I. ULUSLARARASI ŞEYH ŞA BÂN-I VELÎ SEMPOZYUMU

Transkript

1 Kastamonu Üniversitesi I. ULUSLARARASI ŞEYH ŞA BÂN-I VELÎ SEMPOZYUMU -ŞEYH ŞA BÂN-I VELÎ'Yİ ANMA VE ANLAMA- -İkinci Cilt- 4 6 Mayıs 2012 Kastamonu 1

2 HAYATI VE GÜNÜMÜZE MESAJLARI İLE ŞEYH ŞABAN-I VELİ DERGÂHI POSTNİŞİNLERİNDEN ZİLELİ ABDURRAHMAN EFENDİ Fatih ÇINAR Araştırmacı, Türkiye ÖZET Abdurrahman Efendi, yılları arasında Kastamonu Şeyh Şaban-ı Veli Dergâhı nda postnişin olarak görev yapmış birisidir. Anadolu nun bağrında ilmî, ahlakî, amelî ve irfanî gelişimi ile tasavvuf yolunda önemli mesafeler kat ettikten sonra Kastamonu da vefatına kadar insanlara hizmeti şiar edinen Abdurrahman Efendi nin hayatı, dönemindeki sufilerle ilişkisi, Şabaniyye yolunun esaslarına olan sadakati ile Kur ân ı anlama ve yaşama gayreti gerektiği şekliyle, en azından şimdiye kadar, gözler önüne serilememiştir. Bu tebliğde özellikle Abdurrahman Efendi nin Şabaniyye yolu içerisindeki konumuna işaret edilmeye çalışılmıştır. Bu anlamda üstadı Çorumlu Pir Mustafa Efendi ve halefi Amasyalı İbrahim Efendi ile münasebetlerine ve günlük yaşantısı ile Şabaniyye yolu esaslarını hayata aktarmadaki hassasiyetine dikkat çekilmiştir. Anahtar Kelimeler: Abdurrahman Efendi, Postnişin, Hayatı, Mesajları Abstract Abdurrahman Efendi was a man who has been the imamate of Kastamonu Seikh Saban-ı Veli's order. His knowledge, ethiquette, scholarship has been evoluted in anatolia; accordingly he upswing on his path. He accept to help people as duty all his life, but his life, relations with other sufies, his constancy of Sabani path, how he try to understand and try to live as Kuran hasnt been analyzed well until now. in this invitation; especially we have tried to sign about his position on Sabani Path. As such we have sign in, his comparison with his teacher Pir Mustafa Efendi from Corum and his master İbrahim Efendi from Amasya; also with other sufies; his daily life, how he care about the principles of Sabani path. Key Words: Abdurrahman Efendi, imamate, hi s life, hi s message. A. Abdurrahman Efendi nin Hayatı 211

3 212 Kastamonu Üniversitesi Kaynaklarda Abdurrahman Efendi nin Zileli olduğu bilgisinin dışında ailesi, yetişmesi ve hizmetleri ile ilgili bilgi bulunmamaktadır. 264 Anlaşıldığı kadarıyla Zile de eğitimini tamamlayan Abdurrahman Efendi, Şeyh Şaban-ı Veli Dergâhı na davet edilmesi üzerine Zile den ayrılmış ve vefatına kadar Kastamonu daki postnişinlik görevini devam ettirmiştir. Vefatı üzerine Şeyh Şaban-ı Veli Dergâhı na defnedilen Abdurrahman Efendi nin kaynaklarda daha çok manevi yönü ve günlük yaşantısına dair bilgilere rastlanmaktadır. Biz de bu nedenle Abdurrahman Efendi nin önce manevi cephesi daha sonra da günlük yaşantısı ile vermek istediği mesajlar üzerinde durmak istiyoruz. B. Abdurrahman Efendi nin Manevi Hayatı Abdurrahman Efendi, Halvetiyye tarikatının Şabaniyye yoluna müntesiptir. Abdurrahman Efendi nin yaşadığı dönemde Anadolu nun her köşesinde birçok kolu ile yayılma imkânı bulan Halvetiyye, Zile ve çevresinde de etkinliğini hissettiren bir tarikat olmuştur. Zile doğumlu olan Şemseddin Sivasî nin Halvetiyye nin Şemsiyye kolunun müessisi olması bu yolun Zile ve çevresindekini etkinliğini göstermeye yeterli bir örnektir. Abdurrahman Efendi örneğinden hareketle Zile de sadece Şemsiyye yolunun değil Halvetiyye nin bir başka kolu olan Şabaniyye nin de etkin olduğunu söyleyebiliriz. Sözün bu noktasında Halvetiyye ve onun bir kolu olan Şabaniyye yolu hakkında bilgi sunmanın uygun olacağını düşünüyoruz. 1. Halvetilik ve Şabaniyye Yolu İlim ehli arasında, şubelerinin çokluğundan dolayı, Tarikat Fabrikası olarak anılan Halvetîlik, Anadolu daki etkinliği ile bilinen bir Türk tarikatıdır. 265 Halvet kelimesi, bir kimse ile yalnız kalma, anlamına gelmektedir. Dilimizde ise, ıssız yerde yalnız kalma anlamında kullanılmaktadır. Daha geniş anlamıyla halvet; büsbütün yalnız durmak, tenha yer, tenhada kalma, ibadet zikir ve riyazet ile meşgul olmak üzere tenha bir yere çekilme gibi anlamları kapsamaktadır. 266 Istılahî olarak halvet; hiçbir insan veya meleğin olmadığı bir yerde, ruhun gizlice Allah (c.c) ile konuşması, şeklinde tarif edilmektedir. 267 Halvetiyye tarikatı, adını kurucusu olan Ebu Abdillah Sirâcüddin Ömer b. Ekmelüddin el-lahcî el-halveti den (ö. 750/1349) almaktadır. 268 Bu zat, halvet zikrini çok sevdiğinden ömrünün çoğunu halvette geçirmiştir. Onun tenha bir yerde içi boş büyük bir çınar ağacının içinde halvete girdiği, kırk 264 Ahmet Yaşar Zengin, Kastamonu Evliyaları, Yeni Zamanlar Dağıtım, İstanbul 2005, s Osman Türer, Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, Seha Neşriyat, İstanbul 1981, s Şemseddin Sami, Kamus-ı Türkî, İst., 1317, s.587; Ferid Develioğlu, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara 1998, s Muhyiddin İbn-i Arabî, Mu cemu Istılahatı s-sufiyye, tah., B. Abdülvehhab el-cabî, Lübnan, 1990, s.69; Abdürrezzak Kaşanî, Istılahatı s-sufiyye, tahkik: Abdul al Şahin, Kahire, 1992, s Haririzâde, Tıbyanu Vesaili Hakaik fi Beyâni Selâsili t-terâik, c.i, Süleymaniye Kütüphanesi (İbrahim Efendi Bölümü), No: 430, v.343/b; Sadık Vicdani, Tarikatlar ve Silsileleri (Tomar), Haz: İrfan Gündüz, Enderun Kitabevi, İstanbul 1995, s.19; Serin, Halvetîlik, s.70.

