Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş. Veli. Araştırma Merkezi. HACI BEKTAŞ VELi. Araştırma Dergisi YAZ '99./ 10

Transkript

1 Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Araştırma Merkezi Veli o o HACI BEKTAŞ VELi Araştırma Dergisi YAZ '99./ 10

2 B İ R B E KTAŞi BABASl'NIN GÖZÜ YLE HACI BEKTAŞ VELİ DERGAH I Derya ÖCAL GÜ Türk Külıürü ve!-lacı Bekı.ı~ Veli Araşıırnıa ı'vlerkezi ULınanı Okurlarımıza Hacı Bektaş Veli Dergahı hakkında geniş kapsamlı ve yeni bilgiler sunabilmek amacı ile Afi Sümer ile görüştük. AL İ SÜME R ' İ N KISA ÖZG EÇM İ Ş İ 1934 yılında Hacı Bektaş'ta doğdu, ilkokulu Hacı Bektaş'ta bitirdikten sonra 1946 yıl ı nda Ankara'ya gelerek Erkek Sanat Enstitüsü Elektrik bölümünden 1952 yılında mezun oldu. Devlet Havayolları İnşaat Reisliği'nde önceleri kontrolör olarak ça lı ştıktan sonra tekn ik baş ressam olarak görev aldı yılında' Ankara Muhabere Okulu'nda Yedek Subay Eğitimi görüp Erzincan'a tayin edildi. Bu görevi tamamladıktan sonra H acı Bektaş Belediye Fen i şl e r i görevine ata n dı. Ayn ı zamanda Hacı Bektaş Veli Dergahı ile ilgilenip Anıtlar Derneği yönetimine katılarak tamir, restore ve De rgah'ın müze olması için yoğu n çal ı şmalarda bulundu. Ad ı geçen dernekte uzun yıllar başkan olarak görev a ldı. Bu derga hın resm i olarak 1964 yılında müze o l uşundan sonra yetkili memurluğa atandı. Ali Sümer Dergah' ı n kapanması döneminde ilk olarak Ankara'ya götürülmüş olan eşyala rı daha sonra da etrafta ve halkın elinde bulunan eserleri toplayıp sergileyerek müzeyi bugünkü şekline ulaşt ı rdı yılları arasında müze memurluğu görevini sürdürürken, bir yandan da aşağıda adı geçen eserleri kaleme aldı: Anadolu'da Türk Öncüsü H ac ı Bektaş Veli Hacı Bektaş Veli'nin Söyleşileri Hacı Bektaş Veli'nin Bilimsel Yönleri Hacı Bektaş Müze Rehberi Ayrıca, Hac ı Bektaış, Karacahmet ve Abdal Musa. broşürleri ile çeşitli dergilerde makaleleri xayınlanan Sümer, yurt içi ve yurt dışında olmak üzere panel ve konferanslara da katıldı. Evli, dört çocuk ve altı tor.un sahibi olan Sümer, kurucusu olduğu ve halen Yönetim Kurulu üyeliği ile Bilim Kurulu Başkanlığı yapmakta o lduğu Anadolu Kültürünü Ko-

3 ruma Araştırma Vakfı (AKKAV)'nda çalışmalarına devam etmektedir. HaCI Bektaş Veli Türbesi'nde müze müdürlüğü görevi yapmış birisi olarak Türbe hakkmda genel bir değerlendirme yapar mısımz? M.S.1280'li yıllarda Anadolu' ya gelen ve son durak yeri olarak bugünkü kültür ve tarih hazinesi olan Hacı Bektaş ilçesine yerleşen Hacı B~ktaş Veli, ilk olarak bugünkü müzenin çekirdeğini oluşturan Çilehane {Kızılcahavlet) adlı küçük odacığını yaptırmıştır. Burası sonraları Orhan Gazi ile birçok Osman l ı padişahları ve vezirleri tarafından Selçuklu, Ka~aınan, Osmanlı mimari üslubu ile düzenlenerek bugünkü şeklini kazanmıştır. Bu eşsiz Türk manzumesi 1925 yılına kadar bir "bilim ocağı" olarak eğiticilik görevini yerine geti rmi ştir. B urası "1925 yılında 625 sayılı yasa ile diğer tekke ve türbelerle birlikte kapatılmıştır. Kapatıldıktan sonra Ziraat Tatbikat Bahçesi ve ~andarma Karakolu'na dönüştürülen Hacı Bektaş Veli Külliyesi'nin bir kısmı ise okul olarak kullanılmıştır. Konya'daki türbenin (Mevlana Türbesi), kapatılması esnasında bir öğretmenin karşı _gelmesi sayesinde türbe kilit lenmiştir ve Türbe'de bulunan eşyaların hepsi korunabilmiştir. Oysa Hacı Bektaş Veli Külliyesi'nde eşyalar saklananıam ı şt ı r. Ankara'da kurulan heyet gelmeden önce Kırşehir'de oluşturulan mahalli bir heyet Hacı Bektaş'taki eşya ların bazıların ı ihal~ usulü ile satmıştır. {Hacı Bektaş Külliyesi'ni kurtarma heyetinde o tarihte Maarif Bakanlığı Genel Müfettişi merhum Dr. Phl. Hamit Zübeyir