürme sistemleri, bu Yönetmelik kapsamındaki bütün yapı ve binalar ile tünel, liman, dok, metro ve açık arazi işletmeleri gibi yapılarda yangın öncesinde ve sırasında kullanılan sabit söndürme tesisatıdır. Binalarda kurulan yangın söndürme tesisatının, binada bulunanlara zarar vermeyecek, panik çıkmasını önleyecek ve yangını söndürecek şekilde tasarlanması, tesis edilmesi ve çalışır durumda tutulması gerekir. (2) Yangın söndürme sistemlerinin; her yapıda meydana gelebilecek olan yangını söndürecek kapasitede olması ve yapının ekonomik ömrü boyunca, otomatik veya el ile gereken hızda devreye girerek fonksiyonunu yerine getirebilmesi gerekir. (3) Kurulması gereken sabit yangın söndürme sistemlerinin ve tesisatının nitelikleri, kullanılacak teçhizatın cinsi, miktarı ve yerleştirilmeleri; binanın ve binada bulunabilecek malzemelerin yangın türüne göre belirlenir. Sistemde kullanılacak bütün ekipmanın sertifikalı olması şarttır. (4) Her türlü yangın söndürme sistemlerinin, ilgili yönetmeliklere ve standartlara uygun olarak tasarlanması, tesis edilmesi ve işletilmesi mecburidir. (5) Binalarda kurulacak söndürme sistemlerinin tasarımı ve uygulaması, yetkili merci tarafından kontrol edilir ve onaylanır. Periyodik kontrol, test ve bakım gerektiren sistemlerin ve cihazların kontrolü, testi ve bakımı bina sahibi, yöneticisi veya bunların yazılı olarak sorumluluklarını devrettiği bina yetkilisince yaptırılır.

10 Su Basınç ve Debi Değerleri MADDE 91 (1) Sabit boru tesisatı, yangın dolapları sistemi, hidrant sistemi ve yağmurlama sistemi gibi sulu söndürme sistemleri için yapılmış hidrolik hesaplar neticesinde gerekli olan su basınç ve debi değerleri, merkezi şebeke veya şehir şebekeleri tarafından karşılanamıyor ise yapılarda, kapasiteyi karşılayacak yangın pompa istasyonu ve deposu oluşturulması gerekir. Su Depoları ve Kaynaklar MADDE 92 (1) Sistemde en az bir güvenilir su kaynağı bulunması şarttır. (2) Sulu söndürme sistemleri için kullanılacak su depolarının yangın rezervi olarak ayrılmış bölümlerinin başka amaçla kullanılmaması ve sadece söndürme sistemlerine hizmet verecek şekilde düzenlenmesi gerekir. (3) Sulu söndürme sistemleri tasarımında 19 uncu maddedeki bina tehlike sınıfları dikkate alınır. Su deposu hacmi, düşük tehlike için 30 dakika, orta tehlike için 60 dakika ve yüksek tehlike için 90 dakika esas alınarak bulunur.

11 Su Depoları ve Kaynaklar... (Madde 92 nin devamı) (4) Yağmurlama sistemi, yangın dolabı ve hidrant sistemi bulunan sulu söndürme sistemleri su deposu hacmi, ön hesap için Ek-8/A tablosunda yer alan veriler esas alınarak veya beşinci fıkrada belirtilen usule göre hesaplanabilir. Tablo kullanılırken yükseklik olarak yağmurlama başlığının kullanıldığı en üst kod esas alınır. Su deposu hacmi hidrolik hesap yapılarak hesaplanır ise hidrolik hesap metoduyla bulunan su deposu hacmi esas alınır. (5) Su deposu hacmi ön hesaplaması, Ek-8/B ye göre hesaplanan yağmurlama sistemi su debisine, Ek-8/C de belirtilen yangın dolabı su debisi ve hidrant sistemi var ise hidrant debisi de ilave edilerek, tehlike sınıfına göre üçüncü fıkrada belirtilen sürenin çarpılması ile hesaplanabilir. (6) Yapıda sulu söndürme sistemi olarak sadece yangın dolapları sistemi mevcut ise su kapasitesi, TS EN ve TS EN ye uygun sistemlerde 94 üncü maddede verilen tasarım debi değerlerinin tehlike sınıfları için bu maddenin üçüncü fıkrasında verilen süreler ile çarpımı ile hesaplanır. Kullanım alanı yüksek tehlike sınıfı değilse ve yapıda sadece yangın dolapları sistemi mevcutsa yangın dolapları binanın kullanım suyu sistemine bağlanabilir ve ayrı bir sistem istenmez. (7) Yapıda sadece çevre hidrant sistemi bulunması hâlinde, su ihtiyacı, en az 1900 l/dak debiyi 90 dakika süre ile karşılayacak kapasitede olmak üzere, bina tehlike sınıfına göre yapılacak hidrolik hesaplar ile belirlenir.