4 erbaini birbiri ardınca ikmal ettiği rivayet edilmiştir. 269 Bundan dolayı, halveti lakabını almış, kemâlâtı-ı fıtriyye ve müktesebi cihetiyle de Halvetiyye tarikatının piri olmuştur. 270 Her ne kadar bu zat Halvetî ismini almışsa da bu yolun asıl kurucusu olarak, Seyyid Yahya Şirvânî (ö.868/ ) 271 kabul edilmektedir. 272 Çünkü Taşköprüzade nin de belirttiği gibi, Halvetîlikte ilk defa halife yetiştirip, başka memleketlere gönderen bu zattır. 273 Halvetiyye tarikatı Anadolu ya Sadreddin Hiyavî nin halifelerinden Amasyalı Pir İlyas (ö ) tarafından getirilmiştir. 274 Yahya Şirvânî den sonra dört ana şubeye ayrılan 275 Halvetîliğin bu şubelerini şöyle gösterebiliriz: a. Rûşeniyye: Yahya Şirvanî nin ölümünden sonra kurulan bu ilk kol 276 Aydınlı Ömer b. Ali Umur Bey (Dede Ömer Rûşenî, ö. 892/1487) tarafından kurulmuştur. 277 b. Cemâliyye: Aksaraylı Muhammed Hamidüddin el-cemalî el-bekri (ö.899/1494) 278 tarafından kurulmuştur. c. Ahmediyye: Yiğitbaşı unvanıyla anılan Gölmarmarası ndan Ahmed Şemseddin b. İsa Marmaravî es-saruhânî (ö. 910/1504) tarafından kurulmuştur. d. Şemsiyye: Şemseddin Ahmed b. Ebu l-berekât Muhammed b. Ârif Hasan ez-zili es-sivasî (ö.1006/1597) tarafından tesis edilmiştir. 279 Dört ana kola ayrılan Halvetiyye nin, Cemâliyye yolunun tali bir kolu olarak şekillenen Şabaniyye yolunun kurucusu Şeyh Şaban-ı Veli dir. O, Taşköprü ve Kastamonu da ilmî faaliyetlerini tamamladıktan sonra bir mürşid-i kâmil bulup intisap etmek niyeti ile İstanbul a gitmiş ama aradığını burada bulamamıştır. 280 Memleketine dönerken uğradığı Bolu da Hayreddin-i Tokâdî ye (ö.1533) intisap etmiş, on iki yıl onun nezaretinde seyr ü sülûkünü tamamlayarak Kastamonu ya yerleşmiş ve uzun yıllar halkın 269 Hulvi, Lemazat, s.346; Hüseyin Vassaf, Sefine-i Evliya, c.i-v, Haz: Mehmet Akkuş-Ali Yılmaz, Kitabevi, İstanbul 2007, III, 94; Hocazâde, Ziyaret-i Evliya, Darü l-hilafeti l-aliyye, İst.1899, s Vicdanî, Tomar, s Yahya Şirvani nin hayatı için bkz.,hulvi, Lemazat, s ; Vicdani, Tomar, s Türer, Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihi, s Taşköprüzade, eş-şakaiku n-numaniyye (Der saadet), İst., Tarihsiz, s.165; Haririzâde, Tıbyan, c.i, v.346b. 274 Cengiz Gündoğdu, Bir Türk Mutasavvıfı: Abdülmecid Sivasî, Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri, KB Yay., Ankara 2000, s.162; Reşat Öngören, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf, İz Yayıncılık, İstanbul 2000, s Necdet Yılmaz, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf, OSAV, İstanbul 2001, s Hasan Küçük, Tarikatlar, Türdav Yay. İst. 1980, s.99; Vicdani, Tomar, s Yılmaz, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf, s.53; Türer, Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, s Vicdanî, Tomar, s Halvetilik ile ilgili daha geniş bilgi için bkz., Mustafa Aşkar, Bir Türk Tarikatı Olarak Halvetilik, Doğuşu, Gelişmesi, AÜİFD, cilt:xxxix, s ; Vicdani, Tomar, s, ; Türer, Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, s Fazıl Çiftçi, Kastamonu Camileri-Türbeleri ve Diğer Tarihî Eserler, TDV Kastamonu Şubesi, Ankara 1995, s

