Da Yayıncılık: Edebiyat dizisi: İstanbul KANKALAR Pavlo Volvaç. Ukraynacadan çeviren: Ömer Dermenci. Kapak tasarımı Sergey Tarasenko

Transkript

1

2 Da Yayıncılık: Edebiyat dizisi: İstanbul 2011 KANKALAR Pavlo Volvaç Ukraynacadan çeviren: Ömer Dermenci Kapak tasarımı Sergey Tarasenko İç Düzen Da Yayıncılık Mustafa Ametov Baskı ve cilt ISBN: Pavlo Volvaç 2011 Bu kitabın yayım hakları saklıdır Yayıncıdan izin alınmadan kısmen veya tamamen yeniden yayınlanamaz 1. Baskı: Da Yayıncılık Da Yayıncılık Adres: Tophanelioğlu Cad. Aygün Sok. Altunizade Plaza, No: 4 Altunizade-Üsküdar/İstanbul-Türkiye Tel: (0216) Faks: (0216)

3 K A N K A L A R roman Pavlo Volvaç Ukraynacadan çeviren Ömer Dermenci

4 Pavlo VOLVAÇ Ukraynalı yazar, şair, gazeteci. 9 Ekim 1963 Zaporijya (Güney Ukrayna) doğumlu. Sovyetlerin hem ikbal hem de idbar devirlerini görmeye fırsat bulmuş, farklı mesleklerde doğduğu kentteki dev fabrikalarda çalışmıştır. Şimdiki seçkin mesleğinden önce tornacılık, boyacılık, serigraficilik mesleklerinin yanında ülkesindeki pek çok insan gibi pazarlarda satıcılık yapmış, işsiz kalmıştır. Kankalar romanı ile ünü yurt dışına da çıkan Volvaç 2011 yılında ülkesinin en önemli edebiyat ödülü Taras Şevçenko edebiyat ödülüne aday gösterilmiştir. Volvaç Ukrayna Yazarlar Birliği üyesidir. Ülkenin otorite eleştirmenleri Andriy Kurkov ve İvan Dzüba tarafından övgüyle anılmıştır. 4

5 KANKALAR Ukraynalı tanınmış yazar Pavlo VOLVAÇ ın romanı Kankalar (Ukraynaca orijinal adı Klyasa) ülkesi insanının, belki de benzer tarihi geçmişe sahip birçok Post Sovyet ülkesi insanlarının yaklaşık yirmi sene öncesi bizzat yaşadığı bir hayatın kendisidir. Romandaki olaylar, Ukrayna daki tipik bir Sovyet ağır sanayi kenti olan Zaporijya da, motor ve demir-çelik fabrikalarına bağlı uydu semtlerde geçmektedir. Sovyet ülkesinin dev teknolojik gücüne inat büyük şehirleri oluşturan emekçi yığınlar maddi ve manevi çöküntü yumağından kurtulamamaktadırlar. Ayrıca halkların eşitliğini savunan komünizm ideolojisinin, merkezi sistem tarafından halkları sömüren, ezen bir derin yapı olarak tezahürü de romanın içinde kaybolmayan bir hikaye çizgisi olarak sonuna kadar devam etmektedir. Kankalar ın okuyucusu Post Sovyet toplumlarının günümüzde pek anlaşılmaz sosyolojik hususiyetleri dahil demir perdenin ardında kalan tarihine gerçekçi yolla tanık olacaktır. 5

6 6

7 Önsöz Kankalar bir iradedir. Yalnız övünülecek tarih sayfalarını anlatmaktan başka, bugünün bir öncesinde, bir milletin topyekûn yaşadığı karanlık geceyi anlatma gücüne sahip Ukrayna edebiyatçısının iradesidir. Kankalar üniversite kürsüsünden anlatılmış bir derstir li yıllarda Ukrayna yı da içine aldıktan sonra 1991 yılında, bütün dünyanın gördüklerine inanan, inanamayan, sevinen, üzülen gözleri önünde yıkılan bir devletin insanlarını, tarihini anlatan bir ders. Kankalar bir toplumsal analizdir. Sovyet sonrası toplumlarının bugün var olan her türlü sosyolojik özelliklerinin sebeplerini, sonuçlarını analiz etmektedir. Kankalar bir toplumsal kesittir. Maktaından seyredilmesi mümkün üç katlı ahşap ev dir. Kankalar realist bir tablodur. Gerçekte var olup ışığı yansıtan eşyaya, saklama kompleksine kapılmadan yer veren bir tablo. 7

8 Kankalar ülkesi insanının, belki de benzer tarihi geçmişe sahip birçok Post Sovyet ülkesi insanlarının yaklaşık yirmi sene öncesi bizzat yaşadığı bir hayatın kendisidir. Kankalar romanındaki olaylar, Ukrayna daki tipik bir Sovyet ağır sanayi kenti olan Zaporijya da, motor ve demir-çelik fabrikalarına bağlı uydu semtlerde geçmektedir. Roman, dev teknolojik güç ülkesinin büyük şehirlerinde yaşayan, maddi ve manevi çöküntü yumağında eriyen emekçi yığınları anlatır. Kankalar, halkların eşitliğini savunan komünizm ideolojisinin, merkezi sistem tarafından halkları sömüren, ezen bir derin yapı olarak tezahürünü ifşa eder. Kankalar ın okuyucusu Post Sovyet toplumlarının günümüzde pek anlaşılmaz sosyolojik hususiyetleri dahil, demir perdenin ardında kalan tarihine gerçekçi yolla tanık olacaktır. Ömer Dermenci Kiev 8

