DI EGITIMI M LARI DERGISI ARAŞTI

Transkript

1 \J DI EGITIMI ARAŞTI M LARI DERGISI

2 CUMHURİYET DÖNEMİNDE KUR' AN KURSLARı Prof. Dr. Cahit BAL TA CI M.ü. ilahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi GİRİŞ Kur'an tilaveti, Müslümanların vazgeçemiyeceği bir ibadet ve İs Him'ı anlamanın ilk adımıdır. Bu sebeple Hz. Cebriiii'in Hz. Muhammed'e (sav) tihivetiyle başlayan bu amel, O'nun da ashabına okumasıyla genişlemiş ve yetiştirilen Kur'an muallimleriyle günümüze kadar dünyanın her tarafına yayılarak gelmiştir. İlk vahyin gelmesiyle Mekke'deki insanlar arasındaki tihivet, aynı zamanda bir teblfğ vasıtası olarak da önemli bir fonksiyon icra etmiştir. İnsanların sözlü olarak birşeyler öğretmelerinin engellendiği bu dönemde ilk müslümanlar, evlerinde ve müsait yerlerde sesli Kur'an okuyarak teblfğ görevlerini ffil. etmişlerdir. Zamanla mı1sikiyle birleşerek daha müessir bir teblfğ vasıtası haline gelen Kur' an tilaveti, günümüzde de müessiriyetini devam ettirmektedir. Dünyanın neresinde olursa olsun bugün bile insanlar, onun manasını anlasın veya anlamasın, güzel bir Kur' an okunuşunun tesirinde kalmaktadırlar. Tarih içinde müslümanlar, Kur' an tilavetini yeni nesillere aktarmak ve bu potansiyeli canlı tutmak için Kur'an okulları açmışlardır. Bu okulların ilki Medine'de açılan Mahremetü'bnü Nevfel Daru'l-Kurrası'dır 1 Küttablar ve cami eğitimi yanında açılan bu ilk ihtisas okulunda, Kur' an tilaveti ve Hz. Peygamber'in çeşitli lehçelerde okuduğu kıraat usulleri öğretilmiştir.!.ibn Sa'd, Tabakatii'l-Kiibra, nşr. İhsan Abbas, Beyrut 1388/1968, IV,205.

3 182 DİN EGİTİMİ ARAŞTIRMALARI Eyyubller devrinde Daru'l-Kur'an Selçuklular devrinde Daru'l-huffaz ve Osmanlılar devrinde Daru'l-Kurra adıyla İslam ülkesinin her yerinde faaliyet gösteren bu müessese, bugün de Türkiye'de Kur'an Kursu ve müslüman ülkelerde Medresetu Tahfizu'l-Kur'an adıyla devam etmektedir. Bu müessesenin Türkiye Cumhuriyeti'ndeki gelişmesi ve meselelerine baktığımızda, şunları görmekteyiz. Osmanlı Devleti'ne yeni bir şekil vermeyi amaçlayan ve 3 Kasım 1839'da resmen ilan edilen Tanzimat, devlette bazı düzenlemeler getirdi. Eğitim ve öğretirnde Tanzimat'tan daha önce askeri alanda 1773'te Mühendishane-i Bahri-i Hümayün, 1795'te Mühendishane-i Berrl-i Hümayün'un açılmasıyla başlamış olan değişiklik, sivil eğitimde Tanzimat'tan sonra medrese sistemi dışında 1847'de Rüşdiye, 1869'da Sultan! ve 1873'te İdactller'in açılmasıyla kendini gösterdi. Bu durum karşısında klasik eğitim müessesemiz olan medrese, geç de olsa kendisini yenileme ihtiyacını duydu ve klasik medreselere ilaveten J854'te Medresetu'l-Kudat (Kadı lar Medresesi) açıldı. 1909'da Medaris-i ilmiye Nizamnamesi yürürlüğe konuldu ve uygulamaya Fatih Tabhane Medresesi'nden başlandı. 1913'e gelindiğinde 24 maddelik Daru'l-Hilafeti'l-aliyye Medresesi Nizamnamesi neşredilerek, İstanbul'daki medreseler yeni bir düzene sokulduğu gibi, Daru'l-kurra ve Daru'l-hadls'e ilaveten ihtisas medresesi olarak Medre.setü'l-Vaizln ve Medresetü'l-Eimme ve'l-hutaba açıldı. Cumhuriyet dönemine girdiğimizde, Osmanlı vatandaşları çocuklarını ya mekteplere veyahut da Medreselere gönderiyorlardı. Ancak bu iki müessesenin de programiarına baktığımızda, bazılarının iddia ettikleri gibi iki ayrı kültürü değil, her ikisi de Doğu ve Batı bilgilerinin sentezini yapmaya çalışıyorlardı. Cumhuriyet Dönemi Şüphesiz ki Cumhuriyet dönemi Türk tarihi içinde yeni bir dönemdir. Ancak bu dönemi, geçmişiyle alakası olmayan, hatta onlara zıt bir dönem olarak gösterme çabaları beyhüdedir. Milletimizin bu tip davranışları müsamaha ile karşılaması mümkün olmadığı gibi, bu anlayış içinde olanlar, geçici başarılar gösterseler bile bu anlayışlarını sürekli bir uygulama haline getiremezler. Cumhuriyet dönemindeki Din Eğitimi ve özellikle Kur'an Kursları mercek altına alındığında, inişli-çıkışlı dalgalanmalar görülmektedir. Evvela bir ihtisas medresesi olan Daru'I-Kurra, bu dönemde Kur'an Kursu