5 Kastamonu Üniversitesi irşâdı ile meşgul olmuştur yılında vefat eden Şeyh Şaban-ı Veli, irşat faaliyetlerini yürüttüğü tekkesine defnedilmiştir. Kendisi daha önce Nakşibendî tarikatına mensup olduğu için bu iki yolu birleştirerek hizmetlerini devam ettirmiştir. 282 Abdurrahman Efendi, Şeyh Şaban-ı Veli tekkesinde Şeyh Şaban-ı Veli den sonraki sekizinci postnişin olarak görev yapmıştır. 283 Abdurrahman Efendi yi bu tekkede postnişin olarak Çorumlu Pir Mustafa Efendi görevlendirmiştir. Abdurrahman Efendi, Zile den Kastamonu ya gelerek Mustafa Efendi nin gözetiminde seyr u sülûkünü tamamlamış ve muhtemelen memleketine irşad faaliyetlerini sürdürmek üzere görevlendirilmiştir. 284 Şimdi Abdurrahman Efendi nin üstadı Pir Mustafa Efendi ile ilgili ulaşabildiğimiz bilgileri paylaşalım. 2. Abdurrahman Efendi nin Üstadı: Çorumlu Pir Mustafa Efendi Mustafa Çelebi, Çorumlu İsmail Kudsî nin (ö.1644) oğludur ve Çelebi Pir Mustafa Efendi diye meşhur olmuştur. 285 Bu zât, aynı zamanda Karabaş Veli olarak bilinen Şabâniliğin Karabaşiyye şubesinin kurucusu olan Ali Efendi nin de üstadıdır. 286 Fakat bazı kaynaklar onu, Karabaş Veli nin silsilesinde saymamıştır. Bu, Karabaş Veli ye, Mustafa Efendi nin babası İsmail Kudsî tarafından verilen icazet sebebiyledir. Bu icazete bakarak bazı kaynaklar Mustafa Efendi yi onun şeyhi olarak zikretmemişlerdir. 287 Pir Mustafa Efendi, Kastamonu da doğmuştur ve doğum tarihi kaynaklarda zikredilmemiştir. Zahirî ve bâtınî ilimleri cem eden Mustafa Efendi, babası gibi gizlenmeyi seven bir zat olduğu ve çok gizlendiği için kendisini tanımayanlar tarafından hiçbir sırra vâkıf olmayan birisi olarak düşünülmüştür. Hâlbuki Mustafa Efendi, on altı sene meşihatta bulunmuş ve yaklaşık iki yüz civarında halife yetiştirmiş birisidir. 288 Pir Mustafa Efendi, 1659 yılında vefat etmiş ve Şeyh Şaban-ı Veli Türbesi ne defnedilmiştir. 289 Mustafa Efendi, vefatından önce Abdurrahman Efendi yi talebeleri içerisinde Şeyh Şaban-ı Veli Dergâhı nda görev yapmaya layık kimse olarak 281 İhsan Oğuz, Hazret-i Şaban-ı Veli ve Mustafa Çerkeşî, Oğuz Yayınları, İstanbul 1995, s Rahmi Serin, İslam Tasavvufunda Halvetilik ve Halvetîler, Petek Yayınları, İstanbul 1984, s Aziz Demircioğlu, Şaban-ı Veli ve Postnişinleri, Kastamonu 1990, s Komisyon, Evliyalar Ansiklopedisi, İstanbul 1992, c.i, s Vassaf, Sefine-i Evliya, c.iv, s Serin, İslam Tasavvufunda Halvetilik ve Halvetîler, s Vicdani, Tarikatlar ve Silsileleri, s.65 (Bir numaralı dipnot). 288 Demircioğlu, Şaban-ı Veli ve Postnişinleri, s Vassaf, Sefine-i Evliya, c.iv, s.47 48; Abdülkerim Abdülkâdiroğlu, Halvetîlik in Şabaniyye Kolu, Şeyh Şaban-ı Veli ve Külliyesi, Kastamonu Şeyh Şaban-ı Veli Derneği Yay., Ankara 1991, s.64; L. Nihal Yazar, Halvetiliğin Şabaniyye Kolu- Menâkıb-ı Şaban-ı Veli ve Türbenâme, Mas Matbaacılık, Ankara 1985, s.28 29; Kerim Kara, Karabaş Veli, Hayatı, Fikirleri, Risaleleri, İnsan Yay., İstanbul 2003, s

6 belirlemiş ve onu memleketinden çağırarak tekkedeki görevini ona tevdi etmiştir. Üstadından aldığı emaneti on üç yıl omuzlarında taşıyan Abdurrahman Efendi, vefatından önce Amasya da bulunan Hafız İbrahim Efendi yi tekkeye postnişin olarak görevlendirmiştir. Şimdi Amasyalı Hafız İbrahim Efendi ve görevlendirilme sürecine ilişkin bilgileri paylaşalım. 3. Abdurrahman Efendi nin Halefi: Amasyalı Hafız İbrahim Efendi Abdurrahman Efendi nin kendisinden sonra yerine görev yapmak üzere Amasyalı Hâfız İbrahim Efendi yi görevlendirdiği konusunda kaynaklar fikir birliği içerisindedir. Bu fikir birliğinin sebebi Abdurrahman Efendi nin vefatına yakın kaleme aldığı ve görevini bu zata bıraktığını bildirdiği mektubudur. Bu mektubu Hüseyin Vassaf Bey, Hankâh-ı Hz. Nasûhî seccade-nişîni Seyyid Ahmed Kerâmeddin Efendi nin yanında görmüş ve eserine almıştır. 290 Mektup şu şekildedir: Ey benim ah-ı azîzim Hâfız İbrâhîm Efendi! Size dahi ma lûm olsun ki, hacc-ı sûrîye niyet eyleyüp, hacc-ı sûrî tedârikine mukayyed iken seher vaktinde hâtiften bir nidâ geldi kim, Hâzır ol, hacc-ı ma nevîye gitsen gerektir. Hacc- sûrî hacc- ma nevî tebdîl olundu denildikte emr-i Hakk a mıuntazır iken 1093 senesi mâh-ı Receb inin yirmi yedinci gecesi mî râc gecesidir. Âlem-i ervâhta seyr ederken, Rasûl-i Ekrem ve Nebiyy-i muhterem (sav) mi râca giderken Burak a binmişler. Bizi Burak ın arkasına alıp maan revân olduk. Levh-i Mahfûz un yanına varınca, Siz bunda eğlenin, bundan öte izin yoktur buyurdular. Levh-i mahfûz a nazar eyledik. Kendimizin mâh-ı Şabân-ı şerîfte dâr-ı fenâdan dâr-ı bekâya rihlet etmemizi gördük ve dahi sizin Şabân-ı Velî hazretleri âsitânesînde seccâde-nişîn olmanızı gördük. İmdi ey benim kardeşim! Levh-i Mahfûz da yazılan sizsiniz. Hemân fakîri hayır dua ile duâdan unutmayıp, âsitâne-i saâdete şuğle ve mücâhedeye meşgûl olup, gayret kemerin yedi yerden kuşanıp ve benim evlâdlarımı dahi gözden ve gönülden çıkarmayasız. Ve dahi kapı dervîşi Molla Hasan altı senedir ki, âsitânenin hizmetindedir, makâm-ı sırdan duâ edilmiştir. Lâkin irşâdı sizden olmakla bu cümle te hîr olunmuştur. Ricâ ederiz ki, irşâd ile behre-mend etmedikçe, salıvermeyesiz. Bize lâzım olan hakkı teblîğ eylemektir. Va llâhu l-hâdî ilâ sebîli r-reşâd. 291 Bu önemli vesikayı günümüz Türkçesi ile ifade etmek gerekirse şu şekilde sunabiliriz: Ey benim aziz kardeşim Hâfız İbrahim Efendi! Size dahi malum olsun ki, biz zahiri olarak hacca gitmeye niyet edip onun tedariki ile meşgul iken, bir seher vaktinde gaipten bir seda geldi. Hazır ol 290 Vassaf, Sefine-i Evliya, c.iv, s Demircioğlu, Kastamonu Evliyaları, s.31; Yılmaz, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf, s.92; Komisyon, Evliyalar Ansiklopedisi, c.i, s