Koşay ile Prof. Hilmi Ziya Ülgen, ressam Şerafettin Bey ve Vakıflar Genel Müdür Baş Müfettişi Halim Baki Kunter görevli olarak bulunuyorlardı). Kırşehir Vakıflar Memurluğu'na bağl ı olan Hacı Bektaş Veli Müzesi'nde bulunan belgeler Ankara'ya taşınmış ve Cacabey Medresesi'ne kapatılmıştır. O dönemde belgelerin kapatıldığı oda yeni restore olmuştur ve penceresi açık olan odanın sıvala rının dökülmesi sonucu belgeler hasar görmüştür. Zarar gören belgelerden 43 tanesi Hacı Bektaş'a aitti. Bu belgelerden müzayede sırasında eşyala rın hangi gün, hangi ücretle satıldığı anlaşılmakta idi. Müzayedede halkın almadığı eşyalar ise Ankara'ya getirilmiştir. Yemek kazanları Kırşehir' de hastane ve jandarma tarafından alınarak kullanılmıştır. Eşya l ardan yalnızca hakkında bilgi olanlar ele geçirilebilmiştir. Hepsinin tekrar toplanamamasının en büyük sebebi ise müzede eşyaların isim ve cinslerinin detaylı olarak yaz ılmayıp sadece say ı olarak kaydedilmiş olmalarıdır. Eşyaların bir kısmı ise Vakıflar Genel Müdürlüğü'ne teslim edilmiştir. Verilen bir rapor üzerine müzelik sayılan dokuz yüz yetmiş dokuz eser müze muhafızı Ömer Semih Bey'e teslim ed ilmi ş. o da Müzede bir ziyaretçi grubunu gezdirirken

4 eşyaları Ankara Kalesi'nde bulunan bir depoya taşıtmıştır. Sonradan kurulan Ankara Etnografya Müzesi Müze Müclürlüğü'ne atanan Dr. Phl. H. Zübeyir Koşay depodaki eserleri teslim alarak, 1~.unların yanı sıra şahıs elinde bulunanla rı da sat ı n alarak müzede sergilemiştir Bu arada Kültür Müsteşarı olan Fuat Köprülü de beğendiği yazmaları almıştır. Kitaplardan bazılarını Amerikalılar'cı satmak istediği duyu lduğunda Meclis ve MEB'e şikayette bulunu lduğu halde hiçbir sonuç alınamam ı ştır. Bu konuda Cevdet Sunay araşt ı rma yaptırmıştır. Fuat Köprülü'nün eşi kitapları Atatürk Üniversitesi'ne hediye olarak bağışladıklarını söylemiştir; ama as l ında bağışlanan kitapların sözlük vb. türden önemsiz kitaplar olduğu öğrenilmiştir. Külliye'den alınan ha l ı ve kilimler ise İstanbu l Sü leymaniye Camisi'nde bir depoya gönderilmiştir. Bunlar daha sonra Türkiye'deki ulu cami lere dağı tı l m ı ştır. Şu anda Türkiye'nin birçok yerine dağılmış bu l unmaktadır l ar. Tekke ve türbelerdeki kültür tarihimizle ilgili eserlerin kültür adına kurtarılmas ı gerekmekteydi. Resmi Gazete'nin 248 nolu sayısında yayın l anan Bakanlar Kurulu Kararı ile bunların müzelere alınması kısmen sağlanmıştır; fakat hepsine ulaşılamamıştır. Hac ı Bektaş'tan getirilen bazı kitaplarsa, o zamanın Kütüphane Genel Müdürü Hasan Fehmi Turgu l'a teslim edilmiştir. Kendisi bunları Ankara Kütüphanesi'ne getirtmiş ve tasnif ettirmiştir. Madeni eşyalar üzerinde Hacı Bektaş Veli'ye kimin tarafından hediye edildikleri yazıldığı için tesadüien bu eşyalara tekrar ulaşılabi l miştir. Aralarında Atatürk'ün 23 Aralık l 919'da Hac ı Bektaş Veli'ye ziyareti sırasında kahve ikram edilen altın fincan zarfın ın ela bulunduğu birçok eşyaya ise ulaşı l amamıştır. Tesadüfen karşılaşılan eşyalar geri satın alma ya da bağış yolu ile toplanmıştır. Hastahane ve Jandarma tarafından harç yapma işinde kullanılmakta olan kazanlar ise on l arın demirbaşından silinip müzenin demirbaşına kaydedilmesi yolu ile alınmıştır. Ben kendim 1083 kalı:m eşyaya ulaştım. Benim bulduk l arını, toplamın binde birini ancak karş ıl amaktadır. Envantere sadece isim olarak geçilmiş olması, şeklini, cinsini belirten bilgilerin eksik o l ması nedeniyle eşyalara ulaşmak oldukça güçtür. Fuat Köprülü'nün kültür müsteşarı olcllığu dönemde devlet bu eşyalara bir türlü sahip çıkmamıştır. Sonuçta eşyalar kurları lamanııştı r. Türbe'nin kapal ı olduğu dönemde tamir ve onarım işleriyle i l gi l eni