AB ÜYESİ ÜLKELERDE VE ADAY ÜLKELERDE EKONOMİK GELİŞMELER

Transkript

1 DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI MÜSTEŞARLIĞI AB ÜYESİ ÜLKELERDE VE ADAY ÜLKELERDE EKONOMİK GELİŞMELER AB ile İlişkiler Genel Müdürlüğü Şubat 2007

2 AB ÜYESİ ÜLKELERDE VE ADAY ÜLKELERDE EKONOMİK GELİŞMELER Selin DİLEKLİ Tarık ERASLAN AB ile İlişkiler Genel Müdürlüğü Şubat 2007 i

3 İÇİNDEKİLER A. GİRİŞ... 1 B. AVRUPA BİRLİĞİ EKONOMİSİ BÜYÜME İŞGÜCÜ PİYASASI DIŞ TİCARET FİYATLAR KAMU MALİYESİ KİŞİ BAŞINA MİLLİ GELİR ÖZEL SEKTÖR VE HANEHALKI C. MAASTRICHT KRİTERLERİ D.ÜLKE PROFİLLERİ ALMANYA AVUSTURYA BELÇİKA BULGARİSTAN ÇEK CUMHURİYETİ DANİMARKA ESTONYA FİNLANDİYA FRANSA HOLLANDA İNGİLTERE İRLANDA İSPANYA İSVEÇ İTALYA LETONYA LİTVANYA LÜKSEMBURG MACARİSTAN MALTA POLONYA PORTEKİZ ROMANYA SLOVAKYA SLOVENYA TÜRKİYE YUNANİSTAN KAYNAKLAR ii

4 TABLOLAR Tablo 1.1: Cari fiyatlarla GSYİH... 6 Tablo 1.2: GSYİH büyüme oranı... 8 Tablo 2.1: Toplam İstihdam... 9 Tablo 2.2: Toplam İstihdam Tablo 2.3: İşsizlik oranı Tablo 3.1: Mal ve Hizmet İhracatı Tablo 3.2: Mal ve Hizmet İthalatı Tablo 3.3: Cari İşlemler Dengesi Tablo 4.1: Enflasyon Oranı Tablo 5.1: Genel Devlet Borçlanma Gereği Tablo 5.2: Genel Devlet Borç Stoku Tablo 6.1: Satın Alma Gücü Paritesine Göre Kişi Başına GSYİH Tablo 6.2: Satın Alma Gücü Paritesine Göre Kişi Başına GSYİH (AB-25=100) Tablo 7.1: Uzun Dönem Faiz Oranları Tablo 7.2: Özel Tüketim Harcamaları Tablo 8.1: 2005 Yılı Maastricht Yakınlaşma Kriterleri Tablo 8.2 : Türkiye'nin Maastricht Kriterleri Yönünden Gösterdiği Gelişim GRAFİKLER Grafik 1.1 : GSYİH büyüme oranı... 4 Grafik 2.1: İstihdamın Sektörel Dağılımı Grafik 3.1: AB- 25 Mal ve Hizmet İhracatının Dağılımı Grafik 3.2: AB- 25 Mal ve Hizmet İthalatının Ülkelere Göre Dağılımı Grafik 4.1: Enflasyon-AB ye Üye ve Aday Ülkeler Grafik 6.1: Satın Alma Gücü Paritesine Göre Kişi Başına GSYİH iii

