Yıl: 4, Sayı: 18, Aralık 2017, s

Transkript

1 Yıl: 4, Sayı: 18, Aralık 2017, s Nimet TEĞİN 1 YOLCU NEREYE GİDİYORSUN ROMANINDA AYDINLAR VE TOPLUM Özet Samiha Ayverdi nin 1944 yılında yayımladığı Yolcu Nereye Gidiyorsun adlı romanı, aydın-toplum ilişkisini batılılaşmanın olumsuz etkileri ekseninde işler. Olumsuz Batılılaşmanın yarattığı sözde aydın ve halk arasında, sürekli bir çatışmanın olduğu gerçeği vardır. Yazar bu eserinde tarihe, döneminin, siyasi, sosyal ve kültürel olaylarına yer verir. Bu yıllar Türk toplumunun tarihi bir süreçten geçtiği yıllardır. Ancak Türk toplumsal hayatı bakımından son derece önemli bu tarihsel sürecin gerçekleşmesi kolay olmamıştır. O, bu romanında, halka tepeden bakan ve onlarla çatışma halinde olan aydınları anlatır. Bu makalede, Türkiye nin tarihi bir dönüm noktasında olduğu yirminci yüzyılın başındaki aydıntoplum ilişkilerinin Samiha Ayverdi nin Yolcu Nereye Gidiyorsun romanına nasıl yansıdığı ve bunun tarihi gerçeklerle ne denli bağdaştığı, ortaya konulmaya çalışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Samiha Ayverdi, Yolcu Nereye Gidiyorsun romanı, aydınlar, toplum. INTELLECTUALS AND SOCETY IIN THE NOVEL OF "WHERE ARE YOU GOING, YOU PASSENGER?" Abstract In the novel of "Where are you going, you Passenger", Samiha Ayverdi studied the relation between intellectuals and society by means of emphasizing negative effects of westernalization. In reality there always be a conflict between intellectuals and society as a result of westernalization. The writer placed political, social, and cultural events of the time in the novel. The mentioned time is important because Turkish people go through a historical stage. However, it was not so easy to go through these gloomy days which were very important for 1 Öğr.Gör., Siirt Üniversitesi, nimet.tegin@gmail.com,

2 Nimet Teğin Turkish community. The novel tells about how intellectuals underestimate the ordinary people in the community and the conflict with them. This study investigated how Samiha Ayverdi displayed the relation between intellectuals and society in the 20th C which was a very important stage for Turkish society, and how the writer of the novel related her thoughts with historical facts. Keywords: Samiha Ayverdi, Where are you going, you Passenger, novel, intellectuals, society GİRİŞ Samiha Ayverdi nin Yolcu Nereye Gidiyorsun adlı romanı, yazarın önemli eserlerinden biridir. Bu çalışmada, romanın başkahramanının, yaşadığı dönemdeki, aydın ve toplum arasındaki çatışmayı, bir aydın hassasiyeti ile nasıl dönüştürmeye çalıştığı üzerinde durulacaktır. Ancak bu değerlendirmeyi yapmadan önce, Samiha Ayverdi yi ve onun başyapıtlarından biri olan Yolcu Nereye Gidiyorsun adlı eseri kısaca tanıtılacaktır. Daha sonra edebiyat ve toplum arasındaki ilişkiden yola çıkarak, Osmanlının son döneminde yaşanan bireysel ve toplumsal alandaki değişmeler irdelenip, bu değişmelerin toplum yapısını nasıl etkilediği ve buna bağlı olarak oluşan aydın toplum çatışmalarının nasıl karakterize ettiği çözümlenmeye çalışılacaktır. Çağımızın en önemli mütefekkir yazarlarından birisi olan Samiha Ayverdi, 25 Kasım 1905 yılında İstanbul da doğdu. Annesi, Fatma Meliha