Atilla Yayla. Kemalizm Liberal Açıdan Bir Tahlil ISBN 13: Liberte Yayınları / Baskı: Mart 2015; 1. Baskı: Haziran 2008

Transkript

1

2

3

4 Atilla Yayla Kemalizm Liberal Açıdan Bir Tahlil ISBN 13: Liberte Yayınları / Baskı: Mart 2015; 1. Baskı: Haziran , 2008, Liberte Yayınları 2008, Atilla Yayla Sayfa Düzeni: Liberte Yayınları Yayına Hazırlayan: Harun Kaban Kapak Tasarımı: Muhsin Doğan Baskı: Tarcan Matbaası Adres: Zübeyde Hanım Mah. Samyeli Sok. No: 15, İskitler, Ankara Telefon: (312) Faks: (312) Sertifika No: liberteyayıngrubu Adres: GMK Bulvarı No: 108/16, Maltepe, Ankara Telefon: (312) Faks: (312) info@liberte.com.tr Web: Sertifika No: Liberte Yayınları Liberte Yayın Grubu nun tescilli bir markasıdır.

5 Atilla Yayla Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi nden lisans (1980), yüksek lisans (1982) ve doktora derecelerini (1986) alıp Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, Hacettepe Üniversitesi, Gazi Üniversitesi ve Plato Meslek Yüksekokulu nda öğretim üyeliği yapmıştır ( ). Profesör Yayla hâlen İstanbul Ticaret Üniversitesi nde öğretim üyesidir. TDV, TSID, Mont Pelerin Cemiyeti gibi kurumlarda üyelikleri bulunan Yayla, aynı zamanda Liberal Düşünce Topluluğu nun kurucularındandır ve halen bu topluluğun yönetim kurulu başkanlığını yürütmektedir. York Town Internet University ve Center of New Europe üyesi olan Yayla Büyük Britanya ve Amerika Birleşik Devletleri nde farklı üniversitelerde misafir öğretim üyesi olarak bulunmuştur. Atilla Yayla Yeni Şafak ta günlük yazılar yazmaktadır. Bazı Eserleri: Terörizm Üzerine (1990) Liberal Bakışlar (Liberte Yayınları, 1993, 2. Baskı: Profil Yayınları, 2014) Sosyal ve Siyasal Teori (Derleyen) (Siyasal Yayınları, 1994) Refah Partisi Üzerine (Melih Yürüşen ile birlikte) (1996) Siyasî Partiler Araştırması (Melih Yürüşen ile birlikte) (1996) Siyaset Teorisine Giriş (1998) (3. Baskı: Kesit Yayınları, 2012) Islam, Civil Society and Market Economy (Derleyen) (Liberte Yayınları, 1999) Devletçi Zihniyet ve Piyasa Ekonomisi (Liberte Yayınları, 2000) Özgürlük Yolu: Hayek in Sosyal ve İktisadî Felsefesi (Liberte Yayınları, 2000) Demokrasiyi Koruma Kılavuzu (Liberte Yayınları, 2001) Fikir Hareketleri ve Liberal Düşünce Topluluğu (2003) (2. Baskı: Liberte Yayınları, 2013) Piyasa Medeniyeti (Derleyen) (Liberte Yayınları, 2004) Siyasî Düşünce Sözlüğü (2005) (5. Baskı: Adres Yayınları, 2011) İki Cumhuriyetin Kavgası (Liberte Yayınları, 2007) İktisat ve Hayat (Liberte Yayınları, 2007) Liberallik-Demokratlık Tartışması (Etyen Mahçupyan la beraber) (Liberte Yayınları, 2008) Hayek in Liberalizm Anlayışı (Kesit Yayınları, 2012) Özgürlüğün Peşinde: Atilla Yayla (Söyleşi: Oğuz Turan Yayla) (Liberte Yayınları, 2013) Hangi Liberalizm? (Editör; Liberte Yayınları, 2013) Karşılaştırmalı Siyasal Sistemler (Adres Yayınları, 2014)

6

7 İÇINDEKILER Önsöz 9 Liberal Demokrasi ve Yerel Kaynaklar 13 Kemalizme Liberal Açıdan Bakınca 21 Kemalizmin Sistemdeki Yeri Normalleştirilmeli 67 Cumhuriyet Mitinglerini Doğru Yorumlayalım 75 İhtiyacımız Liberal Bir Anayasadır 81 Kemalist Azınlığın ve Türkiye nin Rotası 91 Avrupa Birliği, Medeniyet ve Türkiye 99

