DENEY 3 DİYOT DOĞRULTUCU DEVRELERİ

Transkript

1 DENEY 3 DİYOT DOĞRULTUCU DEVRELERİ 31 DENEYİN AMACI Bu deneyde elektronik dc güç kaynaklarının ilk aşaması olan diyot doğrultucu devreleri test edilecektir Deneyin amacı; doğrultucu devrelerin (yarım ve tam dalga doğrultucunun) çalışma prensibinin kavranması ve doğrultucu çıkışındaki dalgalanmayı (ripple) azaltmak için kullanılan kondansatörün etkisinin incelenmesidir 32 TEORİK BİLGİ Radyo, Televizyon, Masaüstü Bilgisayar gibi birçok elektronik cihaz içerdikleri elektronik devrelerin çalışabilmesi için bir dc güç kaynağına gereksinim duyarlar DC güç kaynakları doğrultucu devreler kullanılarak dizayn edilebilirler Doğrultucu devreler alternatif akım (AC) sinyalini doğru akım (DC) sinyaline dönüştürebilen devrelerdir Doğrultucu devreler idealde ileri iletimdeyken kapalı bir anahtar gibi, ters iletimde ise açık anahtar gibi davranırlar Buna bağlı olarak AC akımı DC akıma dönüştürmede çok kullanışlı devrelerdir Temel olarak iki ana doğrultucu devre konfigürasyonu vardır: Yarım Dalga Doğrultucu Devre ve Tam Dalga Doğrultucu Devre 321 Yarım Dalga Doğrultucu Devre Yarım dalga doğrultucu devresi Şekil 31 (a) da gösterilmektedir Giriş sinyalinin pozitif yarım periyodunda, diyot ileri iletimde olacaktır Dolayısıyla çıkış gerilimi yalnızca AC giriş sinyalinin pozitif yarım periyodunda görünecektir Negatif yarım periyotta diyot ters iletimde olacağından açık anahtar gibi davranacağından üzerinden akım geçirmeyecek, dolayısıyla çıkış gerilimi sıfıra eşit olacaktır Yarım dalga doğrultucu devrede görülen giriş ve çıkış sinyali Şekil 31 (b) de görülmektedir Bu devrede diyotun ideal olduğu kabul edilirse, DC çıkış gerilimi; V s N 2 N 1 R V m V γ (a) (b) Şekil 31 Yarım Dalga Doğrultucu (a) devresi, (b) AC giriş sinyali ( ) ve çıkış sinyali ( ) OKÜ ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRONİK LABORATUVARI 41

2 322 Tam Dalga Doğrultucu Devre Çıkış geriliminin, giriş sinyalinin hem pozitif hem de negatif yarım periyodunda görüldüğü devreler Tam Dalga Doğrultucu devreler olarak isimlendirilirler Tam Dalga Doğrultucu devreler iki farklı şekilde oluşturulabilirler: Ortası Sıfırlanmış Doğrultucu ve Köprü Doğrultucu Ortası Sıfırlanmış Doğrultucu: Tam Dalga Ortası Sıfırlanmış Doğrultucu devre ve girişçıkış sinyallerinin dalga formları Şekil 32 de görülmektedir Trafonun sekonder sargısı, iki eşit giriş gerilimi ( ) elde edebilmek için orta noktasından topraklanmıştır Trafonun sekonder sargısının orta noktası topraklandığından dolayı devre iki yarım dalga doğrultucu devreye eşit olur D1 diyotu giriş gerilim sinyali pozitifte iken iletimde olurken D2 diyotu da giriş gerilim sinyalinin negatifte olduğu zaman iletimde olacaktır Buna bağlı olarak doğrultulan yük akımı her iki yarım periyotta da akacaktır ve çıkış gerilimi her iki yarım periyotta da giriş gerilimine eşit olacaktır V s R V m V γ Şekil 32 Tam dalga Ortası Sıfırlanmış Doğrultucu devre ve girişçıkış gerilim dalga formları Köprü Doğrultucu: Tam Dalga Köprü Doğrultucu devre ve girişçıkış sinyallerinin dalga formları Şekil 33 de görülmektedir Giriş geriliminin pozitif yarım periyodunda D2 ve D4 diyotları ileri iletimde olacak ve kapalı anahtar gibi davranacak, D1 ve D3 ise kesimde olacağından açık anahtar gibi davranacaktır Akım D2 ve D4 diyotları üzerinden akacak, yük direnci pozitif bir çıkış gerilimi oluşturacaktır Giriş geriliminin negatif yarım periyodunda D1 ve D3 diyotları ileri iletimde olacak ve kapalı anahtar gibi davranacak, D2 ve D4 ise kesimde olacağından açık anahtar gibi davranacaktır Akım D2 ve D4 diyotları üzerinden akacak, yük direnci yine benzer şekilde pozitif bir çıkış gerilimi oluşturacaktır V s D 1 D 4 D 3 D 2 R V m 2V γ Şekil 33 Tam Dalga Köprü Doğrultucu devre ve girişçıkış gerilim dalga formları OKÜ ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRONİK LABORATUVARI 42

3 Diyotların ideal olduğu kabul edilirse, tam dalga doğrultucunun DC çıkış gerilimi; Tam dalga doğrultucunun DC çıkış gerilimi, yarım dalga doğrultucunun DC çıkış geriliminin iki katına eşit olacaktır 323 Filtreler ve Çıkış Gerilim Dalgalanması Güç kaynaklarında en önemli nokta, doğrultulmuş çıkışın gerilim dalgalanmasını minimuma indirmektir Dalgalanmanın azalması amacıyla filtrelenme işlemi yapılır En basit haliyle bir filtre devresi Şekil 34 te görüldüğü gibi doğrultucuya paralel olarak bağlanmış bir kondansatörden oluşur V s C R V m V γ Şekil 34 Filtre kapasitörü içeren Yarım Dalga Doğrultucu devre ve girişçıkış gerilim dalga formları Diyot ideal kabul edilirse, filtre kapasitörü içeren yarım dalga doğrultucu devrenin DC çıkış gerilimi; Çıkış geriliminde görülen dalgalanma; OKÜ ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRONİK LABORATUVARI 43

