PNOMATİK SİSTEMLER MODÜLÜ

Transkript

1 HAZIRLAYAN :MUSTAFA AYDIN PNOMATİK SİSTEMLER MODÜLÜ PNOMATİK TANIMI Pnömatik için birçok 'tanım olmasına rağmen herkes tarafından kabul görmüş bir tanımlama yoktur. Pnömatik kelime olarak eski Yunancada rüzgar anlamına gelen "Pnöma" kelimesinden türetilmiştir. Basınçlı havanın davranışını ve özelliklerini inceleyen bilim dalıdır. Havanın atmosferde sınırsız olması ve güç iletimindeki avantajları pnömatiğin endüstrideki uygulama alanlarını genişletmektedir. Gerçek anlamda Endüstriyel Pnömatik uygulamaları 1950 yıllından sonra başlamıştır. Pnömatik endüstriye çok hızlı bir şekil değişmiş ve endüstrinin, hemen hemen bütün sahalarında kullanılmaktadır. seri üretimlerde modernleşme ve otomasyona kuvvetle ihtiyaç duyulmasıyla olmuştur.ilk etapta demir yollarında, otomobillerde ve madencilikte kullanılan basınçlı hava, endüstriyel alanlarda hızla yaygınlaşmıştır. Son yıllarda kontrol devrelerinde, robot endüstrisinde, dişçilik ekipmanlarında, cerrahi ekipmanlarda ve birçok kuvvet gerektiren endüstriyel işlemlerde kullanılmaktadır. Pnömatiğin endüstride uygulandığı bazı alanlar şunlardır: 1) Otomasyon sistemlerinde 2) Robot teknolojisinde 3) Elektronik sanayinde 4) Madencilik sanayinde 5) Gıda ve ilaç sanayinde 6) Kimya sanayinde 7) Tekstil sanayinde 8) Boya, vernik işlemlerinde 9) Nükleer santrallerin kontrolünde 10) Taşımacılık ( transport ) işlemlerinde 11) Otomatik dolum ünitelerinde Pnömatik Sistemin avantajları: 1. Pnömatik enerjinin kaynağı olan hava, atmosferden sınırsız olarak elde edilebilir. 2. Basınçlı hava uzak mesafelere taşınabilir. 3. Basınçlı hava ısı değişmelerine karşı duyarlı değildir, ateş alma tehlikesi yoktur. 4. Hava temizdir, meydana gelecek sızıntılar çevreyi kirletmez ve pislik yapmaz. 5. Devre elamanları ucuz ve basittir. 6. Yüksek hız elde edilebilmektedir. Piston hızı ( 1 m/s 2 m/s ) değerlerine erişebilir. 7. Aşırı yüklenmelere karşı emniyetlidir. 8. Hız ve üretilen kuvvet değişik değerlere ayarlanabilir.

2 Pnömatik Sistemin dezavantajları: 1. Havanın sıkıştırılabilir olması nedeniyle pnömatik sistemde pistonun hızını her zaman istenilen düzeyde tutmak mümkün olamaz. 2. Uygun şekilde yağlayıcı ve filtre kullanılmadığı zaman sürtünme artar ve hareket güçleşir. 3. Havanın içine karışmış olan nem yağlama işlemi yeterli olmadığı zaman paslanmaya yol açabilir. 4. Hava sıkışabilir olduğu için büyük kuvvetler elde edilememektedir. 5. Görevini tamamlayan hava egzoz hattından atmosfere atıldığı için sürekli hava sarfiyatı olur, bu durum maliyeti artırır. KOMPRESÖR TANIMI Hacim genişletmek suretiyle oluşturdukları vakum yardımı ile atmosferden havayı emer, emilen bu havanın hacmini daraltarak basıncını arttırırlar. Kompresör seçiminde tesisin hava ihtiyacının belirlenmesi (kapasite tayini) seçimi etkileyen önemli bir etkendir. İhtiyaçtan daha düşük kapasiteli bir kompresör seçimi, üretim verimini düşürdüğü gibi kompresörün sürekli devreye girip çıkması nedeniyle ömrünü de etkiler. İhtiyacın çok üzerindeki bir kompresör seçimi ise yatırım ve işletme maliyetini arttırır. KOMPRESÖR ÇEŞİTLERİ Günümüz şartlarında piyasada en çok kullanılan kompresör çeşitleri şunlardır. VİDALI KOMPRESÖRLER İki adet rotor milinin birbiri üzerinde dönmeleri sureti ile havayı sıkıştıran pozitif deplasmanlı kompresör çeşididir. Rotorlar sonsuz dişli şeklindedir. Bir rotor dişi diğer rotor ise erkek rotordur. Erkek rotor dışı rotoru döndürerek havayı ileri doğru iter ve çıkış noktasında havayı sıkıştırırlar. Sıkıştırılan hava ısınır ve bu ısı vidalı kompresörlerde rotorlar üzerine enjekte edilen yağ tarafından radyatöre taşınır. Radyatörden geçen hava yağı soğutarak kompresör ısısının aynı