12

13

14 İtfaiye su alma ağzı için ilave edileccek su miktarı belirlenirken, itfaiye su alma ağızlarının da bir nevi duvar tipi hidrant olduğu düşünülerek, ilave edilecek hidrant debisi sütunundaki değerler kullanılmalıdır.

15 Sabit Boru Tesisatı ve Yangın Dolapları MADDE 94 (1) Tesisatın amacı, bina içinde yangın ile mücadelede güvenilir ve yeterli suyun sağlanmasıdır. Bunun için, bina içinde itfaiye su alma hattı ve yangın dolapları tesis edilir: a) İtfaiye su alma hattı; yangın ile mücadelede, itfaiye personeli ve eğitilmiş personel tarafından kullanılmak üzere tesis edilir. İtfaiye su alma hattı tesisinde aşağıda belirtilen şartlara uyulur: 1) Yüksek binalar ile kat alanı 1000 m2 den fazla olan alışveriş merkezlerinde, otoparklarda ve benzeri yerlerde ıslak veya kuru sabit boru sistemi üzerinde, itfaiye personelinin ve eğitilmiş personelin kullanımına imkân sağlayan bağlantı ağızları bırakılması ve bu bağlantı ağızlarının kaçış merdiveni veya yangın güvenlik holü gibi korunmuş mekânlarda olması şarttır. Bir boyutu 60 m yi geçen katlarda yangın dolabı ve itfaiye su alma ağzı yapılması gerekir. 2) Herhangi bir noktadan su alma ağzına olan mesafe 60 m den fazla olamaz. 3) Sabit boru tesisatı üzerinde bulunan bütün hortum bağlantıları, itfaiyenin kullandığı normlarda storz tip 50 mm veya 65 mm çapında olur. 4) Bağlantı ağızlarının, binanın yağmurlama ve yangın dolapları sistemine suyu sağlayan sabit boru tesisatında bırakılması hâlinde, bu bağlantıların ana kolonlar üzerinden doğrudan yapılması gerekir.

16 Sabit Boru Tesisatı ve Yangın Dolapları... (Madde 94 ün devamı) b) Yangın dolapları tesisatı; bina içindeki kişilerin yakındaki küçük bir yangını kontrol etmesini ve söndürmesini sağlayabilmek üzere, bina içine tesis edilen sabit bir tesisatı ifade eder. Tesisat, duvarlar üzerine veya kabinler içine monte edilmiş ve kalıcı olarak bir su temin tesisatına bağlanmış olan sabit birimlerden oluşur. Yangın dolaplarının tesisinde aşağıdaki şartlara uyulur: 1) Yüksek binalar ile toplam kapalı kullanım alanı 1000 m2 den büyük imalathane, atölye, depo, konaklama, sağlık, toplanma amaçlı ve eğitim binalarında, alanlarının toplamı 600 m2 den büyük olan kapalı otoparklarda ve ısıl kapasitesi 350 kw ın üzerindeki kazan dairelerinde yangın dolabı yapılması mecburîdir. 2) Yangın dolapları, her katta ve yangın duvarları ile ayrılmış her bölümde aralarındaki uzaklık 30 m den fazla olmayacak şekilde düzenlenir. Yangın dolapları mümkün olduğu kadar koridor çıkışı ve merdiven sahanlığı yakınına kolaylıkla görülebilecek şekilde yerleştirilir. Binanın yağmurlama sistemi ile korunması ve katlara itfaiye su alma ağzı bırakılması hâlinde, yangın dolapları, ıslak tip yağmurlama branşman hattından beslenebilir ve aralarındaki uzaklık 45 m ye kadar çıkarılabilir. 3) Hortumların saklandığı dolabın ve kabinlerin gerekli cihazların döşenmesine izin verecek büyüklükte olması şarttır. Bunların yangın sırasında hortum ve cihazların kullanılmasını zorlaştırmayacak şekilde tasarlanması ve sadece yangın söndürme amacı için kullanılması gerekir.