9 9

10 K A N K A L A R Aslında anahtar kilidin içinde tam iki kez tek ses bile çıkarmadan dönmüştü ama terslik ya, kapı pek gıcırdadı. Bu arada komşu dairenin derinliklerinde kapı açıldı; bir kaç mütecessis adımın kalıntısı olan ayak seslerinin ardından kapı dürbününde bir karartı beliriverdi. Pavlo bir eliyle anahtarı kilitten yavaş yavaş çekerken öteki eliyle, kendisini izlediğinden emin olduğu komşusu Zinayida Hnativna nın kapısına dönerek dürbüne doğru ne düşündüğünü ifade etti. Pavlo ile komşusu Zinayida Hnativna nın aralarında ne zamandan beri devam ettiği bilinmeyen bu tür âdetleri vardı. Hatta bazı günler Pavlo yine takıldığı yerlerden dönerken komşusu, tesadüfen duymuş gibi davranarak köşeli çenesini kapı aralığından sürer, hoşnutsuzluk yayan dudaklarını ışıldatarak, Sen misin oğlum? diye seslenirdi. O zaman Pavlo Bela! Saat gecenin biri! diye aklından geçirirdi. Tam o sırada sunî deriyle kaplanmış kapının ardındaki karartı, bir şeyler mırıldanarak gözden kaybolurdu. Unutmadan söyleyelim, Zinayida nın kapısındaki sunî derinin rengi kahverengidir. Paşok, aynada yüzünü biraz şiş, bedenini de hafif titrer buldu. Hep böyle olurdu zaten, zıkkımın onun bedenine kalan mirası. Öyle ya, kendisi de dün Kozak ve Yegor ile Bela ya takılmıştı. Paşok ara sıra bu mekâna uğrardı. Dün gece boyunca o mekânın her köşesinde pek belli bir nedeni de olmayan, bazen yatışan, sonra tekrar şiddetlenen bir arbededir sürüp gitmişti. Pavlo da gece boyunca bir o köşede bir bu köşede yuvarlanan zilzurna insan yumağının içinde yer almıştı. Hatta Yegor ile kondüktör adını taktıkları 1. mahalleden bir tipi bizzat marizlemişti bile. Dünkü olan bitenlerin arasında Mıkola Kuhut un kafasında kırılan şişeyi ve kan revan içinde kalan seyrek saçlı başını hatırlayınca içi ürperdi. Hâlâ titreyen parmaklarını birbirine kilitleyerek avuçlarını sıkıştıran Pavlo İyi ki Bela da postu deldirmemişiz diye tısladı. Pazartesiden itibaren de bu ma- 10 1

11 P A V L O V O L V A Ç ceralara bir son vermeliyim diyordu. Bu maceralardan hazzetmemeye başlamıştı. Öyle ama bu tür ortamlarda yıllardır yer alıyordu; nedeni de içkiydi. Bu tip maceraların sonuncusunu Simon la yaşamışlardı. Simon O henüz hayattaydı ve evlendikten sonra Yegor un sarhoş evinde kalıyordu. Orada Pavlo, Yegor ile onu temiz bir sopadan geçirmişti. Simon orada incir çekirdeğini doldurmayacak sebepten gereksiz bir laf etmişti. Ancak daha sonra ellerinde kürekten bisiklet zincirine kadar çeşitli alet bulunan kırk yaş altı bir mahalle heyeti, rövanş için Yegor un fakirhanesini basmış, neyse ki onu bulamamışlardı. Simon un kankaları Pavlo yu da sigaya çekmişlerdi, neyse ki ellerinden kurtulmayı zor da olsa başarmıştı. Simon u ise daha geçenlerde kavga sırasında nodullamışlardı. Pavlo nun umursamaz bakışları, üzeri hafifçe karalanmaya çalışılmış beton panel duvardaki Enayi Skorik yazısının üzerinden kayarak posta kutularının bulunduğu meydanlıkta donup kalmıştı. Tek arzusu komşulardan kimseyle karşılaşmamaktı. Gece olsaydı, o zaman kapısını gıcırdatır, Zinayida nın iğneleyici muhabbetini hissederdi. Zinayida, Pavlo geçtikten sonra istisnasız biçimde kapı eşiğinde belirirdi. Oysa henüz sabah sularıydı; bu yüzden de ortalık tenhaydı. Pavlo nun bulunduğu binanın girişini örten koyu yeşil beton saçağın altına açılan tozlu pencerede kimsecikler görünmüyordu. Ancak binanın girişindeki, yaşlılardan oluşan ahbap çavuşlar meclisinin varlığını hissediyordu. Tam bir dedikodu meclisiydi: Sabah bir kalktım da, ayaklarım yürümedi de, hava basıktı da Aslında Pavlo buna bir çözüm bulmuştu. Konuyu, bir şişe karşılığında komşunun yeni yetme oğluna havale etmiş, o da geceleyin meclisin oturum yaptığı iki bankı bir güzel kırmıştı. Gerçi kırılan bankın yerine yenisi çabuk gelmişti: Birinci katta oturan becerikli Pavlik Dayı omuzlarını çeke çeke bütün sorunu halletmişti akıllı! Bu rıhtım babasına benzeyen Pavlik denen adama binadaki 11

