MÜCBİR SEBEPLERLE GECİKME

Transkript

1 MÜCBİR SEBEPLERLE GECİKME I-MADDE METNİ: Madde 15-13'üncü maddede yazılı mücbir sebeplerden herhangi birinin bulunması halinde bu sebep ortadan kalkıncaya kadar süreler işlemez. Bu takdirde tarh zamanaşımı işlemeyen süreler kadar uzar. Bu hükmün uygulanması için mücbir sebebin malum olması veya ilgililer tarafından ispat veya tevsik edilmesi lazımdır. (5228 sayılı Kanunun 1'nci maddesiyle değişen fıkra) Maliye Bakanlığı, mücbir sebep sayılan haller nedeniyle; bölge, il, ilçe, mahal veya afete maruz kalanlar itibarıyla mücbir sebep hali ilân etmeye ve bu sürede vergi ödevlerinden yerine getirilemeyecek olanları tespit etmeye yetkilidir. Bu yetki vergi türleri ve işyerleri itibarıyla; beyannamelerin toplulaştırılması, yeni beyanname verme süreleri belirlenmesi ve beyanname verme zorunluluğunun kaldırılması şeklinde de kullanılabilir.(*) (*) (Değişmeden önceki şekli) (4731 sayılı Kanunun 4/A maddesiyle eklenen fıkra ) Maliye Bakanlığı, mücbir sebep sayılan haller nedeniyle, mükellefler için il, ilçe veya bölgeler itibarıyla mücbir sebep hali ilan etmeye ve bu sürede vergi ödevlerinden yerine getirilemeyecek olanları tespit etmeye yetkilidir. İlgili tebliğ: 277 II-AÇIKLAMA VE YORUM: Kanunda da belirtildiği gibi, 13 üncü maddede yazılı mücbir sebep sayılan hallerden birinin mevcut olması halinde, bu sebep ortadan kalkıncaya kadar süreler işlememektedir. Burada önemli olan sürelerin kesilmeyip durmasıdır. Süreler işlemeyen kısım kadar uzamaktadır. Dolayısıyla, mücbir sebebin gerçekleşmesinden önce işlemiş olan süreye, mücbir sebebin ortadan kalkmasından sonra işlemeye devam eden süre eklenecektir. Kanunda mücbir sebep hallerinden birinin mevcut olması halinde sürelerin işlemeyeceği belirtilmiş olmasına karşın, hangi sürelerin işlemeyeceği ile ilgili bir açıklama yapılmamıştır. O nedenle süreler konusunda devamlı olarak tereddütler doğmuş, tartışmalar yapılmıştır. Danıştay da bu sürelerin neler olduğu konusunda değişik kararlar vermiştir. III-SÜRELERİN İŞLEMEMESİ: Vergi Kanunlarının uygulanması ile ilgili mücbir sebep halinin mevcut olması halinde, Vergi Usul Kanunu'nun 13. maddesinde mücbir sebep halleri ve Maliye Bakanlığı'nın mücbir sebep sayılan haller nedeniyle bölge, il, ilçe mahal veya afete maruz kalanlar itibariyle mücbir sebep hali ilan etme ve vergi ödevlerini yerine getiremeyecek olanları tespit etmeye yetkili olduğu hükme bağlanmıştır. Anılan kanunun 111. maddesi de beyannamelerin verilme süreleri ile bu beyannamelere istinaden tahakkuk eden vergilerin ödeme sürelerini uzatma yetkisi tanımıştır. Bu yetkiye dayanarak Maliye Bakanlığı beyanname verme sürelerini ve ödeme sürelerini 15gün uzatabilir. İdarenin yetkisine dayanarak kanuni süre olan 15 gün uzattığı süre, vergi ödevinin yerine getirilmesi için öngörülen sürelerden olması gerekir. Mücbir sebeplerle sürelerin işlememesi halinin hangi süreler için olduğu konusunda iki farklı görüş bulunmaktadır: 1 Bunlardan birincisi, mücbir sebebin sadece vergi ödevlerinin yerine getirilmesi esnasında meydana gelmesi gerektiği görüşü ikincisi ise mücbir sebebin vergilendirme ile ilgili ödevlerin ifası sırasında değil hakların kullanılması sırasında da meydana gelmiş olmasıdır. A-Mücbir Sebebin Sadece Vergi Ödevlerinin Yerine Getirilmesi Esnasında Meydana Gelmesi Gerektiği Görüşü: Vergi Usul Kanunu nun 15 inci maddesinde, mücbir sebeplerin teker teker sayıldığı 13 üncü maddeye atıfta bulunmuştur. Kanunun 13 üncü maddesinde ise nelerin mücbir sebep olduğu sayılırken, vergi ödevlerinden herhangi birinin yerine getirilmesine engel teşkil etmekten söz edilmektedir. Dolayısıyla 15 inci madde hükmüne 1 Yaklaşım Dergisi Sayı:104 Sh; 156 Gelirler Başkontrolörleri Ali Haydar Yıldırım ve Olcay Kolatoğlu nun makaleleri.