17 Sabit Boru Tesisatı ve Yangın Dolapları... (Madde 94 ün devamı) 4) Hortumları serme ve bağlama gibi becerilere sahip eğitilmiş personeli veya itfaiye görevlisi olmayan yapılarda, yuvarlak yarı-sert hortumlu yangın dolaplarının TS EN 671-1' e uygun olması şarttır. Hortumun, yuvarlak yarı-sert TS EN 694 normuna uygun, çapının 25 mm olması, uzunluğunun 30 m'yi aşmaması ve lüle (lans) kapama, püskürtme veya fıskiye veyahut her üçünü birden yapabilmesi gerekir. 5) İçinde itfaiye su alma ağzı olmayan yuvarlak yarı-sert hortumlu yangın dolaplarında tasarım debisinin 100 l/dak ve tasarım basıncının 400 kpa olması şarttır. Lüle girişindeki basıncın 900 kpa ı geçmesi hâlinde, basınç düşürücülerin kullanılması gerekir. 6) Yetişmiş yangın söndürme görevlisi bulundurulmak mecburiyetinde olan yapılarda kullanılabilecek yassı hortumlu yangın dolaplarının TS EN standardına uygun olması şarttır. Yassı hortumun; anma çapının 50 mm yi, uzunluğunun 20 m yi geçmemesi ve lüle kapama, püskürtme veya fıskiye veyahut her üçünü birden yapabilmesi gerekir. Dolap tasarım debisinin 400 l/dak ve tasarım basıncının en az 400 kpa olması şarttır. Lüle girişindeki basıncın 900 kpa ı geçmesi hâlinde, basınç düşürücü kullanılır. 7) Binalarda bulunan yangın dolaplarının ve hortum makara sistemlerinin TS EN standardında belirtilen periyodik bakımlarının, bina sahibi, yönetici veya sorumlu bina yetkilisi tarafından yaptırılması mecburidir.

18 Hidrantlar MADDE 95 (1) Yapıların yangından korunmasında, ilk müdahalede söndürülemeyen yangınlara dışarıdan müdahale edebilmek için mümkün olduğunca yapının veya binanın bütün çevresini kapsayacak şekilde tesis edilecek hidrant sistemi bünyesinde yerleştirilecek hidrantların, itfaiye ve araçlarının kolay yanaşabileceği ve bağlantı yapabileceği şekilde düzenlenmesi gerekir. (2) Hidrant sistemi dizayn debisinin en az 1900 l/dak olması şarttır. Debi, binanın tehlike sınıfına göre artırılır. Hidrant çıkışında 700 kpa basınç olması gerekir. (3) Hidrantlar arası uzaklık çok riskli bölgelerde 50 m, riskli bölgelerde 100 m, orta riskli bölgelerde 125 m ve az riskli bölgelerde 150 m alınır. (4) Normal şartlarda hidrantlar, korunan binalardan ortalama 5 ilâ 15 m kadar uzağa yerleştirilir.

19 Hidrantlar... (Madde 95 in devamı) (5) Hidrant sistemine suyu sağlayan boru donanımında ring sistemi mevcut değil ise, kullanılabilecek en düşük borunun çapının 100 mm olması ve hidrolik hesaba göre belirlenmesi gerekir. (6) Sistemde kullanılacak hidrantların, ilgili Türk Standartlarına uygun yerüstü yangın hidrantı olması gerekir. Hidrant sisteminde, hidrant yenilenmesini ve bakım işlemlerinin yapılmasını kolaylaştıracak uygun noktalarda ve yerlerde yeraltı veya yerüstü veyahut hem yeraltı ve hem de yerüstü hat kesme vanaları temin ve tesis edilir. (7) İçerisinde her türlü kullanım alanı bulunan ve genel yerleşme alanlarından ayrı olarak planlanan yerleşim alanlarında yapılacak binaların taban alanları toplamının 5000 m2 den büyük olması halinde dış hidrant sistemi yapılması mecburîdir. (8) Sorumluluk bölgelerinde hizmette bulunan araçların giremeyeceği veya manevra yapamayacağı, ulaşım imkânı olmayan yerleşim mahalleri olan belediyeler, buralarda meydana gelebilecek yangınlara etkili bir şekilde müdahale yapılabilmesi bakımından, bu yerleşim yerlerinin uygun yerlerine yerüstü yangın hidrantları veya pompa ile teçhiz edilmiş yeterli kapasitede yangın havuzları ve sarnıçları yaptırmak mecburiyetindedir.

20 İtfaiye Su Verme Bağlantısı MADDE 97 (1) Yüksek binalarda veya bina oturma alanı 1000 m2 den büyük binalarda veya cephe genişliği 75 m yi aşan binalarda, itfaiyenin sisteme dışarıdan su basabilmesi için, sulu yangın söndürme sistemlerine en az 100 mm nominal çapında itfaiye su verme bağlantısı yapılması şarttır. İtfaiye su verme bağlantısında 2 adet 65 mm storz tip rakor ve sistemde çek valf bulunur ve çek valf ile itfaiye bağlantısı arasındaki borulardaki suyun otomatik olarak boşalmasını sağlayacak elemanlar konulur. İtfaiye araçlarının bağlantı ağzına ulaşma mesafesi 18 m den fazla olamaz. Periyodik Testler ve Bakım MADDE 100 (1) Bu Yönetmelikte öngörülen yangın söndürme sistemlerinin, bina sahibi, yöneticisi veya bunların yazılı olarak sorumluluklarını devrettiği bina yetkilisinin sorumluluğu altında, ilgili standartlarda belirtilen sistemin gerektirdiği periyodik kontrole, teste ve bakıma tabi tutulması şarttır.