7 Kastamonu Üniversitesi manevi hacca gitsen gerektir. denildi. Biz Cenâb-ı Hakk'ın emrini beklemekte iken Recep ayının yirmi yedinci gecesi ki miraç gecesi ruhlar âleminde geziyorduk. Resul-i Ekrem (sav) miraca giderken bindiği burağa binmiş olarak geldiler. Bizi de burağın arkasına aldılar ve gittik. Levh-i mahfuzun yanına varınca; Siz burada eğlenin, bundan öte izin yoktur. buyurdular. Levh-i mahfuza nazar eyledik, baktık ki kendimizin Şaban ayında dünya evinden ahirete gideceğimizi, sizin de Şaban Efendi Tekkesinde şeyh olacağınızı gördük. Ey benim kardeşim! Levh-i mahfuzda yazılan sizsiniz. Hemen fakire dua eyle ve duadan unutmayıp tekkede meşgale ve mücahede Allah Teâlâ nın dinini yaymakla meşgul olup gayret kemerini yedi yerden kuşanıp ve benim evlatlarımı dahi gözden ve gönülden çıkarmayınız. Kapı dervişi Molla Hasan altı senedir tekkenin hizmetindedir. Lâkin irşadı sizden olmakla bu zamana tehir edilmiştir. İrşâd ile faydalanmadıkça salıvermemenizi rica ederiz. Bize lâzım olan hakkı tebliğ eylemektir. Hâfız İbrahim Efendi nin ailesi, yetişmesi ve manevi seyrine dair kaynaklarda bilgi bulunmamaktadır. Ancak kaynaklar, onun postnişin olduktan sonraki yoğun ibadet anlayışı ile şekillenen hayatına dair bazı bilgilere yer vermişlerdir. Buna göre İbrahim Efendi, elli sene boyunca beş vakit namazı imam ile kılmış, sünnet ve nafile namazları hiç terk etmemiş ve Kur ân-ı Kerim i üç bin defa hatmetmiş birisidir. 292 O aynı zamanda ilmî faaliyetlerine vefatına kadar ara vermeyen bir âlimdir. Bu noktada, postnişin olarak görev yaptığı süreçte cami cemaatini hedef kitle olarak kabul ederek gerçekleştirdiği Kur ân tefsiri ile ilgili çalışmasını otuz altı yılda hazırladığı ve bu çalışmanın hatim duasını cemaat camiye sığmaz endişesi ile Gümüşlüce Mevkii nde gerçekleştirdiği bilgisi çok manidardır. İbrahim Efendi nin İbnü l-arabî nin bir eserine şerh yazdığı ve fetvaya dair başka bir eserinin olduğu da kaynaklarda zikredilmektedir. 293 Bu ilmi faaliyetlerinin yanında İbrahim Efendi, yetiştirdiği halifeleri ile Anadolu ve Rumeli de birçok merkezde misyonunu temsil edecek büyük bir topluluğun şekillenmesine vesile olmuştur. 294 İbrahim Efendi, Şeyh Şaban-ı Veli Dergâh ındaki görevini kırk yıl devam ettirmiştir. 1124/1712 yılında vefat eden İbrahim Efendi, Şaban-ı Veli türbesine defnedilmiştir Abdurrahman Efendi nin Silsilesi Yukarıda da işaret edildiği gibi Abdurrahman Efendi, Şaban-ı Veli den sonraki sekizinci postnişindir. Abdurrahman Efendi nin üstatlarını ve kendisinden sonraki postnişinleri gösteren silsilesini şu şekilde takdim 292 Demircioğlu, Kastamonu Evliyaları, s.32; Yazar, Halvetiliğin Şabaniyye Kolu, s Yapılan kütüphane taramalarında İbrahim Efendi nin bu eserlerine ulaşılamamıştır. Yılmaz, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf, s Vassaf, Sefine-i Evliya, c.iv, s.49; Abdülkâdiroğlu, Şabaniyye, s Ramazan Muslu, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (XVIII. YY), İnsan Yayınları, İstanbul 2004, s