2 2 göre mücbir sebeple işlemeyecek olan süreler, vergi ödevlerinin yerine getirilmesi ile ilgili sürelerdir. Bu hükümden hareketle vergi ödevlerinin dışında kalan süreler için 15 inci madde hükmünün uygulanması mümkün değildir. Mücbir sebebin vergi ödevlerinin yerine getirilmesi halinde kabul edilebileceği ile ilgili Danıştay ın bazı kararları aşağıya alınmıştır. Üçüncü Daire /03/1986 Karar Metni: Vuk 13.Maddesinde Sayılan Mücbir Sebeplerin Vergi Ödevlerinin Yerine Getirilmesine İlişkin Süreleri Keseceği ve 393.Maddesinde Yer Alan Hak Arama Özgürlüğünün Kullanılması İle İlgili Bulunduğu Hk. Uyuşmazlık mükellef adına, salınan gelir vergisi ile kesilen kaçakçılık cezasını tadilen tasdik eden itiraz komisyonu kararının bozulması isteğinden ibarettir. 213 sayılı vergi usul kanununun 393.maddesinde, temyiz süresinin itiraz komisyonu kararının ilgiliye tebliğinden başlayarak 15 gün olduğu hükme bağlanmış olup, dava dosyasının incelenmesinden ise bozulması istenilen itiraz komisyonu kararının, davacıya gününde tebliğ edildiği ve adı geçenin temyiz dilekçesinin bu tarihten itibaren 15 günlük temyiz süresinin geçirilmesinden sonra verildiği anlaşılmış bulunmaktadır. Her ne kadar davacı, vergi usul kanununun 13.maddesinin 1.bendinde sayılan tutukluluk halinin mevcut olduğundan bahisle mücbir sebep dolayısıyla temyiz süresinin sözü edilen kanunun 15.maddesi hükmü uyarınca tutukluluk halinin ortadan kalkmasına kadar işlemeyeceğini ve temyiz başvurusunun bu sebeple süresinde olduğunu ileri sürmekte ise de, vergi usul kanununun 13.maddesinin 1.bendinde sayılan "tutukluluk" hali mükelleflerin ancak vergi ödevlerinin yerine getirilmesine ilişkin süreleri keseceğinden ve temyiz başvurusu için vergi usul kanununun 393. Maddesinde öngörülen 15 günlük süre, vergi ödevinin yerine getirilmesi için öngörülen sürelerden olmayıp, anayasa ile idare edilenlere tanınan hak arama özgürlüğünün kullanılması ile ilgili bulunduğu gibi kamu düzenini ilgilendiren bu sürenin işlememesi kanunlarda açık hüküm bulunması koşuluna bağlı olduğu cihetle vergi usul kanununun 13.maddesinde öngörülen mücbir sebebin bu süreyi keseceği yolundaki iddia yerinde görülmemiştir. Açıklanan sebeplerle davanın süre aşımı yönünden incelenmeksizin reddine karar verildi. Dördüncü Daire /02/1988 Karar Özeti: Kollektif Şirketi Temsile Yetkili Ortağın Ağır Hastalığının Zorlayıcı Neden Sayılmasının Ancak Kişisel Vergi Ödevlerinde Geçerli Olacağı, Şirketin İş Ve İşlemlerinin Müdür Düzeyinde Yöneticiler Tarafından Yürütüldüğü ve Bir Kısım Ödemelerin Yapıldığı, Nakit Akışının Sürdürüldüğü Göz önüne Alındığında Şirkete Ait Vergi Borçlarının Ödenmesi Bakımından Temsil Yetkisine Haiz Ortağın Ağır Hastalığının Zorlayıcı Neden Olarak Kabulünün Yasaya Uygun Düşmeyeceği Hk. Bilindiği gibi beyanname vermek mükellefin ödevleri arasında sayılmıştır. Bu ödevini yerine getirilmesi esnasında mücbir sebep haline maruz kalırsa, mücbir sebep hali ortadan kalkıncaya kadar süreler işlemeyecektir. Örnek: Gelir Vergisi mükellefi olan bay (A) iş yerinde 15 kişi çalıştırmaktadır. Mükellef çalıştırdığı işçilerine ait 2013/Ağustos ayı muhtasar beyannamesini ve katma değer vergisi beyannamesini vermeden 10 Eylül 2013 tarihinde, ağır bir kaza geçirmiş ve 30 Eylül 2013 tarihine kadar hastanede tedavi görmüş bu tarihte de iyileşmiş ve hastaneden taburcu edilerek işinin başına dönmüştür. Dönemi Bu mükellefin beyanname verme zamanları aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi olmalıdır. 2014/Ağustos muhtasar beyanname Muhtasar Beyannamenin Son günü KDV. Beyannamesinin Son günü Mücbir Sebebin tarihi gün 2014/Ağustos KDV Süre durması nedeniyle kala süre

3 3 Mükellefin mücbir sebep hali meydana geldiği 10 Eylül 2014 tarihinde beyanname verme süreleri durmuştur. Mücbir sebep halinin ortadan kalktığı tarih olan 30 Eylül 2014 tarihinden itibaren süreler yeniden işlemeye başlayacaktır. Ve kullanılmayan kalan süreler mücbir sebebin ortadan kalktığı tarihe (30 Eylül 2014) ilave edilecek ve beyanname verme tarihleri aşağıdaki tablodaki gibi olacaktır. Mücbir sebebin Kalktığı tarih Sürenin durması nedeniyle Muhtasar beyannameye ilavesi Gereken süre Muhtasar beyannamenin Verileceği son tarih Sürenin durması nedeniyle KDV. Beyannamesine ilave edilecek süre KDV.nin verileceği en son tarihi 30 Eylül gün 13 Ekim gün 14 Ekim 2013 Mükellef kaza geçirmemiş olsa idi, Ağustos/2014 dönemine ait muhtasar beyannamesini 23 Eylül 2014 tarihinde Katma Değer Vergisi Beyannamesini de 24 Eylül 2014 tarihinde vermesi gerekecekti. Ancak mücbir sebep hali meydana geldiği için, bu halin meydana geldiği tarih olan 10 Eylül 2014 tarihinde beyanname verme süreleri durur. Mücbir sebebin ortadan kalktığı tarih olan 30 Eylül 2014 tarihinde süreler yeniden işlemeye başlayacaktır. Muhtasar beyanname için işlemeyen ve mücbir sebebin ortadan kalktığı tarihe ilave edilecek süre 13 gün, Katma Değer Vergisi Beyannamesine ilave edilecek süre 14 gün olmaktadır. Buna göre Muhtasar