Hanım, babası Yarbay İsmail Hakkı Bey dir. Soyu, anne tarafından Kanunî zamanında yaşamış ve Budin seferinde şehit düşmüş Gül Baba ya; baba tarafından Orta Asya dan Anadolu ya geçmiş Ramazanoğulları na kadar uzanmaktadır. Yazar ilk eğitimini aile çevresinde aldı. Onun tarihi ve kültürel şuur kazanmasında anne ve dedesinin etkisinden söz edilebilir. O kültürlü bir aile ortamında yetişti. Din, tasavvuf, tarih, felsefe, edebiyat ve güzel sanatlar alanındaki aldığı eğitim ve özellikle Ken an Rifa i dergâhına mensubiyeti onun fikir hayatında olduğu gibi edebî şahsiyetini de şekillendirmiştir (Uymur, 2008: 19). Adli nin ruh dünyasını ve kültür seviyesini yükselten en önemli unsur Galatasaray Lisesi dir. Tanzimat dönemi romanlarında Galatasaray Sultanisi olarak geçen bu lise bütün eserlerde önemli bir kültür kurumudur. Aydınların yetiştiği bir mekandır. Burada yetişen aydınlar tıpkı Adli gibi toplumdan uzak değiller. Yaşar, Adli nin dünyasında Galatasaray sultanisinin önemini şöyle belirtir: Adli nin dimağını, hafızasını geliştiren bir başka unsur da Galatasaray Lisesidir. Bu lise ile ilişkisi, ailede yaşanan bir olay üzerine gelişir. Ailede sindirilmeye çalışılan Adli, kişisel olarak kendini sıfırlayan biridir. Bu bağlamda, onuruna ve kibrine dokuna çok şeyi es geçmektedir. Ama milli değerler söz konusu olduğunda Adli, başka bir karaktere, tavizsiz bir kişiliğe bürünür. Aile bireylerinden gelen milli değerleri zedeleyici tavırları kabullenemez. Yolculuğunun henüz on üçünde iken, toplumsal ve bireysel endişeler karşısında rengini ve kati ifadesini bulan bir olay yaşar. ( ).Ayverdi, burada Galatasaray bilinçli olarak olumlamakta ve modern bir eğitim yuvası imajı halinde sunmaktadır. (Yaşar, 2012: 455). 457 Yolcu, Nereye Gidiyorsun Romanı Samiha Ayverdi nin Yolcu, Nereye Gidiyorsun romanı 1944 yılında yazdığı önemli esrelerinden biridir. Ayverdi nin ustalık döneminde yazdığı bu eser, özellikle 20. Yüzyılın Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:18, Aralık 2017, s

3 Yolcu Nereye Gidiyorsun Romanında Aydınlar ve Toplum başında çağdaşlaşmanın tek nedeni olarak sayılan batılılaşma ve buna bağlı olarak gelişen materyalist ve pozitivist eğilimin, o dönemin aile ve toplum yapısı üzerinde oluşturduğu deformasyonu konu edinir (Uymur, 2005: 19). Romanda; bir yandan batılılaşma ve buna bağlı olarak batılı yaşam tarzını tercih eden sözde aydınların, onların eylemlerini davranışlarını, siyasal ve sosyal hayatlarını, yaşadıkları semtleri işlerken, diğer taraftan da geleneklerine ve toplumsal değerlerine bağlı olarak yaşayan maneviyata daha çok önem veren muhafazakâr Osmanlı tebaasını konu edinmektedir. Yolcu Nereye Gidiyorsun romanının karakter kadrosunu, fert-toplum üzerine kurulmuş olan yapısını göz önünde bulundurarak, asıl kahraman Adli ve karşı güç grubunu oluşturan ve kendini aydın olarak gösteren iki esas gruba ayırmak mümkündür. Romanın asıl kahramanı ve tematik gücü olan Adli, Olması istenen aydını temsil eder. Adli, yüksek değerlerce yönetilen, geleneksel değerlerden kopmadan muasır medeniyetler düzeyinde bir yaşam tarzının peşindedir. O, toplumla kurduğu ilişkilerini dürüstlük ve geleneksel değerler temeli üzerine oturtmasını ister. Aslında