3 kalmasını sağlar. Vidalı kompresörler çalışma sesinin en az düzeyde tutulması için bir KAPORTA içinde imal edilmişlerdir. PİSTONLU KOMPRESÖRLER Eğer istenen basınç 7 bar ise, genellikle ilk kademede hava 3 bar a kadar sıkıştırılır. Bundan sonra hava bir miktar soğutulur. Sonra ikinci kademe silindirine gönderilir ve burada 7 bar a kadar sıkıştırılır. Tek kademe kompresöre göre verim oldukça yüksektir.

4 HAVANIN TEMİZLENMESİ Kompresör ile atmosferden emilen hava kirlidir. Kirliliğin sebebi atmosferden emilen havadaki toz, kir ve nem olabileceği gibi, kompresörden de kaynaklanan yağ ve metal parçacıkları olabilir. Hava içindeki bu yabancı maddeleri ayrıştıran elemanlara filtre adı verilir. Hava emme girişine konulan filtreler havanın içindeki toz, nem ve diğer zararlı atıkların bir kısmı temizlenir. Emiş filtreleri kuru ve ıslak tip emiş filtreleri olmak üzere iki çeşittir. KURU TİP EMİŞ FİLTRELERİ Tel yumağı, elek, delikli plastik veya metal gövde içine yerleştirilen pamuklu, keçe, sünger elemanlı filtrelerdir. Filtrelerin belirli aralıklarla temizlenmesi gerekir. ISLAK TİP EMİŞ FİLTRELERİ Metal elemanlı filtrelerdir. Hava, emiş kanalından sıvı içerisine akar. Sıvının içinde üzerindeki bir kısım kirleri bırakır. Sıvı çıkışında filtre elemanına girerek biraz daha temizlenir.

5 PNOMATİK SİSTEMDE KULLANILAN BAĞLANTI ELEMANLARI BORU VE HORTUMLAR Pnomatik sistemlerde hareketli devre elemanlarını birbirlerine bağlamak amacı ile kullanılır. Hortumların yüksek esneme kabiliyetleri olduğu için, sistem basıncının sık sık değiştiği, titreşimli durumlarda kullanılır. Piyasa da en çok kullanılan pnomatik hortumlar şunlardır. -Poliüretan Hortum - Polyamid Hortum -Polyetilen Hortum -Teflon Hortum -Silikon Hortum -PVC Milimetrik Şeffaf Hortum PNOMATİK REKORLAR Pnomatik rakorlar boru, hortum gibi bağlantı elemanlarını birbirine ve diğer elemanlara(pompa, valf, silindir, motor v.b.) bağlamak için kullanılan devre elemanıdır. Rakorlar genellikle vida ve geçmeli olurlar. i. VİDALI REKORLAR Bu tip rekorlarda ise bağlantı için hortumun takılıp vidalı somunun elle sıkılması yeterlidir.