8 edebiliriz: Hz. Muhammed Mustafa (sav)/ Hz. Ali (k.v)/ Ebû Saîd Hasan b. Yesâr el-basrî (k.s)/ Habb el-acemî (k.s)/ Dâvûd b. Nâsır et-tâî (k.s)/ Ali el-kerhî b. Feyrûz (k.s)/ Seriyy es-sakatî b. Muğles (k.s)/ Cüneyd b. Muhammed el-bağdâdî (k.s)/ Ahmed Mimşad ed-dineverî (k.s)/ Muhammed Dîneverî (k.s)/ Şeyh Ebû Hafs el-bekrî (k.s)/ Abdülkâhır el- Bekrî es-sühreverdî (k.s)/ Kutbuddin el-ebherî (k.s)/ Muhammed Nehhas el- Buhârî (k.s)/ Şihâbüddin Muhammed ed-tebrîzî (k.s)/ Cemâleddin Şirâzî (k.s)/ İbrahim Zâhid Gîlânî (k.s)/ Şeyh Sa düddin-i Fergânî (k.s)/ Şeyh Kerîmüddin Ahî Muhammed b. Nûr el-halvetî (k.s)/ Ebû Abdillah Sirâcüddin Ömer b. Şeyh Ekmelüddin el-lahcî el-halvetî (k.s)/ Şeyhü l-fânî Ahî Emre Muhammed el-halvetî (k.s)/ Şeyh Hacı İzzeddin el-halvetî(k.s)/ Şeyh Sadreddin el-hayyâvî (k.s)/ İkinci Pir Şeyh Seyyid Yahya Şirvânî (k.s)/ Şeyh Pir Muhammed Bahâüddin el-erzincânî (k.s)/ Şeyh Cemal Halvetî (k.s)/ Şeyh Hayreddin Tokâdî (ö.1533)/ Şeyh Şaban-ı Veli (ö.976/1568)/ Kastamonulu Şeyh Osman Efendi (ö.977/1569)/ Kastamonulu Şeyh Hayreddin Efendi (ö.987/1579)/ İskilipli Şeyh Abdülbaki Efendi (ö.998/1589)/ Kastamonulu Şeyh Muhyiddîn Efendi (ö.1013/1604)/ Kastamonulu Şeyh Ömer el-füâdî Efendi (ö.1046/1636)/ Çorumlu Şeyh İsmail Kudsî Efendi (ö.1054/1644)/ Çorumlu Şeyh Mustafa Çelebi Efendi (ö.1070/1659)/ Zileli Şeyh Abdurrahman Efendi (ö.1083/1672)/amasyalı Şeyh İbrahim Efendi (ö.1124/1712)/ Çorumlu Şeyh Hafız Ahmed (ö.1133/1720)/ Şeyh Muhammed Efendi (ö.1156/1743)/ Şeyh Abdullah Efendi (ö.1181/1767)/ Şeyh Mustafa Vahdet Efendi (ö.1215/1800)/ Şeyh Abdurrahman Efendi (ö.1249/1833)/ Şeyh Muhammed Said Efendi (ö.1307/1889)/ Bolulu Şeyh İbrahim Şevki Efendi (ö.1315/1897)/ Günün Şeyhi Muhammed Ataullah Efendi (ö.1361/1942) 296 Abdurrahman Efendi nin bu silsilesi görevlendirmelerde liyakatin ne denli önemli olduğunu açıkça göstermektedir. Anlaşılmaktadır ki silsiledeki hiçbir isim bu konuda hissi davranmamış, hepsi de kim bu tekkede göreve layık ise nerede olursa olsun o ismin göreve gelmesi için gerekli irade ve çabayı göstermiştir. Bu silsile Şabaniyye yolunun Anadolu daki etkinliğini göstermesi bakımından da son derece önemlidir. Silsilede dikkat çeken bir diğer husus da genel olarak bu tekkede görev yapan isimlerin uzun süreli olarak bu görevlerini devam ettirmiş olmaları gerçeğidir. 5. Şabaniyye Yolu Esasları ve Abdurrahman Efendi Şabaniyye yolunun en belirgin özelliklerinden bir tanesi, Vird-i Settâr 297 olarak bilinen zikir derslerine son derece önem vermeleridir. Halvetiyye nin ikinci piri olarak kabul edilen Yahya Şirvanî 298 tarafından 296 Vicdani, Tomar, s ; ; Ali Yılmaz, Şeyh Şaban-ı Veli, SGAD, Şule Yay., İstanbul 2000, c.viii, s Yahya Şirvanî, Şifâü l-esrar, Haz: Mehmet Rıhtım, Sufi Kitap, İstanbul 2012, s Hasan Almaz, Bakü den Anadolu ya Yansıyan Işık: Halveti Pir Seyyid Yahya Şirvânî Hayatı ve Eserleri, Bizim Büro Yay., Ankara 2007, s.1-341; Mehmet Rıhtım, Seyyid Yahya Bakuvî ve Halvetîlik, Qısmet Yay., Bakı