l memiştir. Hatta bazı yerlerin kurşunları ça lı nıp harap edilmiştir. Ancak 1957 yılında zamanın başbakanı Adnan Menderes, Tarım ve Orman Bakan ı Nedim Ökmen ile Başba kanlık Müsteşarı A. Salih Korur bakım ve onarım iş l eri ile ilgilendiler. İlerde müze olarak açmak amacıyla Vakıflar Genel Müdürlüğü, Hacı Bektaş Veli Külliyesi'ni restore ettirmeye başlamıştır. Türbeye her yıl Vakıflar Genel Müdürlüğü bütçesinden ödenekler ayrılmış olup, 1960 yıl ı na kadar ayr ıl an.bu ödeneklerle restore işleri gerçekleştirilmiştir. Bu işlerle ilgilenen değerli bemşehrinıiz Vakıflar Genel Müdür l üğü fen elemanlarından Yusuf Erdoğan inançl ı ve titiz bir ça l ışma sürdürmüştür ve halen çalışma-

5 lar devam etmektedir. Gerçekleştirilen ciddi' çalışmalar sonucunda Türbe bugüne değ i n korunarak ge l ebi l miştir. 1960'ta bir süre restore işleri gerçekleştirilememiştir.. Daha sonra bu işe sayın hemşehrimiz TBMM Senatörü Prof. Dr. Ragıp Üner Türk büyüklerini birbirinden ayırmadan hepsine hizmeti bir vatan borcu sayarak yeniden canlı l ık kazandırm ı ştır tarih 4/12832 sayılı Bakanlar Kurulu kararınca daha önce müze olarak açılmasına karar verilen bu Külliye'nin 1964 yılında, sürdürülmekte olan restorasyon ve haz ı rl ık ça l ışma l arı bitmiş, Külliye artık müze halini almıştır. 16 Ağustos 1964 Pazar günü resmen müze olarak açılış hazırlıkları başlatılmış, bu komitenin başkanlığını yine büyük hizmetleri geçen sayın Prof. Ragıp Üner üstlenmiştir. Müze yetkil i memu rl uğuna Hacı Bektaş eski Belediye Başkanlığı ve Kırşehir milletvekilliği yapmış olan ~erhum İbrahim Turan atanmıştır, fakat müze eşyalarının Ankara'dan getirilip teşhir edileceği açılış gününden üç ay önce rahmetli olmuştur. Açılışa kısa zaman kalmasına rağmen mes'ul memuru bulunmamaktaydı. O sırada ben de komite görevlisi olarak Ankara' da afiş, davetiye, hatıra sigara sı ve kibriti, PTI damgası ses ve ışıklandırma malzemesi gibi işlerle uğraşmakta idim. İbrahim Turan Bey'in ölüm haberini al ı n ca aynı zamanda o tarihte Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı görevinde bulunan hocamızla Hacı Bektaş'a geldik. Cenaze töreninden hemen sonra Kayseri'ye, oradan da Ankara'ya geçtik. Hala mes'ul memuru bulunmayan Külliye'nin açılışına kısa bir zaman kalmıştı. Prof. Dr. Ragıp Üner bu görevi benim üstlenmemi teklif etti. Başlangıçta zor bir görev olduğunu söyleyerek kabul etmememe rağmen, kısa bir süre sonra atama emri"'! çıktı. O tarihten itibaren yirmi üç yı 1 görev yaptım. Göreve baş l adıktan sonda Hacı Bek- taş Veli Türbesi (Pir Evi), Balım. Su ltan Türbesi ve Aş Evi'ni ziyaretçiye açtık. Bu arada diger evlerin restore işlerini de sürdürdük. Nihayet 16 Ağustos 1964 Pazar günü yurdun çeşitli yerlerinden gelen 44 bin kişilik bir top luluk ile devlet protokol adamları ve basının katılımlarıyla görkemli bir açılış töreni yapıldı. O tarihten bu yana törenler mutat olarak düzenlenmektedir. Başlangıçta düzensiz alanlarda gerçck l eş ~irilen bu törenler, günümüzde Kapalı Spor Salonu'nda sürdürülmektedir. Daha sonra Külliye'nin kapatilması sorunu ile karşılaşildı m ı? Turgut Özal döneminde de Hacı Bektaş Veli Külliyesi'nin kapatılması istenmişti r. Bu sorun bas ı na duyurulmayan bir arabuluculuk anlaşması ile halledilmiştir. Kapatılma kararına karşı 41 imza toplanmıştır. Korkut Özal benim arkadaşımdı. Kültür Bakanı Rüştü Şardağ ile basına kapalı bir anlaşma yaptık. Sonuçta Külliye'nin açık kalması 150 bin l iralık ki ra bedeli ile oturma hakkı alınarak sağlandı. Yukanda kısaca değindiğiniz Türbe restorasyonu ile ilgili ilave etmek istediğin iz bilgi var mı? Binalar kırk sene bakım ve onarım işleri yapılmadığı için harap olmuşlardı.