8

9 ÖNSÖZ Siyaset teorisi ve politik ekonomi akademik ilgisinin merkezini teşkil eden bir fikir ve bilim adamı olarak çalışmalarımda son yıllara kadar Kemalizmle fazla meşgul olmadım. Entellektüel dünyamı zenginleştirme potansiyeline sahip olmayan konulardan uzak durmayı, şiddet ve terörizm üzerine odaklanan bir doktora çalışmasından sonra konumu tamamen terketmek suretiyle akademik hayatımın daha başlarında tecrübe etmiştim. Kemalizmden de aynı sebeple uzak durdum. Kemalizm, bana, hiçbir zaman, entellektüel derinlik kazandıracak, düşünce dünyamı zenginleştirecek, siyaset felsefesinin evrensel dilini yakalamamı ve demokratik dünyadaki meslektaşlarım ve fikirdaşlarımla anlamlı bir iletişim kurmamı kolaylaştıracak bir ilgi alanı olarak gözükmedi. Bir başka kitabıma (İki Cumhuriyetin Kavgası, Liberte Yayınları, 2007) yazdığım önsözde de belirttiğim gibi, uzun süre Kemalizmden uzak kalmak kişisel entellektüel geli- ATILLA YAYLA KEMALIZM 9

10 10 ATILLA YAYLA KEMALIZM şimim açısından çok yararlı oldu. Bu sayede, fikrî ve zihnî gelişimimi, tahsil hayatımın tamamı Türkiye de geçmesine rağmen, totaliter resmî Kemalist beyin yıkama mekanizmasının propagandasından fazla etkilenmeden tamamlama imkânına sahip oldum. Ancak, 28 Şubat süreci, belki de kaçınılmaz olarak, başka birçok aydın gibi benim de Kemalizme olan şahsi ilgimi artırdı. Bunun üzerine Osmanlı nın son on yılları ve Cumhuriyet Dönemi tarihi üzerine okumaya ve olgu ve olayları evrensel liberal ilkeler açısından değerlendirmeye başladım. Ulaştığım sonuçlar memnuniyet verici olmaktan uzaktı, hatta iç karartıcıydı. Kemalizmle ilgili okuma, düşünme ve tartışmalarımın beni ulaştırdığı genel sonuç, resmi propagandanın inanmamızı istediğinin aksine, Kemalizmin demokratikleştirici, insan haklarına saygılı bir ideolojimsi - konum olmaktan çok otoriteryen, totaliteryen bir duruşa ve bakışa yakın durduğuydu. Bu görüşümü, ortak medeniyet paradigması açısından değerlendirildiğinde Kemalizm ilerlemeden çok gerilemeye tekabül etmektedir cümlesiyle 18 Kasım 2006 da İzmir de AKP İzmir Gençlik Kolları tarafından düzenlenen bir panelde de ifade ettim. Panelden hemen sonra Kemalist-faşist medyanın, kimi Kemalist sözüm ona STK ların ve maalesef görev yaptığım Gazi Üniversitesi nin linç kampanyasına maruz kaldım. Yargı bürokrasisi tarafından da taciz edildim. Linç kampanyası ve çeşitli alanlardaki yansımaları hem şahsım hem ailem için çeşitli sıkıntılar yarattı ama kampanyanın aktif ve pasif katılımcıları fikirlerimi çürütemedi. Ayrıca, bu olay ülkede kendileriyle evrensel standartlara uygun tar-

11 tışma yapılabilecek fazla Kemalistin bulunmadığını anlamamı da sağladı. Bu, ülkemiz adına çok üzücü bir durum. Belki de benim gibi liberal üniversite hocaları evrensel insani değerlerden haberdar, onlara saygı gösterecek ve medeni tartışmalara girebilecek Kemalist aydınların yetişmesine yardımcı olmalı. Bu kitap doğrudan doğruya veya dolaylı olarak Kemalizmle ilgili ve on yıla yayılan bir zaman diliminde yayınlanmış yazılarımı bazı küçük müdahale ve düzeltmelerle bir araya getiriyor. Adının da işaret ettiği üzere, yazılar Kemalizme liberal açıdan bakmaya gayret ediyor. Kitap, bir bütün olarak, bir tarih çalışması değil; daha ziyade mevcut tarihî bilgileri kullanarak bir teorik çerçeve oluşturma çabası. Bu çabamın bir ölçüde başarılı olduğunu sanıyorum. Ancak, özellikle vurgulamak isterim ki, bu kitap Cumhuriyet Dönemi tarihini liberal açıdan okuma ve değerlendirme çalışmalarına yalnızca bir başlangıç teşkil edebilir. Başka liberal fikir ve bilim adamlarının yapacağı daha ayrıntılı çalışmalara ihtiyacımız var. Hiç şüphem yok, yetişmekte olan liberal entellektüeller, gelecekte, bu çalışmaları benim yapabileceğimden daha büyük bir yetkinlikle gerçekleştirecektir. Yazılarımla onların yolunu biraz olsun açabildiysem, ne mutlu bana. Atilla Yayla 23 Mart 2008 Maltepe, Ankara