Adli, Halit Ziya nın Nesl-i Ahir (1909) romanında yer alan Azra yı çağrıştırmaktadır. Tıpkı Adli gibi Azra da yaşadığı topluma muhalif biridir. Muhalifliği çevrenin Batılılaşmaya karşı duyarsızlığı ve Batı dan gelen her şeyi kabul etmesinde ileri gelmektedir: Düşünsel düzlemde, Azra, Doğuseverliliği ve Batıseverliliği olmak üzere iki başat yönüyle ön plana çıkmaktadır. İlk olarak doğuseverliği yani oryantal kimliği irdelenecektir. Olumlu bir karakter olarak tasarlanan Azra, Halit Ziya nın diğer kadın karakterlerine göre yerli ve modern muhafazakâr bir kişidir. (Yaşar, 2012a: 1135). Azra, Türkçeyi, eski yaşantıyı imgeleyen müstakil evleri, babası ve büyükannesiyle vakit geçirmeyi, nikâhlı evliliği, geleneksel elbiseleri yeğler. Her iki yazar, Adli ve Azra nın kişiliğinde yeni nesil alafrangalara köklü bir eleştiri getirirler. 458 Olması gereken aydın tipi olarak sunulan Adli, dostluk, dürüstlük, sorumluluk, fedakârlık, görev bilinci gibi yüksek değerlere sahip bir aydındır. Bütün bir olay örgüsünde Adli, kendisiyle ve yanlış batılılaşmadan dolayı ailesi ile hesaplaşan, yapıp etmelerini hata sevap terazisine vurmayı bilen bir aydındır. Onun en önemli özelliği Batı medeniyetine mesafeli bakışıdır. Söz konusu medeniyetin olumlu yönlerini alırken olumsuz yönlerini kabullenmez (Yaşar, 2016a: 196). Adli, batı kültürü ile yetişmiş aydınların vurdumduymaz olduğu bir ortamda, sorumluluk duygusuyla özdeşleşmiş bir dürüstlük anlayışına sahip olmaya çalışmıştır. Kültürel ve Sosyolojik değerlerinden ödün vermeyen Adli, çevresinde bulunan sözde aydınlardan ayrılır. Ülke gerçeklerini, kendi gerçekleri kadar iyi tanıyan, sorumluluk sahibi bir aydın olarak Adli, ülkenin sözde aydın olarak gösteren anne ve babasının yaptığı davranış ve tutumlarını şu şekilde eleştirir. Babam ve anam Tanzimat kitabının iki zavallı izahıdırlar. Onun için bu kitabı onlarda okuyup bellemek isteyenler, tıpkı onlar gibi korkunç hatalara düşerler. Bu kitapta mazi ile şuursuz bir istihza vardır. Ne vatan duygusu ne an ane ne geçmiş kıymetler onda yer almıştır. (Ayverdi, 1997: 89). Yazar bir yandan, aile kurumunda meydana gelen yozlaşmaya ve buna bağlı olarak oluşan aydın kavramına dikkat çekerken öbür taraftan kendi geleneksel değerlerine bağlı vatansever aile yapılarından da söz eder. Dayım ise babamınkinden dört adım ileride olan evinde, büsbütün ayrı bir âlemi temsil eder. O vatan aşkının keskinleştirdiği bir hassasiyetiyle görebilen bir şuurun temsilcisidir. O, yarım kalmış inkılâpları değil doğrudan doğruya inkılâpçı ateşli cesur ve teşkilatçıdır. (Ayverdi, 1997: 90). Bu, onu diğer aile fertlerinden farklı kılar. Özellikle Batı medeniyetinin İstanbul daki temsilcisi olarak gördüğü mürebbiyelere ve bunlar gibi davrananlara karşı soğuktur. Ailesinde Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 18, Aralık 2017, s

