TAŞINMAZ DEĞERLEMEDE BİLİRKİŞİ

Transkript

1 3 Bilirkişilik Görevine Başlama Ve İnceleme Yapma, Bilirkişi Görüşünün (Raporunun) Bağlayıcılığı Ve Delil Olarak Değeri TAŞINMAZ GELİŞTİRME TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI TAŞINMAZ DEĞERLEMEDE BİLİRKİŞİ Doç. Dr. Osman KILIÇ 1

2 Ünite: 3 BİLİRKİŞİLİK GÖREVİNE BAŞLAMA VE İNCELEME YAPMA, BİLİRKİŞİ GÖRÜŞÜNÜN (RAPORUNUN) BAĞLAYICILIĞI VE DELİL OLARAK DEĞERİ İçindekiler Doç. Dr. Osman KILIÇ 3.1. BILIRKIŞILIK GÖREVINE BAŞLAMA VE İNCELEME YAPMA, BILIRKIŞI GÖRÜŞÜNÜN (RAPORU- NUN) BAĞLAYICILIĞI VE DELIL OLARAK DEĞERI Bilirkişilik Görevine Başlama ve İnceleme Yapma Bilirkişi Görüşünün (Raporunun) Bağlayıcılığı ve Delil Olarak Değeri

3 3 Bilirkişilik Görevine Başlama Ve İnceleme Yapma, Bilirkişi Görüşünün (Raporunun) Bağlayıcılığı Ve Delil Olarak Değeri 3.1. BILIRKIŞILIK GÖREVINE BAŞLAMA VE İNCELEME YAPMA, BILIRKIŞI GÖRÜŞÜNÜN (RAPORUNUN) BAĞLAYICILIĞI VE DELIL OLARAK DEĞERI Bilirkişilik Görevine Başlama ve İnceleme Yapma Hukuk Muhakemeleri Kanununa göre bilirkişilik görevinin kapsamı, Bilirkişilik görevi, mahkemece yapılan davete uyup tayin edilen gün ve saatte mahkemede hazır bulunmayı, yemin etmeyi ve bilgisine başvurulan konuda süresinde oy ve görüşünü mahkemeye bildirmeyi kapsar şeklinde ifade edilmiştir (HMK, m:269). Bilirkişilik görevi, belli bir dava için bilirkişi seçildiğini öğrenen kişiye mahkemeden gönderilen bir davetiye ile başlar. Bilirkişiye gönderilen davetiyede, bilirkişinin ne zaman hangi mahkemede bulunacağı ve davanın konusu belirtilmiştir. Davetiye üzerine bilirkişi, istenen gün ve saatte mahkemeye gider. Mahkemelerdeki uygulamaya göre, dava dosyası genellikle yazı işleri kaleminden bilirkişiye verilmektedir. Bilirkişi görevi kabul ettiğinde, hakim tarafından yemin ettirilir. Yemin sonraki süreç içinde de olabilir. Ancak yemin etme, genellikle dosyanın teslim alınması yada keşif esnasında olmaktadır. Bilirkişi dava dosyasını aldıktan sonra, dosya içinde davayla ilgili konu hakkında hakimden detaylı bilgi alır. Bilirkişi hakimin açıklamalarını dinler, kendisinden istenilen konuları saptar ve gerekirse hakim kanalıyla tarafların görüşlerine de başvurabilir. Hakim tarafından, bilirkişinin görev alanı ve görevinin kapsamı açıkça belirlenmelidir. Bu durum bilirkişinin görev alanının dışına çıkarak gereksiz konularda görüş bildirmesini önleyecektir. Bilirkişinin ilgisiz konularda görüş bildirmesi, hakimi yanlış kararlar almaya itebilecektir. Hukuk Muhakemeleri Kanununun 273 üncü maddesinde, (1) Mahkeme, tarafların da görüşünü almak suretiyle bilirkişinin görevlendirilmesine ilişkin kararında, aşağıda belirtilen hususlara yer vermek zorundadır: İnceleme konusunun bütün sınırlarıyla ve açıkça belirlenmesi Bilirkişinin cevaplaması gereken sorular Raporun verilme süresi (2) Bilirkişiye, görevlendirme yazısının ekinde, inceleyeceği şeyler, dizi pusulasına bağlı olarak ve gerekiyorsa mühürlü bir biçimde teslim edilir; ayrıca bu husus tutanakta gösterilir şeklinde yer almaktadır (HMK, m:273). Hakimle birlikte mahkemeden görevli kişiler, bilirkişiler ve davalı/davacı tarafları dava yerine gider. Bilirkişi dava yerine giderken, kalem, not defteri, metre, kazık vs gibi konuyla ilgili gerekli bütün malzemeleri yanına almalıdır. Bilirkişi dava yerinde hakimin açıklamalarını dinler ve kendisinden istenilen konuları saptar, araştırma ve incelemelerini yaparak değerlendirmeye