12 LIBERAL DEMOKRASI VE YEREL KAYNAKLAR * Farklı bir perspektiften hareketle, Mehmet Arif Bey in noktayı koyduğu yere gelmeye çalışacağım. 20 nci Yüzyıl insanlık tarihinin en kötü yüzyıllarından biridir. 20 nci Yüzyıl bir totaliterizm çağıdır. Sırayla önce sosyalist totaliterizm, sonra faşist totaliterizm ve nazi totaliterizmi doğmuştur. Artık bunların insanlığa ne kadar büyük zarar verdiğini biliyoruz. Şu sıralarda özellikle sosyalist totaliterizmle ilgili araştırmalar batıda revaçta ve sırf bu sistemin insanlığa verdiği kaybın, insan kaybı anlamında, 100 milyon kişi olduğunu biliyoruz. Washington D.C. de bir komünizm müzesi kurulmaya çalışılıyor. Komünist rejimlerin katlettiği insanların adları tek tek tespit edilmeye gayret ediliyor. Eğer * Kemalist Atılım Birliği tarafından 14 Mayıs 1999 da Ankara da düzenlenen Unutulan gerçeklerin ışığında günümüze yeni bir bakış: Atatürk ve Celâl Bayar adlı panelde yapılan konuşmanın metnidir. ATILLA YAYLA KEMALIZM 13

13 14 ATILLA YAYLA KEMALIZM bu yapılabilirse her kişi için bir plaka çakılacak. 20 nci Yüzyıl sadece insan kaybı bakımından korkunç bir yüzyıl olmamıştır. Aynı zamanda insanların en temiz, en güzel umutlarının ve heyecanlarının da harcandığı bir yüzyıl olmuştur. Artık 3 üncü bin yılın eşiğinde üzerinde belki fazla tartışılmayan, hemen herkes tarafından doğru olduğu kabul edilen bazı olgular var. Bunlardan biri liberal demokrasinin alternatif rejimlere olan tartışılmaz üstünlüğü. Bundan 20 sene öncesine kadar liberal demokrasiyi savunan kimselere birçok ülkede meczup gözüyle bakılıyordu. Devletçi ekonomi karşısında piyasa ekonomisini savunanlara nesli tükenmiş kimseler gözüyle bakılıyordu. Bugün de sayı itibariyle durum fazla değişmemiş olabilir. Ama dünya entelektüel muhitlerinde ve dünya politikasında liberal demokrasinin üstünlüğü tescil edilmiş vaziyette. Türkiye mize baktığımızda bu kavramın gitgide popülarite kazanmasına rağmen içeriğinden fazla haberdar olunmadığını görüyoruz. O yüzden, herkesin bildiği bazı elementer bilgileri burada özetlemek istiyorum. DEMOKRASININ TEMELI LIBERALIZMDIR Liberal demokrasi dediğimiz şey iki kavramın bir araya getirilmesiyle oluşmuş bir şeydir. Bu iki kavramın bir araya getirilmiş olması birbirinin aynısı olmadıklarını herhalde gösteriyor. Bizde, popüler kültürde, daha ziyade demokrasiye vurgu yapılmaktadır. Demokrasi kavramı çeşitli ideolojik yaklaşımlara sahip kimselerden daha kolay kabul görmektedir. Demokrasi, özü itibariyle bir yöntemdir, bir tekniktir. Bir ülkede birden çok parti varsa, periyodik seçimler yapılıyorsa, iktidar sarsıntısız bir şekilde el değiştiriyorsa, o ülkede demokrasi olduğu

14 KEMALIZME LIBERAL AÇIDAN BAKINCA * Kemalizm üzerinde düşünmek Türkiye Cumhuriyeti nin tarihi üzerinde düşünmek demektir. Aynı şekilde, Kemalizmin ideolo jik, kültürel, siyasî ve ekonomik kodlarını çözmek ve çözümlemek de Türkiye nin mev cut siyasî, hukukî, iktisadî yapılanmasının temellerini, boyutlarını ve yansımalarını tam olarak kavramak ve bu alanlarda karşılaşılan problemlerin köklerini görebilmek için atılması gereken ilk adımdır. Şüphesiz, bu doğ rultuda çeşitli denemeler yapılmıştır ve mü temadiyen yeni teşebbüsler ortaya çıkmakta dır. Bunların bir kısmı Kemalist geleneğin içinde yer alanlardan gelmiş ve çoğu zaman propogandaya veya dozu kaçırılmış övgüye dönüşmüştür. Bir kısmı ise, Kemalizmi şu veya bu ölçüde reddeden bir tavrı benimse mekle beraber, bilerek veya farkında olma dan, Kemalizmin toplum ve sistem * Liberal Düşünce, Sayı 36, Güz 2004, s ATILLA YAYLA KEMALIZM 21