6 ii. OTOMATİK REKORLAR Bu tip rekorlarda bağlantı için hortumun takılıp kilitleme halkasının öne doğru çekilmesi yeterlidir. HAVANIN KURUTULMASI Atmosfer havası, sıcaklıkla artan miktarda nem içerir. Nemli hava'nın kompresör tarafından emilmesi ise, hava içinde bulunan nemin ve hattı ve oradan da pnömatik cihazlarla gitmesi demektir.nemin basınçlı hava tesisatında yoğuşmasının olası sonuçları,hava hatları ile pnömatik cihazlarla korozyon ve emilen havadaki toz ile kompresörden gelen yağın nemle birlikte macun hale gelmesidir. Bu macun, kesit daralmalarına ve buna bağlı olarak basınçlı hava hatlarında dirence neden olabilecektir. Ayrıca, pnömatik devrelerde tıkanmalarına yol açarak, cihazların çalışmalarını olumsuz etkileyebilecektir. Basınçlı hava hatları ve pnömatik cihazlarla oluşabilecek sorunların başlıcaları ise kontrol sistemlerinin doğru ve beklenen hızda çalışmalarının bir sonucu olarak ürün hatalarının artması ve hava hataları ile pnömatik cihazlarda bakım giderlerinin artması olacaktır. Bu nedenle, kompresörden çıkan basınçlı havanın kurutulması gerekir. Günümüz şartlarında piyasada en çok kullanılan kurutucular şunlardır. ADSORPSİYONLU (SİLİKAJELLİ / KİMYASAL) KURUTUCULAR Desiccant adı verilen kimyasal boncuklar/tanecikler basınçlı hava içindeki su buharını yüzeylerinde toplayarak (adsorbe ederek yani yüzeyinde yapıştırarak/tutarak) basınçlı havadan ayırır. Silica gel aktifleştirilmiş alümina (alüminyum oksit) ve moleküler elek/süzgeç en yaygın kullanılan desiccant'lardır. (Basınçlı hava kurutucularında silika jel veya alümina tercih edilir.)

7 GAZLI TİP SOĞUTUCULU KURUTUCULAR Mekanik soğutma çevrimiyle (ekovat/kompresör, evaporatör ve kondenserden oluşan soğutma sistemiyle) basınçlı havayı soğutarak içindeki suyun ve yağ buharının yoğuşmasını sağlar. Yoğuşum toplandığı kaptan (kurutucu çıkışında) periyodik olarak (otomatik) tahliye edilir. Gazlı tip basınçlı hava kurutucularımızı piyasadaki benzer ürünlerden ayıran en önemli özellikleri; sorunsuz çalışmaları ve çok düşük enerji tüketimiyle kullanıcıya tasarruf sağlamalarıdır. ŞARTLANDIRICI (HAVA HAZIRLAYICI) ELEMANLARININ TANITILMASI Kullanma yerine gelen hava filtre, basınç regülatörü ve yağlayıcıdan oluşan bir şartlandırıcı (hava hazırlayıcı) takımından geçerek nihai özelliklerini kazanır. Bir hava hazırlayıcı eleman kısaca FRY (Filtre, Regülatör, Yağlayıcı nın baş harfleri) olarak da isimlendirilebilir.

8 FİLTRE Pnömatik sistemlerin birçoğunda kompresör çıkışından sonra filtre kullanılır. Fakat havanın kullanım yerine kadar taşınması sırasında basınçlı hava kirlenebilir. Filtre, havanın kullanılmadan önce hassas bir biçimde filtrelenmesi amacıyla kullanılır. Filtreler katı partiküllerin yanı sıra su tutma görevi de görür. Filtrenin su tutma görevi görebilmesi için havanın filtre kabı içine girmesi sırasında havaya dönme etkisi kazandırılır. Dönerek kap içine giren hava, kabın çeperlerine çarpar ve bünyesindeki nemi bırakır. Filtre kabının alt tarafında toplanan birikinti belirli aralıklarla boşaltılmalıdır. Boşaltma işlemi elle ya da otomatik olarak yapılır. Filtreler kirlendiğinde çıkış basıncı düşer. Filtre elemanını değiştirmek için giriş havası kapatılır. Filtre kabı çıkartılarak filtre elemanı sökülür ve temizlenir ya da yenisi ile değiştirilir. BASINÇ AYARLAYICI Hava ihtiyacının zaman zaman artması ve azalması çalışma basıncının düşmesine neden olur. Kullanıcıların değişik basınç aralığında çalışması sonucu kuvvet kayıpları gibi istenmeyen durumlar ortaya çıkar. Kullanıcılara düzenli basınçta hava göndermek ve kullanım yerindeki çalışma basıncını sınırlamak amacıyla basınç ayarlayıcı adı verilen devre elemanı kullanılır. Basınç ayarlayıcı yalnız başına kullanılabileceği gibi yer kaplamaması için filtrelerle birlikte de kullanılır. Basınç ayarlayıcı içine P1 basıncında giren hava, çıkış tarafında P2 basıncına düşürülür. Çıkış havasının basıncı ayarlanan değere geldiğinde basınç ayarlayıcı hava geçişini kapatır; böylece çıkış tarafında hava basıncının artışı önlenir. Çıkış

