MALİYE O P T I M U S BİRHAN ÇELİK. pegemkampüs. Video dersler ücretsiz olarak cebinizde. İdari Hâkimlik. Konu Anlatımlı. Sayıştay.

Transkript

1 O P T I M U S MALİYE BİRHAN ÇELİK İdari Hâkimlik Sayıştay Gelir Uzmanlığı Kamu İhale Kurumu Kontrolörlük Denetmenlik Uzmanlık pegemkampüs Video dersler ücretsiz olarak cebinizde Lütfen detaylı bilgi için ön sözü okuyunuz. Konu Anlatımlı Örnekler Yorumlar Uyarılar Pratik Bilgiler Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları

2 Birhan ÇELİK OPTIMUS MALİYE KONU ANLATIMLI ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ'ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 4. Baskı: 2018, Ankara Yayın-Proje: Merve Toruk Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Tarcan Matbaacılık Yayın. San. - Murat Tarcan İvedik Cad. No: 417 Yenimahalle/Ankara Kızılbey Vd Tel: Faks: Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: E-ileti: pegem@pegem.net

3 sunu Kamuya personel alımına yönelik sınavlarda karşımıza çıkan maliye disiplini, toplumsal yaşamın temelinde yer almaktadır. Çünkü modern toplum düzeninde, devletin faaliyetlerinin öncelikle iktisadi sonuçları belirgin olarak karşımıza çıkmaktadır. Devletin toplumsal yaşamda kendini hissettirmesi ile beraber, maliye disiplini de önem kazanmaya başlamıştır. Hazırlamış olduğumuz bu yayında hem KPSS, hem de özgün kurum sınavlarına yönelik kapsamlı bir konu anlatımı ile size yardımcı olma isteğindeyiz. Geniş müfredatı ve soru kapasitesi ile birçok sınava hitap edecek nitelikte hazırlamış olduğumuz maliye yayınımızda, güncel ve temel bilgiler yer almaktadır. Konu anlatımlarının yanı sıra yayın, soru örnekleri ile de zenginleştirilmiştir. Bu yayının oluşum sürecinde değerli katkılarından dolayı kurucumuz Suat Düz e, müdürümüz Kerem Köker e, dizgi aşamasında titiz çalışmalarından dolayı Merve Toruk ve Gülnur Öcalan'a en içten teşekkürlerimi sunarım. Özel bir teşekkürü ise bu yayının yazım aşamasında kendileri ile daha az ilgilenmeme büyük bir sabırla hoşgörü gösteren oğullarım Taylan ve Efe hak etmektedir. Bütün okurlara hem katılacakları sınavlarda hem de meslek hayatlarında başarılar dilerim. Birhan ÇELİK

4 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Maliye Teorisi 1.1. Kamu Maliyesi Kamu Maliyesinin Temel İlkeleri Kamu Maliyesine İlişkin Yaklaşımlar Geleneksel Yaklaşımlar Modern Yaklaşımlar Kamu Maliyesinin Amaçları Devlet Faaliyetlerine İlişkin Temel Yaklaşımlar ve Kamu Maliyesi Merkantalizm ve Korumacı Devlet Fizyokrasi ve Doğal Düzen Klasik Ekol ve Jandarma Devleti Keynes ve Müdahaleci Devlet Sosyalist Yaklaşım İktisadi Rasyonalite Yaklaşımı Musgrave Yaklaşımı Anayasal İktisat Yaklaşımı (Kamu Tercihi) Maksimizasyon Yaklaşımı Tinbergen Dışsallıklar (Dışsal Ekonomiler) Dışsal Etkisinin Sonucuna Göre Dışsallık Üretim veya Tüketim Faaliyet Esnasında Ortaya Çıkmasına Göre Dışsallık Neden Oldukları Dışsallığın Derecesine Göre Dışsallık Etkisinin Türüne Göre Kamu Ekonomisinde Üretilen Mal ve Hizmetlerin Özellikleri Tam Kamusal Mal ve Hizmetler (Toplumsal, Kollektif, Kamusal Saf, Pür Mal ve Hizmetler) Özel Mal ve Hizmetler Yarı Kamusal (Karma) Mal ve Hizmetler Erdemli (Merit) - Erdemsiz (Demerit) Mallar Klüp Mallar Ortak (Serbest) Mal ve Hizmetler Global (Küresel) Kamusal Mallar Refah Ekonomisi Temel Varsayımları Refah Ekonomistlerin Görüşleri Refah Ekonomisi Teorileri Sosyal Refah Fonksiyonları Kamu Tercihleri Teorisi Oylama Modelleri Oy Birliği Kuralı Oy Çokluğu Kuralı Oylama Paradoksu (K. Arrow) Oylama Paradoksunu Çözmeye Çalışan Kuramlar Condorcet Ölçütü (Dönemsel Çoğunluk) Black Kuramı Downs Modeli...34