15 22 ATILLA YAYLA KEMALIZM kurgu sunu benimseyen ve Kemalist yöntemlerle kendi projelerini hayata aktarmak isteyen yaklaşımların eseri olmuştur. Bu çalışma, Kemalizmi liberal perspek tiften irdelemek ve değerlendirmek amacın dadır. Bazı liberal yazarlar tarafından zaman zaman Kemalizme yönelik eleştiriler yapıl mış olmakla beraber, liberal açıdan sistema tik bir Kemalizm incelemesi hâlâ gerçekleşti rilmeyi beklemektedir. Bu yazının bu ihtiyacı tam manasıyla karşılama gibi bir iddiası yoktur. Yapmak istediğim, bu çizgide bir başlangıçla, Kemalizmin, mevcut olduğu kadarıyla teorisini ve 1923 ten bugüne kadarki tatbi katını veya Kemalizm adına yapılan yahut meşrulaştırılan bazı şeyleri ve bunların ar dında yatan mantığı veya meşrulaştırılma yollarını ve gerekçelerini liberal bakış açısın dan kısa bir değerlendirmeye tabi tutmakta dır. KEMALIZM ÜZERINDE ÇALIŞMANIN VE KONUŞMANIN ZORLUKLARI Kemalizm hakkında gerçekçi ve sağlıklı tahlil denemeleri yapmak ve hele hele bu istika metteki çabalarla ulaşılan sonuçları, kanaat leri, fikirleri yazılı ve sözlü olarak başkala rıyla paylaşmak çeşitli engellere takılabilir. İlki, yani tahlillerin gerçekleştirilmesi açısın dan problem, uzun zamandır işletilen bir propoganda mekanizmasının bir taraftan ta rihî bilgilerin gerçek olanlarıyla sahte bi linçli ve kasıtlı olarak çarpıtılmış veya son radan imal edilmiş olanlarını birbirinden ayırmayı zorlaştırması ve diğer taraftan sağ lıklı ve objektif tahlil yeteneklerini körleştir mesidir. İkincisi, yani tahlilcinin ulaştığı so nuçların ve yargıların alenî olarak paylaşıl ması açısından problem, Türkiye de, özellikle bu bakımdan, ifade özgürlüğü-

16 Kemalizme Liberal Açıdan Bakınca 23 nün hayli kı sıtlı olmasıdır. Buna rağmen, Kemalizmi ev rensel bilimsel standartlara uygun olarak ir deleyen çalışmaların sayısı hızla artmaktadır. Hatta, şunu söylemek bir abartma olmaya caktır: Son yıllarda akademik dünyada yapılan konuyla ilgili araştırmalar, en azın dan ciddî akademisyenler açısından, Kemalizmi, resmî ve teşkilâtlı propoganda mekanizmalarının anlattıklarına bağlı olarak anlaşılma mecburiyetinden kurtarmıştır. Bu gerçek, yakın geçmişte, bilhassa 28 Şubat as kerî müdahalesi sürecinde, Kemalist propoganda çalışmalarına hız verilmesinin ve bu istikametteki çaba ve uygulamaların za man zaman komediye veya zorbalığa dönü şen bir endoktrinasyon çabasına çevrilmesi nin ardında yatan faktörlerden biridir. Ancak, ironik bir şekilde, yoğunlaştırılan propoganda merakı, merak da ciddî akade mik çalışma arzusunu ve ihtiyacını teşvik ve tahrik etmekte, böylece, sınırsız propoganda, orta ve uzun vadede, kendisinin olgusal ve teorik temelini oymakta ve inandırıcılığını zayıflatmaktadır. Bu tabiî ki iyi ve doğal bir gelişmedir. İfade özgürlüğü açısından da, henüz demokratik dünyanın standartlarına ulaşamamakla birlikte, Türkiye de son yıl larda sevindirici iyileşmeler olmuştur ve çok uzak olmayan bir gelecekte düşünce adamları ve araştırmacıların Kemalizmin muhtevası ve tarihi hakkındaki fikir ve bulgularını daha az endişe duyarak başkalarıyla paylaşabilecekleri bir ortamın doğması ihtimali gitgide kuv vetlenmektedir. Esasen, Kemalizmin bilimsel olarak ve soğukkanlı bir şekilde incelenmesi, sadece meraklı okuyucular ve aydınlar için değil, aynı zamanda Kemalizm ve Kemalistler için de yararlı olacaktır. Propoganda kampanya ları sadece propogandaya maruz bırakılanla rın önemli bir bölümünün kuş kucu bir tavrı benimseyerek söylenenleri tersinden okuma gibi bir yöntem