4 CUMHUR1YET DÖNEMİNDE KUR'AN KURSLARI 183 adıyla bir okul olmaktan çıkarılmış ve kurs haline getirilmiştir. Oysa okuila kurs arasındaki ağırlık ve ciddiyet farklıdır. Cumhuriyetin ilk dönemlerine baktığımızda, 1924'e kadar medreseler devam ederken, bir ihtisas medresesi olan Daru'l-kurralar da devam etmişti. Ancak 3 Mart 1924 tarihli Tevhid-i Tedıisat Kanunu, bütün eğitim müesseselerini Maarif Vekaleti'ne rabtetmeyi öngörürken, devrin Maarif Vekili Vasıf Çınar'ın kararıyla bütün medreselerle birlikte Daru'l-kurralar da kapatıldı. Aynı kanun gereği imarnet ve hitabet gibi hidemat-ı dlniyyeyi yetiştirmek üzere medreseler yerine ilkokula dayalı 4 yıllık İmam-Hatip mektepleri açılırken Daru'l-kurralar yerine kaim olacak bir mektep açılmadı. Böylece bir boşluk doğdu. Çünkü camilerdeki müezzinlik hizmetini yürütecek elemanları yetiştirecek bir müessese açılmamıştı. Aslında kanun metninde "İmamet ve hitabet gibi hidemat-ı diniyyeyi!fa edecek ayrı mekteblerin küş~dı" öngörülmüştür ki, bu kanun Kur'an Eğitim Okulu'nun da açılmasına imkan veriyordu. Ancak uygulamada İmam-Hatip Mektebi'nden başka bir din okulu açılmadı. Bunu gören devrin Diyanet İşleri Reisi merhum Rıfat Börekçİ'nin himmeti ve 2 Nisan 1341'de (1925) 50 milletvekilinin tahiriyle Hafız-ı Kur' an yetiştirmek üzere 1 O kişi için 50 bin lira tahsis ettirilmek suretiyle 10 Kur'an öğreticisine 5'er bin liralık kadro tahsis edilmiş ve böylece bir mektep olmasa bile hafız yetiştirecek Kur'an Kursu açılmıştı ki, uygulamada 9 kişinin bu tahsisatla tedrisata başladığı görülmektedir. 1928'e geldiğimizde, harf inkılabıyla, Arap harfleriyle Türkçe yazma yasaklandığından, 1929'da mevcut kurslar da kapatılmıştı. Ancak 1925'teki zarı1rette olduğu gibi, tarihli bir yazıda "12 yaşından küçüklere hiçbir şey öğretilmemek, 12 yaşından büyüklere ise sadece Kur'an-ı Kerim ve namaz sı1re ve dualarını sıkı kontroller altında öğretebilmeleri için bazı hocaefendilere izin verildi " 1 denilmektedir. 1932'de bütün Türkiye'de 9 Kur' an Kursu tesbit edilmiştir. 1934'te Diyanet İşleri Reisi Rıfat Börekçi'nin gayretiyle bu sayı 19'a yükselmişti. Bundan sonraki gelişmeleri şöyle takip etmek mümkün: Yıllar Kurs Sayısı Öğretici Sayısı Öğrenci Sayısı ı27 ı ı ı ı ı ı l.h.hüseyin Ceylan, Cumhuriyet Dönemi Din-Devlet Ilişkisi, İstanbul 1990, II, M.Faruk Bayraktar, Kur'an Kurslarmdaki Eğitim ve Öğretim Üzerine Bazı Tesbit ve Teklifler, Türkiye'de Din Eğitimi ve Öğretimi, İstanbul 1993, s.128.