5 - A. Downs Buchanan ve Tullock Yaklaşımları Romer - Rosenthal Modeli Tiebout Modeli Oy Değiş Tokuşu Kamu Kesiminde Optimum Üretim Düzeyinin Tespiti Genel Denge Analizi (Samuelson) Kısmi Denge Analizi (Bowen) Lindahl Analizi...38 Çözümlü Test...39 Çözümler...43 Cevaplı Test...46 Çıkmış Sorular...50 Çıkmış Soruların Açıklamaları BÖLÜM Kamu Harcamaları 2.1. Kamu Harcamalarının Tanımı Dar Anlamda Kamu Harcaması Geniş Anlamda Kamu Harcaması Klasik ve Modern Maliye Anlayışının Kamu Harcamaları Hakkındaki Yaklaşımları Kamu Harcamalarının Artış Nedenleri Kamu Harcamalarının Görünüşte Artış Nedenleri Kamu Harcamalarının Gerçekte Artış Nedenleri Kamu Harcamalarının Sınırı ve Kamu Kesiminin Büyüklüğü Kamu Harcamalarının Artışını Açıklayan Görüşler Wagner Kanunu (Devlet Faaliyetlerinin Sürekli Artış Kanunu) Peacock - Wiseman (Sıçrama Tezi) R. Musgrave Pigou ve Dalton (Sosyal Refahın Artırılması Yaklaşımı) A. Downs, J. M. Buchanan, G. Tullock (Maksimizasyon Yaklaşımı) Colin Clark Niskanen (Bürokrasi Modeli) Rostow W. J. Baumol (Dengesiz Büyüme Hipotezi) J. O'Connor Odle (Politik Aşamalar Tezi) F. Nitti Pyle H. Carter Adams S. Kuznets S. Fabricant Leviathan Devlet Kamu Harcamalarının Sınıflandırılması Organik (İdari-Kurumsal) Sınıflandırma Fonksiyonel (İşlevsel) Sınıflandırma İktisadi (Ekonomik-Bilimsel) Sınıflandırma...82

6 PEGEM AKADEMİ vi 2.7. Kamu Harcamalarının Sağladıkları Faydalar Bakımından Sınıflandırılması Toplumun Tüm Bireylerine Fayda Sağlayan Harcamalar Sadece Bazı Sınıflara Özel Fayda Sağlayan Harcamalar Bütün Topluma Faydalı Olmakla Beraber Bazı Kişilere Özel Fayda Sağlayan Harcamalar Sadece Belirli Kişilere Fayda Sağlayan Harcamalar Kamu Harcamalarının Etkileri Kamu Harcamalarının Üretim Üzerindeki Etkileri Kamu Harcamalarının Gelir Dağılımı Üzerindeki Etkisi Kamu Harcamalarının Tüketim Üzerindeki Etkisi Kamu Harcamalarının İstihdam Üzerindeki Etkisi...91 Çözümlü Test...92 Çözümler...95 Cevaplı Test...97 Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları BÖLÜM Kamu Gelirleri 3.1. Kamu Gelirleri Kamu Gelirlerinin Sınıflandırılması Egemenlik Kriterine Göre Kamu Gelirleri Egemenlik Gücüne (Cebri, Zora Dayalı) Dayanan Kamu Gelirleri Vergiler Harçlar Resimler Şerefiyeler (Değerlendirme Resmi) Katılma Payı Parafiskal Gelirler (Vergi Benzeri Gelirler) Vergi ve Para Cezaları Fon Gelirleri Mali Tekel Gelirleri Devalüasyon Gelirleri Para Basma (Emisyon) Zorunlu Borçlanma Egemenlik Gücüne Dayalı Olmayarak Elde Edilen Kamu Gelirleri (Cebri Olmayan) Mülk ve Teşebbüs Gelirleri Özelleştirme Gelirleri Gönüllü Borçlanma Bağış ve Yardımlar Diğer Gelirler Vergiyi Açıklayan Teoriler Verginin Unsurları Verginin Konusu Verginin Matrahı Vergiyi Doğuran Olay Vergi Sorumlusu (Aracı Ödeyici) Vergi Mükellefi (Vergi Yükümlüsü) Muafiyet ve İstisna...131