5 A. GİRİŞ Bu çalışma, Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkeler ile AB ye aday ülkelerdeki temel ekonomik gelişmeleri ele almaktadır. Çalışmada, gerçekleşme rakamlarının yanı sıra Avrupa Komisyonunun önümüzdeki yıllardaki gelişmelere ilişkin tahminlerine de yer verilmiştir. Çalışma yedi ayrı bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, AB üyesi ve AB ye aday ülkelerinin büyüme performansları incelenmiştir. İkinci bölümde; söz konusu ülkelerdeki iş gücü piyasalarına ilişkin göstergeler değerlendirilmiştir. Üçüncü bölümde; bu ülkelerinin dış ticaret göstergeleri incelenerek mal ve hizmet ihracatı, ithalatı analiz edilmiş ve cari işlemler dengesine ilişkin mevcut durumları ele alınmıştır. Dördüncü bölümde; söz konusu ülkelerdeki fiyat gelişmeleri analiz edilmiştir. Beşinci bölümde; kamu maliyesi, genel devlet borçlanma gereği ve borç stoku baz alınarak incelenmiştir. Altıncı bölümde Avrupa genelinde kişi başı milli gelir ele alınmıştır. Son bölümde ise, özel sektör ve hanehalklarına ilişkin ekonomik göstergeler incelenmiştir. Bu çalışmada öncelikle Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanmış olan "Economic Forecast Autumn 2006" raporundan ve AB nin resmi istatistik kurumu olan Eurostat ın derlemiş olduğu verilerinden yararlanılmıştır. Çalışmada esas itibarıyla 2006 yılı sonuna kadar olan ekonomik gelişmeler ele alındığından AB geneli ifadesiyle AB 25 ülkeleri (2007 yılında AB ye üye olan Bulgaristan ve Romanya hariç tutulmak üzere) kastedilmektedir. Türkiye ye ilişkin veriler diğer ülkeler ile karşılaştırılabilir olması amacıyla ortak kaynaklardan alınmıştır, dolayısıyla yurtiçinde yayımlanan rakamlarla farklılıklar göstermektedir. 1

6 B. AVRUPA BİRLİĞİ EKONOMİSİ

7 1. BÜYÜME AB ekonomisi, 2004 yılındaki yüzde 2,4 oranındaki büyümenin ardından, 2005 yılında özellikle dünya enerji fiyatlarındaki artış ile ticaret ve iç talepte gözlenen yavaşlamanın etkisiyle yüzde 1,7 oranında büyümüştür yılında AB ekonomisinin yüzde 2,8, Euro Alanının ise yüzde 2,6 oranında büyüdüğü tahmin edilmektedir. AB genelinde 2006 yılının ilk çeyreğinde yüzde 0,8, ikinci çeyreğinde ise yüzde 0,9 oranında büyüme gerçekleşmiştir. Bu oranlar 2000 yılının ikinci çeyreğinden sonra görülen en yüksek büyüme oranları olmuştur. İç talepte gözlenen canlanma, 2006 yılının ilk yarısında gerçekleşen iyileşmenin altında yatan en önemli sebep olmuştur. İç talepteki artışın etkisiyle, 2006 yılının ilk yarısında, ithalatın da arttığı gözlemlenmektedir. Ancak, yılın ilk yarısında ihracatın, özellikle dünya ekonomisindeki büyüme nedeniyle ithalattan daha hızlı arttığı, dolayısıyla dış ticaretin büyümeyi pozitif yönde etkilediği tahmin edilmektedir. Grafik 1.1 : GSYİH büyüme oranı (AB-25 - Euro Alanı-Türkiye) % t 2007 t 2008 t Euro Alanı AB-25 Türkiye Kaynak: Eurostat t: tahmin