6 Restorasyon çalışmaları sırasında çatı ilk olarak mozaik kullanılarak yeni lendiği halde daha sonra pek dayan ı kl ı olmamasından dolayı bakır kaplama yapıldı. Daha önce kurşun oluklu kiremit olan Türbe, şu anda bakır kaplamadır. İçeride 13., 14. ve 17. asra ait kök boyalı yazılar vardı. Ankara'dan gelen Mahmut Akak, bu yazıların kopyalarını a l dı. Nakış l ar sıyrıldığında en üstte 17. asra ait yazılar bulunurken, alttaki yazıların 14. asra ait olduğu anlaşıldı. Daha sonra motifler birleştirilerek, yağlı boya ile yeni karma yapıldı. Böylece iki asrın karması bir kompozisyon ortaya çıktı. Hac ı Bektaş Vel i Türbesi'nin tavanı ise orijinaldir. Restore yap ı lırken orijinale sadık kalmak amaçlanmıştır. Taşlar Kayseri'den getirilmiştir ve yerleştirilecek olan parça boyutu hususı-.ında bile titiz bir çalışma yürütülmüştür. Önemli olan tarihi bozmadan günümüze taşıyabi l mektir. Hacı Bektaş Veli Türbesi'nin yapısı hakkmda genel bir bilgi verir misiniz? Hacı Bektaş Veli Türbesi' ne yedi kapıdan girilir. Kapı l ar küçükten büyüğe doğ ru sıra l anır. Bu da erginlik ve mütevaziliği simgeler. Yedi kapı olmasının sebebi, Hacı Bektaş Veli'nin İmam Musai Kazım'ın soyundan gelmiş olmasıdır. Merdivenlerin on sekiz basamaklı olmasının sebebi Hacı Bektaş Veli'nin yedi.nci ~oydan on sekizinci torun olmasıdır. Türbenin. düzenlemesinin tasavvufi olduğu göze çarpmaktadır. Makamın yedi metre aşağıda olması ise Hristiyanlar veya zarar verebilecek diğer kişilere karşı bir önlem almak isteğinden doğmaktadır. lahit üç tabakadan oluşmaktadır. Bunlar yasemin ağaçları, kurşun tabakası ve horasadır. En içte bulunan yasemin ağacı kokuyu alma işlevini görüyor. Yasemin ağac ı nın ardından kurşun tabaka geliyor. Bunun iş levi de lahitin bozulmasını önlemektir. En üst tabaka ise horasa harcı ile kaplıdır. Horasa harcı yumurta akı, kil ve keten karışımından oluşturulan özel bir çimentodur. Bu harç sayesinde lahit bütün hasarlara karş ı dayanık l ı hale geliyor. Daha önceleri bahçede bulunan lahitin üzeri Hacı Bektaş Veli'nin ölümünden on üç sene sonra Orhan Gazi tarafından kapatılmıştır. Hacı Bektaş Veli Kırşehir'e ilk geldiğinde günümüzde türbesinin bul unduğu yere ilk olarak çilehane yaptırmıştır. Daha sonra yatılı okul gibi bir düzenleme ile çilehaneye meydanevi, aşevi, bahçe gibi bölümleri ekletmiştir. Anlaşılacağı üzere hazır yapılmış bir yere gelip yerleşmemiş, yerleştiği yere bir eğitim merkezi kurmuştur. Hacı Bektaş Veli Horosan'dan Kırşehir'e ilk devre kırk üç kişi ile geliyor. Fakat bu sayı mitolojide doksan dokuz bin kişi olarak belirtilmektedir. Bunların arası n da Abdal Musa, Geyikli Baba, Sarı Saltık, Barak Baba, Seyit Ali Sultan (Kızıldeli) gibi kişiler bulunmaktadır. Hacı Bektaş Veli'nin beraberinde gelenlerin hepsi öğretmendir. Hacı Bektaş Veli bu öğretmen-_ feri Anadolu ve Balkanlar'a dağıtarak onları halkı eğitmekle görevlendirmiştir. Kendisi de Anadolu'yu gezerek yetiştirebileceği uyanık kişiler aramıştır. Taptuk Emre bunlardan birisidir. Hacı Bektaş Veli'nin verdiği eğitimde dört devre bulunmaktadır: 1 ) Allah aşk ı 2) Maddeden manaya geçme

7 3) İnsanlar arası sevgi ve birlik 4) İnsandaki enerjinin ortaya ç ıkarılm as ı (Keramet) : Vücut enerjisinin elektrik enerjisine dönüştürülmesi. Bu dört devreden sırası ile eğitim alınmaktadır. Bu devreler hakkında olursak: bilgi verecek Allah Aşkı: İnsan gerçek olgunluğa ve huzura ancak Allah aşkı ile ulaşabilir. Başka hiçbir şey bunları sağlayamaz. Gönlünün istediği kadar düny.a malına sahip olması bile yeterli değildir. Dervişler de bunu bildikleri için dünya malına pek değer vermezler. Dervişin aşkı, bir fanilik ovası olan dünyayı şenlendiren otlar gibidir. Ovanın değeri yeşilliği ile orantılıdır. Derviş de dünyay ı değerlendiren kişidir. Onun bu mukadder görevinin işareti ise beya7. sarığıdır. Dervişin zihni devamlı Allah zikri ile, gönlü ele dua ile meşguldür. Böylesine Hakk'a aşık olanların sayısı da azdır. Allah aşk ı ile Allah'ı anmak arasında.büyük bir ilişki vardır. Allah'ı her zaman anmak, her şeye O'nun adı ile başlamak, her şeyi O'ndan bilmek, O'nu kusurlardan, basitliklerden uzak bir varlık olarak kabul etmek gerekir..'\ilah aşkı dünyada bilinen sevgilere benzememektedir. Dünyadaki aşk hissinin bir sonu vardır. Sevi lene kavuşulduğu zaman eski gücünü kaybeder. Allah aşkında ise insan, bu aşka daldıkça dalmak ister. Allah aşkı önce ayrılık acısının duyulması ile başlar. Kişi beraber olması gerekenden ayrı olduğunu farkedince hicran, elem, gam, hasret duygularına kapılır. lzdırapları arttıkça da aşkı artar. İnsan ruhunun bütün kötülüklerden uzaklaşmas ı ancak Allah aşkı ile olur. Ruh ancak bu aşkı duyduğu zaman gerçek serbestliğe kavuşabilir. Bunun sebebi maddeyi ancak Allah aşkının aşabilmesidir. Madde hırsı da manayla, manevi duygu l arın en büyüğü, Allah aşkı ile söndürülebilir. Dünyada insanca yaşayabilmenin tek şart ı Allah aşkıdır. A l lah'ı duymadan gerçek insanlık vazifeleri öğrenilemez. Allah aşkı olgunluğun ve huzurun tek sebebidir. Madde, para, kadın, saltanat hiçbir zaman huzur ve tekamöl sağlamaz. Ancak Allah aşkını duymak herkese nasip olmaz. Bu da özü Allah tarafından bilinen sebeplerle bazı kişilere tanınmış bir lütuftur. Allah aşkının kimlere nasip olduğu da bilinmez. Dış görünüş hiçbir zaman bunu belli etmez. Maddeden Manaya Geçme: Gizli ilimler ve Allah ile ilgili şey l e rin ilmi; ancak Allah'ın kendi istediği kişilere tanıdı ğı özel bir lutuftur. Allah aşk ı nı duyan kişilerin başarı sırrı, hep bir arada Allah aş kı ile yanmak için gösterdikleri arzu ve temayülde gizlidir. Allah hiçbir zaman sizin davranışlarınızın dış görünüşüne bakmaz, on l arı yapt ı ğ ı nız sıradak i niyetinize bakar. Dervişler kendilerini olgunluğa ve huzura u l aşt ıracak şeyin dünya malı değil de mana olan Allah aşkı olduğu nu b_ildikleri için kıyafetlerine önem vermemektedirler. Şekil tekamül için sadece bir sebep, bir vasıtadır ve ancak bizi o sonuca götürürse makbu ldür. Ya l nız, sadece şekle bağlı kalarak tekamüle ulaşmak mümkün değildir; ama bunun tersi mümkündür.