5 184 DiN EGİTİMİ ARAŞTIRMALARI Ancak bu istatistiki bilgiler, resmf ve fahrf Kur'an kurslan hakkında ayrı ayrı bilgi vermemektedir. Oysa başka bir araştırma fahrf Kur'an kursları hakkında şu bilgiyi vermektedir. Yıllar: Fahri Kur'an Kursu Sayısı: (Ankara-İzmir) (İzmir) Bu istatistiğin verdiği bilgileri de kontrol etme imkanına sahip değiliz. Yönetmeliğe göre fahrl Kur' an kursları açmak da Diyanet İşleri Başkanlığı'nın iznine tabi olduğuna göre bu konudaki sağlıklı bilginin de orada olması gerekir. Görülüyor ki Cumhuriyet öncesinin Daru'l-kurrası, Cumhuriyet döneminde de kurs olarak varlığını devam ettirmiştir öncesi tek parti dönemi, Türkiye'de din eğitim ve öğretimi veren müesseselerin ifna veya en azından ihmal edildiği bir dönemdir sonrası çok partili dönem ise, Türkiye'nin birçok alanda olduğu gibi, din eğitimi ve öğretimi sahasında da atılımlar dönemidir. Bunu istatistiklerden açıkça takip etmek mümkündür. l.ahmet N.Yüceok, Türkiye'de Örgütlenmiş Dinin Sosyo-Ekonomik Tabam, Ankara 1971.

6 CUMHURİYET DÖNEMİNDE KUR'AN KURSLARI 185 Ancak öğretim yılına geldiğimizde 8 yıllık kesintisiz, zorunlu ilköğretimin getirilmesiyle, Türkiye'de birçok alanda olduğu gibi, din eğitimi ve öğretimi sahasında da 1950 öncesine dönme yoluna girilmiştir. Adına reform denilen bu hareket, eğitime tekrar şekil veren bir hareket ise de, kelimenin tam anlamıyla 1950 öncesi şeklini vermeyi amaçlayan bir harekettir. Bu hareket, çağdaşlık adına yapılmış olsa da, aslında İrticanın ta kendisidir. Akıl ve gönül bu hareketin, çağa uygun yeni bir form (newform) olmasını isterdi. Şüphesiz ki 8 yıllık kesintisiz zorunlu eğitim, bugünkü haliyle XXI. yüzyıla giren Türkiye'de genel eğitimin kalitesini düşüreceği gibi, meslek eğitimini sekteye uğratacak ve en fazla da din eğitimini durduracaktır. Bu alanda Kur' an kurslarının kapanmasına sebep olacak ve her yıl binlerce hafız yetiştiren Türkiye, tarihinde yeniden 1940'lı yılları yaşayacaktır. ' Bugün Kur' an kurslarının problemlerine baktığımızda, büyük başlıklar halinde şunları tesbit ediyoruz. Ayrıca konunun daha birçok alt başlıkları vardır: 8 Yıllık Kesintisiz, Zorunlu İlköğretim Uygulaması: Yukanda da ifade ettiğim gibi, din eğitimi ve özellikle hafızlık eğitimi, küçük yaşlardan itibaren verilmesi gereken bir eğitimdir. 8 yıllık kesintisiz sistem, bunu 15 yaşından sonraya bıraktığı için hafızlığa talep azalacak ve başarı oldukça düşecektir. Kur'an Kurslarının Tabi Olduğu Sistem: 1924'ten önce bir ihtisas medresesi olan bu müessesenin bu tarihten itibaren bir kurs statüsüne düşürülmesi, bu müesseseyi önemli fonksiyonlarından uzaklaştırmış, adeta Kur' an o kumayı öğreten bir Sı b yan Mektebi ve bazı gayretli hocalar elinde hafız yetiştiren bir müessese haline getirmiştir. Oysa bu müessese, K tır' an ilimleri (Ulı1mu'l-Kur' an) denilen bir dizi ilmin tahsili için kurulmuş müessesedir. Binalarının Yetersizliği: Daru'l-kurralar, birer ihtisas medresesi olmakla beraber, maalesef geçmişte de kendine has bir mimari yapıya sahip olamamıştır. Ancak geçmişin medrese yapıları, bugünkü Kur'an kurslarının binalarıyla mukayese edilemeyecek ölçüde bu eğitim için uygun yapılardı. Bugünkü kışla tarzı inşa edilen Kur'an kursu binaları, bu eğitim için hiç te uygun değildir. Program Yetersizliği: Bilindiği gibi bugünkü Kur'an kursları, kurs statüsü içinde Tilavet, İtikat, ibadet ve Siyer'den oluşan bir program uygulamaktadır. Öyle görülüyor ki, bu program kurs öğrencilerine ilmihal bilgilerini verrnek maksadıyla hazırlanmıştır. Oysa Kur'an kursları, bunun ötesinde müezzin mahfili ve gerektiğinde mihrabı dolduracak elemanları