8 Büyümenin AB genelinde, 2007 ve 2008 yıllarında bir miktar yavaşlaması ve her iki yılda da yüzde 2,4 oranında gerçekleşmesi beklenmektedir. Bu yavaşlamayla beraber, artan iç talebin önümüzdeki iki yılda AB ekonomisinin büyümesine olumlu etkisinin olacağı düşünülmektedir. Ancak, iç talebin bileşenlerinde farklı büyüme hızlarının görüleceği tahmin edilmektedir. Örneğin ekipman ve inşaat yatırımları hızlı bir şekilde artarken, özel tüketim daha yavaş bir şekilde artacaktır. Bir yandan özel sektördeki karlılık artışı, diğer yandan hanehalkının harcanabilir gelirlerindeki yavaş büyüme, yatırım ve özel tüketim performansı arasındaki farkın oluşmasında etkili olacaktır. AB üyesi ülkelere tek tek bakıldığında, özellikle Birliğe yeni üye olan ülkeler ve eski üyeler arasında büyüme oranlarındaki farkın dikkat çekici bir seviyede olduğu görülmektedir yılında en yüksek büyüme oranının yaşandığı ülkeler sırasıyla yüzde 10,5 ile Estonya, yüzde 10,2 ile Letonya, ve yüzde 7,6 ile Litvanya olurken, en düşük büyüme oranları yüzde 0 ile İtalya, 0,4 ile Portekiz ve 0,9 ile Almanya da görülmüştür yılında da bu sıralamanın değişmeyeceği tahmin edilmektedir. Almanya, yaklaşık 2,3 trilyon euroluk GSYİH si ile AB nin en büyük ekonomisi olmayı sürdürmektedir. Almanya yı yaklaşık 1,8 trilyon euroluk GSYİH ye sahip olan İngiltere takip etmektedir. AB ye yeni üye olan ülkeler arasında ise en büyük ekonomi Polonya dır. Polonya nın 2005 yılında 243,8 milyar euro olan GSYİH sinin 2006 yılında 269,8 milyar euroya, 2007 yılında ise 286 milyar euroya yükselmesi beklenmektedir. Birliğe 2007 yılında üye olan Bulgaristan ve Romanya da ise, 2005 yılında büyüme açısından güçlü bir performans gözlenmiştir. Bulgaristan da 2004 yılında 19,6 milyar euro tutarında olan GSYİH, 2005 yılında yüzde 5,5 oranında büyüyerek 21,4 milyar euroya ulaşmıştır yılında ise, Bulgaristan da GSYİH nin özellikle özel tüketim harcamaları ve yatırımlardaki artışın etkisiyle yüzde 6 oranında arttığı tahmin edilmektedir ve 2008 yıllarında da, yine yatırımlardaki artış ve özel sektördeki yeniden yapılanmanın etkisiyle güçlü bir ekonomik büyümenin gerçekleşmesi beklenmektedir. Yapılan tahminlere göre, Bulgaristan ekonomisi 2007 yılında yüzde 6, 2008 yılında ise yüzde 6,2 oranında büyüyecektir. 5

9 Tablo 1.1: Cari fiyatlarla GSYİH (milyar euro) ÜLKELER t 2007 t 2008 t AB , , , , , , ,2 AB , , , , , , ,0 Euro Alanı 7.246, , , , , , ,2 Almanya 2.143, , , , , , ,9 İngiltere 1.667, , , , , , ,9 Fransa 1.548, , , , , , ,1 İtalya 1.295, , , , , , ,9 İspanya 729,2 782,5 840,1 905,5 976, , ,8 Hollanda 465,2 476,9 489,9 505,6 529,2 556,0 582,6 Belçika 267,7 274,7 289,5 298,5 313,0 326,6 340,6 Türkiye 192,8 212,3 242,3 290,5 309,8 329,8 352,7 İsveç 258,9 269,5 281,1 287,7 299,2 315,4 343,7 Avusturya 220,8 226,2 235,8 245,1 256,5 267,8 278,7 Polonya 209,4 191,4 204,0 243,8 269,8 286,0 311,5 Danimarka 184,7 188,5 197,2 208,5 221,4 231,8 242,7 Yunanistan 143,5 155,5 168,4 181,1 194,8 208,4 223,3 İrlanda 129,9 138,9 147,6 161,2 173,8 188,7 201,6 Finlandiya 144,0 145,9 151,9 157,4 167,4 174,8 181,8 Portekiz 135,4 137,5 143,5 147,8 152,9 158,4 164,8 Çek C. 80,0 80,9 87,2 99,7 109,7 117,3 130,5 Macaristan 70,8 74,7 82,3 88,8 92,8 98,3 100,0 Romanya 48,4 52,6 60,8 79,3 90,1 97,5 114,5 Slovakya 26,0 29,2 33,9 38,1 42,9 47,0 50,9 Hırvatistan 24,4 26,2 28,4 30,9 33,2 35,4 38,3 Lüksemburg 24,1 25,6 27,0 29,4 32,3 34,9 37,5 Slovenya 23,7 24,9 26,2 27,6 29,4 31,7 34,0 Bulgaristan 16,6 17,7 19,6 21,4 24,3 26,6 29,5 Litvanya 15,0 16,5 18,1 20,6 23,3 26,6 : GKRY 11,2 11,8 12,7 13,6 14,3 15,2 16,1 Letonya 9,9 10,0 11,2 12,8 15,3 18,2 21,2 Estonya 7,8 8,5 9,4 11,1 12,8 14,6 16,7 Malta 4,4 4,4 4,4 4,6 4,8 5,1 5,3 Kaynak: Eurostat ( t ): tahmin (:) : mevcut veri yok =detailref&language=en&product=eu_economy_finance&root=eu_economy_finance/economy/main/overview/ye arlies/b1/b11/daa