beyannamenin en son verilme tarihi 13 Ekim 2014, Katma Değer Vergisi Beyannamesinin en son verilme tarihi ise 14 Ekim 2014 tarihidir. Beyannamelerin, bu süre içinde verilmesi durumunda, süresinde verilmiş sayılacaktır. Eğer bu tarihlerden sonraki bir tarihte verilmiş olursa, kanuni süresinde verilmemiş olacak ve mükellefe cezalı tarhiyat yapılacaktır. B-Mücbir Sebebin Vergilendirme İle İlgili Ödevlerin İfası Sırasında Değil Hakların Kullanılması Sırasında da Meydana Gelmiş Olması: Bu görüşü savunanlara göre, Vergi Usul Kanunu nun 15 inci maddesinde, hangi sürelerin duracağına ilişkin bir belirleme yapılmamıştır. Kanunun 15 iinci maddesinde 13 üncü maddedeki mücbir sebep hallerinin mevcut olması halinde sürelerin duracağı belirtilmiş, 13 üncü maddenin ilk iki bendinde vergi ödevlerinin yerine getirmesini engelleyecek nitelikte derken vergi ödevlerinin yerine getirilmesi şartı getirilmiş olmasına karşın diğer iki bentte, vergi ödevlerinin yerine getirilmesine engel teşkil etme şartını konmamıştır. O nedenle, 13 üncü madde metni incelendiğinde, mücbir sebeplerin sadece ve sadece vergi ödevleri için geçerli olduğu sonucunu çıkarmak mümkün değildir. Mücbir sebep aynı zamanda bir hakkın kullanılmasına da engel teşkil edebilir veya hukuktaki sürelerin kaçırılmasına da neden olabilir. İster hukuki sorumluluk, isterse hakkın kullanılması bakımından olsun, bütün bu hallerde, mücbir sebep, sorumluluğu kaldırıcı, sorumluluğu ileri bir tarihe atıcı sonuçlar doğuracağı gibi, çeşitli hallerde sürelerin durmasının kabulü, yeni ek süreler tanınması veya başlangıçtaki sürenin hiç işlemediğinin kabulü, eski hale iade gibi hukuki çözümler de üretilmiştir. Konu ile ilgili Danıştay kararında hakların kullanılmasında da mücbir sebep halinin kabul edilebileceği kabul edilmiştir. Dördüncü Daire /11/1991 Karar Özeti: Uzlaşmaya Başvurma Süresinin İşlememesine Neden Olacak Haller, Ancak Kişinin İradesi Dışında Gelişen Tabii Afet, Savaş Hali Ve Benzeri Durumlarla Kişinin Bu Tür Haklarını Kullanmasını İmkansız Kılan Çok Ağır Hastalık Olabileceği Hk. Üçüncü Daire /05/1994

4 4 Karar Özeti: Uzlaşma İle İlgili Sürelerde Vuk 13.Maddesinin Uygulanmasının Söz Konusu Olmadığı, Ancak Kanunla Öngörülmemiş Olsa Da Uzlaşma Başvurma Süresinin İşlemesine Neden Olacak Hallerin Ancak Kişinin İradesi Dışında Gelişen Durumlar İle Bu Tür Hakların Kullanılmasını Olanaksız Kılan Çok Ağır Hastalık Gibi Durumlar Olabileceği, Bu Durumların Ortadan Kalkmasıyla Duran Sürenin İşlemeye Devam Edeceği Hk. IV-MÜCBİR SEBEP HALİNDE TARH ZAMAN AŞIMI SÜRESİ UZAR: Vergi alacağının doğduğu takvim yılını takip eden yılın başından başlayarak beş yıl içinde tarh ve mükellefe tebliğ edilmeyen vergiler zamanaşımına uğrar.(vuk.md:114) Tahsil Zamanaşımı: Amme alacağı, vadesinin rastladığı takvim yılını takip eden takvim yılı başından itibaren 5 yıl içinde tahsil edilmezse zamanaşımına uğrar. Para cezalarına ait hususi kanunlardaki zamanaşımı hükümleri mahfuzdur. Zamanaşımından sonra mükellefin rıza en yapacağı ödemeler kabul olunur.(a.a.t.u.h.k.md:102) Kanunun 15 inci maddesinde, 13'üncü maddede yazılı mücbir sebeplerden herhangi birinin bulunması halinde bu sebep ortadan kalkıncaya kadar süreler işlemez. Bu takdirde tarh zamanaşımı işlemeyen süreler kadar uzar. Hükmü yer almaktadır. Ancak mücbir sebebin tarh zaman aşımını durdurması için, mücbir sebep halinin, vergilendirme ile ilgili ödevlerin yerine getirilmesi gereken süreler içinde meydana gelmiş olması ve süreyi durdurmuş olması gerekmektedir. Vergilendirme ile ilgili ödevlerin yerine getirilmesinden önceki bir zaman diliminde başlayıp biten mücbir sebepler zaman aşımı süresini uzatmaz. Örnek:1) Gelir Vergisi mükelleflerinden bay (A) 15 Şubat 2008 tarihinde ağır hastalık geçirmek suretiyle mücbir sebep hali meydana gelmiştir. Bu hastalık 28 Şubat 2008 tarihine kadar devam etmiş ve bu tarihte iyileşmiştir. Bu mükellef için sürenin durması söz konusu değildir. Çünkü 2007 takvim yılı gelir vergisinin beyanname verme süresi Mart ayının başından başlayıp 25 Martta dolmaktadır. (GVK.Md:92) Mükellef, beyanname verme süresi başlamadan mücbir sebep haline maruz kalmış ve yine başlamadan mücbir sebep hali ortadan kalkmıştır. Beyanname verme süresi olan 1 Mart-25 Mart arasında mükellef iyileşmiş olduğundan 25 Mart 2008 tarihine kadar gelir vergisi beyannamesinin verilmesi gerekir. Bu olayda sürenin durması ve uzaması söz konusu değildir. Örnek:2) Gelir Vergisi mükellefi olan (N) 5 Mart 2009 da tutuklanmış 15 Nisan 2009 tarihinde tutukluluk hali sona ermiştir. Bu mükellef için, beyanname verme süresin içinde tutuklandığı için V.U.K. nun 13 üncü maddesi uyarınca mücbir sebep hali mevcuttur. Ve hem beyanname verme süresi ve hem de tarh zamanaşımı süresi 5 Mart ile 15 Nisan 2009 tarihleri arasında 40 gün durmuştur. Duran bu süreler mücbir sebep halinin ortaya kalktığı 15 Nisan tarihini izleyen tarihten itibaren yeniden başlar. Bu durumda beyanname verme süresi, 25 Mayıs 2009 tarihine