4 Nimet Teğin ve sözde aydınların saygı gösterdiği bu sınıf, onun yanında birer birey olmaktan öteye gidemez. Ona göre kendini aydın olarak gösteren kişilerin yabancıların diline gösterdikleri ilgiyi kendi diline karşı göstermemelerini eleştirir. Adli, mürebbiyelerin Türkçe öğrenmeleri için gayret sarf etmemelerini büyük problem olarak görür. Evde bulunan mürebbiye için Türkçe bilmiyor ve bilmek için de gayret sarf etmiyor, daha doğrusu tenezzül etmiyordu (Ayverdi, 1997: 50). Mürebbiyelerin kendini beğenme ve kültürlerini üstün görme duygusunun var olduğunu duyumsatır. Adli, ailesindeki mürebbiyenin davranışlarından yola çıkarak Müslüman halkın yabancılara karşı tutumuna dair bazı saptamalarda bulunur. Buna göre bu kadınlardaki üstünlük hastalığının mürebbiyelerde oluşmasını Biz dediği Türk milletinin yol açtığını vurgular. Bir sonraki sayfada bunun için Kendimizi saymadığımız için onlar da bizi mühimsemiyor ve kendimizin dışında olanlara verdiğimiz aşırı kıymetin yanında bir toz zerresi kadar küçük kalıyorduk demektedir. Adli ye göre mürebbiyeler salt bir eğitim veya çocukların terbiyesi için gelmezler aynı zamanda Batı kültürü ve zevkinin İstanbul daki aydın temsilcileridirler. Hatta bir adım daha ileri giderek onları haçlı dünyasının bir aydın eri olarak görür. Annesi Garp kültürü ile yetiştiği için çocuklarını da, aynı rüzgâr istediği tarafa sürüp götürüyordu. der. Adli ye göre annelerin yerine getirmesi gereken çocukların pedagojik ihtiyaçlarını artık mürebbiyeler yerine getirir (Yaşar, 2016b: 196). Bu da kaçınılmaz olarak çocukların Türk kültürüne yabancı bir şekilde yetişmelerine yol açmaktadır. Osmanlının son dönemindeki aydın profiline karşı çıkarak muhafazakâr ve milliyetçi bir rota çizen Adli; annesinin kendi kültürel özelliklerinden uzaklaşarak yabancılaştığını şu cümlelerle özetler. Keşki benim anam tamamıyla cahil bir kadın olsaydı; zira bilgisiz, fakat görgülerine ve şifahi kültürüne sadık anaların evlatları, bazı noktalarda eksik kalsalar bile Türk olarak yetişiyorlardı. Garba hasret çekip özenecek kadar münevverleşmiş olanlarınki ise yıldızlı süslü, fakat esas noktaları bozuk, melez ve illetli olarak ürüyorlardı. (Ayverdi, 1997: 53). Yazar burada batı kültürüne olan hayranlığın, görünüşte güzel ve hoş göründüğünü ancak gerçekte, kişiyi milli değerlerden uzaklaştırdığı için tasvip edilecek bir yönünün olmadığını dile getirir. Adli; sözde aydın geçinen Annesine; Bilmem, neydi bizdeki bu kendimizden uzak şeylere olan kötü düşkünlük? İçtimai harsi ve kütlevi görüşlerimizde Haçlı dünyadan gelen her sese her cereyana nasılda gözü kapalı saygı gösteriyorduk? İşte annemin yarı mecnun matmazeli bile, cemiyet nazarında Garbın bir temsilcisi sayılıyordu. Zavallı annem kendisini batının havasına terk ettiği gibi çocuklarını da aynı rüzgâr istediği tarafa sürüp götürüyordu. Bilmem daha ne zamana kadar bu çocukların disiplinsiz, paradokslu zekâları çorak ve dikenli boşluklara, korkunç uçurumların tehlikesine doğru alabildiğine gidecekti. Pedagojik zaruretler karşısında vazifeleri sahnesinden çekilen ana, daha ne zamana kadar yerini, yabancı bir kültüre terk etmeye razı olacaktı? sözleriyle seslenmektedir. Hemen şunu belirtmek gerekir ki, Samiha Ayverdi nin olumsuz karakterleri sadece alafranga yaşama özenen köksüz tipler değillerdir. Mesihpaşa İmamı romanında aydın olarak geçinen İmam Halis Efendi, yazar tarafından olumsuzlanmıştır. Burada olumsuzlanan alafrangalılığı değil taassuplığıdır. İmam Halis Efendi, iyi niyetli olmasına rağmen kendini geliştirememiş, yerinde saymıştır. Hüseyin