esas olan bilgileri not alır. Bilirkişi gerek duyarsa hakimin huzurunda tarafların görüşlerine de başvurabilir. Dava yerinde yapılan bu incelemeye keşif adı verilmektedir. Keşif yeri yada alanı; arazi, arsa, yapı yada başka bir dava konusu olabilecektir. Keşif, hakimin ve bilirkişinin daha konusu üzerinde ayrıntılı inceleme ve gözlemleri yaparak konu hakkında değerlendirme yapabilmelerini sağlayan en önemli aşamalardan biridir. Hukuk Muhakemeleri Kanununun 288 inci maddesinde, (1) Hâkim, uyuşmazlık konusu hakkında bizzat duyu organları yardımıyla bulunduğu yerde veya mahkemede inceleme yaparak bilgi sahibi olmak amacıyla keşif yapılmasına karar verebilir. Hâkim gerektiğinde bilirkişi yardımına başvurur. (2) Keşif kararı, mahkemece, sözlü yargılamaya kadar taraflardan birinin talebi üzerine veya resen alınır Kararı ile gerektiğinde keşif yapılabileceği hükmü getirilmiştir (HMK, m:288). Kamulaştırma Kanununda da(1), duruşmada anlaşma sağlanması hali dışında, keşif yapılması ve buna göre değerleme yapılması zorunlu kılınmıştır. Kamulaştırma Kanununun 10 uncu maddesinde, Mahkemece yapılan duruşmada tarafların bedelde anlaşamamaları halinde hakim, en geç on gün içinde keşif ve otuz gün sonrası için de duruşma günü tayin ederek, 15 inci Madde de sayılan bilirkişiler mari- 3

4 TAŞINMAZ DEĞERLE- MEDE BİLİRKİŞİ 13 fetiyle ve tüm ilgililerin huzurunda taşınmaz malın değerini tespit için mahallinde keşif yapar. Yapılacak keşifte, taşınmaz malın bulunduğu yerin bağlı olduğu köy veya mahalle muhtarının da hazır bulunması amacıyla, muhtara da davetiye çıkartılır ve keşifte hazır bulunması temin edilerek, muhtarın beyanı da alınır şeklinde yer almaktadır (Kamulaştırma Kanunu, 1983, Değişik:2001, m:10). Yapılacak keşifte, hakimle birlikte mahkemeden görevli yazıcı, bilirkişiler ve taraflar hazır bulunur. Ancak keşifte taraflar ile muhtarın hazır bulunmaması, keşfin yapılmasına engel teşkil etmeyecektir. Hukuk Muhakemeleri Kanununun 290 ıncı maddesine göre, Keşfin yeri ve zamanı mahkeme tarafından tespit edilir. Keşif, taraflar hazır iseler huzurlarında, aksi takdirde yokluklarında yapılır şeklinde ifade edilmiştir (HMK, m:290). Aynı şekilde Kamulaştırma Kanununun 10 uncu maddesinde de, Bu madde de öngörülen işlemler, mahkemenin davetine uymayanlar olduğu takdirde ilgilinin yokluğunda yapılır hükmü yer almaktadır (Kamulaştırma Kanunu, m:10). İlk keşifte; çevresel, iklim ve fiziki koşullar gibi nedenlerden dolayı yeterli bilgi alınamaması yada ilk keşiften sonra alınan bilirkişi raporunun hüküm için yeterli olmaması durumunda ikinci keşif yaptırılabilir. Bu durumda hakim tarafından ikinci keşif yapılmasını gerektiren nedenler, gerekçeleri ile birlikte açık bir şekilde belirtilmeli ve buna göre ikinci keşif kararı verilmelidir. Hakim rapor hazırlanmasına gerek duymazsa, bilirkişiden görüşünü sözlü olarak duruşmada veya keşif sırasında beyan etmesini isteyebilir. Bu durumda bilirkişinin verdiği beyan, bilirkişiye imzalattırılarak tutanağa geçirilir. Eğer işin niteliğine göre bilirkişinin görüşünü yazılı olarak bildirmesi gerekiyorsa, hakim raporun kaç nüsha halinde olacağını ve verileceği süreyi bildirir. Hukuk Muhakemeleri Kanununun 274 üncü maddesinde, (1) Bilirkişi raporunun hazırlanması için verilecek süre üç ayı geçemez. Bilirkişinin talebi üzerine, kendisini görevlendiren mahkeme gerekçesini göstererek, süreyi üç ayı geçmemek üzere uzatabilir. (2) Belirlenen