10 Romanya da 2004 yılında yüzde 8,4 düzeyinde bir büyüme yaşanmıştır. Ancak, özellikle sellerin olumsuz etkisi ile döviz kurunun yükselmesi ve enerji fiyatlarının artmasından kaynaklanan yapısal değişikliklerin sanayi üretimini etkilemesi nedeniyle 2005 yılında, yüzde 4,1 seviyesinde bir büyüme gerçekleşmiş ve cari fiyatlarla 79,3 milyar euro GSYİH ye ulaşmıştır yılında özellikle sanayi faaliyetlerindeki artış ile tarım ve inşaat sektöründeki iyileşmenin etkisiyle Romanya ekonomisinin yüzde 7,2 oranında büyüyerek, yaklaşık 90 milyar euroya ulaştığı tahmin edilmektedir. büyüme oranının 2007 yılında 5,8, 2008 yılında ise yüzde 5,6 düzeyinde olması öngörülmektedir. Aday ülkelere bakıldığında, Türkiye de 2004 ve 2005 yıllarında ekonomik istikrar ve dengeli bir büyüme gözlenmektedir. Bu durum 2006 yılında da devam etmiştir. Yıl sonu itibarıyla ekonominin yüzde 6 seviyesinde büyüdüğü tahmin edilmektedir. Türkiye de 2007 ve 2008 yıllarında da ekonomik faaliyetlerin artması beklenmektedir. Eurostat tahminlerine göre Türkiye ekonomisinin 2007 yılında yüzde 6,4, 2008 yılında ise yüzde 6,3 oranında büyüyeceği öngörülmektedir. Hırvatistan da 2004 yılında yüzde 3,8 olan büyüme, büyük oranda özel yatırım harcamaları ve kamu harcamalarındaki artışın etkisiyle 2005 yılında yüzde 4,3 e yükselmiştir yılında cari fiyatlarla yaklaşık 31 milyar euro büyüklüğünde olan Hırvatistan ekonomisinin, 2006 yılında yüzde 4,5 oranında büyüyerek yaklaşık 33 milyar euroya ulaştığı tahmin edilmektedir ve 2008 yıllarında ise, sırasıyla yüzde 4,6 ve 4,5 oranında büyüme gerçekleşmesi beklenmektedir. Makedonya da, büyüme 2004 yılında yüzde 4,1, 2005 yılında ise yüzde 4 seviyesinde gerçekleşmiştir. İhracat ve yatırımlar ekonominin en önemli dinamikleri olurken, yüksek işsizlik ve düşük kapasite kullanımı büyüme önünde engel teşkil etmiştir. Ayrıca, özel sektör ve kamu tüketim harcamaları düşük bir seviyede kalmıştır. Makedonya ekonomisinin 2006 yılında yüzde 3,8 oranında büyüdüğü tahmin edilirken, büyüme oranın 2007 yılında yüzde 4,5 e, 2008 yılında ise yüzde 5,5 seviyelerine çıkması beklenmektedir. Aday ülkelerdeki büyümenin önümüzdeki dönemde de ağırlıklı olarak yatırımlardan ve özel tüketim harcamalarından kaynaklanacağı tahmin edilmektedir. 7