Yaşar, bu tipi şöyle karakterize etmektedir: Olumsuz özelliklerinin olumlu olanlarından ağır bastığı bir şahsiyeti olan Halis Efendi, basit bir imam olarak yetiştirilmemiştir. Büyük hedeflerle medreseye verilmiştir. Oradan icazet aldıktan sonra da Medresetü l kuzata denilen okula verilerek Arapçayı nahvi ile beraber öğrenmesine gayret etmiştir. Ancak babası ölünce, bu eğitimini yarıda kesip ilimde daha da ileri gitmeyi düşünmeyerek babasının mesleğini yine onun camisi olan 459 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:18, Aralık 2017, s

5 Yolcu Nereye Gidiyorsun Romanında Aydınlar ve Toplum Mesihpaşa camisinde yapmakla yetinmiştir. Böylece babasının hayalindeki ilimde yükselmiş imam tipi de kendisi tarafından dondurulmuştur. ( ). Halis Efendi, medrese bilgisinin dışında kalan diğer dini ilimlerin gereksizliğine inanır. Manevi aleme, iç huzura götüren deruni ilimlere önem vermez küçümser. Adli genelde, olumsuz batı kültürüne ve onun eseri olarak kendini aydın olarak gören; kız kardeşi Jale nin boynuna taktığı, Napolyon un at üstündeki heykeli taşıyan kolyeyi görünce kardeşim, kendi öz kahramanlarının sembolü yerine, bir yabancı kanın fatihini boynunda gezdiriyordu. Ben Napoleon u tarih sahifeleri arasında takdir edebilirdim; fakat şu anda kardeşimin boynunda bunun yerine kendi toprağının bir çakıl taşı olmasını, bin kere tercih ederdim. Birden fırlattığım gümüş kolyeyi, elimi kirletmesinden çekindiğim bir şeyi alır gibi, uzanarak zincirinden tutup çektim ve ona tekrar uzun uzun baktım. Fakat bu bir bakıştan çok başka bir şey bir hüküm, bir karardı. Gittim dolabı açarak bir çivi buldum ve kardeşimin bu zarif ziynetini delik deşik ettikten sonra tekrar masanın üstüne bıraktım ve çekildim. (Ayverdi, 1997: 54). Jale, bu tavırlarıyla Yakup Kadri nin Kiralık Konak adlı romanındaki başkarakter Seniha yı çağrıştırır. Seniha, yazarın gözünde olumsuzlanan bir genç kızdır: Yazar, Seniha yı dikkate sunarken Tanzimat kültürünü, Batı ya açılımı sindirememiş bir kişi olarak metne yansıtır. (Yaşar, 2012b: 2077). Bu durumda, Jale ve Seniha, içinde yaşadığı aile ve toplumun, geleneklerinden koparak batılı bir hayat tarzına özenmişlerdir. Adli, milliyetçi duygularla kardeşine karşı çıkarak, tepkisini bu şekilde ortaya koymuştur. Yazar Osmanlının son dönemindeki sözde aydın ve normal halk kitleleri arsındaki farklılığı aynı dönemde yaşayıp, toplumsal yaşantıları farklı olan, iki aile arasında, kendi kardeşleri ile dayısının çocukları arasındaki farklılık zerinden kurgular. Selami (dayısının oğlu) çocukluk taşkınlıkları bir tarafa bırakılırsa bir ayağı geçmişte, bir ayağı gelecekte, Türküm diyebilecek bir çocuktu. Kızı Fahrünnisa (Dayısının kızı), ince güzel elleri, bir taraftan kalem, kitap arasından dolaşıp, diğer taraftan büyük annesinin dediği noktaları da ihmal etmiyordu. O Jale (kendi kardeşi) gibi söküklerini başkalarına diktirmiyor, odasının tozunu başkasına aldırmıyor, hatta iki gözlüğü üst üste takarak yemeni oyalayan ihtiyar komşunun yanına sokulup bu ince san atı çalmayı bile ihmal etmeyecek bir kadınlık hassasiyeti gösteriyordu. (Ayverdi, 1997: 92). 