9 Kastamonu Üniversitesi tasarlanan vird-i settarı her sabah namazından sonra okuması genel olarak Halvetilikte daha özelde ise Şabânîlikte son derece önemli bir husustur. Şabaniyye yolunda sülûk eğitimi de önemli bir yer tutmaktadır. Bu yolda sülukünü tamamlamayan kimseye hilafet verilmemektedir. Sülûk sürecinde müridin manevi olarak şekillenmesi ve gelişmesi için başvurulan en önemli yöntem ise erbain çıkarmasıdır. 299 Pirlerin bu konudaki hassasiyeti Halvetiyye nin şube ve kollarının da erbain hususunun büyük bir önem arz etmesine sebep olmuştur. Şabaniyye yolunda hilafete layık olup irşat faaliyetlerinde bulunabilmek için tekmil-i evtâr denilen hususa da riayet etmek gerekmektedir. 300 Şabaniyye yolunun önem verdiği hususlardan biri de dinin aslına uygun hareket etme meselesidir. Bu yolun üstatları, müntesiplerine, beş vakit namaz ve diğer farzları edayı, nafileler ve sünnetlere son derece riayetle her hususta Hz. Peygamber e bihakkın uygun yaşamayı hedef olarak göstermektedirler. Nefis ile mücadele konusuna da ayrı bir önem veren Şabaniler, başkalarına iyilik etmeye, helâlinden kazanıp helâlinden yemeye gayret göstermişlerdir. 301 Nakledilen bu hususlar çerçevesinde Abdurrahman Efendi nin hayatına baktığımızda yolunun ilkelerine sadakatle bağlı bir derviş karşımıza çıkar. Örneğin Abdurrahman Efendi, Şabaniyye yolunda çok önemli bir konuma sahip olan vird-i settarı hayatı boyunca sabah namazlarından sonra okumaya devam etmiş bu konuya ayrı bir önem vermiştir. Seyr u sülukünü üstadının gözetiminde tamamlayan Abdurrahman Efendi, ibadet hayatı ile de Şabaniyye yolunun esaslarını yerine getiren bir şahsiyettir. Bu yolun prensiplerinden olan namazı cemaatle kılma ve bu konuda devamlı olma öngörüsü Abdurrahman Efendi nin hayatında somutlaşan bir prensip olmuştur. Farz namazların yanı sıra Abdurrahman Efendi nin nafile namazlarını da aksatmadığı bilgisi ise onun Şabaniyye yolunun ilkelerine bağlılığını gösteren bir başka veridir. Şabaniyye yolunun nefisle mücadele anlayışı ve başkalarına yardım etme prensibini ise Abdurrahman Efendi, memleketinden kilometrelerce uzakta bulunan insanlara hizmet ile geçirdiği ömrü ile hayatına yansıtmıştır. Şabaniyye yolunun en temel esaslarından bir tanesi de şüphesiz ki ilim öğrenmek, talebe yetiştirmek ve halkın ıslahı ile meşgul olmaktır. Abdurrahman Efendi, iyi yetişmiş bir âlimdir. Hüseyin Vassaf, Abdurrahman Efendi nin yazdığı Arapça bir icazetnameyi incelediğini ve ilmî vukufiyetinin buradan net bir şekilde anlaşıldığını söylemiştir. 302 Birçok talebe yetiştiren Abdurrahman Efendi, günün büyük kısmını halkı irşada ayırarak topluma yön veren bir maneviyat eri olmuştur. 299 Sülûk ve erbain kavramları için bkz; Ethem Cebecioğlu, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Anka Yay., İstanbul 2005, s.146, 587; Abdürrezzak Kâşânî, Letâifu l-a lâm fî işarâtı ehli l-ilhâm, Tasavvuf Sözlüğü, Çev: Ekrem Demirli, İz Yay., İstanbul 2004, s Vassaf, Sefine, c.iii, s Kara, Karabaş Veli, s Vassaf Bey, bu icazetin kime ait olduğunu ve nerede gördüğünü belirtmez. Vassaf, Sefine, c.iv, s

10 Onun günlük hayatını ve kişisel özelliklerini işlerken de ifade edeceğimiz gibi Abdurrahman Efendi özellikle öğle namazlarından önce ve sonra halkın birçok sorusuna herkesin anlayabileceği şekilde cevaplar vermiş ve bu şekilde yaşadığı çevrede sevip sayılan dahası anlaşılan birisi olmuştur. Bu ve benzeri örnekler, Abdurrahman Efendi nin Şabaniyye yolunun esaslarını hassas bir şekilde hayatına uyguladığını göstermektedir. O, bu yolun esaslarını hayatına tatbik ederken bu esasların hareket noktasının Kur ân ve Sünnet olduğunu düşünmüş, ilhamını bu kaynaklardan alan Şabaniyye yolunun esaslarını bu düşünce ile son derece titiz bir şekilde hayatına yansıtmıştır. 6. Abdurrahman Efendi nin Kişisel Özellikleri ve Günlük Yaşantısı İle Günümüze Olan Mesajları Kaynaklarda Abdurrahman Efendi nin, ağır başlı, vakar ve heybet sahibi, sakin bir kişiliğe, çetrefilli ve girift konuları herkesin anlayabileceği şekilde izah edebilme yeteneğine sahip birisi olduğu belirtilmektedir. Kendisine soru soranlara hemen yerinde cevap vermeyi âdet edindiği nakledilen Abdurrahman Efendi nin, sahip olduğu ahlâkî ve ilmî meziyetleri ile Kastamonu da büyük küçük herkesin sevgi ve saygısını kazandığı bilgisi de kaynaklarda yer almaktadır. Abdurrahman Efendi nin günlük programına gelince, verilen bilgilere göre o, sabah namazını ilk vaktinde kılar ve güneşin doğuşundan kuşluk vaktine kadar talebelerine ders verirmiş. Daha sonra evine döner, öğle namazı ile birlikte tekrar camiye gelir öğle namazını kıldırdıktan sonra yine talebelerine ders verir, namazın ardından bir saat halka vaaz ve nasihatte bulunur, sohbetin ardından yine talebelerinin dersleri ile meşgul olurmuş. 303 Abdurrahman Efendi nin kişisel özellikleri onun olgunluğunu, günlük programı da halkın ve öğrencilerinin ıslahı için harcadığı çaba ve gayreti göstermesi açısından son derece önemlidir. Onun kişisel özelliklerinden ve günlük yaşantısından şu mesajları çıkarmamız mümkündür: Nefsini ıslah için mücadele eden Abdurrahman Efendi, nefsin kötü istek ve arzularını törpüleyip ruhun yücelikleri ile ilahi rıza uğrunda mesafeler kat edilmesi gerektiği mesajını bizlere aktarmıştır. Ancak bu şekilde kişinin kendisini ve etrafında bulunan kimseleri Kur ân ve Sünnet çerçevesinde şekillendirebileceği fikrini lisan-ı hali ile arz etmiştir. Abdurrahman Efendi, ilmi ve manevi gelişim için yol göstericilere olan ihtiyacın son derece önemli bir husus olduğu mesajını da bizlere vermektedir. Kendisi, üstatların gözetiminde dur durak bilmeden ilmi faaliyetlerine devam ederken bir yandan da nefsini ıslah edecek ameli ve yol gösterici rehberi ile zamanını değerlendirme cihetine gitmiştir. Ömrünün sonunda kadar ilmi faaliyetlerine ara vermeden devam eden Abdurrahman Efendi, dini asıl kaynaklarından öğrenip özümsemiş 303 Şenol Mor, Kastamonu ve Çevresindeki Türbe ve Ziyaret Yerleri (Yayınlanmamış Lisans Tezi), Kayseri 2001, s