17 24 ATILLA YAYLA KEMALIZM geliştirmesine sebep olmakla kalmamakta, aynı zamanda, Kemalist kesim lere mensup kimseleri de hayalî bir bilgi ve yetersiz bir kavrayış zeminine oturtarak hata üstüne hata yapmaya zorlamaktadır. Bu yüz den, Kemalistlerin, bilhassa kendi çizgile rinde olmayanların Kemalizm ve kendileri hakkında yapacakları ciddî tahlil ve eleştiri lere herkesten çok ihtiyaç duyuyor olmaları gerekir. TARIHÎ BILGILERDE EKSIKLIK, YANLIŞLIK VE ÇARPITMALAR Cumhuriyet dönemiyle ilgili olarak, zaman zaman 20. Yüzyılın çökmüş totaliter rejimle rininkiyle hem teknik hem muhteva bakı mından yarışabilecek seviyeye ve özelliklere ulaşan propogandanın uyuşturucu etkilerin den kurtulup tarihi objektif biçimde okuyunca, ilginç bilgiler ortaya çıkmaktadır. Olur olmaz vesilelerle ve her imkân, araç ve yoldan istifade edilerek dile getirilen ve övünç sebebi veya konusu yapılan olayların veya olguların birçoğunun ya doğru olmadığı, ya eksik bı rakıldığı ya da çarpıtıldığı veya tek yönlü olarak aktarıldığı, ele alındığı, görülmekte dir. Bunun elbette çeşitli sebepleri vardır. Bu sebeplerin en başta gelenleri, halk nazarında rejimin meşruiyetini artırma arzusu ve reji min egemen sınıfının konumunu pekiştirme gayesidir. Meselâ, bu topraklarda cumhuriyet rejimi öncesinde siyasî, iktisadî, kültürel, entellektüel bakımdan neredeyse hiçbir biri kimin olmadığı, cumhuriyet rejiminin im paratorluk döneminden hiçbir şey devralma dığı, dolayısıyla da bütünüyle yeni bir baş langıç teşkil ettiği iddiası akla ve mantığa ay kırıdır. Her şeyden önce, bu, ontolojik ola rak imkânsızdır.

18 İHTIYACIMIZ LIBERAL BIR ANAYASADIR * Yeni anayasa tartışmaları hızlı başladı ve daha da hızlanacağa benziyor. Heyecanlı tartışmaların yapılmasını anayasa yapma sürecinin sıhhatinin işaretlerinden biri olarak görmek gerekir. Beş generalden oluşan bir cuntanın emrinin demiri kesmesi yerine herkesin eteğindeki taşları ve kafasındaki düşünceleri serbestçe ortaya dökmesi ve meydana çıkacak metni etkilemeye çalışması demokrasiye yakışandır. O yüzden, söyleyecek sözü olan herkes ve her kesim tartışmaya katılmalıdır. Bu, herkesin her dediğinin anayasa teorisi açısından bir kıymet taşıyacağını ve süreçte tesirli olacağını garanti etmez; ama en azından insanların kendilerini dışlanmış ve değersiz hissetmelerini önler. Bununla beraber, tartışmanın gerçek bir tartışma olabil- * 22 Eylül 2007, Zaman Gazetesi ATILLA YAYLA KEMALIZM 81

19 82 ATILLA YAYLA KEMALIZM mesi ve sıhhatli cereyan edebilmesi için uyulması gereken bazı şartlar vardır. Bunların en başında ifade özgürlüğüne tam bir saygı gösterilmesi gelmektedir. Hiçbir fikir peşinen yanlış görülmemeli ve aykırı ve kimilerinin yanlış ve hatta saçma sapan olduğuna inandığı görüşler de serbestçe ifade edilebilmelidir. Aynı şekilde, hiç kimse konuyla ilgili görüşlerinden dolayı bölücülükle, irticayla, devlete ve ülkeye düşman olmakla, cumhuriyete veya laikliğe karşı çıkmakla suçlanmak suretiyle terörize edilmemelidir. Ne yazık ki bu tür davranışlara sık sık şahit olunmaktadır. Mesela, geçenlerde katıldığım bir panelde açıkladığım fikirler yüzünden saldırgan bir gazete ve onun nezaketten uzak yazarı beni kin kusan bir kişi olarak takdim etti. Bu tür saçmalamalar, sahiplerinin zavallılığını göstermekten başka bir işe yaramamaktadır. REKTÖRLERIN YANILDIĞI NOKTA... Türkiye nin yeni bir anayasaya ihtiyaç duyduğu açıktır. Hem yapılışı hem de siyasi felsefesi bakımından anayasa adını almaya bile layık olmayan mevcut metin Türkiye yi demokratik ve medeni bir ülke olmaya taşımaya yetmemektedir. Nitekim, bu yüzden ondan fazla değişikliğe uğratılmış ve bütün siyasi partiler programlarında veya seçim beyannamelerinde tekrar tekrar yeni bir anayasa hazırlamayı vaat etmiştir Anayasası bir askerî cuntanın gözetim ve denetimi altında, hiçbir demokratik temsil kabiliyeti olmayan bir sözüm ona Meclis tarafından hazırlanmıştır. Oylamada % 92 evet almış olması onun demokratik zafiyetini ve meşruluk eksikliğini gidermemektedir. Bu kadar yüksek oy almasında tek taraflı propaganda ve şeffaf oylama yanında toplumun evet diyerek silahlı bürokratları bir an evvel kışlasına gönderme arzusu da etkili