21 ULUSAL VE ULUSLARARASI STANDARTLARLA KARŞILAŞTIRMALI BİLGİLER TS EN (2012), Sabit yangın söndürme sistemleri - Hortum sistemleri Bölüm 1: Yarı sert hortumlu hortum makaraları (Fixed firefighting systems - Hose systems - Part 1: Hose reels with semi-rigid hose) TS EN (2012), Sabit yangın söndürme sistemleri - Hortum sistemleri Bölüm 2: Yassı hortumlu hortum sistemleri (Fixed firefighting systems - Hose systems - Part 2: Hose systems with lay-flat hose) NFPA 14 (2016), Standard for the Installation of Standpipe and Hose Systems NFPA 24 (2016), Standard for the Installation of Private Fire Service Mains and Their Appurtenances BS 9990 (2015), Non-automatic fire-fighting systems in buildings Code of practice

22 NFPA 14 standardında belirtilen tasarım esasları NFPA 14 standardında, daha önce yangın dolabı kullanmamış kişilerin yangın sırasında kendilerini riske atmamaları için, amatör kullanıcılara yönelik bir yangın dolabı sistemi tanımlanmamıştır. Amatör kişilerin yangına sadece söndürme tüpleri ile müdahale edebilecekleri düşünülmektedir. NFPA 14 standardında, yassı hortum bağlantısı (Hose Connection) için kullanılabilecek sistemler 1.Sınıf, 2.Sınıf ve 3.Sınıf şeklinde üçe ayrılmakta olup, 3.sınıf sistemler ilk iki sınıfın birarada kullanıldığı sistemlerdir. Sprinkler sistemi ile korunan bir binada, yerel itfaiye ve yetkili onay merci tarafından kabul edilmesi halinde, 1.sınıf bir hortum bağlantısının ucunda 2½ x 1½ ara rakor ve 1½ zincirli kapak bırakılarak, binada ayrıca 2.sınıf hortum bağlantısı tesis edilmeyebilir. NFPA 14 e göre binada yapılması zorunlu olan yangın merdivenlerinin herbirinde sabit boru sistemi kolonu (standpipe) olması gerekmektedir. Binanın herhangi bir yerinden en yakındaki 1½ bağlantı çaplı 2.sınıf hortum bağlantısına ulaşım mesafesi 39.7 m olabilir. 2½ bağlantı çaplı 1.sınıf hortum bağlantısına ulaşım mesafesi ise sprinkler sistemi olmayan binalarda 45.7 m, sprinkler sistemi ile korunan binalarda ise 61 m olabilir. NFPA 14 2.Sınıf hortum bağlantısı

23 NFPA 14 standardında belirtilen tasarım esasları NFPA 14 e göre sabit boru (standpipe) sistemlerinin tasarımında, en kritik sabit boru sistemi kolonundan 500 gpm (en üst iki kattaki 1.sınıf hortum bağlantılarının herbirinden 250 gpm) ve aynı kattaki her ilave kolondan 250 gpm debi esas alınır. Bir kolon üzerinden alınan branşman ile herhangi bir katta 3 veya daha fazla 1.sınıf hortum bağlantısı besleniyorsa, yatay kolon (horizontal standpipe) adı verilen bu hattaki üç adet 1.sınıf hortum bağlantısından toplam 750 gpm debi olacağı düşünülür ve diğer kolonlarda en üst katlardaki hortum bağlantıları açılacak şekilde hidrolik hesap yapılır. Alanı 7432 m2 yi geçen katlarda, kritik kolondan gelen 500 gpm debiye ilave olarak ikinci bir kolondan da 500 gpm ve sonraki kolonların herbirinden 250 gpm esas alınır. Toplam debi sprinkler sistemi ile korunan binalarda en fazla 1000 gpm ve sprinkler sistemi olmayan binalarda en fazla 1250 gpm su debisi esas alınır. Sabit boru hortum sistemi kolon şeması şekildeki gibi olan ve sprinkler sistemi ile korunan bir binada, boru-hortum sistemi için iki ayrı hidrolik hesap istenir. Birinci hesapta A, B ve C üç noktadan toplam 750 gpm debi esas alınır. İkinci hesapta ise D, E, F ve G ile belirtilen dört noktadan toplam 1000 gpm debi esas alınır. Aynı anda hem sprinkler sistemini hem de 1.sınıf hortum sistemlerini besleyen kolonların bulunduğu bir binada su ihtiyacı belirlenirken, sprinkler sistemi için yapılan ve hortum bağlantıları için su ilavesi de dikkate alınan hidrolik hesap ile sabit boru hortum sistemleri için yapılan hidrolik hesaptan daha büyük sonuç veren esas alınır.