11 Tablo 1.2: GSYİH büyüme oranı (bir önceki yıla göre yüzde değişim) ÜLKELER t 2007 t 2008 t Belçika 1,5 1,0 3,0 1,1 2,7 2,3 2,2 Almanya 0,0-0,2 1,2 0,9 2,4 1,2 2,0 Yunanistan 3,8 4,8 4,7 3,7 3,8 3,7 3,7 İspanya 2,7 3,0 3,2 3,5 3,8 3,4 3,3 Fransa 1,0 1,1 2,3 1,2 2,2 2,3 2,1 İrlanda 6,0 4,3 4,3 5,5 5,3 5,3 4,3 İtalya 0,3 0,0 1,1 0,0 1,7 1,4 1,4 Lüksemburg 3,8 1,3 3,6 4,0 5,5 4,5 4,2 Hollanda 0,1 0,3 2,0 1,5 3,0 2,9 2,6 Avusturya 0,9 1,1 2,4 2,0 3,1 2,6 2,1 Portekiz 0,8-1,1 1,2 0,4 1,2 1,5 1,7 Slovenya 3,5 2,7 4,4 4,0 4,8 4,2 4,5 Finlandiya 1,6 1,8 3,5 2,9 4,9 3,0 2,6 Euro Alanı 0,9 0,8 2,0 1,4 2,6 2,1 2,2 Çek Cumhuriyeti 1,9 3,6 4,2 6,1 6,0 5,1 4,7 Danimarka 0,5 0,7 1,9 3,0 3,0 2,3 2,2 Estonya 8,0 7,1 8,1 10,5 10,9 9,5 8,4 GKRY 2,1 1,9 3,9 3,8 3,8 3,8 3,9 Letonya 6,5 7,2 8,6 10,2 11,0 8,9 8,0 Litvanya 6,9 10,3 7,3 7,6 7,8 7,0 6,5 Macaristan 4,3 4,1 4,9 4,2 4,0 2,4 2,7 Malta 2,2-2,4 0,0 2,2 2,3 2,1 2,2 Polonya 1,4 3,8 5,3 3,2 5,2 4,7 4,8 Slovakya 4,1 4,2 5,4 6,0 6,7 7,2 5,7 İsveç 2,0 1,7 3,7 2,7 4,0 3,3 3,1 İngiltere 2,1 2,7 3,3 1,9 2,7 2,6 2,4 AB-25 1,2 1,3 2,4 1,7 2,8 2,4 2,4 AB-15 1,1 1,1 2,3 1,5 2,6 2,2 2,3 Bulgaristan 4,9 4,5 5,7 5,5 6,0 6,0 6,2 Romanya 5,1 5,2 8,4 4,1 7,2 5,8 5,6 Hırvatistan 5,6 5,3 3,8 4,3 4,5 4,6 4,5 Türkiye 7,9 5,8 8,9 7,4 6,0 6,4 6,3 Makedonya 0,9 2,8 4,1 4,0 3,8 4,5 5,5 Kaynak: Eurostat ( t ): tahmin =detailref&language=en&product=eu_economy_finance&root=eu_economy_finance/economy/main/overview/ye arlies/b1/b11/eb012 8