12 K A N K A L A R herkes Pavlik der, Pavlo diyene pek rastlanmazdı. Kendisine ne diye seslendikleri umurunda değildi. Zemin katta oturan Lönya Bratko Dayı kendisine rastlayınca yapmacıktan şaşırarak, Merhaba Pavlik diye selamlaşır, sonra da sanki vals yaparmış gibi ayaklarıyla yerde yarım daireler çizerek acele adımlarla dökümhanesine giderdi. Arkadaşları ise ona Paşa ya da Paşok derlerdi. Hatta yetenekli arkadaşı Yegor, ona bazen Pavliçko 1 bile derdi. Paşok, kapının yarıklarından süzülen ışık huzmelerinin içinde yüzen altuni zerreciklere bakarken aklından Dün Bela da işin sonu nereye vardı acaba? diye geçiyordu. Dün yine, Bela nın antresinde tanıştığı bir kızı evine uğurlamış dönüyordu ki, kaldığı apartmanın önündeki aydınlık meydanlıkta bir polis bobisi 2 gördü. Pavlo nun öyle hapishane efsaneleri yoktur, hatta içeri hiç girmemiştir. Yine de bu çöplerle 3 bütün mahalledeki kankaları gibi onlarla gereksiz yere muhatap olmak istemezdi. Bu yüzden karanlıkta hemen yolunu değiştirerek Mesken İdaresi binasını ve anaokulunu dolaşıp büyük bir daire çizerek mahallenin öbür ucundan çıktı. Tüyleri diken dikendi; nefesi kabarmış bir halde evine döndü. Kozak orada neler olup bittiğini anlatabilirdi. Ancak o da eşi Marina nın sabahleyin telefonda söylediğine göre şu an iş göremez durumdaymış. Şu sıralar dünkü Bela arbedesi hararetle tartışılıyor olmalıydı. Kozak ın oraya gitmek istememesinin sebebi, yalnız hareketli bir akşam geçirmiş olması değildi. Orası için Kozak Bataklığın dik âlâsı yer. Duvarların kulakları var etrafta, ha oraya girmişsin, ha merkezde ötmüşsün, aynı derdi. Onun Bela ya takılması zaten riskliydi. Mekân akşamüzeri faaliyete başlardı. Gündüz kapısı kilit olur, sadece emekliler kapı önünden kefir ve hazır mantı alırlardı. Ayrıca Kozak işkilli olduğundan akşamları sekizden sonra devriye gelecek korkusu taşırdı. 1) Pavlik, Paşa, Pavliçko, Paşok: Bunlar Pavlo isminin Ukraynaca da kullanılan kısaltmalarıdır 2) Bobik: Ukrayna da (genelde post Sovyet ülkelerinde) polisin devriye aracı ve ekip otosu olarak kullandığı, UAZ marka jip. 3) Çöp: Rusçası musor olan kelime romandaki çevrelerde polis anlamında kullanılır. 12

13 P A V L O V O L V A Ç Kozak genelde akşamdan kalma durumunu ağır atlatırdı ama Yegor artık Mangal Bar da olmalıydı. Pavlo da yavaş yavaş oraya gitse iyi olurdu. Kendisini kötü hissetmiyordu fakat biraz tedirginlik vardı üzerinde. Aslında yakın zamana kadar sağlığından şikâyeti yoktu. İçkiyi fazla yuvarladığı zamanlarda bile tansiyonu yükselmezdi. Üstelik Pavlo her kan bağışı gününde çalıştığı fabrikada Yegor gibi muhakkak kan verirdi. İkisinin de kırmızı Kan Veren kimlikleri vardı. Kanınızda alkole rastlanmamıştır! diye zevklenip yine kafaları çekmeye giderlerdi. Kimi kan verir, kimi vermezdi. Kim arar, kim sorar? Kime ne? Paşko nun tansiyonu kendisinden daha yaşlı akranlarınınki gibi yükselmiyordu. Ama mayısta olacak, Şayba Kafe de sıra beklerken bayılmıştı. Bir anda olmuştu. İyi ki yanında Serhiy Baturin vardı. Ona yardımcı olmuştu. Bileğinde de beyaz sargısı hâlâ duruyordu. Bu onun kan verdiğini gösteriyordu; rezil olmaktan son anda kurtulmuştu. Şu sıralar Paşko işe gitmiyordu. Çalışıyor mu çalışmıyor mu henüz kendisi de anlamış değildi. İki haftadır işler kesattı. En son fabrikanın önündeki dev abideyi yenilemişlerdi. Paşok bu abidedeki demir çelik işçisinin baretini ve kolhoz çiftçisi kadının eşarbını zımparalamıştı. Rüzgâr boya parçalarını pantolonuna ve botlarına olduğu gibi yapıştırmıştı. Paşok bir yandan da morali bozulmuş şekilde, kimin umurunda Mir, Trud, May 4 şimdi diye aklından geçiriyordu. Fakat iş güç derdi sadece o heykellerden ibaret değildi. Geçenlerde işletmede toplantılar olmuş; insanlar, SSCB yi yıkmamak gerekiyor diyen fabrika sahibine bağırıp çağırmışlardı. Öte yandan Kovbasa Usta ayak uçlarına basarak Onu yıkan kimmiş acaba?! diye haykırdı. Aslında Paşok için ne kadar hızlı yıkılırsa o kadar iyiydi. Gerçi toplantılarda aklından geçenleri söylememişti. Zaten öyle yerlerde genellikle susardı. İş yok ama evde de duramazsın. Evde olsa olsa divana uza- 4) Mir, trud, may: Komünist sistemde, özellikle resmi kutlamalarda ve propaganda içeren tabelalarda kullanılan, Türkçe karşılığı barış, emek, mayıs olan slogan. 13