11 220 Kastamonu Üniversitesi donanımlı bireylerin yetişmesi için elinden gelen çaba ve gayreti göstermiştir. Bununla o, ilim ehlinin bıkmadan usanmadan talebe yetiştirmek suretiyle hayatlarını anlamlı hale getirmeleri gerektiğini telkin etmiştir. Abdurrahman Efendi, sadece öğrenci yetiştirerek değil halka vaaz ve halkın dertleri ile de ilgilenerek halk içinde Hak ile olmak sırrı ile hareket etmenin bereketli neticelerini kendisinin gördüğünü ve bu şekilde hareket edersek bizlerin de bu güzel neticelere ulaşacağımızı telkin etmiştir. Ömrünü dini temsil edebilmek adına başkalarının dünyevi ve uhrevi mutlulukları için feda eden Abdurrahman Efendi, başkaları için fedakârlık yapabilme hasletinin değerini de hayatı ile gözler önüne sermiştir. Memleketini ve sahip olduğu şeyleri dini, inancı ve idealleri uğruna terk edip ömrünü gurbette geçirmesi sayılan hususlar uğrunda hicret ruhunu nasıl içselleştirdiğini bizlere göstermektedir. O, bu defa, maddeden öte idealler uğrunda tüketilen bir ömrün mutluluğa vesile olacağı mesajı ile karşımıza çıkmıştır. Kendisinden sonra tekkede görev yapacak ismi belirlemede gösterdiği hassasiyet liyakatin önemine bir işaret olarak algılanabilir. O, ailesinden veya yakınlarından birisini değil, kendi ifadesiyle kim oraya layık olarak gösterildiyse onu tercih ederek bu konudaki asil duruşunu göstermiştir. Bu tercihi ile o, bizlere hangi alanda olursa olsun akraba ve yakınlık bağlarının değil liyakatin tercih sebebi olması gerektiğini telkin etmiştir. Abdurrahman Efendi, yaşadığı dönemin bütün şartlarını göz önünde bulundurarak yaşadığı hayatı ile ibnü l-vakt olma hususunun önemini de göstermiştir. O, fedakârlık ve ihlâs ile içerisinde yaşanılan döneminin bütün gerçeklerini görerek hareket etmenin dünya ve ahiret mutluluğu için son derece önemli bir husus olduğunu bizlere izaha çalışmıştır. Yaşadığı yoğun ibadet hayatı ile bizlere, kulluk bilinci içerisinde bir hayat yaşamanın tasavvufun amacı olduğu mesajını vermiştir. O, bu mesajı ile yanlış tasavvuf anlayışları karşısında takınmamız gereken tavır konusunda bize yol göstermiştir. İbrahim Efendi ye yazdığı mektubunda dua ya bakışını gördüğümüz Abdurrahman Efendi, duanın hayatımızda kaplaması gereken önemli yere işaret etmiştir. O, halefinden dua isteyerek duanın Yaratan katındaki değerine ve kim olursa olsun dua talebi ile karşılıklı sevgi ve saygının geliştirilmesi gerektiğine dikkatlerimizi çekmiştir. Yine İbrahim Efendi ye yazdığı mektupta Abdurrahman Efendi, gayret kemerini yedi yerden kuşanma ifadesine yer vermektedir. Onun bu ifadesi, çalışmanın dindeki ve tasavvuf yolundaki önemini göstermesi açısından son derece önemlidir. O, bu ifadesi ile ancak bütün enerjisi ve gayreti ile bir ideal uğrunda çalışan bireylerin hedeflerine ulaşabileceği mesajını vermiştir. Mektubun ilerleyen bölümlerinde Abdurrahman Efendi, özellikle yoluna müntesip talebelerine duyduğu sevgi ve şefkati ifade etmektedir ki

12 aynı ideal uğruna mücadele eden kimselerin bu davranıştan alacağı önemli mesajlar olduğu kanaatindeyiz. O, birbirine köstek değil destek olarak idealleri uğruna bir araya gelmiş grupların başarıya ulaşabilecekleri mesajını vermiştir. Hakk ı tebliğ konusunda üzerine düşen görevin bilincinde olan Abdurrahman Efendi, Hakk ı tebliğ edebilme adına varını yoğunu ortaya koymuş bir isimdir. O, ömrün hulasasını Hakk ı tebliğ etme olarak kabul etmiş ve elinden geleni yapıp ilahi takdire boyun eğmenin huzuru ile bu fani âlemden ayrılmıştır. Bizlere de bu konuda yanlış tevekkül anlayışlarına sapmamamızı, çalışma ve tevekkül anlayışı ile hayatımıza yön vermemizi tavsiye etmiştir. SONUÇ Şeyh Şaban-ı Veli, manevi kişiliği ile Anadolu yu derinden etkileyen isimlerden birisidir. Anadolu nun çeşitli noktalarından onun kandili ile aydınlanmak için Kastamonu ya gelen ve onun ışığı ile hayatına anlam katmaya çalışan birçok isim olmuştur. Zileli Abdurrahman Efendi de onun manevi rehberliği ile aydınlanan isimlerden bir tanesidir. Zile den Kastamonu ya Şeyh Şaban-ı Veli nin yaktığı meşalenin temsilcisi Çorumlu Şeyh Mustafa Efendi nin tesir halkasına dâhil olmuş ve üstadının işareti ile hocasından boşalan Şeyh Şaban-ı Veli Tekkesi postnişinliği görevini ömrünün sonuna kadar devam ettirmiş birsidir. Abdurrahman Efendi nin bu göreve gelişi kendisinin manevi olgunluğunu göstermesi bakımından önem arz etmektedir. Günlük yaşantısı onun kulluğunun ifadesi olan ibadet anlayışının olgunluğuna ve halk içerisinde Hak olma gayretinin bir göstergesi olan sohbet, talebe yetiştirme ve tefsir çalışmaları ise onun ilmi yetkinliğine bir işaret düşünülebilir. İlmî, ahlakî ve manevî kişiliği ile büyük küçük herkesin sevgisini kazanan Abdurrahman Efendi nin bu halinden birikimlerini doğru istikamette kullandığı ve netice itibariyle başarıya ulaştığı sonucunu çıkarabiliriz. Abdurrahman Efendi nin hayatı ile ilgili elimizdeki bilgiler son derece sınırlı bilgilerdir. Bu, Abdurrahman Efendi nin kişisel yapısından kaynaklanan bir durum olabilir. Yazılı bir eser bırakmaması, payitahta uzak bir yerde/zile de hayatının büyük bir bölümünü geçirmesi ve dönemindeki birçok tartışmadan özenle uzak kalmaya çalışması onun gerektiği gibi tanınmasının önündeki engeller olarak kabul edilebilir. Abdurrahman Efendi ile ilgili elimizdeki bilgilerin onun Kastamonu ya gelişinden sonraki sürecine ait bilgiler olması da bu tezimizi destekler mahiyettedir. Abdurrahman Efendi, Şeyh Şaban-ı Veli ve tekkesinin Anadolu daki etkisinin bariz göstergelerinden bir tanesidir. Temennimiz, Abdurrahman Efendi ve onun gibi Şabaniyye yoluna büyük hizmetleri geçen ilmî, ahlakî ve manevî kişilikleri ile yol gösterici konumunda olan diğer isimlerin de gün yüzüne çıkartılmasıdır. Bu davranış, Şeyh Şaban-ı Veli ve misyonunun 221