12 2. İŞGÜCÜ PİYASASI 2005 yılı sonu itibarıyla Euro Alanında yaklaşık 1,4 milyon, AB genelinde ise yaklaşık 1,9 milyon ilave istihdam yaratıldığı tahmin edilmektedir yılında büyümede beklenenin üstünde bir performans sergilenmesi sayesinde istihdamda da olumlu bir eğilim yakalanmıştır yılı sonu itibarıyla istihdamda AB genelinde yüzde 1,4 düzeyinde yüksek bir artış oranı beklenmektedir yılı başında istihdam artışı ilk çeyrekte yüzde 0,3, ikinci çeyrekte ise yüzde 0,4 olarak gerçekleşmiştir. Geçmiş yıllarda imalat sanayinde görülen istihdam azalışının sona ermesi ve sektörün iş yaratan bir konuma gelmesi bu artışın altında yatan en önemli etmenlerden biridir. Ayrıca, AB üyesi büyük ülkelerdeki mali hizmetler ile toptan ve perakende satış alanlarındaki büyüme, istihdamı etkileyen diğer bir faktör olmuştur. AB genelinde istihdam artışının 2007 yılında yüzde 1,1, 2008 yılında ise yüzde 0,9 seviyesinde gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Tablo 2.1: Toplam İstihdam (1000 kişi) Ülkeler t 2007 t AB AB Euro Alanı Belçika Çek C Danimarka Almanya Estonya Yunanistan İspanya Fransa İrlanda İtalya GKRY Letonya Litvanya Lüksemburg Macaristan Malta Hollanda Avusturya Polonya Portekiz Slovenya Slovakya Finlandiya İsveç İngiltere Kaynak: Eurostat, Economic Pocket Book, Quarterly 3/2006. ( t ): tahmin 9

13 Euro Alanında, istihdamın 2006 sonu itibarıyla yüzde 1,4 arttığı tahmin edilmektedir. İstihdamın 2007 yılında yüzde 1,2, 2008 yılında ise yüzde 1,1 oranında artması beklenmektedir. Tablo 2.2: Toplam İstihdam (Toplam istihdamdaki yıllık yüzde değişim) t 2007 t 2008 t Belçika -0,1 0,6 0,9 0,9 1,0 0,9 Almanya -1,7-0,5-0,6 0,4 0,5 0,6 Yunanistan 1,3 2,9 1,3 1,4 1,3 1,3 İspanya 2,4 2,6 3,1 3,2 3,0 2,5 Fransa 0,0 0,0 0,2 0,8 0,9 0,8 İrlanda 2,0 3,1 4,6 4,4 3,0 1,5 İtalya 0,6 0,0-0,4 1,3 0,5 0,5 Lüksemburg 1,8 2,3 2,9 3,8 3,7 3,6 Hollanda -1,1-1,4-0,3 1,6 1,4 0,8 Avusturya 0,1 0,0 0,3 0,7 0,7 0,7 Portekiz -0,4 0,1 0,0 0,6 0,6 0,7 Finlandiya 0,1 0,4 1,3 1,4 0,6 0,2 Çek Cumhuriyeti -1,3 0,1 1,6 0,8 0,7 0,5 Danimarka -1,5 0,0 0,7 1,2 0,2 0,1 Estonya 1,5 0,0 2,0 3,2 2,0 1,1 GKRY 3,8 3,7 3,2 1,5 1,5 1,5 Letonya 1,7 1,1 1,5 2,6 1,0 0,7 Litvanya 2,3-0,1 1,4 1,9 0,6 0,3 Macaristan 1,3-0,7 0,0 0,2-0,2 0,1 Malta 1,0-0,8 1,5 1,0 0,8 0,9 Polonya : : : 3,3 1,2 0,8 Slovenya -0,4 0,5 0,3 0,8 0,4 0,5 Slovakya 1,8-0,3 1,4 2,6 1,5 0,9 İsveç -0,3-0,5 0,3 1,6 1,4 1,0 İngiltere 1,0 1,0 1,0 0,8 0,8 0,5 AB-25 0,4 0,7 0,9 1,4 1,1 0,9 Euro alanı 0,4 0,7 0,7 1,4 1,2 1,1 Bulgaristan 6,3 2,2 1,5 1,2 1,0 0,8 Romanya -0,3 0,4 0,2 0,2 0,2 0,1 Türkiye -1,0 3,0 1,4 1,6 1,9 1,4 Makedonya -2,9-2,4 4,3 3,1 3,4 3,6 Hırvatistan 0,6 1,7 0,8 1,5 1,8 0,8 Kaynak: Economic Forecast Autumn 2006, Eurostat ( t ): tahmin İstihdamdaki artış açısından üye devletler arasında önemli farklar gözlemlenmektedir. Örneğin 2005 yılında İspanya da büyük ölçüde yeni istihdam olanakları yaratılırken, İtalya ve Fransa bu konuda daha zayıf kalmıştır yılında 10