9 tarafındaki basınç ayarlanan değerin altına düştüğünde basınç ayarlayıcı tekrar açılır. Ayarlayıcı üzerinde bulunan manometre çıkış basıncını gösterir. Çıkış basıncı bir ayar vidası yardımıyla ayarlanır. Ayar vidası (+) yönde çevrildiğinde çıkış basıncı artar, (-) yönde çevrildiğinde çıkış basıncı azalır. YAĞLAYICI Sürtünme kuvvetini azaltmak, devre elemanlarının paslanmasını önlemek ve sızıntıları engellemek amacıyla pnömatik sistemlerin yağlanması gerekir. Endüstriyel alanlarda bazı uygulamalarda yağlama işlemi yapılmayabilir. Pnömatik sistemlerde yağlama işlemi, hava içine yağ damlatılarak gerçekleştirilir. Hava içine yağ karıştıran cihazlara yağlayıcı adı verilir. Yağlayıcı içinde bir noktada hava geçiş kesiti daraltılır. Hava bu kesite geldiğinde basıncı düşerken hızında artış meydana gelir. Giriş havası belirli bir basınçla yağlayıcı içine girer (P2). Hava yağlayıcı içinde dar bir kesitten geçmeye zorlanır. Bu sırada hız artarken basınç azalır (P3). Yağ üzerine P2 basıncı etki ederken yağın havaya karıştığı noktada ise P3 basıncı vardır. Bu basınç farkından dolayı yağ kanal içinde yukarı doğru hareket eder ve damlacıklar halinde yağa karışır.

10 Yağlama işleminin kalitesi hava içerisine karışan yağ damlacıklarının büyüklüğünebağlıdır. İyi bir yağlayıcı düşük debilerde de yağlama işlemi yapabilmelidir. Yağın damlama miktarı yağlama seviyesini belirler. Damlama miktarı bir ayar vidası yardımıyla ayarlanır. Damlama miktarı üreticinin tavsiyesine uygun olmalıdır. BASINÇLI HAVANIN HAZIRLANMASI Pnomatik sistemlerde kullanılan basınçlı hava kompresörler tarafından karşılanır. Basınçlı hava üretimi genellikle merkezi bir basınç kaynağından sağlanır ve sisteme boru ya da hortumlarla iletilir. Böylece her kullanıcı için ayrı bir basınç kaynağı kullanmaya gerek kalmaz. Yer değiştiren makine ya da el aletleri için seyyar kompresörlerden yararlanılır. Kompresör seçiminde tesisin hava ihtiyacının belirlenmesi (kapasite tayini) seçimi etkileyen önemli bir etkendir. İhtiyaçtan daha düşük kapasiteli bir kompresör seçimi, üretim verimini düşürdüğü gibi kompresörün sürekli devreye girip çıkması nedeniyle ömrünü de etkiler. İhtiyacın çok üzerindeki bir kompresör seçimi ise yatırım ve işletme maliyetini arttırır. BASINÇLI HAVANIN DAĞITILMASI VE ŞARTLANDIRILMASI Sistem verimliliği bakımından pnomatik sistemlerde üretilen basınçlı havanın, kayıpları en aza indirecek şekilde dağıtılması önemlidir. Mevcut sistemin ihtiyaçları belirlenirken ilerideki büyüme miktarı da göz önünde tutulmalıdır. Sistem daha başta ileriye dönük olarak kurulmalıdır. Basınçlı hava dağıtım şebekesinde oluşabilecek kaçaklar baştan göz önünde tutulmalıdır. Aksi halde ileride yapılacak bakım masrafları ve ilave edilecek sistemler daha büyük maliyetleri ortaya çıkarabilir.

11 Tankta depolanan havanın içinde zamanla su buharı ile beraber su birikmesi meydana gelecektir. Biriken su, tankın alt bölümünde toplanmasıyla ve kısa aralıklarla tankın alt kısımında bulunan su boşaltma vanasının açılması ile tankdan dışarı alınması gerekir. Şekilde gösterilmiştir. Tankda depolanan havanın basıncının kontrolü gereklidir. Aksi halde artan basınç güvenlik tehlikesi meydana getirecektir. Bu artan basınç tehlikesini önlemek için tankın üstüne Basınç ayar göstergesi konmuş ve basınç değeri istenen değerden yüksek olması durumunda tahliye emniyet valfi açılarak yüksek olan basınç değeri normale düşürülmesi sağlanmıştır. Basınçlı hava depoları yatay veya düşey olabilir. Hava çıkışı daima deponun üst seviyesinde olmalıdır. Böylece depo içerisinde yoğunlaşan suyun devreye karışması önlenmiş olur.