8 Allah elbette gayretleri sever. Bunun yanı sıra gayretlerin arkasındaki niyetleri daha üstün tutar. Eğer niyetler iyi ve sami mt ise, gayretlerin yetmediği anda dahi insanlara nimetlerini bahşetmekten çekinmez. Şek l in, maddenin, dünya malın ı n insan ı huzura götürmesi mümkün değildir. Onlar sadece manaya u laşmak için birer vas ı tad ı r. Her şeyin olduğu gibi ibadetlerin de bir şeki l, bir mana yönü vardır. Oruç da, namaz da sadece şekli tamamlanm ışsa hiçbir işe yaramaz. Onların aç kalmaktan, yatıp kalkmaktan öte olan gayelerini araştırmak, bulmak ve o gayeye ulaşmaya çalışmak gerekmektedir. İnsan lar Arası Sevgi ve Birlik: Dünya malı insana hiçbir şey kazandırmaz. Sadece Allah aşkı ve insan sevgisi insanın yolunu aydınlatır. Ahiret alemine gelenler bu gerçeği görürler ama, dünyadakiler orada neyin kıymetli olduğunu bilmezler. En yüce mertebe seven gönlün ulaştığı mertebedir. İnsanlar kendilerini uyuşukl uğun zehirli havası ile zeh irlememelidirler. Gayret etmelidirler; çünkü sır l arı aydınlatan o gizli güneş Hak yolunda yürüyenlere secde eder, onların hizmetindedir ve ancak onların yolunu aydınlatır. Allah her şeyi çift yaratmış. ~unların kaynağı bir olduğu için zıt görünseler. bile aslında kendileri de birdir. İnsan çevresini ve dünyayı bu koauda aydınlatmakla kendini görevli saymalıdır. Aydınlatılacak konu ela sevgi ve ayrım gözetmemektir. İnsan, dostuna verdiği gibi düşmanına da verebilmeli, hem ele her şeyini verebilmelidir. İnsandaki enerjinin ortaya Ç1kan lması (Keramet): Kur'an'dan biliyoruz ki Allah Hz. Adem'i yarattıktan sonra meleklerden ona secde etmelerini istemiştir. Bu emre meleklerin hocası Şeytan' dan başka hepsi uymuştur. Adem' e melekler ve Allah'tan başka bütün varlıkhr secde et t iğine göre, ve Allah onla rı n secde etmesini istediğine göre bunda mutlak bir sebep vardır. İnsanlar bu sebebi düşünmelidirle r. Düşünüp, Allah'ı doğuda bat ı da aramaktan vazgeçmelidirler. Eğer ~işi, yeteri kadar olgunlaştığına inanıyorsa, gözünün kudretine güveniyorsa dalgın müneccim gibi göklere bakmamalıdır. Aranılan yukarda değil, kişinin dış görünüşünün altındadır. Kişi nin içindedir. Kişi eğer gönlündeki bu cevheri görebiliyorsa, o zaman hakikaten gözleri sağlamdır, imtihanı geçmiş sayılır. Külliye'de üç havlu bulunmaktadır. Bunlar: ı) Ağı r hizmetler: tuvalet, banyo, at evi gibi. 2) Diğe r hizmetler: aşevi, ekmek evi, mihmanevi gibi. 3) Manevi hizmetler: (Huzuru Pir) Yatarlar bölümü. Bu hizmetlere aşama aşama geçilmektedir. İlk gelen kişi ağır hiz~ıetlerden başlayarak bütün hizmet devrelerinde görev almaktadır. En son çile evine gelen kişinin dede-babalık alma yetkisi vardır. Dergah'ta giyilen taçları ise üç devreye ayırabiliriz. Hacı Bektaş Veli döneminde "Eliti" denilen ters 'V' şeklinde üçgen bir taç kullanılmaktaydı. Hacı Bektaş Veli'nin resimlerinde de görülmektedir. "Elemi" dört dilimli taç olup, "şeriat", "tarikat", "hakikat" ve "marifet"i simgeler. 75. asırdan bugüne kadar ise (Balım

9 Sultan zamanından günümüze kadar), "Hüseyni taç" kullanılmıştır. _Bu taç ise on iki imamrtemsil eden on iki dilime sahiptir. Mezarlarda da tarikatların simgeleri bulunmaktadır. Böylece türbedeki taca göre yatırların hangi dönemde yaşadıkları kolayca anlaşılabilmektedir. Dergah'ta Anadolu şalvarının üzerine kısa kollu, yakasız cübbe giyilmekteydi. Cübbenin içine ise kefen anlamına gelen beyaz, yakasız bir gömlek giypirdi. Bu gömleğe "Tennure" denir. Dergahtakiler, bellerine yünden dokunmuş kemer takarlardı. Bu kemere bağ l ı "ci/benk" denilen deriden yapılma bir çanta ve ona bağlı boyna takılan on iki dilimli bir rozet bu lunurdu. Bu rozete ise "teslim taşı" denmektedir. Kuşak üzerine de "kamberiye" denilen ucunda yumurta biçiminde taş olan kordonlu ikinci bir kuşak bulunurdu. Dergah'ta, Orta Anadolu sofras ı nda yemek yenirdi. Yemekte herkes toplu olarak bulunurdu. Yemek büyük kazanlarda p i ş i rilirdi. Bu kazanları Kırşehir Hastane 'si ve Jandarma ihale ile almıştır. Ha cı Bektaş Veli Türbesi'nde bulunan eşyaların değeri nedir? Bu eşyalara değe r biçmek mümkün değildir. Özellikle İstanbul