13 222 Kastamonu Üniversitesi Anadolu nun ilmî, ahlakî ve manevî gelişimine olan katkısını daha net bir şekilde gözler önüne serecektir. KAYNAKÇA Abdülkadiroğlu Abdülkerim, Halvetîlik in Şabaniyye Kolu, Şeyh Şaban-ı Veli ve Külliyesi, Kastamonu Şeyh Şaban-ı Veli Derneği Yay., Ankara Almaz Hasan, Bakü den Anadolu ya Yansıyan Işık: Halveti Pir Seyyid Yahya Şirvânî Hayatı ve Eserleri, Bizim Büro Yay., Ankara Aşkar Mustafa, Bir Türk Tarikatı Olarak Halvetilik, Doğuşu, Gelişmesi, AÜİFD, cilt: XXXIX, s Cebecioğlu Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Anka Yay., İstanbul Çiftçi Fazıl, Kastamonu Camileri-Türbeleri ve Diğer Tarihî Eserler, TDV Kastamonu Şubesi, Ankara Demircioğlu Aziz, Şaban-ı Veli ve Postnişinleri, Kastamonu Demircioğlu Ziya, Kastamonu Evliyaları, Doğru Söz Matbaası, Kastamonu Develioğlu Ferid, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara Haririzâde, Tıbyanu Vesaili Hakaik fi Beyâni Selâsili t-terâik, Süleymaniye Kütüphanesi (İbrahim Efendi Bölümü), No: 430, v.343/b. Hocazâde, Ziyaret-i Evliya, Darü l-hilafeti l-aliyye, Işın Ekrem-İnançer Ömer Tuğrul, Şabanilik ve Şabânîlikte Zikir ve Musiki, DİA, c.vii, s.123 vd. Kara Kerim, Karabaş Veli, Hayatı, Fikirleri, Risaleleri, İnsan Yay., İstanbul Kaşanî Abdürrezzak, Istılahatı s-sufiyye, tahkik: Abdul al Şahin, Kahire, Komisyon, Evliyalar Ansiklopedisi, İstanbul 1992, c.i-x. Küçük, Hasan, Tarikatlar, Türdav Yay., İstanbul Mor Şenol, Kastamonu ve Çevresindeki Türbe ve Ziyaret Yerleri (Yayınlanmamış Lisans Tezi), Kayseri Muslu Ramazan, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (XVIII. YY), İnsan Yay., İstanbul Nazmi Mehmed Efendi, Hediyyetü l-ihvân, Osmanlılarda Tasavvufî Hayat-Halvetîlik Örneği-, Hazırlayan: Osman Türer, İnsan Yay., İstanbul 2005, s.474. Oğuz İhsan, Hazret-i Şaban-ı Veli ve Mustafa Çerkeşî, Oğuz Yay., İstanbul Öngören Reşat, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf, İz Yay., İstanbul Rıhtım Mehmet, Seyyid Yahya Bakuvî ve Halvetîlik, Qısmet Yay., Bakı Sami Şemseddin, Kamus-ı Türkî, İstanbul, Serin Rahmi, İslam Tasavvufunda Halvetilik ve Halvetîler, Petek Yay., İstanbul 1984

14 Şirvanî Yahya, Şifâü l-esrar, Haz: Mehmet Rıhtım, Sufi Kitap, İstanbul Taşköprüzade, eş-şakaiku n-numaniyye, İstanbul Tarihsiz. Türer Osman, Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, Seha Neşriyat, İstanbul Vassaf Hüseyin, Sefine-i Evliya, c.i-v, Haz: Mehmet Akkuş-Ali Yılmaz, Kitabevi, İstanbul Vicdanî Sadık, Tarikatlar ve Silsileleri (Tomar), Haz: İrfan Gündüz, Enderun Kitabevi, İstanbul Yazar L. Nihal, Halvetiliğin Şabaniyye Kolu- Menâkıb-ı Şaban-ı Veli ve Türbenâme, Mas Matbaacılık, Ankara Yılmaz Ali, Şeyh Şaban-ı Veli, SGAD, Şule Yay., İstanbul 2000, c.viii, s.126. Yılmaz Necdet, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf, OSAV, İstanbul Zengin Ahmet Yaşar, Kastamonu Evliyaları, Yeni Zamanlar Dağıtım, İstanbul