460 Adli, hem değer yargılarının bilincinde olan, hem de bulunduğu çevrede ortaya atılan görüşleri eleştirel bir dikkatle değerlendirme şuuruna sahip bir aydındır. O, Ülkesinin değerlerine saygılı, dürüstlük ve sorumluluk duygusuyla hareket eder. Yazar, toplumda meydana gelen aydın ve halk arasındaki çözülmelere, romanın sonlarına doğru daha fazla yer verir. Yanlış batılılaşma sonucu çözülen toplumsal kurumların, hasta toplumları meydana getirdiğini dile getiren yazar, kendi geleneksel değerlerden uzaklaşıp farklı değerleri özümsemenin, sonucunda aydın ve halk kitleleri arasında kişileri sonu gelmeyen buhranlara sürükleyeceğini dile getirir. Yazar romanın ilerleyen bölümlerinde, aydınlar ve toplum arasındaki farklılığa daha fazla vurgu yapar. Bunu Adli nin sütbabası Atıf Bey ile yapar. Olumlu bir karakter olan Atıf Bey, düşük bir maaşla Çukurçeşme de mütevazı bir yaşam sürdürür. Yazar, Adli yi sütbabasının yoksul mahallesine götürerek halkla temasını sağlar. Böylece başkahraman Adli, halk çevrelerini yakından tanımaya başlar. Çevresinde sevilen bir kişilik olan Atıf Bey ile kahvehanelere giderek mahalledeki külhanileri, kabadayıları öğrenir. Şimdiye kadar yabancısı Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 18, Aralık 2017, s

6 Nimet Teğin olduğu bu âlemin kaba, çıplak ve dümdüz ruhiyatı içinde (Ayverdi, 1997: 132). Zevk almaya başlar. Atıf Bey ile de Kazım ın kahvehanesine giderek Tanburi Cemil in en müziğini dinler. Adli, Tanburi Cemil in peşrevleri, s eri atlayarak kendi feryadı, kendi malı olan bu hür seslere geçince, dinlerken kendinden geçer. (Ayverdi, 1997: 143). Atıf Bey le aynı zaman da geleneksel tiyatro olan meddaha da gider. Adli romanda, dünyaya bakış açısı ve maddi imkânları farklı olan iki sınıftan söz eder. Bir tarafta büyük konakları hizmetçileri, yalıları mürebbiyeleri olan aydın sınıfı, diğer taraftan kuru ekmeğe talip olan halk yığınları sınıfını dile getirir. Yazarın bu tespitleri, Osmanlının son dönemlerinde yanlış batılılaşma ve yanlış siyasal tercihlerin, toplumu ayrıştırdığı ve sınıfsal farklılıkların ortaya çıkmasına sebep olduğunu dile getirir. Kamu mallarının eşit olmayan bir şekilde dağıtılması bu sınıfların olmasına sebep olur. Adli bu sınıfsal farklılıkların ve üretime bağlı olmayan gelişmişliği her fırsatta eleştirir. Yazar; toplumda meydana gelen yabancılaşmanın ve sınıfsal farklılıkların temel sebebi olarak, siyasal iktidar erklerini gösterilir. Bundan dolayı siyasal iktidarı temsil eden Adlinin amcası, Ziver Paşa her defasında okların hedefi haline getirilir. Örneğin; bu isimden o kadar utanır ve ürkerdim ki kendi kendime : Keşki amcam bir köylü, bir ayak esnafı, hatta bir mahalle bekçisi olsaydı da bu Ziver Paşa olmasaydı (Ayverdi, 1997: 86). Daha sonra kendisi ile mürebbiyelerin yetiştirdiği abisi Rıdvan için şöyle der. Hâlbuki kardeşimle aynı mektebe gittiğimiz seneler, pekiyi hatırlarım, o, kendisine Asaf Beyin oğlu değil, Ziver Paşanın yeğeni denmesini ne kadar ister ve bu korkunç amca ile ne kadar iftihar ederdi. Ben ise şimdi Sinan a bile doğru dürüst nesebimi anlatamıyorum, bazen büyük çocukların ağızlarından nefretle çıkan bu ismi, suçlu benmişim gibi utanarak dinliyordum. (Ayverdi, 1997: 86). Aynı sayfada siyasal erkin temsilcisi olarak gösterilen