14 K A N K A L A R nıp, 2.30 m yükseklikteki alçak tavan sathında, sorti anında isabet alan sivrisineklerin arta kalanlarına bakarsın. Paşok biraz parmak uçlarına kalkınca oraya elleriyle kolayca ulaşıyordu. Bir de vitrinin arka cephesindeki aynada eski moda, mor yaldızlı kadehler arasından kendi yansımanı seyredip, mobilyanın tozunda parmağınla yollar çizebilirsin. Can sıkıntısı işte böyle bir şeydir. Kadehler, birkaç tabak ve birkaç bardak Evlerindeki bütün zücaciye işte bundan ibaretti. Galiba burada, vitrin camının arkasında çok olan bir tek şey vardı: Kitap Gıcırdayan kapaklarıyla kitaplık da yine diğerleri gibi eskimiş heyecanların mirasıydı. Şu büyük, katlanabilir sandalye de öyle Bir ayağı kırıldıktan sonra altına babası nedense URE nin (Ukrayna Sovyet Ansiklopedisi) 17. cildini koyuyordu. Kitaplar eskiydi. Babası çok önceleri almıştı. Şimdilerde kitap filan almazdı. Pavlo bu kitapların büyük kısmını -okumayı dört yaşlarında öğrendiği hesaba katılırsa- daha çocukluk yıllarında okuyup bitirmişti. Okunmamışlarına el atmak artık içinden gelmiyordu. Bazen de, özellikle akşamları, kitap dolabının kapılarını gıcırdatarak açar, içinden bir şiir kitabı alıp okurdu. Yoktu ki başka yapacak iş. Okumayı sevdiği Yesenin bile Pavlo ya gittikçe ağır geliyordu. Hele de kafa biraz dumanlıyken... Sanki okuduğu şiirin satırları üzerinde biraz daha yoğunlaşırsa bayılacakmış gibi gelirdi ona. Damarlarını mı keser, hapse mi vurur kendini? Nedir bilinmez. Ah hisli Pavlo! Ara sıra şiirin birkaç kıtasını yüksek sesle okuduğu olurdu. Ama ardından gözleri halının bir yerinde takılır ve derin bir sessizliğe gömülürdü. Duvarda çivili bir halı, halının arkasında ince, tek sıra tuğladan bir duvar ve duvarın ardında Zinayida Hnativna Orada, odasında sürekli bir şeylerle meşgul; takırdatıyor, gıcırdatıyor Fakat Pavlo nun odasından biraz yüksek ses çıksa o taraf hemen suspus. Pavlo, o vakit duvardaki halıya bakıp arka tarafta Zinayida Hnativna nın pancarımsı kulağını duvara yaklaştırdığını tahayyül ediyordu. Babası, Zinayida Hnativna için ısrarla ajan demekte haklı mıydı? Babası, onun bel- 14