kadar uzayacaktır. Bu süre içinde beyanname verilirse vergi ziyaı doğmamış olacaktır. Gelir vergisi için, tarh zaman aşımı ise, 2013 yılının 09 Şubatında dolacaktır. Çünkü, Mart ayında verilecek olan gelir vergisi beyannamesi 2008 takvim yılına aittir yılının tarh zaman aşımı ise izleyen 2009 yılının başından başlayıp 2013 yılının sonunda dolmaktadır. Bu yılın sonuna 40 gün ilave ettiğimizde 9 Şubatta tarh zaman aşımı dolmaktadır. Mücbir sebep hali Mart/2009 dönemine ait Katma değer vergisi beyanname verme süresi ile 1.nci dönem geçici vergi beyannamesini verme süresi içinde meydana geldiği için de 40 gün uzayacak ve tarihine kadar verilecektir. Katma değer vergisi ile geçici vergiye ait tarh zaman aşımı ise, tarihinde dolmakta olup, bu süre de 40 gün uzayacağı için, 9 Şubat 2015 tarihinde dolacaktır. Örnek:3) Gelir Vergisi mükellefi olan bay (E) 26 Mart 2010 tarihinde geçirdiği bir trafik kazası nedeniyle vergilendirme ile ilgili ödevlerini yerine getiremeyecek şekilde ağır yaralanmıştır. Yapılan uzun tedaviler neticesinde 26 Haziran 2010 tarihinde iyileşmiş ve ayağa kalkmıştır. Bu mükellef için kazanın meydana geldiği tarih olan 26 Martta süreler durmuştur. Mücbir sebebin ortadan kalktığı tarih olan 26 Hazirandan sonra yeniden başlayacaktır. Duran süre 3 aylık bir süredir. Dolayısıyla gelir vergisi beyannamesinin, 26 Haziran 2010 tarihine 3 ay ilave ettiğimizde 26 Eylül 2010 tarihine kadar verilmesi gerekir. Bu süre içinde verilirse vergi ziyaı doğmamış olacaktır.

5 5 Tarh zaman aşımı ise, 2010 yılında verilmesi gereken gelir vergisi beyannamesi 2009 takvim yılına ait olduğundan, 2014 yılına 3 aylık sürenini ilavesiyle Mart ayının sonunda dolacaktır. Mücbir sebep Mart/2010 dönemine ait KDV. ile 1.nci döneme Geçici vergi beyanname verme süreleri içinde doğduğu için, süreler 3 ay uzayacaktır. Ve 26 Eylül 2010 tarihine kadar bu beyannamelerin verilmesi gerekmektedir. Bu vergilere ait zaman aşımı ise 3 ay uzayacağından, 2015 yılının 31 Mart ayında sona erecektir. V-MÜCBİR SEBEP HALİNİN MEVCUDİYETİNDE CEZA KESİLİR Mİ: Vergi Usul Kanunu nun 373 üncü Maddesinde: Bu kanunda yazılı mücbir sebeplerden herhangi birinin vukua geldiği malum ise veya tevsik ve ispat olunursa vergi cezası kesilmez. hükmü yer almaktadır. Mücbir sebep, tüm cezaların kesilmesini önlememektedir. Sadece mükellefin vergilendirme ile ilgili ödevlerinin yerine getirilmesi esnasında yerine getirilemeyen bu ödevler nedeniyle kesilmesi gereken cezaların kesilmesini önler. Örneğin, mükellefin gelir vergisi veya diğer beyannamelerini mücbir sebep nedeniyle süresinde verememişse, vergilendirme ile ilgili ödevlerini yerine getirememiş olmasına karşın ceza kesilmez. Mücbir sebebin ceza zamanaşımını durdurup durdurmayacağı konusuna gelince: 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 13.maddesinin 1.bendinde vergi ödemelerinden herhangi birinin yerine getirilmesine engel olacak derecede ağır kaza, ağır hastalık ve tutukluluk halinin mücbir sebep olduğu, aynı kanunun 15.maddesinde de 13.maddede yazılı mücbir sebeplerden birinin bulunması halinde bu sebep ortadan kalkıncaya kadar sürelerin işlemeyeceği, bu takdirde tarh zamanaşımının işlemeyen süre kadar uzayacağı hükme bağlanmış, anılan kanunun ceza kesmede zamanaşımını düzenleyen 374.maddesinin olay tarihinde yürürlükte olan şeklinde ise, cezanın bağlı olduğu vergi alacağının doğduğu takvim yılını takip eden yılın birinci gününden başlayarak kaçakçılıkta beş yıl ve kusurda üç yıl, usulsüzlükte usulsüzlüğün yapıldığı yılı takip eden yılın birinci gününden başlayarak iki yıl geçtikten sonra vergi cezası kesilmeyeceği, bu süreler içinde ceza ihbarnamesi tebliğ edilmekle zamanaşımının kesilmiş olacağı hükmüne yer verilmiştir. Yukarıda hükmü açıklanan 15.maddede, mücbir sebep bulunması halinde işlenmeyen süre kadar tarh zamanaşımının uzayacağı belirtilmekle yetinilmiş, ceza zamanaşımının uzayacağına ilişkin bir hükme yer verilmemiştir. Ceza zamanaşımını düzenleyen 374.maddede ise, ceza zamanaşımının sadece ceza ihbarnamesi tebliğ edilmekle kesileceği öngörülmüştür. Maddede mücbir sebebin ceza zamanaşımını durduracağına ilişkin bir hüküm bulunmamaktadır. Bu bakımdan mücbir sebep halinin ceza zamanaşımını durduracağının kabulü olanaksızdır. Konu ile ilgili Danıştay Üçüncü Dairesi nin 1987 karar yılı ve 1843 Karar Numaralı, 1987 Esas yılı ve 670 Esas numaralı tarihli kararı da bu yöndedir. VI-MÜCBİR SEBEP VERGİ BORÇLARININ ÖDEME SÜRESİNİ UZATIR MI? Verginin ödenecek safhaya gelmesi için tahakkuk etmesi gerekir. Tahakkukla ilgili süreler ise, daha önce ilgili bahsinde belirttiğimiz üzere, mücbir sebep, zor durum, ölüm ve vergi kanunlarında belirtilen diğer bazı nedenlerle uzamaktadır. Bu durumlarda, ödeme vadesi de, tahakkuk vadesine bağlı olarak uzar. Vergi zamanında tahakkuk etmişse, ödeme vadesinin uzaması söz konusu olmaz. Ancak mücbir sebep halinde, cebri takibat yapılmaz. Gecikme zammı uygulanmaması da söz konusudur Fakat, 6183 sayılı Kanunda, mücbir sebep hali gecikme zammını engelleyen nedenler arasında sayılmamıştır. Sadece Danıştay ın bazı kararlarında mücbir sebep halinde gecikme zammı alınmayacağı kabul edildiği belirtilmiştir. 2 Mücbir sebep, vergi ödevlerinin yerine getirilmesini ertelerken, vergi borçlarının ödenmesini ertelemez. 2 ÖZBALCI a.g.e.s:157