7 186 DiN EGİTİMİ ARAŞTIRMALARI yetiştirrnek amacıyla açılmışlardır. Bunu, bu programla sağlamak mümkün görülmemektedir. Öğretici Yetersizliği: Kur'an öğreticiliği, bilginin ötesinde bir san 'atkarlıktır. Sadece tecvid bilerek Kur'an öğreticiliği olamaz. Evvela bu mesleği seçenler, pedagojik forrnasyonları, edasıyla, sedasıyla, hıfzıyla ve Kur'an ilimierindeki bilgisiyle ve kültürüyle sahasının elemanı olmalıdır. Acaba bugün 5000 Kur'an öğreticisinden kaç tanesi bu vasıftadır? Bırakalım bu vasıfları, kaç tanesi hafızdır? TEKLiFLER Geçtiğimiz yılda bir hışımla çıkarılan 8 yıllık kesintisiz zorunlu eğitim, yeniden ele alınmalı ve mesleki bilgilerin lisede değil, ilköğretimin 4. sınıfından itibaren verilmesi sağlanmalıdır. Daha başka bir ifade ile, çok programlı ilköğretim uygulamasına imkan hazırlanmalıdır. Yani, alt yapısı, öğretmeni ve yeterli sayıda istekli öğrencisi olan okullar, velilerin arzuları istikametinde programlar uygulamalıdır. Böylece Kur'an eğitimi de meşrôta, ev veya dükkandan bozma yapılardan kurtularak daha uygun ortamlarda yapılma imkanına kavuşabilir. Bu konuda Milli Eğitim Bakanlığı ile, Diyanet İşleri Başkanlığı ile işbirliği sağlanmalıdır. Çok programlı 8 yıllık eğitimin uygulaması da 5+3 olarak uygulanabilir. 8 yıllık kesintisiz zorunlu eğitim içinde Kur'an eğitim ve öğretimi, program ve müfredati yeniden ele alınarak, hem hafız olmak isteyenlere imkan hazırlanmalı, hem de programdaki eksiklikler giderilerek bugünkü tıkanıklığın önü açılmalıdır. Çok programlı ilköğretim anlayışı içinde uygulanacak programlar arasına bir de Kur'an eğitim ve öğretimi ağırlıklı program eklenmelidir. Eğitim ve öğretimin vakıflaştırılması veya özelleştirilmesine hız verilerek din eğitim ve öğretimi yapacak lise ve üniversitelerin de vakıflar veya özel şahıslarca açılmasına izin verilmelidir. Genel liselere son verilerek, bütün liseler Meslek Lisesi haline getirilmeli ve üniversitelere girişteki eğitim ve öğretim eşitliğini engelleyen düzenlemeler süratle kaldırılmalıdır. Kafasına ve çalışmasına güvenen herkese bütün üniversitelerin kapıları açılmalıdır. ilahiyat fakültelerinde mezuniyetten sonra alacağı vazifelere göre diploma veren gerçek bölümler ayrılmalı ve branş öğretmenleri arasına Kur'an öğretmenliği de ilave edilmelidir.