15 P A V L O V O L V A Ç li bir şahsın - yani kendisinin, İvan Vasilyeviç in- peşine takılmış ispiyoncu, muhbir olduğunu söylerdi. Ancak Paşok bir yandan babasının takıntılarıyla alay ederken, öte yandan kendisini zavallı bir yalnızlığın kucağında hissedip de Beni böyle bırak git diyerek bir şarkıya başlasa Zinayida duvarın arkasından hemen... git gidebilirsen diye devam ederdi. İlerlemiş yaşına rağmen sahip olduğu müzik kulağı ve sesiyle Pavlo yu utandırırdı. Soprano muydu yoksa? Pavlo nun müzik kulağı yoktu. Askerlikten önce, Skorik ile iddialaşarak ortak kankaları, birinci blokta oturan Şarkıcı Vasya dan 5 müzik dersi almışlardı. Merdivenlerde veya kalorifer boşluklarında bir yerde konuşlanıp, parmak uçları kabarıncaya kadar bare basma ve akort öğrenmişlerdi. Vasya, Kültür Evi ndeki 6 çalgıcı arkadaşları ona böyle derlerdi, bıktığı zaman Ahali, tamam, benden bu kadar! Haydi, şimdi mola parçasını çalacağız! der, uzun parmaklarıyla tuttuğu sigarayı ta kaşına kadar götürerek gerinirdi. Ama bu günlerde Pavlo nun gözü gitar mitar görmüyordu. Geçenlerde olduğu gibi, Valyoha Derevyanenko ya rastlarsa belki o zaman olurdu. Bir keresinde Ben ile karşılaşmışlar; Valyoha ve Ben, garajların arkasındaki küçük pazar yerinin yanında çekirge sesleri eşliğinde bir gece konseri vermişlerdi. Pavlo nun hiç bir parçayı tam olarak çalmasını öğrenemediği gitarı dolabın üzerinde tozlanmıştı. Nadiren beşinci kattan Pavlo ya kadar dalgalanan ses, Skorik e aittir. Ta Vasya dan ders aldıkları zamanlarda öğrendikleri blat denen arabeskvâri, acıyla yoğrulmuş şarkıyı iki parmağıyla çalmayı deniyordur mutlaka. Fakat ses git gide daha nadir duyuluyor. Çünkü evlendi ve Krasna da bir yerlerde oturuyor. Vasya da taşındı. Bu tip şarkılar Bratko nun kapısından da sık sık süzülür. Kendisi Odesit, yani Odesalıdır. Onlara Odesit ismini takan kişi aslında Lyonya Dayı dır. İnce kaytan bıyıkları, esmerleş- 5) Vasya: Vasili adının kısa söylenişi. 6) SSCB ülkelerinde Halk Eğitim Merkezi işlevindeki yer. 15

16 K A N K A L A R miş kel kafası ile kendisi de bir Odesit tir: Adiesalıyım, merhaba, pa-ra-ru taç-taç!. Lyonya Bratko, İskra Fabrikası nın dökümhanesindeki işine giderken onu gören biri, orada kalın iş tulumu değil de hasır şapka ve çizgili ince pantolon giyildiğini sanır. Lyonya Dayı blokta oturanların en neşelisidir. Son zamanlara kadar Pavlo da İskra ya aceleyle giderdi. Altı yılı geride bırakmıştı. Altı yıl o fabrikanın kol duvarlarının içinde kalmıştı. Bu ise ona göre kafayı oynatmak için yeterli bir sebepti. Artık bir değişiklik yapması gerekiyordu ama nasıl? Kim bilir, belki de mahallenin öteki ucundaki eğri binadan, ya da arkadaş çevresindeki adıyla sarhoş binadan Yegor aceleyle işe gidiyordur. Aslında Yegor, onun adı değil, lakabı. Adı Oleg dir. Soyadı Yegorov olduğundan Yegor diyorlar. Pavlo onunla fabrikada tanışmıştı. Okulda yan sınıflarda okumuş olsalar da nedense yolları kesişmemişti. Bir Yegorov daha vardı; adı Joga ydı. Baturinli ydi. Yaşı onlardan biraz daha büyüktü. O da buralarda, Zeleniy Yar civarında oturuyordu. Evi, araba garajının gri çitlerinin hemen yakınındaydı, bahçesi ise Botanik Bahçesi nin duvarına kadar dayanırdı. Paşok ve Yegor daha geçenlerde Joga ya gitmişlerdi. Vagonka mahallesinden komşusu Maliy, Yegor u kafaya alır, ona Kadavra! diye bağırarak göğüs kafesinin altına ufaktan yumruk vururdu. Yegor gerçekten de çelimsiz, yeni yetme görünümlüydü. Aynı zamanda esprilidir de. Maliy den farklı olarak kitap okumayı sever. Ödlek ya da kalıpsız da denemez. Dün Kohut a şişeyle görünüveren o değil miydi? Hatta Pavlo yu bile şaşırtırdı zaman zaman. Mesela, Harizont un yanında, Supinniy in bir kankasının kafasına şöyle dirseğiyle gerisin geri öyle bir patlatmıştı ki, Pavlo nun tokadı tamamlamasına bile lüzum kalmamıştı. Çocuk, Garik in giriş kapısının önüne öyle bir serilmişti ki, sanki ezelden beri orada yatıyordu. Halkın Garik dediği yer, Harizon adlı yazlık sinemadır ve tam bir taşra usûlü oluşturmacı sanat örneğidir. Sıcak yaz gecelerinde burası çığlıklarla, küfürlerle inler; karanlıkta ışıldayan polis kokartları in- 16