6 6 Örneğin, iş yerinde çıkan yangın nedeniyle, defter ve belgeleri yanan mükellefin beyanname verme süresi uzar. Beyanname verme süreleri mücbir sebep nedeniyle uzayan vergilerin ödeme süreleri, beyanname verme süresine bağlı olarak tahakkuk süresinin uzaması nedeniyle, V.U.K. nun 111 inci maddesine göre, ödeme süresi de uzamaktadır. Ancak, mücbir sebep halinin mevcudiyetinden önce tahakkuk etmiş vergilerin ödenme süresinin uzaması hakkında bir hüküm mevcut değildir. Çünkü vergi borcunun ödenmesi bir vergi ödevi olmayıp bir zorunluluktur. Vergi tahakkuk aşamasından sonra, amme alacağına dönüşmektedir. Ve bu alacağın tahsili ile ilgili hükümler, 6183 sayılı Kanunda düzenlenmiştir. Mücbir sebep halinin mevcudiyetinde, tarh zaman aşımı durmakta olup, tahsil zaman aşımı durmamaktadır. Vergi idaresi bu görüşe uygun olarak, tabii afetler gibi mücbir sebeplerin mevcudiyeti halinde, beyanname verme süresinin uzatıldığını ilan etmekte olup. Önceden tahakkuk etmiş vergi borçlarının ödenme sürelerinin uzatılması ile ilgili bir açıklama yapılmamaktadır. Sadece 111 inci maddede belirtilen 15 günlük uzatma yetkisi kullanılmaktaydı. Nitekim, 17 Ağustos 1999 Marmara depremi nedeniyle çıkarılan 277 sayılı V.U.K. genel tebliğinde ödemenin ertelenmesi ile ilgili bir açıklama mevcut değildir. Ancak, 111 inci maddenin son fıkrasına 5228 sayılı Kanunun 4'nci maddesiyle eklenen fıkra ile Maliye Bakanlığı; mücbir sebep hali ilân edilen yerlerdeki mükelleflerin, bu Kanun kapsamında olup, ödeme süresi afet tarihinden sonraya rastlayan her türlü vergi, ceza ve gecikme faizleri ile bu Kanunun 15 inci maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca verecekleri beyannamelere istinaden tahakkuk ettirilen vergilerin ödeme sürelerini, vadelerinin bitim tarihinden itibaren azamî bir yıl süreyle uzatmaya yetkili kılınmıştır. Bu yetkinin; bölge, il, ilçe, mahal ve afetten zarar görenler ile afetten zarar görme derecesi veya vergi türleri itibarıyla farklı süreler tespit etmek suretiyle de kullanılabileceği ifade edilmiştir. VII- MÜCBİR SEBEPLERİN DAVA AÇMA VE KANUN YOLLARINA BAŞVURMA SÜRELERİNE ETKİSİ: A-İdari Yargılamada Mücbir Sebebin Dava Açma Süresini Etkilemeyeceğini Savunan Görüşü: 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu 20 Ocak 1982 tarihinde yürürlüğe girmeden önce, vergi yargılaması hukukunda mücbir sebeplerin süreleri durdurma etkisinin Vergi Usul Kanunu nda yer alan itiraz ve temyiz süreleri yönünden de geçerli olduğu kabul edilmekteydi. Çünkü 2577 sayılı Kanun yürürlüğe girmeden önce vergi davaları, vergi mahkemelerinde değil Maliye Bakanlığının bünyesinde kurulmuş bulunan İtiraz komisyonlarında, Temyiz komisyonlarında ve daha sonra Danıştay da görüşülmekte idi. O nedenle, ikmalen, re sen veya idarece yapılan tarhiyatlar için, itiraz komisyonuna başvurma usul ve esasları, itiraz komisyonunun kararı üzerine temyiz komisyonuna başvurma süreleri ile temyiz komisyonu kararı üzerine Danıştay a başvurma süreleri Vergi Usul Kanunu nda düzenlenmişti. Ancak, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu 20 Ocak 1982 tarihinde yürürlüğe girdikten sonra dava açma süreleri bu kanunda düzenlendi. Vergi Usul Kanun da vergi yargılaması ile ilgili hükümler ve itiraz, temyiz komisyonları kaldırıldı. Yerlerine Vergi Mahkemeleri ihdas edildi. Dava açma süreleri ise 2577 sayılı Kanunla yeniden düzenlendi. Ve 7 nci maddesiyle aşağıdaki hüküm getirildi. 1. Dava açma süresi, özel kanunlarında ayrı süre gösterilmeyen hallerde Danıştay da ve idare mahkemelerinde altmış ve vergi mahkemelerinde otuz gündür. (Md:7) İdari Yargılama Usulü Kanunu nda dava açma süreleri belirtilmiş olmasına karşın, mücbir sebeplerle etkilenip etkilenmeyeceğine dair bir hüküm yer almamaktadır. O nedenle, Vergi yargılaması hukuku alanında düzenleme noksanı nedeniyle mücbir sebeplerin varlığının dava açma ve kanun yollarına başvurma sürelerini durdurup durdurmayacağı tartışmalıdır. 3 Bir görüşe göre: Mücbir sebeple ilgili düzenleme vergi ödevinin yerine getirilmesine ilişkin süreleri durdurmayı amaçlamaktadır. Dava hakkının kullanılması, vergi ödevinin yerine getirilmesi anlamına gelmemektedir. Vergi Yargılaması usulünü düzenleyen İdari Yargılama Usulü Kanunu nda mücbir sebeple ilgili bir düzenleme yer almamaktadır. Hukuk Muhakemeleri Kanunu nun vergi yargılaması hukukunda uygulanması gereken hükümleri arasında, dava açma ve kanun yollarına başvurma sürelerinin mücbir sebepler nedeniyle duracağına ilişkin bir hüküm bulunmamaktadır. İdari Yargılama Usulü Kanunu nun 31 inci maddesinde Vergi Usul Kanunu na yapılan 3 Yaklaşım Dergisi Sayı:101, sh:49 Doç. Dr. Yusuf Karakoç un makalesi.