Topkapı Sarayı'naan bulunarak getirilen Hz. Ali'nin ceylan derisi üzerine yazmış olduğu, Kur'an-ı Kerim Secde Suresi' ne hiçbir şekilde değer biçilemez. Antika eşyalar birer kültür değerimizdir. Eşyaların büyük bir bölümü yapıldıkları zamanda birer doktora tezi olarak düzenlenmişlerdir. Bu nedenle de üzerlerinden yıllar geçse bile eleştirilemeyecek nitelikte o l malarına özen gösterilmiştir. Özelikle dergahtakiler terfi edilirken bu gibi çalışmalar yapılmakta idi ve eğer yapılan çalışma beğenilmezse yeni ve bir öncekinden daha kompleks çalışmalar yapılması gerekiyordu. Çalışmaların birçoğunda a l tın geçmeler, motifler, hayvan figürleri vb. bulunmaktadır. Bunlara örnek olarak bir mumluğu verebiliriz. Lale desen leri ile süslenmiş olan bu mum lukta lale "Allah'' anlamındadır. Karanfil ise "Cennet Bahçesi''ni simgelemektedir. Mumluğun üzerine la le süslemeleri ile Allah, Muhammed ve Ali yazılmıştır. Lale an l am ı nı ismail Hakk ı Baltacıoğlu eser üzerinde uzun seneler çalışarak bulmuştur. Allah, lale desenleri ile yazılırken, bu desen ler arasındaki boş l uklar Muhammed ve Ali yazısını oluşturmaktadır. Eşyala rı n hepsi sadece süsleme amaçlı olmayıp, tasavvufi' değerler de içermektedirler. Aynı zamanda farklı ve orijinal eserler ortaya çıkarmak büyük önem taşıdığından bu eserler manevi olarak da büyük anlamlar kazanmaktadırlar. Hacı Bektaş Veli Külliyesi'nde bulunan ocakların başında da "S" şeklinde taşlar bu l unmaktad ı r. Bun lar eski Türkler'de aslan motifi olarak kullanılmışlard ı r. Günümüzde yapılmakta olan şömine ya da ocaklarda çıkan bir çok soruna o dönemde yapılan ocakların hiçbirinde rast l anmadığı görülmektedir. Bacan ı n tütmesi, yemeğin yanması gibi problemler önceden düşünülebilmiş ve karşılaşılabilecek her türlü probleme karşı hem dayanıklı, hem de estetik açıdan göze hitap eden ocaklar inşa edilmiştir. Ocak bacasının içerisine yerleştirilen gizli bacalar sayesinde yemeğin vitamini ve buharı da korunab i lmiştir. Bu titizlik sadece ocaklarda değil, birçok alanda gösterilmiştir.

10 Bektaşiliğin bugünkü durumu hakkmda genel bir değerlendirme yapar mısıntz? Dergahlar açıkken özveri ile çalışan, ilmi kariyeri olan kişiler mürşitlik yetkisine sahiptiler. Anadolu'da çeş i tli bölgelere gönderilerek eğiticilik görevlerini yerine getirirlerken aynı zamanda da Hacı Bektaş Veli'yi temsil ederlerdi. Dergah l arın kapatılmasından sonra bu aydınlatıcılar yazıl,;,ış ve basılmış eserler ile halka ulaşma yolunu tercih etmişlerdir. Ayn ı zamanda önceden yetişmiş aydın Bektaşilerle sohbetler şeklinde halka ulaşma yolu da kullanılmaktadır. Burada aydınlar kendi ara l arında unvanlandırı l maktadır l ar. Halk arasında seçimlerle çeşitli unvanlar kazanılmaktadır. Bunlardan baba olanlar talip ve derviş yapma yetkisine sahiptirler. Halife baba unvanına sahip olanların talip, derviş ve baba yapma yetkisi vardır. Dede baba ise halife baba yapma yetkisine sahiptir. Günümüzde bu unvanlara hak etmeyenler de sahip olabilmektedirler. Dergah zamanında çok titiz olan bu kurumun günümüzde zedelenmiş olduğunu söyleyebiliriz. Alevllik ve Bektaşllik arasında bir Fark bulunmakta mıdır? Bulunmakta ise bunlar nelerdir? İnançta mürşit Alevilik'te soydan geliyor. Soydan gelmeyenleri de kendi tarikatlarına almıyorlar. Temelde ibadette fark bulunmamaktadır. İkisinde de insan ön plana ç ık arılmaktad ır. Alevilik ve Bektaşilik'te de "İnsanı seven Allah'ı sever" düşüncesi egemendir. Bektaşilik'te din, ırk aranmamaktadır. Soy vb. etkenler önem taşımaz. Hac ı Bektaş Veli "her insan Bektaşi'dir" der. Yalnız Bektaşi olan kişinin müslüman olması şarttır. Atatürk, Neyzen Tevfik, Rıza Tevfik, Nam ı k Kema l ve Nazım Hikmet Sünni olmalarına rağmen Bektaşi'dirler. Bektaşi'nln en büyük ağırlığı Ege ve Bat ı 'da Balkanla r ' dadır. Bektaşilik'te "derviş", "baba" gibi unvanlar dergahlar açık olduğu dönemde hizmet ve ilme dayalı olarak verilirken, günümüzde dervişler ve babalar ha1k aras ı nda seçilmektedirler. Alevilik'te de Bektaşilik'te de ibadetler Türkçe'dir. Ara l arında nüanslar bulunmaktadır; fakat bu özü bozmamaktadır. Bektaşilik