12 Basınçlı hava her iki yönden de sisteme gidebilir. Basınçlı hava işletmenin her bölgesinde kullanılıyorsa başlangıçta oluşturulan halka enine bağlantılarla tekrar halkalara ayrılır. VALFLER Havanın akışını durduran veya başlatan, akışın yönünü değiştiren, debi ve basınç değerlerini ayarlamaya yarayan devre elemanlarına valf adı verilir. Valfler genel olarak kontrol ettiği yere göre isimlendirilerek 3 grupta incelenebilir. 1- YÖN KONTROL VALFLERİ: Hava geçişini sağlayan, havanın akış yönünü belirleyen, işlem sonucunda havanın atmosfere bırakılmasını sağlayan devre elemanına yön kontrol valfleri denir. YÖN KONTROL VALFLERİNİN ADLANDIRILMASI: Yön Kontrol Valflerinin adlandırılmalarında sayılar kullanılır. 3/2, 5/2 gibi. Bu tanımlamada kullanılan ilk rakam valfin yol sayısını, ikinci rakam ise valfin konum sayısını belirtir. Tanımlamada ki;

13 Yol: Herhangi bir iş yapma durumunda havanın gittiği veya gidebileceği yol sayısıdır.bir valfte bulunan bağlantı deliği sayısı da yol sayısına eşittir. Giriş, çıkış ve egzoz kapılar valfin yol sayısını belirler. Konum: Valfin iş yaptığı her bir durum o valfin konum sayısını oluşturur. Basınçlı hava yön kontrol valfına girer. Çıkış bir alıcıya bağlıdır. Bu birinci konumdur. Aynı basınçlı hava ile aynı alıcı ters yönde çalıştırmak için valfin yönü değiştirilir. Buda ikinci konumdur /2 valf 2/2 valf 4/2 valf 5/2 valf 5/3 valf a) 2/2 YÖN KONTROL VALFİ Genellikle açma-kapama valfi olarak kullanılır. Normalde açık veya normalde kapalı olarak iki çeşidi de kullanılmaktadır. Normalde açık valflerde basınçlı hava valften geçerek alıcıya gider. Kumanda butonuna basıldığı zaman valfler kapanır ve basınçlı hava valften geçmez. Normalde kapalı valflerde ise butona basıldığı zaman valf açılır yani basınçlı havanın geçiş yolu açılır ve hava alıcıya gider. Normalde kapalı valflerde butona basılmadığı müddetçe basınçlı hava geçemez. b) 3/2 YÖN KONTROL VALFLERİ Bu tür valfler genellikle tek etkili silindirlerin çalıştırılmasında ve bazı pnömatik devre elemanlarına istenilen zamanlarda basınçlı hava sinyali gönderileceği durumlarda kullanılırlar. Çok çeşitli yapım biçimi ve kumanda biçimine sahip olanları vardır. Bilyalı ve diskli yapılanları daha sade ve kullanışlıdır. Elektro-manyetik kontrollü 3/2 yön kontrol valfleride endüstriyel alanlarda çokça kullanma alanı bulmuştur. Normalde açık ve normalde kapalı olarak iki çeşidi de çokça kullanılmaktadır.

14 c) 5/2 YÖN KONTROL VALFLERİ Pnömatik sistemlerde çift etkili silindirlerin çalıştırılmasında ve bazı komple devrelerde kullanılırlar. BASINÇLI HAVANIN GEÇİŞ DURUMUNA GÖRE YÖN KONTROL VALFLERİ NORMALDE AÇIK VALFLER: Kompresörden gelen basınçlı hava valfe girip çıkış deliğinden çıkıp doğruca sisteme gidiyorsa böyle valflere normalde açık valf denir. Başka bir deyişle hiçbir operasyon yapılmadan basınçlı havaya geçit veren valflere normalde açık valf denir. Şekilde normalde açık bir valf kesiti ve sembol resmi görülmektedir /2 normalde açık butonlu yaylı valf 5/2 normalde açık makaralı yaylı valf