7 7 yollamanın vergi davaları ile ilgili 377, 378 ve mükerrer 378 inci maddelerle sınırlı olduğu kabul edilmektedir. Bu itibarla, mücbir sebebin varlığı gerekçe gösterilerek dava açma ve kanun yollarına başvurma sürelerinin durduğunu kabul etmek mümkün değildir. Nitekim Danıştay Üçüncü Dairesi aşağıda belirtilen kararında, idari yargılamada mücbir sebebin dava açma süresini etkilemeyeceği ifade etmiştir. Üçüncü Daire /10/2006 Karar Özeti: Vergi Usul Kanunu İle Vergi Ödevlerinin Yerine Getirilmesine İlişkin Süreleri Keseceği Öngörülen Mücbir Sebep Hallerinin Vergi Mahkemesinde Dava Açma Süresini Etkilemeyeceği Hk. İstemin Özeti: Davacı adına düzenlenen gün ve 2005/32 takip numaralı ödeme emrine karşı açılan davayı; 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 58'inci maddesinde ödeme emrine karşı tebliğ tarihinden itibaren (7) gün içinde dava açılabileceği kuralına yer verildiği, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun "Sürelerle İlgili Genel Esaslar" başlıklı 8'inci ve devamı maddelerinde dava açma sürelerini durduran ve kesen sebepler arasında mücbir sebep sayılan hallere yer verilmemekle beraber, hak arama özgürlüğünün kullanılması bakımından kişinin iradesi dışında gelişen afet, savaş, ağır hastalık durumlarının mücbir sebep sayılabilecek nitelikte olduğunun Danıştay kararlarıyla benimsendiği, dava dilekçesine ekli sağlık raporundan dava açma hakkının kullanılmasını olanaksız kılan ağır bir hastalık hali bulunmadığı anlaşılan davacıya tarihinde tebliğ edilen ödeme emrine karşı, Yasada öngörülen (7) günlük süre geçirildikten sonra tarihinde açılan davada süre aşımı bulunduğu gerekçesiyle reddeden Adana 2. Vergi Mahkemesinin gün ve E:2005/1056, K:2005/1045 sayılı kararının; sağlık raporunun içeriği ve hastalığın önemi hakkında mahkemece değerlendirme yapılamayacağı ileri sürülerek bozulması istenmiştir. Savunmanın Özeti : Temyiz isteminin reddi gerektiği savunulmuştur. Tetkik Hakimi : Birgül Öğülmüş Düşüncesi : Temyiz isteminin reddi gerektiği düşünülmektedir. Savcı : Nurten Karaçay Düşüncesi : Dava başvurusu bir vergi ödevinin yerine getirilmesi olarak nitelendirilemeyeceğinden, Mahkemece davanın süre aşımından reddinde hukuka aykırılık bulunmadığından temyiz isteminin reddinin uygun olacağı düşünülmektedir. TÜRK MİLLETİ ADINA: Hüküm veren Danıştay Üçüncü Dairesince işin gereği görüşülüp düşünüldü: 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 14'üncü maddesinin 3'üncü fıkrasının (e) bendinde dava dilekçelerinin, süre aşımı noktasından da incelenmesi ve 4'üncü fıkrasında, bu konuda kanuna aykırılık görülürse 15'inci maddenin uygulanması öngörüldükten sonra 6'ncı fıkrasında; aynı durumun ilk incelemeden sonra saptanması halinde de davanın her safhasında 15'inci maddenin uygulanması gerektiği ve Yasanın 15'inci maddesinin 1'inci fıkrasının (b) bendinde; süre aşımı bulunan hallerde davanın reddine karar verilmesi kurala bağlandığından, idari yargılama hukukumuzda dava açma süresi hak düşürücü süre niteliği taşıyan ve kamu düzeniyle ilgili bir durum kabul edilmiştir. Bu nedenle, dava açma süresi; sürenin ne şekilde işlemeye başlayacağı, duracağı, uzayacağı veya kesileceği İdari Yargılama Usulü Kanununun 7, 8, 9, 10 ve 11'inci maddelerinde düzenlenmiştir. Özel kanunlarında ayrı süre gösterilmeyen hallerde vergi mahkemesinde dava açma süresinin otuz gün olduğunu düzenleyen 7'nci maddenin 1'inci fıkrasında bu sürenin uzunluğu yönünden başka yasalara yapılan gönderme dışında dava açma süresini başlatan, durduran, uzatan veya kesen bütün sebeplere sadece 2577 sayılı Yasanın yukarıda değinilen kurallarında yer verilmiştir. Hukukumuzda zorlayıcı nedenler olarak bilinen; doğal afet, savaş, gaiplik, ağır hastalık gibi haller, 2577 sayılı Yasanın sözü edilen kurallarında dava açma süresini durduran, uzatan veya kesen durumlar olarak kabul edilmemiştir. Her ne kadar aynı Yasanın 31'inci maddesinin ikinci fıkrasında, vergi uyuşmazlıklarının çözümünde Vergi Usul Kanununun ilgili hükümlerinin uygulanmasını öngören bir gönderme bulunmaktaysa da gönderme yapan kuralda; 2577 sayılı Yasa hükümleri saklı tutulmakla, İdari Yargılama Usulü Kanununda düzenlenen konularda gönderme yapılan Vergi Usul Kanunu hükümlerinin uygulanmasına olanak tanınmadığı gibi, Vergi Usul Kanununun 'nci maddeleri de 2577 sayılı Yasanın 63'üncü maddesiyle yürürlükten kaldırıldığından, 31'inci maddenin 2'nci fıkrasında yapılan gönderme uyarınca vergi uyuşmazlıklarının çözümünde uygulanması gereken Vergi Usul Kanununun ilgili hükümleri, 377, 378 ve mükerrer 378'inci maddelerdir. Vergi Usul Kanununun değinilen kuralları; dava açma süresi, bu sürenin başlangıcı, durması, uzaması veya