17 P A V L O V O L V A Ç sanı ürpertirdi. Boş şişeler, Garik in arka sıralardan ön sıralarına, oradan da hoparlörlerin dibine kadar yuvarlanırdı. Şimdi buralar sessiz Burada ve yandaki futbol sahasının çimenlerinde Zeleniy Yarlı keçiler otluyor. Sinema ise birkaç yıldır âtıl Pavlo ya sorarsan, en son ne zaman sinemaya gittiğini hatırlamaz. Yegor ile genelde Mangal Bar da buluşurlar. Yegor un külahı, kış gelince kuruyup kalmış sapsarı bir ot demetine benzer. Şimdi oralarda dolanmaya başlamıştır bile. Pavlo da oraya gidecek gitmesine ama tereddüt ediyor. Sövüp sayıyor. Yapacağı huruç hareketine hazırlanırken seslere kulak veriyor. Bina girişi Paşok a işten daha fazla gına getirmeye başladı. Lyonya Dayı nın keli seyrek de olsa parlıyor; bayramın geldiği anlaşılıyor. Diğerleri yukarıdan aşağı, sağdan sola her zaman aynı, hayatları da aynı; çoğunlukla sıkıcı insanlar Emekli olana kadar yüksek fırınların dumanları altında hep aynı viteste çalışıp duruyorlar. Kaynaşıyorlar, bir yerlere sıvışıyorlar. Akşam olunca da evlere çekilip tabak, çanak raflarına yaslanırlar; tavalara, margarinlere yanaşırlar. Geceleri nereye baksan, pencerelerdeki perdeler margarin rengindedir. Gece biraz daha ilerlediğinde ise açık televizyonların mavimtırak ölüm loşluğu rengindedir. Evet, aynen böyledir. Orta sınıf işte! diye söyleniyor Paşok kendi kendine. Bu insanlar yıllardır kapıdan gri tavana bakarak çıkarlar, yine oraya bakarak girerler. Merdivenden yukarı çıkarlarken düşünceleri daha kasvetli, inerlerken daha neşelidir. Orta kesim Hâlbuki onun ilgisini hep başka türlü insanlar çekmiştir. Paşok un güzüne, son anda köşede asılı duran Yaşamak ne güzel! yazısı takıldı. Daha askere gitmeden önce Skorik in bir dostu olan Zahoda kazımıştı onu oraya. Paşok çıkıştaki aydınlığa doğru hareket etti. Gerçekten de yaşamak güzeldi, evet 17

18 K A N K A L A R Pavlo kendisinin hayallere ve hayalperestliğe yatkınlığını ne zaman keşfettiğini anımsamıyordu artık. Bir hayli zaman geçmiş olmalıydı. Galiba onun Yegor ile müşterek noktası da buydu. Açıkçası son zamanlarda hayalleri Pavlo nun sinirini bozmaya başlamıştı. Sebebi ise bütün bunların hayattaki belirsizliğin bir sonucu olmasıydı. Sanki hayalperestliğe müptela olmuşlardı. Talim alanındayken, ranzadayken askerlikten sonrası ona hep bir başka görünürdü. Askerlik sonrasına ait hayaller bir yumak olup güneşten bir parça gibi pırıl pırıl uzakta öylece dururdu. Ya şimdi? Altı yıldır binanın üçüncü katındaki babasının dairesinde yaşamaktaydı. Nedense o güneş pırıltısından eser yoktu. Doğrusunu söylemek gerekirse anne babasıyla bir çatı altında yaşamıyor, sadece geceliyordu. Bazı geceler eve bile gelmiyordu. Geçen hafta mesela Dmitrivskiy de bir kız arkadaşına gitmişti. Üzerinde ev kıyafeti vardı. Ertesi gün terliklerle işe gitmek zorunda kalmıştı. Hadiseler dersen, Paşok un hayatında pek çoktu ama onun yaşam içindeki konumunu etkileyen tek bir hadise yoktu. Ne yapsan, nereye varsan her sabah gideceğin yer aynı: Kereste biçen elektrikli bıçkı makinelerinin sürekli zırıldadığı ve hoparlörlerden Sergovanstsev in anonslarının duyulduğu İskra Fabrikası nın nizamiye kapısı Paşok un üzerindeki ordu malı pantolon ve botlar zamanla sıçrayan boyalardan tanınamıyordu artık. Nasıl boya sıçramasın? Paşok boyacıydı. Bir elemanı olarak çalıştığı sanat tasarım takımı, fabrikanın her yerinde, hatta dışında bile çalışıyordu. Gerçi burada sanat kelimesi biraz üst perdeden söylenmiş bir sözdü. Mesela, Valik Karpov Dayı kaç kuruş eder acaba? He-he! derdi Karpov Dayı, 1 Mayıs sembolünün güvercinini yaparlarken. Urrupinsk liyiz oğlum ne de olsa! diyerek kendini gaza getirse de güvercinin kanatlarını asimetrik çıkarmıştı. Karpov un ucubesini sonradan diğer elemanlardan İgor düzeltmek zorunda kalmıştı. 18 2

