Gürcan GÜLERYÜZ Uludağ Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Ekoloji Anabilim Dalı16059 Görükle, Nilüfer, Bursa

Transkript

1 Gürcan GÜLERYÜZ Uludağ Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Ekoloji Anabilim Dalı16059 Görükle, Nilüfer, Bursa *Bu sunu, F. Selcen SAKAR ın yüksek lisans tezinden (Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bursa) alınan bir kısım veriler ile hazırlamıģ olup, daha geniģ verileri içeren bildiri 19. Ulusal Byoloji Kongresi (2008, Trabzon) de sunulmuģtur. Ayrıca daha geniģ olarak Sakar FS, Arslan H, Kırmızı S, Güleryüz G (2010). Nitrate Reductase Activity (NRA) in Asphodelus aestivus Brot. (Liliaceae): distribution among organs, seasonal variation and differences among populations. Flora 205(8): doi: /j.flora baģlığı altında yayınlanmıģtır.

2 Akdeniz bölgesinde, çiriģ otu gibi yumrulu bitkiler, aģırı otlatılma ve yangın ile bozulmuģ bölgelerin egemen yaģam formlarını oluģturmaktadır. Asphodelus aestivus (ÇiriĢ otu) özellikle tarım alanları arasındaki bayırlık alanlarda, yol kenarları boyunca çayır ve otlak alanların kalkerli topraklarında geniģ olarak yayılmaktadır. Asfodel çöller olarak anılan bu ekosistemler Akdeniz bitki coğrafyası bölgesinde son bozulma aģamasıyla karakterizedir (Ayyad ve Hilmy, 1974; Le Houerou, 1981). Bu bölgelerde A. aestivus türünün yayılma ve egemenlik kabiliyeti, onun sadece Akdeniz iklimi özelliklerini değil, aynı zamanda bu habitatlardaki en yaygın bozulmalara direnç anlamındaki kapasitesini yansıtmaktadır (Pantis ve Margaris, 1988).

3 Bu bölgelerde A. aestivus türünün yayılma ve egemenlik kabiliyeti, onun sadece Akdeniz iklimi özelliklerini değil, aynı zamanda bu habitatlardaki en yaygın bozulmalara direnç anlamındaki kapasitesini yansıtmaktadır (Pantis ve Margaris, 1988). Melzer ve ark (1984) bozulmuģ alan sahalarının toprağında nitratın egemen olduğunu ve bu nedenle bu tür alanlara yerleģen bitkilerin geliģimlerinde de belirleyici olduğunu bildirmiģlerdir. Toprakta azot alınabilirliği ve bitkilerin azot tüketimi ile ilgili yapılan araģtırmalarda topraktaki N mineralleģme oranı, bitkilerin organik azot ve nitrat içerikleri ile nitrat redüktaz aktivitesi ekolojik parametre olarak kullanılmaktadır (Melzer ve ark 1984; Güleryüz ve Arslan, 1999; Olsson ve Falkengren-Grerup, 2003; Arslan ve Güleryüz, 2005).

4 Bu çalıģmada, Akdeniz bölgelerindeki son bozulma aģamasını karakterize eden alanlarda yayılıģ gösteren A. aestivus türünün yayılıģ gösterdiği farklı alanlardaki populasyonlarında nitrat redüktaz aktivitesi (NRA) testi ile nitrat bağlama kapasitesini belirlemek amaçlanmıģtır

5 MATERYAL VE YÖNTEM Farklı bölgelerden dört farklı örneklik alan seçildi. Bu alanlar Nilüfer (Bursa) sınırları içersinde yer almaktadır: TaĢpınar I (Nilüfer, Bursa): TaĢpınar köyü yakınındaki bozulmuģ çalılık alan. Uluabat köyü: Çayırlık alan Bursa-Ġzmir Ģehirlerarası yol kenarı ve TaĢpınar II: TaĢpınar köylülerince hayvan gübresinin biriktirildiği çayırlık alan. Bitkilerin toprak altı kısmı kürekle tamamen çıkarıldı. Bitki örnekleri buz kutusunda (+4 C) en kısa sürede laboratuvara getirildi. Laboratuvara getirilen toprak örnekleri analizlere kadar buzdolabında (+4 C) saklandı. Bitki örnekleri hemen yaprak, gövde, çiçek ve kök yumruları Ģeklinde ayrılıp, önce çeģme suyu sonra saf su ile dikkatlice yıkandı. Bitki organlarında, Nitrat Redüktaz Aktivitesi belirlenmesi, inkübasyon ortamında nitratın Nitrat Redüktaz (NR) ile indirgenmesiyle oluģan nitritin (NO2) spektrofotometre ile ölçümüne dayanmakta olup, bir in vivo koģullarda yürütülen bir yöntemidir (Gebauer ve ark., 1984). Elde edilen NRA değerleri mmol NO2/kuru madde saat olarak hesaplandı. Tayin edilen NRA değerlerine göre örneklik alanlar arasındaki fark Bir-Yönlü Varyans (ANOVA) analizi ile test edildi ve örneklik alanlar arasındaki fark grupları Tukey HSD testi ile belirlendi. Ġstatistik testler Statastica 6.0 paket programı (StatSoft Inc, ) ile α;0.05 anlamlılık düzeyinde analiz edildi.