8 8 kesilmesine ilişkin bir düzenleme içermediği gibi zorlayıcı nedenler Vergi Usul Kanununda sadece vergi ödevlerinin zamanında yerine getirilmesini önleyen ve bu ödevlerle ilgili süreleri durduran durumlardan kabul edilmiştir. Yargı yoluna başvurma, hak arama özgürlüğünün kullanılması olup, maddi vergi hukukunun vergi yükümlülerine yüklediği vergi ödevlerinin yerine getirilmesiyle ilgisinin bulunmaması karşısında ve yukarıda değinilen düzenlemeler gereğince ağır hastalık hali vergi mahkemesinde dava açma süresine etkili bir durum oluşturmadığından, 2577 sayılı Yasanın 7'nci maddesinde yapılan göndermeden dolayı uygulanması gereken 6183 sayılı Yasanın 58'inci maddesiyle öngörülen yedi gün olan dava açma süresinde açılmayan davanın süre aşımı noktasından reddi yolundaki kararda sonucu itibarıyla hukuka aykırılık görülmemiştir. Açıklanan nedenlerle temyiz isteminin reddine, davacıdan, 492 sayılı Harçlar Kanununa bağlı (3) sayılı Tarife uyarınca 25,10 YTL maktu harç alınmasına gününde oybirliğiyle karar verildi. B-İdari Yargılamada Dava Açma Süresini Mücbir Sebebin Etkilediğini Savunan İkinci Görüş: İdari yargılamada dava açma süresini mücbir sebebin etkilediğini savunan ikinci görüşe göre; İdari Yargılama Kanunu nun aşağıda belirtilen 31 inci maddesinde: 1. Bu kanunda hüküm bulunmayan hususlarda; hâkimin davaya bakmaktan memnuiyeti ve reddi, ehliyet, üçüncü şahısların davaya katılması, davanın ihbarı, tarafların vekilleri, feragat ve kabul, teminat, mukabil dava, bilirkişi, keşif, delillerin tespiti, yargılama giderleri, adli yardım hallerinde ve duruşma sırasında tarafların mahkemenin sükûnunu ve inzibatını bozacak hareketlerine karşı yapılacak işlemlerde Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu hükümleri uygulanır. (4001 sayılı Kanunun 14 üncü maddesiyle değişen cümle) Ancak, davanın ihbarı ve bilirkişi seçimi Danıştay, mahkeme veya hâkim tarafından re'sen yapılır. 2. Bu kanun ve yukarıdaki fıkra uyarınca Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununa atıfta bulunan haller saklı kalmak üzere, vergi uyuşmazlıklarının çözümünde Vergi Usul Kanununun ilgili hükümleri uygulanır. denmek suretiyle, Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu na atıfta bulunmakta olup, diğer konularda Vergi Usul Kanunu nun hükümlerinin uygulanacağı belirtilmektedir. Bu hüküm uyarınca Vergi Usul Kanunu nun mücbir sebeplerin varlığında sürelerin duracağını belirtilen 15 inci maddesindeki hükümlerin de vergi yargılamasındaki sürelerle ilgili olarak, İdari Yargılama Usulü Kanunu ndaki süreler bakımından da geçerli olması gerekmektedir. Bu bağlamda, dava açma süresi içinde meydana gelen bir mücbir sebep nedeniyle özel kanunlarında düzenlenen dava açma sürelerinin de durması gerektiği kabul edilmelidir. Dava açma ve kanun yollarına başvurma süresi, mücbir sebep ortadan kalktıktan sonra kaldığı yerden işlemeye devam etmelidir. 4 Dördüncü Daire /06/1996 Karar Özeti: Doğal Afet Gibi Kişilerin İradeleri İle Değiştiremeyecekleri Veya Önleyemeyecekleri Durumlarda, Mücbir Sebep Halinin Gözönünde Bulundurulması Ve Mücbir Sebebin Ortadan Kalkmasından Sonraki Makul Sürede Açılan Davaların Esasının İncelenerek Karara Bağlanması Gerekeceği Hk.. Yedinci Daire /03/1999 Karar Özeti: Hak Arama Özgürlüğünün Kullanılması Bakımından Kişinin İradesi Dışında Gelişen Afet, Savaş Hali Vb. Gibi Durumlarla, Bu Hakkın Kullanılmasını Olanaksız Kılan Çok Ağır Hastalık Hallerinin Mücbir Sebep Olarak Sayılarak Dava Açma Süresini Etkilemeyeceği Hk. İdari Yargılama Usulü Kanununun ilgili maddelerinde dava açma ve kanun yoluna başvurma sürelerini durduran sebepler sayılmış; ancak, hastalık hali bunlar arasında gösterilmemiştir. Bununla birlikte; söz konusu sürelerin mücbir sebep sayılan durumların varlığı halinde işlememesi de, hak arama özgürlüğünün niteliği ve önemi itibariyle gereklidir. Hak arama özgürlüğünün kullanılması bakımından, kişinin iradesi dışında gelişen afet ve felaketler, savaş hali ve benzeri durumlarla, bu hakkın kullanmasını olanaksız kılan çok ağır hastalık halleri, mücbir sebep sayılabilecek niteliktedir. 4 Mükellefin Dergisi 2001 sayı 101 sh: 50 Doç. Dr. Yusuf Karakoç un makalesi. D.E.Ü. Hukuk Fak. Vergi H.Ana ilim Dalı Öğr.Üyesi