19 P A V L O V O L V A Ç Paşok baharın tezkeresini alıp dönerdi. Yegor da öyle Kazakistan steplerinde geçen uzun askerlik yıllarını kısaca şu sözcüklerle özetliyordu: Jopa! Allahümme ente Rabbi, La ilaha illa Bismillahi Yegor bu sözlerle askerdeki aşçı Çeçen Hasan ı taklit ediyordu. Yine daha geçenlerde mahallelerinde âniden ortaya çıkan Cebrail e de bunları anlattı. Cebrail, arkadaşının matraklıklarına gülüyordu. Bu adam, 54. Market civarında oturan eski eşinin elinden küçük oğlunun kaçırılması konusunda yardım etmeleri için kendilerini ikna etmeye çalışıyordu. Kendilerine iyi para ödeyeceğini vaat ediyor; silah, limon 7 ya da Dağlık Karabağ dan getirdiği başka bir şeyi verebileceğini söylüyordu. Paşok Düşüneceğim dedi. Gitsin kendine daha acemi bir zenci bulsun diye geçirdi içinden. O zaman Cebrail ile dostça birer içki yuvarlamışlardı. Birbirlerini gördüklerinde yine aynıdır muhabbetleri. Paşok askerlikten kalan tören elbisesinin pantolonunu işte giymişti. Kep ve yakalarında muhabereci olduğunu belirten yıldırım işaretli ceket ise babasının naftalin kokulu eski moda elbiselerinin arasında duruyordu. İşte, hayat böyle; naftaline karışıp gidiyor. Baba evi de binanın girişi gibi, avlu gibi, iş gibi Paşok u sıkıyordu. Gırtlağını sıkıyordu. Ancak en sıkıcı olanı, kendisinin yaşam şekliydi. Paşok ara sıra bir yerlere gitmenin, bir şeyler öğrenmenin olanları daha cazip hale getireceğini düşünüyordu. Ama nereye gidebilirdi? Sanat okuluna girememişti, ancak şimdi buna şükrediyordu. Kendisinin sanatçılık hayatına hevesi yavaş yavaş sönmüştü. Paşok un tarihçe-i hayatının o sayfalarını, olsa olsa aynı lebalep kitaplık gibi komodinin üzerindeki bir demet fırça ve kuruyup taşlaşmış guvaj boyalar hatırlatabilirdi. Fena da çizmezdi hani. Yürüyen bir pergeli hatırlatan resim ve çizim öğretmeni, uzun boylu, dik Vitaliy Tarasoviç ile binanın önünde her karşılaştıklarında, sorgulayan bakışlarını gözlerine dikerdi: Sulu boya sağlam karakalem ister, diye dokundururdu sehpaların arasında salınırken. 7) Limon: Ukrayna nın 1990 lı yılların başlarında SSCB den sonraki ilk yıllarda yaşadığı ağır ekonomik sıkıntıları hatırlatan para kupürü 1 Milyon Kupon un halk arasındaki adı. 19

20 K A N K A L A R Sanat okulu o kadar eskilerde kalmış ki, inanası gelmiyordu. Aslında Tarasoviç hiç de kötü biri değildi ama Paşok onu her gördüğünde tedirgin olup çarçabuk oradan uzaklaşırdı. Hem ne konuşacaktı onunla; sulu boya mı? Onun artık bu konulara karnı toktu. Paşok un müspet ilimlere de muhabbeti yoktu. Tarih Fakültesi ni seçen çoktu. Hem elindeki 5 Numaralı Gece Okulu ndan aldığı motor diplomasıyla Paşok un orada işi neydi? Geriye dil bölümü kalmıştı. O da Paşok için pek cazip değildi. Bir yandan balkonda sigarasını tellendirirken, bir yandan da Zeleniy Yar daki, zirvesindeki paratoner kuleden, İvanov a kadar ufuklarda gözlerini gezdirerek, burgu burgu öbeklenen bulutların ve baca dumanlarının kapladığı gökyüzünün altındaki şehri hayal etti. Hey gidi yıllar Aslında hayale lüzum yok. İvanov un arkasında Jılmasiv 8, Krasna ve Paşok un askerlikten önce, lise ikiyi bitirip okulu bırakma kararını almasının ardından nizamiyesinden iki yıl girip çıktığı motor sanayi fabrikası var. Zeleniy Yar dan sonra Zeleniy ilçesi vardır. Çok büyüktür. Zeleniy Yar sırtlarından başlar ve ta Zaporijstal Demir Çelik Fabrikası nın fırınlarına ve uzaktan yere kapatılmış kovaları andıran pembe soğutma kulelerine kadar uzanır. Daha da ileride merkez cadde, tabii ki Lenin Caddesi var. Bu cadde -Paşok un da ilkokul sıralarında iyi bellediği için bundan emindir- Avrupa nın en uzun caddesidir. Bu caddenin iki tarafındaki meskûn kısma ise Tsentr 9, ya da çevre köylerin tabiriyle şehir denir. Zeleniy Yar da özel mülk niteliğinde evler ve bahçeler vardır. Bahar şehre sanki buradan gelir. Sanki hiç beklenmedik bir anda dallar vişneye durur, tepeler ve yamaçlar bulutları üzerlerine örtünmüşlercesine beyazlara bürünürler. Paşok un Zeleniy de işi olmaz. Olsa olsa Yegor ile kankalarla felekten bir gece çalmak için ot bulma amacıyla buralara takılırlar. Paşok kendisini hiçbir şekilde ot müptelası saymıyor 8) Jılmasiv: Toplukonutlar. 9) Tsentr: Merkez, şehir merkezi. 20