24 NFPA 14 standardında belirtilen tasarım esasları NFPA 14 standardının ilk versiyonunda 1.sınıf hortum bağlantısı sistemleri için minimum tasarım basıncı olarak 3.5 bar tanımlanmışken, 1950 li yıllarda bu değer 4.5 bar a ve 1993 yılında da 6.9 bar a çıkarılmıştır. Amerika Birleşik Devletleri nin bazı eyalet yönetmeliklerinde 1.sınıf hortum bağlantısı için NFPA 14 standardındakinden farklı tasarım basıncı değerleri tarif edilmektedir. Örneğin Chicago eyaletinde geçerli yönetmelikte, NFPA 14 ün 1993 yılına kadar geçerli olan versiyonlarındaki 4.5 bar değeri değiştirilmeden kullanılmaktadır. NFPA 14 Hortum bağlantı sınıfı Hortum bağlantı çapı Minimum Tasarım Basıncı Maksimum Tasarım Basıncı Tasarım Debisi 1.Sınıf 1½ 6.9 bar* 12.1 bar** 250 gpm (950 l/dk) 2.Sınıf 2½ 4.5 bar* 6.9 bar* 100 gpm (380 l/dk) 3.Sınıf * Akış sırasındaki basınç, ** statik basınç 1.sınıf ve 2.sınıf sistemlerin birlikte kullanıldığı sistemlerdir.

25 Diğer Kaynaklarda İtfaiye Su Alma Ağızları için Basınç ve Debi BS 9990 standardına göre genellikle merdiven sahanlığına yerleştirilen su alma ağzılarına "sahanlık vanası (landing valve)" adı verilir. Bu vanalar merdiven önündeki lobilere de yerleştirilebilir. İnşaat aşamasında çıkan yangınlara karşı inşaat yüksekliği itfaiye aracı erişim noktasının kotundan 11 m yukarıya ulaştığında bir sahanlık vanaları takılı halde bir kolon çekilmeli ve bu yükseklik en fazla 50 m ye ulaşana kadar kuru sistem olarak kullanımına izin verilmelidir. Kuru sistemler için çalışma basıncının 12 bar olması istenir. Islak sisteme su girişi en fazla 20 bar basınçla yapılabilir ve ıslak sisteme bağlı vanalar kapalı konumdayken statik basıncın 12 bar değerini geçmemesi gerekir. Islak sisteme bağlı sahanlık vanalarında çalışma sırasında vana ucundaki basınç düşürücülerle basıncın 8 ± 0.5 bar değerine ve debinin 750 ± 75 l/dk değerine getirilmesi istenir. BS BS Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik in hazırlanmasında esas alınan başlıca kaynaklardan olan Singapur Yangın Kodu nun güncel versiyonunda, BS 9990 no lu İngiliz standardındaki gibi sahanlık vanaları olarak adlandırılan 2½ çaplı yassı hortum bağlantı ağızları için tasarım debisi NFPA 14 tekine benzer şekilde tarif edilirken, tasarım basıncının akış halinde en az 3.5 bar ve en fazla 5.5 bar olması gerektiği ifade edilmektedir.

26 Diğer Kaynaklarda İtfaiye Su Alma Ağızları için Basınç ve Debi İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından yayınlanan "Söndürme Ekipmanları" isimli çalışmadan alınan aşağıdaki tabloda, itfaiye su alma ağzına 2½ çaplı yassı hortum ve orifis çapı 22 mm olan B tipi su perdeli lans bağlanması halinde, 5 bar çalışma basıncında 955 l/dk (yaklaşık 250 gpm) su debisi elde edilebildiği belirtilmektedir. Ayrıca bu şartlarda suyun 34 m mesafeye püskürtülebildiği ve sis modunda çalıştırıldığında ise 14 m atış mesafesi ile 2.5 m çaplı bir sis perdesi oluşturulabildiği anlaşılmaktadır.

27 NFPA 24 standardına göre hidrant sistemi tasarımı NFPA 24 standardında göre hidrantlar arası mesafenin yetkili onay merci tarafından belirlenebileceği belirtilmiştir. Havalimanı terminal binaları için geçerli NFPA 415 standardına göre, binanın her noktası ile en az bir hidrant arasındaki mesafe 152 m yi geçmemelidir. Hidrantların binaya uzaklığı en az 12 m olmalıdır. Daha yakın konumlandırılması için yetkili merci onayı gerekir. Herbir hidrant için, hidranttan en fazla 6.1 m mesafede bir kesme vanası olmalıdır. Daha uzak konumlandırılabilmesi için yetkili merci onayı gerekir. Hidrantların yanında hortum dolabı (hose house) kullanılabilir ancak zorunlu değildir. Hidrantların performansı belirlenirken 1.4 bar basınçtaki debisi ölçülür. Ölçülen değer 500 gpm in altındaysa C sınıfı, 500 gpm ile 999 gpm arasında ise B sınıfı, 1000 gpm ile 1499 gpm arasında ise A sınıfı ve 1500 gpm veya üzerindeyse AA sınıfı şeklinde sınıflandırılır. Yer altı hidrant hatlarında mekanik hasarlara karşı, boru üst kotu üzerinde en az 80 cm toprak kalınlığı bırakılır. Boru üst yüzeyi üzerindeki minimum toprak kalınlığı değeri, araç yolu altındaki hidrant hatları için 90 cm ve tren yolu ya da benzeri ağırlıktaki yüklere maruz yer altı hidrant hatları için ise 120 cm alınır.