Ziver Paşa nın toplumda her hangi bir karşılığı yoktur. Toplumu ötekileştiren, oligarşik yönetim, tutum ve eylemleriyle diğer fertlerden yabancılaşmışlardır. Yapılan yanlış politikalar toplumun ikiye bölünmesine sebep olmuştur. Toplum tarafından dışlanan yöneticiler bir utanç kaynağı olarak nitelendirilmişlerdir. Örneğin Ziver Paşadan söz edilirken Zakkum un arabası gene beş aşağı beş yukarı dolaşıyor; mutlaka yeni bir iş peşindedir Yahut Bonmarşenin önünden geçerken gördüm. Zakkum bir kuyumcuya gidiyordu; zavallı adam kim bilir ne yanmıştır. Derlerken mosmor olarak yanarından kaçıyordum. gibi olumsuz sözcükler kullanılmaktadır. Yazar başka bir yerde de yönetici takımından söz ederken, Hemen diyebilirim ki çocukluktan sonra, ilk defa amcamın arabasıyla gezmeye gidiyorum. Rami babasının vaadini yerine getirmek için Rıdvan ile beni Kâğıthane ye götürüyor. Fakat ben Ziver Paşanın arabasında olmaktan o kadar utanıyorum ki kabil olsa kendimi aşağıya atacağım. Hâlbuki Rıdvan ile Rami etrafı iyice görmek, beklide kendilerini göstermek için, faytonun körüğünü sonuna kadar açtılar. Ben, bu pervasız, bu küstah, bu nizam ve kanuna keyfi üzere tasarruf eden adamların yanında olmaktan o kadar sıkılıyorum ki, şu anda hasta olup evde yatmış olmayı bir saadet gibi arıyorum. (Ayverdi, 1997: 183). 461 Romanın sonlarına doğru, sözde aydın olarak görünebilmek için ailesinin tüketime dayalı yaşam tarzından dolayı içine düştüğü maddi imkânsızlıklardan söz ederek, topluma bu konuda mesaj gönderir. İdeolojik temelde idealize edilen Adli, ailesine karşı sorumluluğuyla da idealize edilir. Buna göre ailede hep itilip kakılan ikinci vatandaş muamelesi gören Adli, aileyle bağlarını koparmaz. Romanın sonlarında ailenin maddi durumunun kötüleşmesi sonucu masrafları yükler ve aileyi iflas etmekten kurtarır. Adli aynı zamanda daha önce babasının yabancı dostlarının bir mabet gibi hayran kaldıkları büyük annenin odasındaki eşyaları satışa çıkarır. Adli her gün bu eşyalardan bir tanesini Bedesten e götürerek satar. Bu şekilde ailesinin Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:18, Aralık 2017, s

7 Yolcu Nereye Gidiyorsun Romanında Aydınlar ve Toplum sözde aydın olarak görünebilmesi için yapılan tüketim kültüründen dolayı oluşan maddi yetersizlikleri ortadan kaldırmaya çalışmıştır. SONUÇ Yolcu Nereye Gidiyorsun romanında çok zengin bir kişi kadrosuyla karşılaşırız. Samiha Ayverdi bu zengin kişi kadrosuyla, Osmanlının son dönemlerini, bütün sosyal kesimleriyle yansıtmaya çalışmıştır. Roman, aslında aydın-halk farklılığı ve çatışması üzerine kurulmuştur. Bu yıllarda aydınlarla halk arasında sosyal, siyasal, kültürel ve ekonomik açıdan büyük farklılıklar vardır. Aydınlar, Osmanlı tebaasına üstten bakmış, onların sahip olduğu bütün değerlere yabancılaşmıştır. Bu davranışlarının asıl sebebi 1839 Tanzimat Fermanı yla gelişen, sonrasında I. Meşrutiyet ve II. Meşrutiyetle devam eden devletin resmi politikası haline gelen yanlış modernleşme, çağdaşlaşma sürecidir. Bu romanda; halk tebaasına üstten bakan, onların sosyal, siyasal ve dinsel tutumlarını yanlış gören bir aydın tabakası vardır. Halkı cahil ve bağnaz gören bu tabaka, onların tüm sosyal eylem ve davranışlarından