süre içinde raporunu vermeyen bilirkişi görevden alınıp, yerine bir başka kimse, bilirkişi olarak görevlendirilebilir. Bu durumda mahkeme, görevden alınmış olan bilirkişiden, görevden alındığı ana kadar yapmış olduğu işlemler hakkında açıklama yapmasını talep eder ve ayrıca bilirkişinin dizi pusulasına bağlı bir biçimde görevi sebebiyle incelenmek üzere kendisine teslim edilmiş bulunan dosya ve eklerini mahkemeye hemen tevdi etmesini ister. Sözü edilen bilirkişilerin, hukuki ve cezai sorumluluğuna ilişkin hükümler saklı kalmak kaydıyla, gerekiyorsa, kendilerine ücret ve masraf adı altında hiçbir ödeme yapılmamasına veya gerekçesini göstererek bölge adliye mahkemesi adli yargı adalet komisyonundan o kişinin bilirkişilik görevi yapmaktan belirli bir süre yasaklanmasının yahut listeden çıkartılmasının istenmesine, görevlendirmeyi yapan mahkemece karar verilir ifadesi yer almaktadır (HMK, m:274). Bilirkişinin dava yerinde toplayacağı bilgiler, yaptığı bilirkişilikte izleyeceği yöntemler ve sorulan sorularla ilgilidir. Her olayda izlenecek yöntemler ve hazırlanacak raporların kapsamları farklıdır. Bu bakımdan, uygulanacak değerleme yöntemine göre incelemenin yapılması ve bu doğrultuda verilerin toplanması gerekir. Dava yerindeki inceleme tamamlandıktan sonra, sıra yazılacak raporla ilgili ve varsa dava yeri dışındaki gerekli bilgilerin toplanmasına gelir. Bilirkişi verilerin işlenmesi aşamasında, bu konudaki uzmanların görüşlerinden ve araştırma sonuçlarından yararlanabilir. Ancak bilirkişi, bu kaynaklardan sağladığı bilgileri, kendi uzmanlık süzgecinden geçirdikten sonra, doğruluğundan emin olduğu bilgileri kullanmalıdır. Değerleme ile ilgili bütün veriler elde edildikten sonra, gerekli hesaplamalar yapılarak rapor yazmaya başlanır. Ceza Muhakemesi Kanununun 67 inci maddesine göre, (1) İncelemeleri sona erdiğinde bilirkişi yaptığı işlemleri ve vardığı sonuçları açıklayan bir raporu, kendisinden istenen incelemeleri yaptığını ayrıca belirterek, imzalayıp ilgili mercie verir veya gönderir. Mühür altındaki şeyler de ilgili mercie verilir veya gönderilir ve bu husus bir tutanağa bağlanır. (2) Birden çok atanmış bilirkişiler değişik görüşleri yansıtmışlarsa veya bunların ortak sonuçlar üzerinde ayrık görüşleri varsa, bu durumu gerekçeleri ile birlikte rapora yazarlar şeklinde ifade edilmiştir. Aynı kanunun 68 inci maddesinde ise, Mahkeme, her zaman bilirkişinin duruşmada dinlenmesine karar verebileceği gibi, ilgililerden birinin istemesi halinde de açıklamalarda bulunmak üzere duruşmaya çağırabilir ifade ile bilirkişinin sözlü olarak da görüşüne başvurulabilecektir (CMK, m:67,68). Raporunu yazmaya başlayan bilirkişi, öncelikle konu ile ilgili olarak yapacağı ve izleyeceği yol hakkında hakime bilgi verir. Bilirkişi raporunu yazarken, konu ile ilgili gerek kamu gerekse özel kuruluşlardan bilgi alması gerekebilir. Bunu için öncelikle hakimle konuşmalı ve hakimin vereceği taktikler ve kurallar doğrultusunda hareket etmelidir. Bilirkişi ilgili kuruluşlardan eğer yazılı bilgi alacaksa, mahkeme kanalıyla bir dilekçeyle istemesi gerekir. Eğer ilgili kuruluşta inceleme yapacaksa, bunu hakimin vereceği talimat doğrultusunda yapmalıdır. Bilirkişinin taraflarla görüşmesi doğru olma- 4