4 Filtre kapasitörü içeren Tam Dalga Köprü Doğrultucu devre ve girişçıkış sinyallerinin dalga formları Şekil 35 de görülmektedir Diyotlar ideal kabul edilirse, çıkış gerilimi; Çıkış geriliminde görülen dalgalanma; V s 1 D 1 0 D 4 D 3 2 D 2 3 C R V m 2V γ Şekil 35 Filtre Kapasitörü içeren Tam Dalga Köprü doğrultucu devresi ve çıkış dalga formu 324 Gerilim Katlayıcı Devre Tam Dalga Doğrultucu devrede iki diyot, iki kapasitör ile yer değiştirilerek oluşturulan devre Gerilim Katlayıcı Devre ismini alır ve bu devrede görülen çıkış gerilimi yaklaşık olarak trafonun tepe geriliminin iki katına eşit olur Şekil 36 da Gerilim Katlayıcı Devresi verilmektedir Tek bir AC gerilimden güç trafosu yardımıyla çoklu DC gerilimler üretilebilir OKÜ ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRONİK LABORATUVARI 44

5 1 3 V s C 2 V m 2V m Yüksüz Yük ile C 0 V m Şekil 36 Gerilim Katlayıcı Devre 33 ÖN ÇALIŞMA 331 Teorik Hesaplamalar yaparak denklemler 33 ve 34 ü elde ediniz OKÜ ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRONİK LABORATUVARI 45

6 332 Teorik Hesaplamalar yaparak denklemler 35 ve 36 yı elde ediniz 333 Şekil 34 ve Şekil 35 te verilen devreleri kullanarak dc ve V rpp bulunuz, bulduğunuz değerlere göre aşağıdaki tabloyu doldurunuz Şekil 34 için Şekil 35 için dc V rpp dc V rpp Kapasitör olmadan C = 10 µf C = 470 µf OKÜ ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRONİK LABORATUVARI 46

7 334 Şekil 34 te verilen devreyi PSpice programında oluşturarak analiz edin ve aşağıdaki durumlar için çıkış gerilim dalga formlarını elde ediniz Kapasitör olmadan C = 10 µf C = 470 µf NETLIST Kapasitörsüz C = 10 µf C = 470 µf OKÜ ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRONİK LABORATUVARI 47

8 335 Şekil 35 te verilen devreyi PSpice programında oluşturarak analiz edin ve aşağıdaki durumlar için çıkış gerilim dalga formlarını elde ediniz Kapasitör olmadan C = 10 µf C = 470 µf NETLIST Kapasitörsüz C = 10 µf C = 470 µf OKÜ ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRONİK LABORATUVARI 48

9 336 Şekil 36 da verilen devreyi PSpice programında oluşturarak analiz edin ve aşağıdaki durumlar için çıkış gerilim dalga formlarını elde ediniz Yük direnci olmadan Yük direnci ile birlikte NETLIST Yük direnci olmadan Yük direnci ile birlikte 34 İŞLEM BASAMAKLARI 341 Deneyde Kullanılacak Malzemeler: Direnç : 22 kω Doğrultucu Diyot : 4 X 1N4001 Kapasitörler : 2 X 10 µf, 470 µf Standart Laboratuvar Ekipmanları: Osiloskop, DC Güç Kaynağı, Sinyal Jeneratörü, Dijital Multimetre, Protoboard OKÜ ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRONİK LABORATUVARI 49

10 Dikkat Ediniz: Tam Dalga Doğrultucu devrede Osiloskop kullanarak aynı anda giriş ve çıkış dalga formunu ölçmeyi denemeyiniz 342 Şekil 34 te verilen devreyi laboratuvarda kurun, çıkış geriliminin zamana bağlı grafiğini aşağıdaki durumlar için elde edin Kapasitör olmadan C = 10 µf C = 470 µf OKÜ ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRONİK LABORATUVARI 50

11 343 Şekil 35 te verilen devreyi laboratuvarda kurun, çıkış geriliminin zamana bağlı grafiğini aşağıdaki durumlar için elde edin Kapasitör olmadan C = 10 µf C = 470 µf OKÜ ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRONİK LABORATUVARI 51

12 344 Çıkış gerilim dalga formlarını kullanarak aşağıdaki tabloyu doldurunuz Yarım Dalga Doğrultucu Tam Dalga Doğrultucu dc (V) V rpp (V) dc (V) V rpp (V) Kapasitör olmadan C = 10 µf C = 470 µf 345 Şekil 36 daki devreyi laboratuvarda kurarak çıkış geriliminin zamana bağlı grafiğini aşağıdaki durumlar için elde ediniz Yük Direnci olmadan Yük Direnci ile birlikte OKÜ ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRONİK LABORATUVARI 52

13 35 SONUÇ 255 Ön Çalışma neticesinde elde ettiğiniz teorik hesaplama ve simülasyon sonuçları ile deneysel sonuçları karşılaştırınız Eğer farklılık varsa nedenlerini açıklayınız 256 Yarım Dalga Doğrultucu devre ile Tam Dalga Doğrultucu devre sonuçlarını karşılaştırınız Hangisinin daha iyi sonuçlar ürettiğini nedeni ile belirtiniz 257 Doğrultucu devrelerin hangi alanlarda ve ne amaçla kullanıldığını açıklayınız OKÜ ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRONİK LABORATUVARI 53