28 Yangın Dolaplarında Tasarım Debisi ve Basıncı (TS EN ve TS EN 671-2) TS EN standardında yer alan yandaki tabloya göre, yarı-sert kauçuk hortumlu yangın dolaplarında; 4 bar basınçta en az 100 l/dk debi elde edilebilmesi için hortumun ucundaki nozul çapının en az 12 mm olması gerektiği anlaşılmaktadır. TS EN standardına uygun yangın dolaplarında hortumun ucundaki nozulun K-faktörü, 12 mm çaplı nozul için en fazla 64 l/(dk-bar 0.5 ) olabilir. 2 bar basınçta direk su atış modunda 10 m ve konik sprey modunda ise 3 m su atış mesafesi elde edilebilmektedir.

29 Yangın Dolaplarında Tasarım Debisi ve Basıncı (TS EN ve TS EN 671-2) TS EN standardında yer alan yandaki tabloya göre, en fazla 2 çaplı yassı hortum kullanılan yangın dolaplarında; Hortumun ucuna bağlanacak lansta 13 mm çaplı nozul için K-faktörü 85 l/(dk-bar 0.5 ) verildiğinden, 4 bar basınçta ancak 170 l/dk debi elde edilebilir. 2 bar basınçta direk su atış modunda 10 m ve konik sprey modunda ise 3 m su atış mesafesi elde edilebilmektedir.

30 Yangın Dolaplarında Tasarım Debisi ve Basıncı (TS EN ve TS EN 671-2) Aşağıdaki çizelge TS EN standardından alınmıştır. TS EN standardından alınan yandaki çizelgeye göre, 25 mm iç çaplı hortumların azami çalışma basıncı 1.2 Mpa, yani 12 bar olabilir. Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik te ise, bu tür yarı-sert kauçuk hortumlu yangın dolaplarında akış halinde lüle girişindeki basıncın 9 bar değerini geçmesi halinde basınç düşürücü kullanılması gerektiği belirtilmektedir. Aşağıdaki metin TS EN standardından alınmıştır. TS EN standardından alınan yandaki metne göre, bu tür yangın dolaplarına bağlanan en fazla 52 mm iç çaplı yassı hortumların azami çalışma basıncı 1.2 Mpa, yani 12 bar olabilir. Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik te ise, bu tür yangın dolaplarında akış halinde lüle girişindeki basıncın 9 bar değerini geçmesi halinde basınç düşürücü kullanılması gerektiği belirtilmektedir.

31 İtfaiye Su Alma Ağızları için Uygun Tasarım Basıncı İtfaiye su alma ağızlarındaki tasarım basıncı, özellikle çok yüksek binalarda basınç zonlamasını etkileyen bir parametredir. Herbir zonun en üst kattındaki itfaiye su alma ağzında hedeflenen basınç değeri arttıkça zonun alt noktasındaki basıncı 12 bar değerinde tutabilmek için sistemde basınç düşürücüler kullanılması gerekir. İtfaiye su alma ağızlarının NFPA 14 teki kriterleri sağlaması istendiğinde, 45 m yükseklik için dahi basınç düşürücü kullanılmadan çözüm elde edilemez ve alt katlardaki ekipmanlar sürekli olarak 12 bar değerine yakın bir basınca maruz bırakılmış olur.