7 vii PEGEM AKADEMİ 3.6. Vergilendirme Süreci Verginin Tarhı (Hesaplanması) Verginin Tebliği (Bildirilmesi) Verginin Tahakkuku Verginin Tahsili Vergilendirme İlkeleri Klasik Vergilendirme İlkeleri A. Smith Vergilendirme İlkeleri A. Wagner'ın Vergileme İlkeleri Modern Vergilendirme İlkeleri Vergiye Karşı Gösterilen Tepkiler Vergiden Kaçınma Vergi Kaçakçılığı Verginin Yansıtılması Yansıma Türleri İleriye Doğru Yansıma - Geriye Doğru Yansıma Kanuni - Fiili (İktisadi) Yansıma Sınırlı - Sınırsız Yansıma Mutlak Yansıma - Diferansiyel Yansıma Biçimsel Yansıma - Efektif Yansıma Çarpraz Yansıma Çift Yansıma Yansımayı Etkileyen Faktörler Mikro Faktörler Makro Faktörler Vergi ile İlgili Temel Kavramlar Vergi Yükü Objektif Vergi Yükü Subjektif Vergi Yükü Vergi Yükü Çeşitleri Ödeme Gücüne Ulaşmanın Yolalrı En Az Geçim İndirimi Ayırma İlkesi Muafiyet ve İstisna Uygulaması Artan Oranlılık Vergilerin Sınıflandırılması Genel - Özel Vergi Şahsi (Subjektif) - Gayrişahsi (Objektif) Vergi Dolaylı - Dolaysız Vergi Çözümlü Test Çözümler Cevaplı Test Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları...171

8 PEGEM AKADEMİ viii 4. BÖLÜM Devlet Bütçesi 4.1. Bütçenin Tanımı, Bütçe Hakkı ve Özellikleri Bütçenin Tanımı Bütçe Hakkı Bütçenin Temel Unsurları Bütçenin İşlevleri Klasik Fonksiyonları Çağdaş (Modern) Fonksiyonları Bütçe İlkeleri Klasik İlkeler Çağdaş İlkeler Bütçe Teorileri Klasik (Geleneksel) Bütçe Teorisi Devri Bütçe Teorisi Telafi Edici Bütçe Teorisi Bütçe Sistemleri Geleneksel Bütçe Sistemleri Modern Bütçe Sistemleri Bütçe Çeşitleri Merkezî Yönetim Bütçesi Sosyal Güvenlik Kurumlarının Bütçesi (IV Sayılı Cetvel) Mahalli İdareler Bütçesi Merkezî Yönetim Bütçe Tasarısının Hazırlanması Çözümlü Test Çözümler Cevaplı Test Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları...241

9 ix PEGEM AKADEMİ 5. BÖLÜM Devlet Borçlanması 5.1. Devlet Borcunun Tanımı Borçlanma ile Vergi Arasındaki Farklılıklar Devlet Borçlanması ile Özel Borçlanma Arasındaki Temel Farklar Devlet Borçlarının Sınıflandırılması Sağlandığı Kaynağa Göre Devlet Borçları Cebir Unsuruna Göre Devlet Borçları Vadelerine Göre Borçlar Borçlanma Tekniği Borç Yönetimi Olağanüstü Borç Yönetimi (İstisnai Borç Yönetimi) Devlet Borçlarını Azaltan ya da Ortadan Kaldıran Hâller Borçların Sürdürülebilirliği Borç Stoku ve Borç Yükü Çözümlü Test Çözümler Cevaplı Test Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları BÖLÜM Maliye Politikası 6.1. Maliye Politikası Maliye Politikası Sınırları Maliye Politikasına İlişkin Yaklaşımlar Maliye Politikasının Etkilerinin Ölçülmesi Maliye Politikalarının Uygulama Yöntemleri Enflasyonla Mücadelede Maliye Politikası Deflasyonla Mücadelede Maliye Politikası Stagflasyonla Mücadelede Maliye Politikası Maliye Politikası ve Ekonomik Büyüme Maliye Politikası ve Ekonomik Kalkınma Maliye Politikası ve Gelir Dağılımı Para ve Maliye Politikalarının Etkinliği Kamu Kesimi Finansman Açığı Mali Kurallar ve Mali Disiplin Çözümlü Test Çözümler Cevaplı Test Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları...372