20 İhtiyacımız Liberal Bir Anayasadır 83 olmuştur. Kısaca, 1982 Anayasası hem demokratlık hem de, Sami Selçuk un dediği gibi, meşruluk debisi çok düşük bir anayasadır. Acilen yerine yeni bir anayasa yapılması gerekmektedir. Mevcut hükümet ve Parlamento, bir yeni anayasa yapma hak ve yetkisine sahiptir. Hükümeti kuran parti, her iki kişiden birinin oyunu almıştır. Kuvvetli bir seçmen-halk tabanı vardır. Parlamento ise hayli yüksek bir temsil kabiliyetine sahiptir. Aşağı yukarı bütün ana eğilimler Meclis te temsil edilmektedir. Bu siyasi tabloda bir anayasa yapılamayacağını iddia etmek ülkenin hiçbir zaman sivil inisiyatifle anayasa yapamayacağını iddia etmekle eş anlamlıdır. Böyle bir şey elbette düşünülemez. AKP nin izlediği yöntem de, en azından şimdiye kadar yapılanlar itibarıyla, yanlış değildir. Bir uzmanlar heyeti bir ön taslak hazırlamıştır. Bu heyette yer alan akademisyenler, şahsen yakından tanıdığım, birinci sınıf akademisyenlerdir. Hem bilgileri geniş ve tecrübeleri engindir hem de vicdanları onlara başka ses dinletmeyecek kadar kuvvetlidir. Nitekim, vakur bir çalışma süreci yaşamış ve üzerlerine düşeni yapmışlardır. AKP de ön taslağı siyasi heyetlerde değerlendirmiş ve kendi taslağı haline getirmiştir. Şimdi olması gereken bu taslağın veya ortaya çıkabilecek başkalarının bütün olarak veya parçalar halinde engelsiz bir şekilde tartışılmasıdır. Bu tür bir tartışmayı sadece hükümetin engelleyebileceğini sanmamalıyız. Resmî veya gayrî resmi çeşitli güç odakları da tartışmaya set çekmek isteyebilir. Nitekim, dokunulmaz konular, tabular ihdas edilerek ve onlara dair görüş açıklayanlar ahlaksızca saldırılara maruz bırakılarak bu yapılmaya çalışılmaktadır. Serbest tartışma sadece hükümetin değil, herkesin ve her kesimin ön şartsız kabul etmesi gereken bir vazgeçilmezdir.

21 KEMALIST AZINLIĞIN VE TÜRKIYE NIN ROTASI * 22 Temmuz seçimlerinin en ilginç sonuçlarından biri, ülkedeki Kemalist (sosyolojik) azınlığın gerçekten bir azınlık olduğunu idrak etmesini sağlamasıydı. Hâlen yaşadığımız birçok gerginlik bu şok gelişmenin Kemalist kesimde yarattığı travmanın psikolojik sonuçlarından kaynaklanıyor. Seçimlerden önce ana-çizgi-medyayı kontrol eden bu azınlık AKP nin iktidarı ya tamamen kaybedeceğine ya da daha kolay kontrol ve manipüle edilecek ölçüde zayıflayacağına inanmaktaydı. Adına cumhuriyet mitingi denen, ama evrensel cumhuriyet felsefesine tamamen ters görüşlerin ve taleplerin dile getirilmesine sahne olan meydan toplantılarından da aldığı hızla, bu medyanın organları, AKP ye karşı bir kampanya yürüttü. Bu kesimin kurmaylarının anlamadığı, toplumda medyaya güve- * 9 Ekim 2007, Zaman Gazetesi. ATILLA YAYLA KEMALIZM 91