32 İtfaiye Su Alma Ağızları için Uygun Tasarım Basıncı Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik te, yetişmiş yangın söndürme görevlisi bulundurulmak mecburiyetinde olan yapılarda kullanılabilecek olan, TS EN standardına uygun, en fazla 20 m uzunlukta ve 50 mm çapındaki yassı hortumların bağlanabildiği yangın dolapları için tasarım basıncı 400 kpa ve tasarım debisi 400 l/dk şeklinde tanımlanmıştır. Öte yandan itfaiyenin kullandığı normlarda storz tip 50 mm veya 65 mm çapında hortumlar kullanılarak bağlantı yapılabilmesi istenen itfaiye su alma ağızları, yönetmeliğe göre itfaiye personelinin yanısıra gerektiğinde binadaki eğitilmiş personel tarafından da kullanılabilmelidir. Bu nedenle, itfaiyenin binaya ulaşmasından önce itfaiye su alma ağızlarının binadaki yetişmiş personel tarafından kullanılması gerektiğinde, TS EN standardına uygun yangın dolaplarında olduğu gibi 400 kpa basınç sağlanması yeterlidir. İtfaiye ekipleri yangına müdahale sırasında su basıncını yetersiz buldukları takdirde, itfaiye su verme ağzını kullanarak itfaiye su alma ağzından daha yüksek bir basınç alma imkanına sahiptir. Endüstriyel tesisler ya da yüksek depolama tesislerinin bulunduğu bölgelerde, itfaiye ekipleri bina içi sabit boru-hortum sistemlerini kullanarak köpük üretmek isteyebileceklerinden, hortum bağlantı noktasında daha yüksek bir basınç temin edilmesi hedeflenebilir. Ancak konaklama amaçlı binalar, kurumsal binalar, büro binaları ve toplanma amaçlı binalarda yangına suyla müdahale edilmesi yeterli olduğundan hortum bağlantı noktasında 4 bar basınç sağlanması amacına uygun bir tasarım hedefidir. Yönetmelikte itfaiye su alma ağızlarının kuru sabit boru sistemi üzerinde bırakılmasına da izin verilmekte olup, kuru borulu sistemlerde itfaiye su alma ağzındaki basınç itfaiye su verme ağzına bağlanan pompa ile sağlanmak durumundadır.

33 Sabit Kuru Boru Sisteminin Avantajları Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik e göre, içerisinde sadece yangın dolapları sistemi olan binalarda, ayrı bir su deposu ve pompa sistemi düzenlenmeksizin şehir şebekesinden besleme yapılabilmektedir. Yapı yüksekliği 30.5 m yi geçmeyen ve yönetmeliğe göre sulu söndürme sistemi olarak sadece yangın dolapları ile itfaiye su alma ağızları tesis edilmesi zorunlu olan binalarda, itfaiye su alma ağızları için kuru boru sistemi yapıldığı ve bina dışından itfaiye su verme ağzı ile sisteme su verilebildiği takdirde, bina içinde ayrıca bir su deposu yapılmamasında teknik açıdan bir sakınca yoktur. Şantiye aşamasındaki yangınlara karşı, kalıcı durumda ıslak sisteme dönüştürülen kolonların şantiye sürecinde dışarıdan itfaiye su verme ağzından beslenebilmesi pratik ve yararlı bir önlemdir.

34 Sabit Kuru Boru Sisteminin Dezavantajları Sabit kuru boru sistemlerinde itfaiye su verme ağzından beslenen suyun sisteme dolması yangına müdahalede gecikmeye neden olur. NFPA 14 e göre kuru boru sisteminde boru iç hacmı 750 gal (2840 litre) değerini geçtiği takdirde, en üstteki hortum bağlantısından en fazla 3 dakika içinde 250 gpm debi alınabilecek şekilde tasarım yapılması gerekir. Kuru borulu sistemlere su verme sırasında açık kaldığı farkedilmeyen bir vanadan su akabilir veya uzun süre basınç altında kalmadan işletilen ekipmanlardan veya tesisat su kaçırabilir. Kuru borulu sistemlerde, ıslak borulu sistemlere göre korozyon riski daha fazladır. Sabit kuru boru sisteminin itfaiye su verme ağzı dışında bir su kaynağına bağlı olmaksızın, içerisinde basınçlı ya da basınçsız su dolu halde işletilmesi, yukarıdaki risklerin birçoğunu ortadan kaldırabilir. Ancak bu durumda yönetmeliğin itfaiye su alma ağızlarını da kapsayan söndürme sistemlerine yönelik ayrı bir su deposu bulundurulması ile ilgili genel hükmü açısından daha da tartışmalı bir durum ortaya çıkabilir.

35 Montaj yükseklikleri ve vana çevresindeki boşluklar Uluslararası standartlar NFPA 14 standardına göre 1.sınıf veya 2.sınıf hortum bağlantı vanalarının orta kotu döşemeden 90 cm ila 150 cm yukarıda olmalıdır. Hortum bağlantı vanasının 7.6 cm civasında vana kolunun çevrilmesini engelleyen bir nesne olmamalıdır. Hortum bağlantısı bir dolap içerisine konulursa, dolap kapağı açıkken hortum vanasının 5 cm civarında vananın açılmasını engelleyen bir nesne olmamalıdır. NFPA 14 standardına göre itfaiye su verme ağzının zemin veya kaldırım üzerinden montaj yüksekliği 46 cm ile 122 cm arasında olmalıdır. NFPA 24 standardına göre hidrantların zeminden yüksekliği en az 46 cm ve en fazla 92 cm olmalıdır.