10 PEGEM AKADEMİ x 7. BÖLÜM Türk Vergi Sistemi 7.1. Gelir Üzerinden Alınan Vergiler Gelir Vergisi Türleri Gelirin Tanımı ve Gelir Teorileri Gelirin Özellikleri Gelir Vergisinin Unsurları Ticari Kazançlar Zirai Kazançlar Serbest Meslek Kazancı Ücret Gayrimenkul Sermaye İradı Menkul Sermaye İradı Diğer Kazanç ve İratlar Kurumlar Vergisi Kurumlar Vergisi Mükellefleri Kurumlar Vergisinde Mükellefiyet Türleri Kurumlar Vergisinde İstisnalar Kurumlar Vergisinde Matrahın Tespiti Kurumlar Vergisinde Beyanname Türleri Kurumlar Vergisi Beyannamesinin Verilme Zamanı Kurumlar Vergisi Oranı ve Tarh İşlemleri Kurumlar Vergisinin Ödenmesi Harcamalar Üzerinden Alınan Vergiler Katma Değer Vergisi Gümrük Vergisi Özel İletişim Vergisi Şans Oyunları Vergisi Damga Vergisi Özel Tüketim Vergisi Servet Üzerinden Alınan Vergiler Veraset ve İntikal Vergisi Motorlu Taşıtlar Vergisi Emlak Vergisi Çözümlü Test Çözümler Cevaplı Test Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları...444

11 xi PEGEM AKADEMİ 8. BÖLÜM Vergi Hukuku 8.1. Vergi Hukukunun Tanımı, Kapsamı ve Hukuk Sistemi İçindeki Yeri Vergi Hukukunun Bölümlenmesi Vergi Hukukunun Dalları Vergi Hukukunun Kaynakları Vergi Kanunlarının Uygulanması Yer Bakımından Uygulanması Zaman Bakımından Uygulanması Vergi Kanunlarının Anlam Bakmından Uygulanması Verginin Tarafları Vergi İdaresi (Vergi Alacaklısı) ve Vergi Borçlusu Vergi Sorumlusu Vergilendirme Süreci Verginin Tarhı Verginin Tebliği Verginin Tahakkuku Verginin Tahsili Vergi Hukukunda Süreler Vergi Hukukunda Sürelerin Sınıflandırılması Sürelerin Uzaması Vergi Alacağını Ortadan Kaldıran Hâller Verginin Ödenmesi ve Tahsili Zaman aşımı Verginin Terkin Nedenleri Vergi Alacağının Değerini Koruyan Yollar Gecikme Zammı Gecikme Faizi Tecil Mükellefin Ödevleri Vergi İdaresinin Denetleme ve Bilgi Edinme Yolları Yoklama İnceleme Arama Bilgi Toplama Vergi Suç ve Cezaları Vergi İdaresi Tarafından Kesilen Cezalar Hürriyet Bağlayıcı (Ceza Mahkemelerince Kesilen) Cezalar Vergi Cezalarında Birleşme ve Tekrar Vergi Suç ve Cezalarını Ortadan Kaldıran ve Hafifleten Nedenler Vergi Cezalarının Ödenmesi Ölüm Zaman aşımı Uzlaşma Terkin Af Vergi Cezalarında Hata Düzeltme Vergi Cezalarında İndirim Pişmanlık ve Islah...478

12 PEGEM AKADEMİ xii Yanılma Mücbir Sebep (Zorlayıcı Neden) Vergi Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları İdari Çözüm Yolları Vergi Yargısı Çözümlü Test Çözümler Cevaplı Test Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları Kaynakça...499

13 MALİYE TEORİSİ KAMU MALİYESİ KAMU MALİYESİNİN İLKELERİ KAMU MALİYESİNİN AMAÇLARI DEVLET FAALİYETLERİNE İLİŞKİN TEMEL YAKLAŞIMLAR VE KAMU MALİYESİ DIŞSALLIKLAR KAMU EKONOMİSİNDE ÜRETİLEN MAL VE HİZMETLERİN ÖZELLİKLERİ Yıllara Göre Çıkmış Soru Analizleri REFAH EKONOMİSİ KAMU TERCİHLERİ TEORİSİ OYLAMA MADDELERİ KAMU KESİMİNDE OPTİMUM ÜRETİM DÜZEYİNİN TESPİTİ Anayasal iktisat, ekonomik ve politik birimlerin tercihlerini ve faaliyetlerini sınırlayan alternatif yasal-kurumsal ve anayasal kurallar bütününün işleyiş özelliklerini açıklamaya çalışır. James M. Buchanan