22 92 ATILLA YAYLA KEMALIZM nin %10 larda gezindiği ve halkın medya tarafından yürütülen her kampanyada bir tersinden okuma yaparak sevk edilmek istendiği istikametin tersine yöneldiğiydi. Bu sefer de böyle oldu ve hem bunun hem de sistem üzerindeki askerî vesayetin cumhurbaşkanlığı seçimi münasebetiyle örtüsüz ve kaba şekilde ortaya çıkmasının tesiriyle seçmenler medyanın istediğinin tam tersini yaptı. Kemalist çevrelerin ilk tepkisi sonuçlara inanmamaktı. Böyle bir şey mümkün olamazdı. İnanamamazlık hâli birkaç gün sürdü. Sonra, AKP ye oy veren, yani siyasî parti tercihleri medya kodamanlarınınkiyle paralel olmayan halka saldırmaya başladılar. AKP ye oy veren seçmenleri cahil likle; bidon kafa lılıkla; odun kömür ve erzağa satılmak la suçladılar. Bu fasıl da günlerce devam etti. Akabinde yaşanan bazı olaylar, özellikle Gül ü engelleme kampanyasının fiyaskoyla sonuçlanması vs. medyacı Kemalistlerin vücut kimyasını iyice bozdu. Bu bozulma bir bakıma iyi oldu ve bu kimseler belki de bu sayede evrensel temel hak ve değerlerle tanışmaya başladılar. Kemalistlerdeki dönüşümü hızlandıran olay, Başbakan ın Gül için benim cumhurbaşkanım değil diyen ve böcekleri insanlara (daha doğrusu kendisi gibi olmayanlara) tercih eden bir fıkra yazarına memleketi terk etmeyi, vatandaşlıktan çıkmayı tavsiye etmesiydi. Şüphesiz, Başbakan ın tavrının demokratik kültürle uzaktan yakından bir alâkası yoktur. İktidar seçkinlerini sevmeyen kimselerin vatandaşlıktan çıkmalarını salık vermek, savunulamaz bir davranıştır. Vatandaşlık bize kamusal iktidar sahiplerinin bir lütfu değildir, bu ülkenin bireyleri olarak sahip olduğumuz bir haktır. Bu tartışmada Başbakan hatalıdır. Ancak, bu olayın dikkat çeken bir diğer yönü,

23 Kemalist Azınlığın ve Türkiye nin Rotası 93 medya kodamanlarının fıkra yazarını savunma çabalarını ifade özgürlüğü üzerine oturtmalarıdır. KÜFÜRBAZLIK VE BASIN-YAYIN AHLÂKI Bu durumda bize düşen, günaydın demektir. Bu çevreler yıllarca kendileri gibi düşünmeyenlerin ifade özgürlüklerinin ihlâl edilmesine, fikirlerini açıkladıkları için mağdur edilmesine ya destek vermiş ya da en azından kayıtsız kalmış değil midir? Yüzlerce örneği bir yana bırakıp, en iyi bildiğim olaydan bahsedeyim. Bir panelde Kemalizm eleştirisi yaptığım ve Avrupalıların ülkemizde heykeller-fotoğraflar üzerinden kurulan abartılı siyasi sembol tekelciliğini sorgulayacağını söylediğim için maruz bırakılmak istendiğim linç kampanyasının ateşli günlerini hatırlıyorum. Toplumun sağduyusu sayesinde püskürtülen bu linç kampanyasında, Başbakan tarafından haksız ve yanlış sözlere muhatap kılınan fıkra yazarının gazetesi başı çekenlerdendi. Gazete ilgili hiçbir haberi yorum katmadan ve şerh yapmadan vermedi. İnternet sitesine gönderilen lehime yorumları koymadı. Gazetenin birçok köşe yazarı kişilik haklarıma doludizgin saldırdı. Genel yayın müdürü, seviyesi düşük ve küfürbaz bir yazıyla aklınca beni aşağılamaya çalıştı ve basın ahlâk ilkelerine çok saygı gösterdiğini kanıtlayarak, kendisine gönderdiğim cevabı yayınlamadı. O günlerde, herhâlde saldırıya uğrayan kendilerinden olmadığı için, ifade özgürlüğüne saygı gösterme ihtiyacı hissetmemekteydi. Erdemli davranış, bir temel hakkın hak olduğunu, şahsi mağduriyetler yaşamadan veya başkalarının mağduriyeti üzerinden kavramak ve savunmaktır. Bugün ifade özgürlüğünden ve azınlıkların korunmasından bahseden Kemalist gazeteciler

24 AVRUPA BIRLIĞI, MEDENIYET VE TÜRKIYE * Çok teşekkür ediyorum. Herkese merhaba diyerek sözlerime başlamak istiyorum. Öncelikle AKP İl Teşkilatı na teşekkürlerimi ifade etmek istiyorum. Ali Bey (Ali Bulaç) çok güzel bir sunuş yaptı. Hakikaten kapsayıcı bir analizdi. Temas edilmesi gereken hemen hemen her şeye temas etti. Tabiî daha ziyade güncel politika, küresel politika ve kültür bakımından meseleyi ele aldı. Ben biraz daha akademik bir bakışla ve daha uzun vadeli bir perspektifle meseleyi ele almak niyetindeyim. Önce medeniyetin ne demek olduğunu, bir tek medeniyetin mi yoksa birden çok mede- * 18 Kasım 2006 da AKP İzmir İl Teşkilat Gençlik Kolları tarafından düzenlenen AB ve Türkiye konulu panelde yapılan konuşmanın metni. Metinde bazı ifade düzeltmeleri ve iyileştirmeleri gerçekleştirildi ama özü ilgilendiren hiçbir değişiklik yapılmadı. ATILLA YAYLA KEMALIZM 99