36 Montaj yükseklikleri ve vana çevresindeki boşluklar Uluslararası standartlar BS 9990 standardına göre sahanlık vanalarının alt kotu döşemeden en az 75 cm yukarıda olmalıdır. BS 9990 standardına göre itfaiye su verme ağızları BS standardına uygun dolaplar içerisine yerleştirilmeli ve dolabın alt kotunun zeminden yüksekliği 40 cm ila 60 cm arasında olmalıdır. TS EN ve TS EN standartlarında hortum makarası veya bağlantı vanası için montaj yüksekliği tarif edilmemiştir. Ancak ekipmanlar bir dolap içerisinde olacaksa, bağlantı vanasının çevresinde en az 3.5 cm boşluk olması gerektiği belirtilmiştir. BS standardına uygun kuru sistem su giriş ağzı dolabı

37 Montaj yükseklikleri ve vana çevresindeki boşluklar Türkiye deki uygulamalar için önerilerimiz Yangın dolabı köşe vanası döşemeden en fazla 150 cm yukarıda olması önerilir. Yangın dolaplarında hortum makarası orta kotunun döşemeden 80 cm ila 120 cm yukarıda olması önerilir. Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik te, 12 kg dan hafif olan taşınabilir söndürme tüplerinin kolaylıkla alınabilmesi için zeminden yaklaşık 90 cm yi aşmayacak şekilde yerleştirilmesi istendiğinden, yangın dolabı içerisine konulan tüpler için de bu kurala uyulmalıdır. İtfaiye su alma ağızları için önerebileceğimiz ideal montaj yüksekliği 110 cm olup, NFPA 14 te 1.sınıf hortum bağlantısı için belirtildiği gibi 90 cm ila 150 cm arasında olması kabul edilebilir.

38 Montaj yükseklikleri ve vana çevresindeki boşluklar Türkiye deki uygulamalar için önerilerimiz İtfaiye su alma ağzı vanalarının çevresindeki boşluk, NFPA 14 te 1.sınıf sistemler için istendiği gibi en az 7.6 cm alınabilir. Bu değer, itfaiyecilerin ellerinde eldiven varken vanayı rahatça çevirebilmeleri amaçlanarak belirlenmiştir. Yangın dolabı içerisindeki vanaların çevresinde NFPA 14 te belirtildiği gibi 5 cm boşluk sağlanması önerilir ancak vananın açılabilme kolaylığına göre TS EN ve TS EN standartlarında önerilen 3.5 cm değeri de kabul edilebilir. İtfaiye su verme ağzı ve hidrantlara diz çökülerek hortum bağlanabileceği düşünüldüğünde, her iki ekipman için NFPA standartlarında belirtilen en düşük montaj yüksekliği olan 46 cm değeri, ülkemizdeki uygulamalarda da takip edilebilir. NFPA 24 te hidrant bağlantı vanası montaj yüksekliği için belirtilen 92 cm üst sınır değerinin Amerika da kullanılan hidrantlar için geçerli olduğunu düşünülerek, ülkemizde kullanılan TS EN standardına uygun yerüstü hidrantlar için bu üst sınır değeri, NFPA 14 te itfaiye su verme ağızları için belirtilen 122 cm ye çıkarılabilir.

39 SONUÇLAR Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik te; yangın dolapları, itfaiye su alma ağızları ve hidrant sistemlerinin hangi binalarda zorunlu olduğunu tanımlanmakta ve tasarıma esasları verilmektedir. NFPA 14 standardında hortum bağlantısı şeklinde adlandırılan sistemler için gerek tasarım basıncı ve debi değerleri gerekse yerleşim esasları, BYKHY hükümlerindeki tanımlamalardan oldukça farklıdır. İtfaiye su alma ağızlarına eşdeğer ekipmanlardaki tasarım basıncı ve debi değerleri, farklı ülkelerin standartlarında farklı yaklaşımlarla ele alınmıştır. Binaların otomatik söndürme sistemleri her ne kadar uluslarası çeşitli normlara göre tasarlansa da, elle müdahale sistemleri mutlaka o ülkenin yönetmeliğine ve müdahale edecek ekiplere göre yapılmalıdır. Elle müdahale sistemleri için tasarım değerleri olarak 4 bar ve 400 l/dak alınması yeterli ve amacına uygundur. Türkiye Yangın Yönetmeliği nde yangın dolaplarında lüle girişindeki basıncın 9 bar ile sınırlandırılması gerektiği tarif edildiği halde, ilgili standartlarda söz konusu yangın dolapları için çalışma basıncının 12 bar olabileceği belirtilmektedir. Türkiye Yangın Yönetmeliği nde tanımlanan yangın dolaplarında kullanılan hortumların ucundaki tipik nozul çapları küçük olduğundan, bu çaptaki nozullarla yönetmelikte istenen debi değerini sağlamak mümkün görünmemektedir. Yangın dolabı, itfaiye su alma ağzı, itfaiye su verme ağzı ve hidrantlar için uluslararası standartlarda verilen bilgiler de dikkate alınarak ülkemizde uygulanabilecek pratik montaj yükseklikleri önerilmiştir.