21 P A V L O V O L V A Ç ama yine de bazı akşamlar ağzı içtikleri otlardan çatır çatır kurumuş halde eve döndüğü oluyordu. İşte böyle, boş işler... Geçenlerde Hans ile birer ot sarıp içmişlerdi. Paşok ısmarlamıştı. Hans ın gülme krizi tutmuştu. İneceği durağa varıncaya kadar gülmüştü, eve varınca da gülmeye devam etmişti. Zavallı anne babası korkudan ambulans bile çağırmışlardı. Yegor ile Paşok bu gülüş şeklini ironiyle kan damarlarda sıkışıyor şeklinde tabir ederlerdi. İroniyle, çünkü buralarda kan kelimesinin n si ince söylenmez. Yegor ve Paşok bunu söylerken -Krıviy Rih te miydi- bir yerde okudukları uyuşturucu bağımlılığı konulu bir yazıdan alıntı yaparak alay ediyorlardı. 10 Paşok odasını iyi ki zamanında havalandırmıştı. Zaten babasının kızması için yeterli sebebi vardı. Akşam eve geç gelmişti. Odasında sabah bile alkol kokuyordu. İyi ki kankalarından gelen olmamıştı o sırada. Zaten anne babası, özellikle de kendisinin bu kopuşlarından sonra arkadaşları hakkında iyi düşünmüyorlardı. Onları maganda olarak kabul ediyorlardı. Hatta kendisini diğerlerinden farklı tutuyorlar ve Paşok un kapısını çalarsa hemen kulak kesiliyorlar ve havayı kokluyorlardı. Yegor un her ziyaretinden sonra annesi iç geçirerek Ne yazık ki iyilerle arkadaşlık etmiyor diye hayıflanırdı. Bunları söylerken burnunun delikleri küçülürdü. Arkadaşlık edeceği iyi çocukların anneleri de kendisini güvenilmez bulabileceklerini aklından geçirse de bu konuda annesine bir şey diyemezdi. Annesi bugün gece vardiyasından dönüyordu. Babası ise öğleyin nöbete çıkacak olmalıydı. Bastonu yerinde olduğuna göre demek ki babası evdeydi. Baston koridorda dururdu. Paşok bazen ayakkabılarını giyerken ona takılır ve siyah baston gürültülü bir sesle yere düşerdi. İçinden fırlatıp atmak geçerdi onu. Babası, bastonuyla gerçekten bir bekçiye benziyordu. Ancak onun bekçiliği, şartların zorlaması sebebiyleydi. Babası hastalığına kadar meslek 10) Kan sözcüğünün Ukraynacadaki karşılığı krov, Rusçası ise yine krov dur ve v sesinden sonra gelen inceltme işaretiyle ses ince seslendirilir. Romanın kahramanları gazetecinin Rusça telaffuzu ile alay etmektedirler. 21

22 K A N K A L A R yüksek okulunda baş ustaymış. Zaten fotoğraflardaki o adamın, bir entelektüeli, hatta bir yazarı andıran aydın bir siması vardı. Yazar olmak da istemişti gençliğinde. Hristya Nine ve dayıları anlatırlardı bunu. Ama Paşok babasının bu haline yetişememişti. Babasını, ya işini kaybetmiş, ya hastanelerde, ya da bekçiyken hatırlıyordu. Bundan dolayı babasının şimdiki durumu, biteviye hoşnutsuz görünüşü ve bastonu Paşok un içini kasvetle dolduruyordu. Pavlo ya göre onun bu hali babasına hiç yakışmıyordu. Aralarında maganda olmayan biri varsa o da Yura Boyko ydu. Onunla çocukluktan beri arkadaşlardı. Kendi ailesinin oturduğu Çarivniy köyündendir. Yura birkaç yıl önce, başını dondurucudan çıkmış tavuk misali yana atarak Şiir yazıyorum demişti belli belirsiz. Dalgalar vuruyor, bronzlaşmış bedenleriyle voleybol oynayan grubun topundan tok sesler geliyordu. O zamandan bu yana Yura, Pavlo nun gözünde istisnai bir statüye bürünmüştü. Çünkü Pavlo, mıntıkalarında Yura nınki gibi bir merak sahibine henüz rastlamış değildi. Gerçi Pavlo askerlik zamanlarında, sıcak bir Kırım yazında canlı bir şaire rastlamıştı. Ancak o Kiev liydi. O favorileri kazınmış esrarengiz adam masadaki mezeler ve votka tekleri kadar hızlı bir şekilde binlerce yıl diliminde seyahat ediyordu. Anlattıklarına göre Ori-Greçko ekenler, tekerleği yeryüzünde ilk kullananlarmış. Hatta Haliliyeli Hz. İsa Galiçya lıdır. İspanya daki Hatka kenti de bir rastlantı olmasa gerek. 11 Paşok yarı açık, ağır göz kapaklarıyla bir karşısında duran ikonavâri portreye bakıyor, bir İspanya daki kenti düşünüyordu. Ancak en çok da ne kıyakmış şu akortculuk 12 diye düşünüyordu. Meğer bizim şair karateci, yazları Moldova da bağ bekçiliği yapar, kışları Yalta nın en güzel otellerine postu serip, nefis istavrit eşliğinde sisli denize bakarak şiirler yazarmış. 11) Ukrayna dünyanın merkezidir babındaki Ukrayna nın hamasi muhabbetleri anlatılmaktadır: Ukraynacada toprağı işleyen anlamındaki Ori adı Ari ırkına, karabuğday anlamındaki greçko Antik Yunan a, Haliliye adı Ukrayna topraklarındaki Galiçya ya işaret etmektedir. Yine Ukraynacadaki ev anlamındaki hatka kelimesi de İspanya daki kent ismi ile ilişkilendirilmeye çalışılır. 12) Şairin hayat şekli 22