15 NORMALDE KAPALI VALFLER: Kompresörden gelen basınçlı hava valfe girdiği halde çıkış deliğinden çıkmıyorsa böyle valflere normalde kapalı valf denir. Başka bir deyişle valfe giren basınçlı havanın çıkış deliğinden çıkması için valf butonuna basmak gerekiyorsa böyle valflere normalde kapalı valf denir. Şekil-22 de normalde kapalı bir valfin kesit ve sembol resmi görülmektedir /2 normalde kapalı butonlu yaylı valf 5/2 normalde kapalı makaralı yaylı valf YÖN KONTROL VALFLERİNİN KUMANDA METOTLARI Pnömatik sistemlerde basınçlı havanın yönünü kontrol eden ve istediğimiz yere gönderilmesini sağlayan elemanlar yön kontrol valflerdir. Yön kontrol valfleri imal edilirken konum değiştirmelerini sağlayacak kumanda veya kontrol sistemleri ile yapılmışlardır. Valfin adı söylenirken valfin kumanda metoduyla söylenir. Butonlu, pedallı, elektromanyetik kumandalı, basınçlı hava kumandalı gibi. Bu nedenle valfleri kumanda ediliş metotlarına göre şöyle sıralayabiliriz: İNSAN GÜCÜ İLE KUMANDA EDİLEN YÖN KONTROL VALFLERİ: Bu valfler insanlar tarafından kumanda edilir. Kumanda şekli el veya ayak ile olduğundan valflerde buna uygun olarak imal edilirler. Şekil de doğrudan insanlar tarafından kumanda edilen valflerin kumanda metotlarının sembol resimleri görülmektedir

16

17 MEKANİK OLARAK KUMANDA EDİLEN YÖN KONTROL VALFLERİ: Bu valflere doğrudan insan tarafından değil, bazı mekanik vasıtalar veya mekanizmalar tarafından kumanda edilirler. Şekil de valflerdeki mekanik kumanda metotları görülmektedir /2 PİMLİ YAYLI VALF 2 3/2 MAKARALI, YAYLI VALF /2 MAFSALLI YAYLI VALF

18 VALFLERİN BASINÇLI HAVA İLE KUMANDA EDİLMESİ: Yön kontrol valflerinin kumandası ( konum değiştirmesi ) sistemden alınan veya herhangi bir sinyal gönderici valften gelen basınçlı hava ile yapılabilir. Bir pnömatik devrede basınçlı hava ile kontrol veya kumanda edilebilen yön kontrol valfleri kullanarak devrenin otomatik olarak çalışması sağlanabilir. Şekil de basınçlı hava ile kumanda metotları görülmektedir. VALFLERİN ELEKTROMANYETİK SİNYALLERLE KUMANDA EDİLMESİ: Teknolojik gelişmeler hidrolik ve pnömatik sistemlerde kullanılan valflerin elektrik enerjisi ile kumanda edilmesini sağlamıştır. Valfe gönderilen düşük voltajlı elektrik enerjisi valfteki bobin vasıtasıyla manyetik alan mydana gelmektedir. Meydana gelen manyetik alan valf sürgü kolunu iterek veya çekerek valfın konum değiştirmesini sağlamaktadır.

19 YAPILIŞ BİÇİMLERİNE GÖRE YÖN KONTROL VALFLERİ Yön kontrol valfleri konstrüksiyon olarak iki türde imal edilir: 1-OTURMALI TİP VALFLER a) Bilyalı Oturmalı Tip Valf: P hattından gelen basınçlı hava A hattına geçemez. Valfin uyarı pimine basıldığında, bilya aşağı itilir, P ile A nın irtibatı sağlanır. Pim basılı olduğu sürece P hattı A hattına açık kalır. Pimdeki uyarı ortadan kalkınca, bilya altındaki yay nedeniyle tekrar geçiş kesitini kapatır.