5 3 Bilirkişilik Görevine Başlama Ve İnceleme Yapma, Bilirkişi Görüşünün (Raporunun) Bağlayıcılığı Ve Delil Olarak Değeri makla beraber, eğer işin niteliği açısından mutlaka gerekiyorsa, bu görüşmeyi hakimin huzurunda yapması gerekir Bilirkişi Görüşünün (Raporunun) Bağlayıcılığı ve Delil Olarak Değeri Mahkeme, bilirkişinin görüşünü yazılı rapor halinde isteyebileceği gibi, sözlü olarak da belirtmesini isteyebilir. Rapor hazırlanmasına gerek görülmezse, bilirkişi görüşünü duruşma veya keşif sırasında beyan eder ve bu beyanı tutanağa geçirilerek imza ettirilir. Ancak bilirkişi görüşü, tamamen teknik ve uzmanlık gerektiren konuları ihtiva ettiği için, uygulamada genellikle bilirkişi görüşü mahkemeye rapor halinde sunulmaktadır. Ayrıca kanun hükmünün açıkça öngördüğü hallerde bilirkişi raporunun yazılı olması gerekmektedir. Örneğin, Kamulaştırma Kanunu kapsamındaki taşınmaz malların bedelinin tespiti davalarında bilirkişi raporunun yazılı olması esastır. Bilirkişilerin analizlerini, görüşlerini ve vardıkları sonuçları, anlamlı ve yanıltıcı olmayacak bir şekilde hazırlanmış raporlarla mahkemeye sunmaları temel bir kuraldır. Bilirkişi raporunda, görev kapsamı açık ve uygun bir şekilde belirtilmeli, amaçlar ve yöntemlerin ne için ve nasıl kullanılacağı, bu konudaki varsayım senaryoları ile değerlemeyi doğrudan etkileyen kısıtlayıcı durumlar, varsa bunların hesaplanan değer üzerindeki etkileri de açıklanmış olmalıdır. Bilirkişi raporu, gerçekleştirilen görevi ve varılan sonuçlar ile bunların uygulamadaki şartları tarif eden yeterli bilgileri içermelidir. Bilirkişi görüşü hakimin kararını bağlamaz. Bilirkişi raporu, taktiri bir delil niteliğindedir ve hakim, bu takdiri delili serbestçe kullanma hakkına sahiptir. Ancak bu hüküm, genel bir kural niteliğindedir. Bu hüküm hakimin bilirkişi raporunu hiç dikkate almayacağı anlamına gelmeyecektir. Bilirkişi raporunun hakime esas teşkil etmesi, hakimin bağımsızlığını bozmayacaktır. Zira hakimin bilirkişiye başvurmasının nedeni, kendisinde olmayan teknik ve özel bir konunun açıklanmasını istemesidir. Eğer hakim, bilirkişi raporunu kanaat verici yeterlilikte bulmaz ise, bilirkişiden ek rapor isteyebilir veya yeni bilirkişi incelemesi yapılması yönünde karar verebilir. Hukuk Muhakemeleri kanunu, (1)Taraflar, bilirkişi raporunun, kendilerine tebliği tarihinden itibaren iki hafta içinde, raporda eksik gördükleri hususların, bilirkişiye tamamlattırılmasını; belirsizlik gösteren hususlar hakkında ise bilirkişinin açıklama yapmasının sağlanmasını veya yeni bilirkişi atanmasını mahkemeden talep edebilirler. (2) Mahkeme, bilirkişi raporundaki eksiklik yahut belirsizliğin tamamlanması veya açıklığa kavuşturulmasını sağlamak için, bilirkişiden, yeni sorular düzenlemek suretiyle ek rapor alabileceği gibi, tayin edeceği duruşmada, sözlü olarak açıklamalarda bulunmasını da kendiliğinden isteyebilir. (3) Mahkeme, gerçeğin ortaya çıkması için gerekli görürse, yeni görevlendireceği bilirkişi aracılığıyla, tekrar inceleme de yaptırabilir şeklinde ifade etmiştir (HMK, m:281). Hakim, bilirkişinin raporunda yanlış sonuçlara vardığını takdir edebiliyorsa, rapordaki sonuçların neden yanlış olduğunu gerekçeli olarak açıklayarak, ek rapora gerek duymadan bilirkişi raporunun aksine karar verebilir. Ancak hakimin, teknik ve özel bilgi sahibi bilirkişiye ait bu raporun, aksine karar verebilmesinin pratikte pek mümkün olmadığı kabul edilmelidir. Zira eski uygulamalara ait kayıtlar incelendiğinde, hakimlerin bilirkişi raporlarının tamamına yakın oranda bağlı kaldıklarını görmekteyiz. Yargıtay