Alevilik ile karıştırılıyor. Bektaşilik'te eğitim ve i 1 mi kariyeri olmayan terfi edemez. Bir sanat dalınız, ilmi branşınız olmak zorundadır. Ben kendim dört kitap yazdıktan sonra; ancak babalık unvanı alabildim. Her Bektaşi bir yere bağlıdır. Herkes kendi grubunu bilir. Senede bir kez Kurultay şekl i nde Hacı Bektaş'ta toplanılır. Bu toplantılar genellikle ağustos ayındaki anma törenleri sırasında gerçekleştirilir. Çünkü bu tarihte insanları bir araya getirmek daha kolayd ı r. Halife Dede Baba' nı n bölgesel temsilcisi görevini yerine getirir. Bu halk arasın da yanlış anlaşıl.maktadır. Halifelik u ıwanı sadece bir görevlendirme şek li olarak kullanılmaktadır. Örneğin, Aiıkara yöresinde bir anlaşmazlık ortaya çıktığında, bilgi alışve ri şi yapılacağı za~ıan dede babanın ulaşamayacağı yerlere, ufak sorun-

11 lara ha lifeler ulaşır. Günümüzde ise artık iletişim oldukça kolay ve hız l ı bir şekilde gerçekleştirilebiliyor. Bu yüzden halifeliğ i n işle\i de pek kalmad ı, diyebiliriz. Her isteyen artık kolayca Dede Baba'ya ulaşabi l mektedir. Anadolu Kültür Araştırma VakfI (AK KAV)'nm kuruluş amaci ve gerçekleş tirmekte olduğu ça!işmalar nelerdir? Anadolu Kü ltür Araştırma Vakfı (AK KAV) Anadolu kültürünü Alevi-Bektaşi kültürünün temeli olarak görmektedir. AKKAV Anadolu'ya hizmet etn1i ş Türk büyüklerinin eserlerini kaynaklara geçirip bilim adamlarına sunmak amacıyla kurulmuştur. 1990' dan itibaren çalışma larına başlamıştır fakat resmi kuruluşu 1992 yılına dayanmak tadı r. Ben AK KAV'ın kurucusu, Yönetim Kurulu Üyesi ve Bi lim Kuru lu Başkanı'yım. Bu merkezin yirmi beş kurucusu bulunmaktadır. AKKAV, Kültür Bakanlığı ile çalı ş ına- lar yapmaktadır. Sempozyum, belgesel gibi çal ı şmaları bulunma k tadı r. B unl a rı n yanı sıra araştırma ve etüd çalışmaları da yapılmaktadır. Daha çok Anadolu'da Alevi boyları üzerine yoğunlaşmaktayız. Boylar arasındaki farklılıkları ortaya koymaya çal ı şıyoruz. Şimd i ye kadar Hıdıre l lez, Tahtacı l ar ve Yörükler'le ilgili belgeseller hazı rl amış bulumıyoruz. Yakın bir zamanda Gagavuzlar (Gagavuz Türkleri) ile ilgili bir çalışmamız sunu l acaktır. Aynı zamanda Hacı Bektaş Veli ile ilgili bir eser çalışmamız da bulunmaktadır. Türkiye'de bilimsel olarak Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli konularında neler yapılmalıd1r? "Bir insanı tanımadan elbise giydirmek" yanlış bir yaklaşımdır. Araş tı rma yapanlar hazır kitaplardan yararlanıyorlar. Herkes kendisine göre bir H ac ı Bektaş Veli yaratıyor. Bu konuya politikacılar, Sün niler, Aleviler kendince yaklaşıyorlar. Aynı çalışmalar, üzerinde biraz değişiklik yapılarak yeniden sunulmaktadırlar. Yap ıl an ça l ışma l arda Hacı Bektaş Veli'nin neler yaptığı, nasıl yapt ı ğı gibi hususlara hiç değinilmemektedir. Niçin Hacı Bektaş bölgesine yerleştiği bile a raşt ı rılmamıştır. Bu konularda çok büyük eksiklikler o l duğu fark edi l mektedi r."araştırmacılara çok iş düştüğünü bir kez daha yinelemekte yarar vardır. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araşt1rma Merkezi hakkmdaki düşünce le rin iz nelerdir? i r ~- -- Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi'nin ilk kurucuları arasında yer almaktayım. Kuma~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

12 rucular arasında çok "Sümer" soyadı bulunduğu için çekildim. Bu merkez bir kaynak toplama yeri olarak işlev görmektedir. Geniş bir bilim adamı ve araştırmac ı kitlesine seslenmektedir. Kesinlikle bilgiler yorum yapılmadan sunulmaktadır. Merkezin amacı Alevilik, Bektaşilik ve Hacı Bektaş Veli kü ltürü ile ilgili kaynaklar toplamak ve tarafsız olarak sunumlafını yapmaktır. Bu merkeze elimizden geldiği kadar yardım etmeye çalışıyoruz. Bu konu ile ilgilenenlerin de merkezden yard ım ve ilgilerini esirgememelerini istemekteyiz. En azından ulaştıkları yeni bilgileri, dokümanları Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Merkezi ile paylaşmaları bu bilgiye ihtiyacı olan kes ime ulaşmak açıs ı ndan önem taşımaktadır. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araş tırma Merkezi'nin yayınlamakta olduğu ve üç aylık sürelerle çıkmakta olan "Hacı Bektaş Veli A raştırma Dergisi" hakkında neler düşünüyorsunuz? Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi' nde birçok araştırmacı ve bilim adamının makale ve çalışmaları yayınlanmaktadır. Bilindiği gibi taranmamış Osmanlı arşivleri ile ilgili kaynaklar büyük önem taş ımak tad ı r. Hac ı Bektaş Veli Araştırma Dergisi bu konuda ela bilgi gereksinimlerini karşılamaya çalışmaktadır. Tarihimize ışık tutmaktadır. H alkın elinde çok değerl i ve öı~emli bilgiler bu lunuyor. Bunlara ulaşmamız ve her birini derlememiz gerekiyor. Manisa, Tire, İstanbul gibi illerde bulunan kütüphanelerde Türk kültürü ve Hacı Bektaş Veli ile ilgili birçok kitap mevcuttur. Bun- ~ \. =--ı.;.: ~ ~. Eşi, Ablası, Bedri Noyan ve Ali Sümer ların incelennıes~ ve araştırmacıların, konu ile ilgili uzman l arı n hizmetlerine sunulması gerekmektedir. Elbette bu çalışma zaman alacaktır; ama kaynaklara ulaşılclığıncla engin bilgi ile karşılaşılacaktır. Bedri Noyan'ın da çok değerli binlerce kitab ı bu l unmaktadır. Bunların hepsi Bedri Noyan'ın şahsine aiı değildir. Birçok bilim adamının kendisinde toplanmış çok sayıda eseri bulunmaktadır. Bu eserlerin hepsinin en nından birer fotokopisi alınıp geniş kitlelerin hizmetine sunulmalıdır. Yine ol<ınaklar çerçevesinde nıikroçipleri de alınarak saklanabilir. Böylece birçok kaynağa bir anda ul<ış ıl nı ı ş o l acakt ır. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Ha cı Bek taş Veli Araştırma Merkezi'nin ne gibi ça lışmalar yapmas ını önerirsiniz? Nevşehir ili Hacı Bektaş ilçesine giden araştırmacılara hizmet verilebilmesi ve en azından Ankara'cla bulunan Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Vel i Araştırma Merkezi'nclen bu a raş tı r macıların haberdar eclilebilqıeleri için kısa vadeli hizmetler sunacak bir merkezin açılması gerekmektedir. Burası bir şube olarak düşünü lebi l ir. Ankara'claki Gazi

13 üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi ve Nevşehir Hacı Bektaş ilçesindeki şube arasında iletişimi sağlayacak birkaç elemanın da bu şubede bulundurulması gerekmektedir. İnsanların Bektaşilik ve Alevllik'fe ilgili olarak neferi bilmek istediklerini anlamamız gerekmektedir. Dolayısıyla Nevşehir'e kurulacak olan şubede bulunacak olan elemanların bu sistem hakkında bilgi sahibi olmaları gerekn;ıektedir. Yoksa tek başına şube açmak pek yeterli olmayacaktır. Orada dokümanlar toplanmal ı, bilgilerin sunumu titizlikle yapılmalıdır. insanlarda güven uyandıracak kişilere ihtiyaç vardır. Bunun tersi bir durumda insanlar ellerinde bulunan bilgileri sunmaktan, paylaşmaktan çekineceklerdir. Bu şubede bulunacak kişilerin halkın sevgisini kazanmış ya da kazanabilecek nitelikleri barındırmaları gerekmektedir. Böylece bu şube halkın uğrak yeri halini alacaktır. Aynı zamanda halka Türk kültürü ve Hacı Bektaş Veli'nin tarafsız olar ak tan ı tılması açısından da büyük önem taşımaktadır. Bu da ancak titiz çalışmalarla gerçekleşti ri lebil ir. Hacı Bektaş'a gelen bir kişinin detaylı bilgi edinebileceği yerin Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi olduğunu bilmesi ya da öğrenmesi gerekmektedir. Bu da şubenin iyi çalışması ile mümkündür. İnsanları orada kurulacak bir şubeye çekebilmek için tanıtım çalışmaları yapmak gerekmektedir. Bu tanıtım çalışmaları içerisinde slayt gösterileri, tanıtıcı broşürler hazırlanabileceği gibi sohbet toplantıları, konferanslar düzenlenebilir. Sadece doküman ve eser bulundurmak yeterli değildir, bu eserlerden insanları bilgilendirmek de gerekmektedir. Haberdar olan insanlar diğer insanları da haberdar edecektir ve kısa zamanda Ankara'daki Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hac ı Bektaş Veli Araştırma Merkezi büyük bir kitleye duyuru l acaktır. Tabi ki bütün bu istenilenlerin gerçekleştirilebilmesi için şubenin insan lara sıcak bakması gerekmektedir. İnsanlar, hoş karşılanmaktan hoşlan ı rlar. Yeri geldiğinde ziyarete gelen kişiler, şubedekilerle sohbet etmek, bilgilerini paylaşmak ve bilgi almak isteyecektirler. Bunların hepsinin göz önünde bulundurulması gerekmektedir.