20 b) DİSK OTURMALI VALF: Geçiş kesiti bir disk üzerine yerleştirilmiş sızdırmazlık elemanı ile sağlanmaktadır. İlk anda pim üzerinde uyarı bir yokken, P hattı A hattına açıktır. Yani valf normalde açık bir valftir. Pime basıldığında diskin altındaki sızdırmazlık elemanı bu defa alt kısma oturur ve P basınç hattı kapanır, A daki hava pimin yanındaki boşluktan tahliye olur. Pim üzerindeki uyarı kalkınca valf tekrar normal konumuna döner. Şekilde ise normalde kapalı disk oturmalı 3/2 valf kesiti görülmektedir. 2-SÜRGÜLÜ TİP VALF: Bu tip valflerde bir kumanda pistonu ( sürgü) vasıtasıyla hatların her biri ile bağlantısı sağlanır. Sürgü üzerindeki boğumlara yerleştirilmiş O halkalar vasıtasıyla sızdırmazlık gerçekleşir. Bazen valf gövdesi içersine bronz bir burç geçirilerek O halkaların bu eleman içinde hareketi sağlanır. Böylece hem iyi bir sızdırmazlık sağlanır hem de sürgüyü hareket ettirecek kuvvet ihtiyacı küçülmüş olur. Aşağıdaki şekilde 5/2 çift hava uyarılı sürgülü tip bir valfin çalışma prensibi görülmektedir.

21 3-CEK VALF Akışın geçmesine bir yönde müsaade edip diğer yönde etmeyen valftir. 4-AKIŞ KONTROL VALFLERİ HIZ AYAR VALFİ Alıcıların hızlarını ayarlamak için debinin değiştirilmesi gerekir. Hava debisinin değiştirilmesi amacıyla kullanılan valflere akış kontrol valfi denir. Akış kontrol valfi üzerinde bulunan bir ayar vidası akış kesitinin değiştirilmesi görevini görür. Bu valf sayesinde iş elemanın hızı kontrol edilebilir olmuştur.bünyesinde bir çek valf bulunduğu için tek yönde geçiş kesitini daraltarak, çalışma elemanının hızını denetleyen elemandır. 60% HIZ AZALTMA VALFİ Bu valf tek etkili ve çift etkili silindirlerde strokun herhangi bir noktasında hız ayarı yapılmak istendiği zaman kullanılır. Çift etkili silindirde bazen büyük kütlelere kumanda edildiğinde yastıklama amacıyla kullanılabilir. Bunun için piston koluna yerleştirilmiş bir kam mekanizması valfin makarasına basar ve bu da gövdesine konik bir form verilmiş olan ayar sürgüsünü aşağı doğru iter. Böylece istenen hız ayarı yapılmış olur. Kamın makaraya basma boyu veya makaranın sürgüye basma boyu değiştirilerek ayar yapma imkânı elde edilir. Valf bünyesindeki cek valf sayesinde ancak bir yönde hız ayarı yapılabilir.

22 ÇABUK EGZOZ VALFİ Silindirlerde hız arttırmak amacıyla kullanılır. Bazı uygulamalarda silindirin geri dönüşünde bir iş yapılmaz ve bu ölü zamanın kısaltılması istenir. Çabuk egzoz valfi silindire çok yakına bir yere monte edilir. Böylelikle silindirdeki hava yön denetim valfi üzerinden değil de çabuk egzoz valfi üzerinden tahliye olur. VEYA VALFİ Veya mantık valfı, devrelerde iki basınçlı hava girişinin herhangi birinin giriş olduğunda, çıkış veren valflara denir. Bu valf de, mantık sistemine göre çalışır. İki girişten birine hava verilirse, gelen havayı çıkışa verir. Bir silindir için kumanda valfının, birden fazla noktadan kumanda edileceği zaman kullanılır.

23 VE VALFİ Bu mantık valfinin de üç hava bağlantı deliği vardır. X, Y giriş, A ise çıkış deliğidir. Ancak A hattından hava çıkışı alabilmek için X ve Y hattından aynı anda hava girişi olmalıdır. Eğer sadece X de hava varsa valfin içindeki hareketli eleman X ile A nın irtibatını kestiği için A hattından çıkış alınamayacaktır. Bu esnada Y den de hava verilecek olursa ancak A hattından çıkış elde edilecektir. Aynı durum Y hattı için de söz konusudur. ZAMAN RÖLESİ Zaman geciktirme valfinin üç bağlantı ucu vardır. 12 numaralı uca basınçlı hava uygulanır. Ayarlanmış olan basınca ula şılınca valf konum değiştirir ve 1 nolu uçtan 2 nolu uca hava akışı meydana gelir. Basınçlı hava kesilince valf tekrar konum değiştirir ve hava akı şı kesilir. Değiştirilebilir bir parametresi vardır. Ayar süre olarak değil yüzde olarak yapılır. Normalde kapalı zaman geciktirme valfi Normalde açık zaman geciktirme valfi BASINÇ FARKI ŞALTERİ Basınç farkı şalteri, basınç şalteri (P1 bağlantısı), vakum şalteri (P2 bağlantısı) ve Basınç farkı şalteri (P1- P2) olarak kullanılır. P1-P2 basınç farkı ayarlanmış basınç değerinin üstünde olduğu zaman, pnömatik-elektrik çevirici kumanda edilir.