uygulamaların da ise, bilirkişi raporlarının hakimi bağlamayacağı kuralı kabul edilmekle birlikte, şayet bilirkişi raporu yeterli görülmezse, yeniden bilirkişi incelemesi yaptırılmalıdır hükmü yer almaktadır. Nitekim Yargıtay kararları, bilirkişi raporu hüküm vermeye elverişli görülmediği taktirde mahkemece yapılacak iş, ya bilirkişiden ek rapor istemek yada başka bilirkişiye gidilmesi yönündedir. Ancak bu durumun hakimi, adeta bilirkişi ile hüküm arasında bir aracı haline getirdiği söylenmektedir. Hakimin bilirkişi raporuna bağlı kalması yada bilirkişi raporunun tamamen aksi yönde karar vermesi tartışılan bir konudur. Bazı yazarlar çeşitli bilirkişi raporlarından konu ile ilgili özel ve teknik bilgiyi öğrenmiş olan ve belki de aynı konuda sayısız davayı karara bağlamış olan hakimin, bilirkişi raporunu serbestçe takdir edebileceğini ve bilirkişi raporunun aksine karar verebileceğini savunmaktadırlar. Ancak bu görüş bazı yazarlar tarafından eleştirilmekte ve hakimin bilirkişi raporu ile edinebileceği bilgilerin, o bilgiyi edindiği dava ile sınırlı kalmaya mahkum olacağını ve bu sebeple de bilirkişi kadar sağlıklı bir karar veremeyeceğini ileri sürmektedirler. Zira hakim özel ve teknik bilgi ile donanmış bilirkişi kadar konuya hiçbir zaman hakim olamayacaktır. Bu sebeple hakim, bilirkişi raporlarını tamamen bir tarafa bırakıp, sadece davalardan öğrendiği sınırlı bilgilerle hüküm vermemeli, bilirkişi raporlarına ve kendi bilgilerine dayanarak takdir hakkını kullanmalıdır. Nitekim Yargıtay uygulamalarında da, Yargıtayın aynı görüşü paylaştığını görmekteyiz. Hatta Yargıtaya göre; oy çokluğu ile verilmiş bilirkişi raporlarında hakim, ya bilirkişi çoğunluğunun 5

6 TAŞINMAZ DEĞERLE- MEDE BİLİRKİŞİ 13 görüşünü benimseyerek karar vermeli yada yeniden bilirkişi incelemesine gitmelidir şeklinde ifade edilmektedir. Yoksa hakim, azınlıkta kalanın görüşünü esas alarak hüküm vermemelidir. Gerek bu konudaki hükümler gerekse Yargıtay uygulamalarından haerketle şu yargılara gidilebilir. Eğer hakim, bilirkişi raporunu yeterli görürse bu rapordan takdiri delil olarak yararlanabilecektir. Şayet yeterli görmezse, ek raporla yeterli hale getirilmesini bilirkişiden talep edecek veya yeniden bilirkişi incelemesi yaptırabilecektir. Bilirkişi raporunun hakim tarafından serbestçe değerlendireceği kanun yetkisine dayanarak, hakim bilirkişi raporlarını rastgele değerlendirme yetkisi ve keyfiliğine sahip olmamalıdır. Bilirkişi raporunun aksine karar veren hakim, bunun gerekçesini de göstermek zorundadır. Şayet uzman gerektiren konuda gerekçe gösteremiyorsa, o zaman bilirkişi raporuna itibar etmelidir. Hakimin bilirkişi raporu karşısında yapacağı şey, genel mantık kuralları ve kendi hayat tecrübesi karşısında, bilirkişinin vardığı sonuç ile gösterdiği gerekçeler arasındaki mantıklı bağı aramak, yapılan bilirkişi değerlendirmesinin mantık ve genel bilgilere aykırılık teşkil edip etmediğini araştırmaktır. Neticede hakim, ister bilirkişi raporunu yeterli görsün, ister ek raporla verilen bilgileri kabul etsin, isterse yeni bir bilirkişi raporu almış olsun, kararını verirken mutlaka bilirkişi raporunu tartışmalı ve değerlendirmelidir. Bunun yanında bilirkişilerin hazırlayacakları raporların; bilimsel esaslara uygun, anlaşılır, açık ve net bir şekilde yazılmış ve hakime yön gösterici nitelikte olması, hakimin bilirkişi raporlarına itibar etmesini güçlendirecektir. 6