25 100 ATILLA YAYLA KEMALIZM niyetin mi bulunduğunu, sonra AB nin bir medeniyet projesi olup olmadığını ve son olarak Türkiye nin Avrupa Birliği Projesi nde yer almakla medenileşme ya da medenileşmeme doğrultusunda nasıl ilerlemiş ya da ilerlememiş olacağını ele almak istiyorum. Medeniyet veya uygarlık çok kullanılan bir kavram olmakla beraber, anlaşılmasında sıkıntılar olan bir kavram. Medeniyetin İngilizcesi civilization ve bunun civility kavramından türediğini biliyoruz. Bu kavramla uygar hayatın ifade edildiğini de biliyoruz. Türkçe de ise onun karşılığı olarak uygarlık ya da medeniyet diyoruz. Medeniyet, medenî olmak, şehirli olmak, incelmiş bir kültüre sahip olmak, yaşama bilgisinde daha derin ve geniş bir birikime sahip olmak anlamlarına geliyor. İnsanlar çoğu zaman birden çok medeniyet olduğunu söylüyorlar ve bu medeniyetleri değişik şekillerde adlandırıyorlar. Bir adlandırma yolu coğrafya ile adlandırma. Avrupa Medeniyeti, Amerikan Medeniyeti gibi. Bir diğer adlandırma yolu medeniyetin bir ırka mal edilmesi. Türk medeniyeti, Arap medeniyeti, Alman medeniyeti dediğimiz zaman bunu yapıyoruz. Bir şekilde kültürel bir anlamlandırma yapmak gerektiğinde Çin Medeniyeti, Hint medeniyeti gibi isimler veriliyor. Dinle adlandırma yoluna gidildiğinde İslam medeniyeti, Hıristiyan medeniyeti gibi kavramlar karşımıza çıkıyor. Bu, tabiî, bizi mühim bir soruyla yüz yüze bırakıyor: Acaba çok sayıda medeniyet mi var? Bana sorarsanız çok sayıda medeniyet yok, tek bir medeniyet var. Ama bu medeniyetin konjonktürel ve mahallî olarak aldığı farklı renkler var. Bu bana göre anlaşılabilir ve ispat edilebilir bir durum. Çünkü, netice itibariyle, insandan, insan cinsinin eseri olarak ortaya çıkan bir durumdan bahsediyoruz. Biz diğer insanlardan nasıl farklı göründü-

26 AVRUPA BIRLIĞI, MEDENIYET VE TÜRKIYE 101 ğümüzü göstermek ve vurgulamak için farklılıklara sık sık atıf yaparız, ama diğer insanlarla, başka ülkelerde, başka kültürlerde yaşayan insanlarla ortak taraflarımızı alt alta yazsak, sonra farklı taraflarımızı alt alta yazsak, ortak taraflarımızın çok daha fazla olduğunu göreceğiz. Temel insanî ihtiyaçlar, hayat tarzları, dünyaya gelmemiz, temel ve beşerî kurumlar bakımından insanlar arasında türler arasındaki kadar büyük bir farklılık yoktur. Bu gerçek ortak bir medeniyetin mevcut olduğu fikrini kuvvetlendirebilir. Acaba bir yerde medeniyetin olması için hangi değerlerin, hangi kurumların olması gerekir? Bu soruya cevap bulmak için uygarlık tarihine baktığımızda karşımıza çıkan bazı unsurlar var. Bunların birkaçını sıralamak ve kısaca ele almak istiyorum. Bir defa, bir yerde medeniyetin olması için mutlaka özel mülkiyetin olması lazım. Özel mülkiyetin olmadığı bir yerde medeniyetin kurulması mümkün görünmemektedir. Burada kastettiğimiz de facto anlamda mülkiyet değil. De facto olarak, yani fiilen var olması anlamında, her yerde mülkiyet vardır. Başka türlü olması zaten mümkün değildir. Çünkü, mülkiyet olmadan insan yaşayamaz. Ama benim kastettiğim mülkiyetin hukukî tanıma görmesi ve hukukî çerçeve içerisinde işlemlere tâbi tutulabilmesidir. Burada bunun tartışmasına girecek durumda değiliz, ama mülkiyet hakkı insanın kendi vücudundan başlar. Hepimiz kendi vücudumuzun sahibiyiz. Başka türlü olmasını tabiî ki düşünemeyiz. Biz ruh sahibi olduğumuz gibi vücudumuzun ve uzantılarının ve sonuçlarının da sahibiyiz. Tabiî ki mülkiyet hakkını kaldırmak medeniyete büyük bir darbe indirmek demektir. Medeniyetin bir diğer unsuru, iş bölümü ve uzmanlaşmadır. Medenî toplumlarda iş