9 9 Olayda, kararın düzeltilmesi istemine ilişkin dilekçeye ekli raporun başvuruda bulunma hakkının kullanılmasını olanaksız kılacak ağırlıkta bir hastalık haline ilişkin olmaması ve, esasen, dilekçenin de raporun kapsadığı tarihler içerisinde verilmiş bulunması karşısında; anılan raporun, kararın düzeltilmesi başvurusu için kanunen öngörülen süreyi durduracak bir mücbir sebep hali olarak kabulü mümkün görülmemiştir. Açıklanan nedenle; kararın düzeltilmesi isteminin süre aşımı sebebiyle incelenmeksizin reddine karar verildi. Yukarıda belirtilen iki Danıştay kararında da, hak arama özgürlüğünün önemi itibariyle, dava açma sürelerini ve kanun yoluna başvurma sürelerinin mücbir sebep sayılan hallerin varlığı halinde işlememesi gerektiğini belirtmektedir. VIII- MÜCBİR SEBEP NEDENİYLE DEFTER VE BELGELERİN ELDEN ÇIKMASI RE SEN TAKDİR YAPILMASINA ENGEL TEŞKİL EDER Mİ? Vergi Usul Kanunu nun 30/3.üncü maddesine göre, bu kanuna göre tutulması mecburi olan defterlerin hepsi veya bir kısmının herhangi bir sebeple ibraz edilmemesi re sen takdir nedeni olarak sayılmıştır. Vergi matrahının mükellef tarafından defter ve belgelerine dayanarak tespit edilip beyan edildikten sonra, maddi delillere veya kanuni ölçülere göre tespit edilen ilave matrah veya matrah farkı üzerinden ilave tarhiyat yapılır. Veya matrahın re sen takdir edilmesi suretiyle ilave tarhiyat yapılır. Matrahın Re sen takdiri işlemi mükellef için cezai bir yaptırım olmayıp, bu takdir neticesinde oluşacak matrah veya matrah farkı üzerinden cezalı tarhiyat yapılması, bir cezai müeyyide ve idari ve kanuni bir yaptırımdır. O nedenle, Defterlerin herhangi bir nedenle ibraz etmeme re sen takdir nedeni olarak sayılırken bu fiilin mücbir sebebi de kapsayacağı şüphesizdir. Yani mücbir sebeple de olsa defter ve belgelerin ibraz edilmemesi re sen takdiri gerektirir. Aksi takdirde maddede mücbir sebep hali hariç diye bir ibarenin bulunması gerekirdi. Defter ve belgelerin mücbir sebep halleri ile elden çıkarılması nedeniyle ibraz edilememesi durumunda yapılacak re sen takdir işlemleri ve sonuçları aşağıda ifade edilen şekillerde olur. A-Defter ve Belgelerin Mükellefin Beyannamesini Vermeden Önce Zayi Olması: Defter ve belgelerin beyanname vermeden önceki bir tarihte zayi edilmiş olması durumunda, mükellef henüz karını veya zararını, yani beyan edeceği matrahı belirleyememiştir. O nedenle matrahın takdir komisyonunca, mükellefin kendisinin müracaatı veya vergi dairesinin talebi üzerine takdir komisyonunca belirlenir. Takdir edilen matrah mükellefe bildirilir. Ancak, a-mükellef takdir edilen matrahı kabul ederse, bu kazancı beyanname ile bildirir ve beyanname üzerine tahakkuk fişi ile tahakkuk işlemi yapılır. b-mükellef takdir komisyonunca takdir olunan matraha kısmen itiraz etmesi durumunda, kabul edip beyan ettiği kısım için beyanına göre vergi tarh edilir. Kabul etmediği kısımla ilgili vergi mücbir sebep olduğu için cezasız tarhiyat yapılır. c-re sen takdir yoluyla tespit edilen dönem kazancı mükellef tarafından kabul edilmeyip, beyannamesi de süresinde verilmezse, mükellef adına re sen cezalı olarak verginin tarh edilmesi gerekecek, mükellefin dava yoluna gitmesi durumunda da davanın sonucuna göre işlem yapılacaktır. B-Defter ve Belgelerin Beyanname Verme Süresi Geçtikten Sonra ve Beyannamenin Mükellefçe Verilmesinden Sonra Mücbir Sebeple Zayi Olması: Mükellefin beyannamelerini süresinde verdikten sonra, kendisi ile ilgili bir hakkın kullanılması için vergi dairesine müracaat etmiş olması durumunda ibrazı istenen defter ve belgeleri zayi olduğu için ibraz edemezse, vergi dairesi yine takdir komisyonuna müracaat edecek ve matrahın re sen takdirini isteyecektir. Örneğin, indirimli orana tabi katma değer vergisi mükellefini 150 m2 nin altında sattığı daireler için katma değer vergisi iade talebinde bulunmuş, vergi dairesi de mükellefin bu talebi üzerine iade talebinin incelenmesi için konunun inceleme elamanına intikal etmesi durumunda, defter ve belgeler zayi olduğu için inceleme elamanına ibraz edilemezse durum ne olacaktır.

10 10 İnceleme elamanına defter ve belgeler ibraz edilmediği için, katma değer vergisi indirimleri red edilmek suretiyle gerekli tarhiyat yapılması istenecek, mükellefin mahkemeden zayi belgesi alması ve ibraz etmesi durumunda tarhiyat için ceza istenmeyecektir. Ancak, İnceleme elemanının harici karinelere göre bir matrah farkı tespit etmesi durumunda, mükellefin ilgili dönem matrahının re sen takdirini isteyecek ve takdir olunacak matrah farkı üzerinden gerekli cezalı tarhiyatı isteyecektir. Tespit edilen bu matrah farkının defter ve belgelerin ibraz edilememesi ile ilgisi bulunmamaktadır. C-Beyannamenin Verilmesinden Sonra Defter ve Belgelerini Mücbir Sebeple Zayi Eden Mükellefin Beyanının Gerçeği Yansıtmadığının Tespit Edilmesi: Bu durumda mükellefin beyanından fazla matrah farkının tespit edilmesine bağlı olarak, dönem matrahı takdir komisyonunca veya incele elamanınca re sen takdir edilir. Ve cezalı tarhiyat yapılır. Çünkü, matrah farkı defter ve belgelerin zayi edilmesinden değil, eksik beyan edilen matrahtan kaynaklanmaktadır.