6 BULGULAR ve TARTIŞMA Bitki kısımlarının Nitrat redüktaz aktivitesine göre örneklik alanların karģılaģtırılması ġekil 1 de gösterilmiģtir. Tüm organlarda nitrat redüktaz aktivitesi saptanmıģ olmakla beraber en aktif organ yaprak olup, bu sonuç otsu türlerinkine benzemektedir. Ayrıca yapraklardaki aktiviteye göre örneklik alanlar arasındaki fark anlamlı bulunmuģ (P<0.05) olup gübre birikim alanı olan TaĢpınar II örneklik alanında daha yüksektir. Akdeniz iklimi özelliklerine uyum yanında aynı zamanda bu habitatlardaki en yaygın bozulmalara direnç anlamındaki kapasiteye sahip (Pantis ve Margaris, 1988) A. aestivus oldukça yüksek oranda [örneğin yaprak NRA değeri TaĢpınar köyü yakınındaki gübre dökülen alanda 1,64 ± 0,79 mmol NO 2 /kuru madde saat -1 ) değerlerde nitrat redüktaz aktivitesine de sahip olduğu ortaya konmuģtur. Bu onun habitat özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Zira, Güleryüz ve ark. (2008) Uludağ subalpin kuģakta bozulmuģ alanların toprağında yıllık mineral azot verimini Verbascum olympicum topluluğu için 96 kg/ha/yıl ve Rumex olympicus topluluğu için ise 188 kg/ha/yıl olarak hesaplamıģlar; araģtırmacılar daha önce yapılan araģtırma sonuçlarına dayanarak adı geçen topluklarda egemen olan V. olympicum (yaprak NRA 2,38 mmol NO 2 kuru madde saat -1, Güleryüz ve Arslan, 1999) ve R. olympicus (yaprak NRA 7,34 mmol NO 2 kuru madde saat -1, Arslan ve ark., 2001) türlerinin yüksek NRA değerleriyle toprakta üretilen net nitrat veriminin uyumlu olduğu sonucuna varmıģlardır.

7 ġekil 1. Farklı habitatlardaki populasyonlardan toplanan çiçekli bireylerin farklı organlarındaki NRA değerlerinin karģılaģtırılması (n=5) Bu çalıģma ile A. aestivus türünde en yüksek nitrat bağlama kapasitesi bakımından yaprakların daha etkin olduğu; Akdeniz bitki çoğrafyası bölgesinin son bozulma aģamasını oluģturan habitatların egemen türü olarak nitrat bağlama kapasitesiyle bozulmuģ alanların tekrar kazanılmasında nitrat bağlama kapasitesiyle türün önemli iģlevi olabileceği sonucuna varılmıģtır.

8 SABIRLA DĠNLEDĠĞĠNĠZ ĠÇĠN TEġEKKÜRLER

9 KAYNAKLAR Arslan H, Güleryüz G, Gökçeoğlu M (2001). A Comparative study on nitrate reductase activity (NRA) of some endemic plants from Uladağ National Park. Anadolu University Journal of Science and Technology 2:51-56 Arslan H, Güleryüz G. (2005). A study on nitrate reductase activity (NRA) of geophytes from Mediterranean environment. Flora 200: Ayyad M.A., Hilmy S.H The distribution of Asphodelus microcarpus and associated species on the western Mediterranean coast of Egypt. Ecology 55: Beevers L, Hageman RH. (1983). Uptake and reduction of nitrate: bacteria and higher plants. In: Läuchli A, Bieleski RL (Eds.), Inorganic Plant Nutrition. Spinger, Berlin, pp Gebauer G, Melzer A, Rehder H. (1984). Nitrate content and nitrate reductase activity in Rumex obtusifolius L. I.Differences in organs and diurnal changes. Oecologia 63: Güleryüz G, Arslan H. (1999). Nitrate reductase activity in Verbascum L. (Scrophulariacea) species from Eastern Mediterranean in dependence on altitude. Turkish Journal of Botany 23: Güleryüz G, Gökçeoğlu M Uludağ alpin bölgesi bazı bitki topluluklarında mineral azot oluģumu ve yıllık verim. Turkish Journal of Botany 18: Güleryüz G, Titrek E, Arslan H. (2008).Nitrogen Mineralization in the Ruderal Sub-Alpine Communities in Mount Uludag, Turkey. European Journal of Soil Biology 44: Le Houerou HN. (1981). Impact of man and his animals on Mediterranean vegetation. In: Di Castri F., Gooddall D.W., Specht R. (Eds.), Ecosystems of the World, Mediterranean type Shrublands, vol. II. Elsevier, Amsterdam, pp Melzer A, GebauerG, Rehder H. (1984). Nitrate content and nitrate reductase activity in Rumex obtusifolius. II. Responses to nitrate starvation and nitrogen fertilization. Oecologia (Berl.) 63: Olsson MO, Falkengren-Grerup U. (2003). Partitioning of nitrate uptake between trees and understory in oak forests Forest Ecology and Management 179: Pantis JD, Margaris NS Can systems dominated by asphodels be considered as semi-deserts? International Journal of Biometeorology 32:87 91