14

15 1. BÖLÜM MALİYE TEORİSİ 1.1. KAMU MALİYESİ Devlet faaliyetlerinin iktisadi, mali ve sosyal etkilerini incelen bilim dalıdır. Daha geniş ele alındığında; Kamu tüzel kişilerinin görevlerini gerçekleştirebilmek maksadıyla yapacakları faaliyetleri özellikle iktisadi ve sosyal açıdan inceleyen, Çağdaş devlet anlayışı içinde devlet faaliyetlerinin sınırlarının ne olması gerekeceğini ele alan, Bu faaliyetlerin gerektirdiği harcamaların yapılması ile bunları karşılayacak gelirlerin elde edilmesine ilişkin sorunların hukuki, ekonomik, sosyal ve teknik yönleri üzerinde duran sosyal bilimlere dahil bir disiplindir. Gelirlerin toplanması, harcamaların yapılması, açıkların finansmanı, kamunun varlık ve borçları ile diğer yükümlülüklerin yönetimini kapsar. Maliyenin konusunu mali olaylar ve kurumların iktisadi davranışları içerir. Çünkü maliye, devletin doğuşuyla birlikte ortaya çıkmış ve kamu mallarının elde edilmesi, yönetilmesi ve para almak ya da para ödemek anlamında kullanılmaktadır. Mali Olaylar: Devletin giderlerinden, gelirlerinden ve bunların planlanması veya bütçelenmesinden doğan olaylar yanında mali sorunların ve mali yüklerin fertler arasında ne şekilde dağıtılacağını, kamu harcamalarının nasıl yürütüleceğini de kapsamaktadır Kamu Maliyesinin Temel İlkeleri 99Kamu mali yönetimi ile uyumlu bir bütün olarak oluşturulur ve yürütülür. 99 Kamu maliyesi, kamu görevlilerinin hesap verebilmelerini sağlayacak şekilde uygulanır. 99 Kamu maliyesi maliye politikası, makroekonomik ve sosyal hedefler ile uyumlu bir şekilde oluşturulur ve yürütülür. 99Kamu mali yönetimi TBMM nin bütçe hakkına uygun şekilde yürütülür. 99Kamu mali yönetimi, mali disiplini sağlar. 99Kamu mali yönetimi; ekonomik, mali ve sosyal etkinliği birlikte sağlayacak şekilde kamusal tercihlerin oluşması için gerekli ortamı yaratır. 9 9 Kamu idarelerinin mal ve hizmet üretimi ile ihtiyaçlarının karşılanmasında ekonomik veya sosyal verimlilik ilkelerine uygun olarak maliyet-fayda veya maliyetetkinlik ile gerekli görülen diğer ekonomik ve sosyal analizlerin yapılması esastır.

16 PEGEM AKADEMİ KAMU MALİYESİNE İLİŞKİN YAKLAŞIMLAR KAMU MALİYESİNE İLİŞKİN YAKLAŞIMLAR GELENEKSEL YAKLAŞIMLAR GÜNÜMÜZDEKİ (ÇAĞDAŞ) YAKLAŞIMLAR Kurumsal Yaklaşım Devlet faaliyetlerinin hukuki ve idari olarak incelenmesidir. Yapısal Yaklaşım Devlet faaliyetlerinin ekonomik açıdan incelenmesidir. Hukuki Yaklaşım Siyasi ve idari sistem içerisinde kamu maliyesinin temel fonksiyonları üzerinde durulur. İktisadi Yaklaşım Devlet faaliyetlerinin ekonomi üzerindeki etkilerini ele almaktadır. Değişim Yaklaşımı Vergileri kamu hizmetlerinin bedeli olarak görür. Gelir Yaklaşımı Fonksiyonel maliye olarak adlandırılır. Devlet faaliyetlerinin millî gelir üzerindeki etkilerini inceler. Refah Yaklaşımı Kamu maliyesi aracılığıyla toplum refahının maksimum edilmesi üzerinde durur Geleneksel Yaklaşımlar a. Kurumsal Yaklaşım 99Devlet faaliyetleri hukuki ve idari bakış açısına göre değerlendirilir. 99 Vergilerin uygulamaya konulması, toplanması ile ilgili düzenlemelerin yanı sıra kamu fonlarının kullanımını da ele almaktadır. 99Kamu harcamaları kanun vb. uygulamalara dayandırılarak yapılmaktadır. b. Yapısal Yaklaşım Kamu maliyesine ilişkin konuların ekonomik açıdan ele alınıp incelenmesidir. 99 Ekonomik yapıda, kamu ve özel ekonomi ayrımı içinde kamu ekonomisine ilişkin faaliyetlerin kaynak dağılımı ve kullanımında etkinlik, devlet faaliyetlerinin etkinliği ve alternatif maliyetler, piyasa ekonomisi ile ilgili faaliyetlerin incelenmesi ele alınır. 99Kamu faaliyetlerinin analizi yer alır.