24 PNOMATİK SİLİNDİRLER Basınçlı hava enerjisini mekanik enerjiye çevirerek doğrusal itme veya çekme hareketi elde edilir. Özel durumlar dışında m/s arasındaki yüksek hızlarda çalışırlar.1 mm ile 2000 mm arasında strok, 5000 kg a kadar kuvvetler elde edilebilir. Silindirler, aşağıdaki işlerde kulanılırlar. Bir pnomatik silindir ön ve arka kapak, silindir borusu, piston kolu ve sızdırmazlık elemanlarından meydana gelir. Yüklerin kaldırılması Yüklerin taşınmasında Yüklerin itilmesi TEK ETKİLİ SİLİNDİR Tek etkili silindirler, sadece bir yönde iş yapabilirler. Diğer yöndeki hareket bir yay kuvveti, piston kolunun kendi ağırlığı veya dış kuvvetlerle gerçekleşir.strok boyları genelde kısadır. Bu sebeple 100 mm den uzun stroklarda pek kullanılmaz. Yaya karşı iş yapıldığı için %20 bir enerji kaybı vardır. Tek etkili silindirler: Sıkıştırma Kaldırma Gerdirme uygulamalarında kullanılır. ÇİFT ETKİLİ SİLİNDİRLER Çift etkili silindir iki yönde de iş yapabilir. Yani basınçlı havanın etki edebileceği iki yüzey mevcuttur. Strok boyları tek etkili silindirden daha fazladır. Basınçlı havanın etki ettiği iki farklı yüzey vardır. Dolayısıyla çift etkili silindirlerde çıkış ve giriş hareketinde iki farklı hız ve kuvvet elde edilir. Basınçlı hava pistona iki taraftan etki eder. Pistonun ileri gidişi ve geri gelişi basınçlı hava yardımıyla sağlanır. F=0 TANDEM SİLİNDİRLER Böyle bir silindirde aynı gövde içinde birbirine bağlı iki adet çift etkili silindir mevcuttur. Her iki silindirin piston kolu taraflarına aynı anda hava verilir. Böylece basınçlı havanın etkime yüzeyi yaklaşık

25 iki katına çıkmış olur. Böylece piston kolundaki kuvvet de artmış olur. Bu silindirler piston çapının büyük ve montaja imkan vermediği hallerde kullanılır. YASTIKLI TİP SİLİNDİRLER Ağır kütleler silindir tarafından hareket ettirilecekse bir darbe veya hasar meydana gelmemesi için strok sonunda bir yastıklama yapılır. Strok sonuna yaklaşmadan önce bir yastıklama keçesi havanın serbestçe tahliye olduğu deliği kapatır. Bu durumda hava sadece çok küçük ve genellikle ayarlanabilen bir delikten tahliye olur. Çabuk boşalamayan hava kütlesi piston ile silindir kapağı arasına sıkışır. Geri dönüşte hava bir cek valften geçerek yoluna devam eder. Yastıklama bir yönde veya iki yönde yapılabilir. ÇİFT MİLLİ SİLİNDİR Bu silindirde her iki tarafa da yataklanmış piston kolu mevcuttur. Bunun sayesinde meydana gelebilecek yanal yükler karşılanmış olur. İki tarafta da yüzeyler aynı olduğu için elde edilen kuvvetler ve hızlar birbirine eşittir.. DÖNER SİLİNDİR

26 Çift etkili silindirin bu çeşidinde piston kolu uç kısmında dişli bir profile sahiptir. Böylece piston kolu bir dişli çarkı tahrik eder ve her iki yönde doğrusal hareket dairesel harekete çevrilmiş olur.(sağa ve sola) Dönme hareketinin açısal değeri için genellikle kullanılan açılar 45, 90, 180, 270, 720 dir. Bu silindirler boruların bükülmesinde, iş parçalarının çevrilmesinde, klima cihazlarının kumandasında ve valflerin kumandasında kullanılır.