uzak durup, onlarla iletişim kurmamaya özen göstermişlerdir. Osmanlı tebaası ise giyimlerine kuşamlarına, konuşmalarına hayat tarzlarına bu kadar yabancı olan aydınlara, büyük bir tedirginlikle yaklaşmışlardır. Yazar eserin başından sonuna kadar, yapmayı düşündüğü, değişim ve dönüşümden geri adım atmaz. O, hiçbir zaman aydın ve halk arasında meydana gelen yabancılaşmanın, düzeleceğine dair umudunu da yitirmez. Her zaman uzlaşmacı bir tavır takınarak şiddet eylemlerinden uzak durmaya çalışır. Düşünsel anlamda, geleneksel ve muhafazakâr bir eğilim gösteren yazar, geleneksel değerlerin hâkim olduğu manevi duygulardan hiçbir zaman arınmaz. Samiha Ayverdi romanında, Osmanlının olduğu bu yol ayrımında aydın ve halk arasında ilişkiyi büyük bir ustalıkla ve gerçekçilikle yansıtmasını bilmiştir. Yazar; tarihi, sosyal ve siyasal kaynakları iyi inceleyip bunları romanın kurmaca dünyasına ustalıkla taşımasını bilmiştir. 462 Ayverdi; bu romanında sorunları ve problemleriyle, aydın ve ötekilerinin çatışmalarını ele alır. Yolcu Nereye Gidiyorsun romanı, bu düsturla, dürüst, sorumluluk sahibi, hesaplaşma şuuruna sahip, değerlerine, geleneklerine ve göreneklerine bağlı başkahramanın kendisiyle, insanlarla ve özellikle toplumla yaşadığı çatışmalar üzerine kurgulanmış başarılı bir romandır. Yazar bu romanında; idealize edilmiş bir kahramanın değerlerine muhafazakâr ve sorumluluk sahibi birinin, sorumsuz, vurdumduymaz bir grup aydın arasındaki çatışmayı anlatır. KAYNAKLAR Alver, Köksal. (2012) Edebiyat Sosyolojisi, Hece yayınları Ankara. Ayverdi, S. (1997). Yolcu Nereye Gidiyorsun, Kubbealtı Neşriyatı, Kubbealtı Dizgi Merkezi, İstanbul. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 18, Aralık 2017, s

8 Nimet Teğin Ayverdi, S. (2009). Yolcu Nereye Gidiyorsun, Kubbealtı Neşriyatı, Kubbealtı Dizgi Merkezi 4. Baskı İstanbul. Swingewood, A., (2004), "Edebiyat Sosyolojisine Yaklaşımlar", Edebiyat Sosyoloji içinde,(edt: Köksal Alver), s.77-90, Ankara: Hece yayınları. Yaşar, H. (2012a). Azra: Geleneksellikle Modernlik Arasında İdeal Bir Karakter. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/2 Spring Yaşar, H. (2012b). Seniha: Uçurumun Dibine Yuvarlanan Bir Genç Kız, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/2 Spring Teğin, N. (2016) Samiha Ayverdi nin Yolcu Nereye Gidiyorsun Adlı Romanından Hareketle, Osmanlı Toplumunun Sosyolojik Yapısı Bartın Üniversitesi Edebiyat ve Toplum Sempozyumu Bildiri Kitabı Sunulmuş Bildir. Yaşar, H. (2016a). Yeni Bir Medeniyet Krizi Çerçevesinde Tanzimat ın Getirdikleri ve Götürdükleri, 2. Uluslararası Çin den Adriyatik e Sosyal Bilimler Kongresi Kongre, Hatay, Kitabı Kültür dil edebiyat Özel sayısı, ss: Yaşar, H. (2013). Bir Yolcunun Hikâyesi: Yolcu Nereye Gidiyorsun, A Story Of A Traveler: Traveler, Where Are You Headıng? ss: , Uluslararası Türk Dili Ve Edebiyatı Kongresi Bildiri Kitabı I, Saraybosna. Yaşar, H. (2016b). European Styles in Works of Samiha Ayverdi as a Result of Wrong Westernization, ss: 20-29, History, Literature and Society: Selected Articles, Edited by William Sayers & Zeki Tastan, Paul Street, London, EC2A 4NE, UK Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:18, Aralık 2017, s