14 ise, İspanya yine en fazla istihdam artışının beklendiği ülkeler arasında yer almaktadır. Lüksemburg ve İrlanda da da 2006 yılında sırasıyla yüzde 3,8 ve 4,4 düzeylerinde güçlü artış oranları beklenmektedir. Tablo 2.3: İşsizlik oranı (toplam işgücü içerisindeki yüzde payı) t 2007 t 2008 t Belçika 8,2 8,4 8,4 8,6 8,5 8,4 Almanya 9,0 9,5 9,5 8,9 8,4 7,8 Yunanistan 9,7 10,5 9,8 9,3 8,9 8,6 İspanya 11,1 10,7 9,2 8,1 7,9 7,4 Fransa 9,5 9,6 9,7 9,3 9,0 8,7 İrlanda 4,7 4,5 4,3 4,3 4,5 4,8 İtalya 8,4 8,0 7,7 7,1 7,0 7,0 Lüksemburg 3,7 5,1 4,5 4,6 4,4 4,1 Hollanda 3,7 4,6 4,7 3,9 3,0 2,7 Avusturya 4,3 4,8 5,2 5,1 5,1 5,1 Portekiz 6,3 6,7 7,6 7,6 7,7 7,7 Finlandiya 9,0 8,8 8,4 7,7 7,4 7,3 Euro Alanı 8,7 8,9 8,6 8,0 7,7 7,4 Çek C, 7,8 8,3 7,9 7,4 7,1 6,9 Danimarka 5,4 5,5 4,8 3,8 3,5 3,5 Estonya 10,0 9,7 7,9 5,4 3,8 3,1 GKRY 4,1 4,6 5,3 5,4 5,5 5,6 Letonya 10,5 10,4 8,9 7,4 7,2 7,0 Litvanya 12,4 11,4 8,3 5,9 5,2 5,2 Macaristan 5,9 6,1 7,2 7,3 7,7 7,7 Malta 7,6 7,4 7,3 7,0 7,0 6,9 Polonya 19,6 19,0 17,7 13,9 12,2 11,6 Slovenya 6,7 6,3 6,5 6,1 6,1 6,0 Slovakya 17,6 18,2 16,3 14,3 13,3 12,9 İsveç 5,6 6,3 7,8 7,3 7,4 7,1 İngiltere 4,9 4,7 4,7 5,3 5,0 4,8 AB-25 9,0 9,1 8,8 8,0 7,6 7,3 Bulgaristan 13,7 12,0 10,1 8,9 7,7 7,0 Romanya 6,8 7,6 7,7 7,6 7,5 7,6 Türkiye 10,5 10,3 10,3 9,8 9,1 8,9 Hırvatistan 14,1 13,6 12,4 11,5 10,9 10,7 Makedonya 36,7 37,2 37,3 37,1 36,2 35,1 Kaynak: Economic Forecast Autumn 2006, Eurostat ( t ): tahmin 2005 yılındaki istihdam artışına paralel olarak, işsizlik oranı da düşme eğilimine girmiş ve AB de yüzde 8,8, Euro Alanında ise yüzde 8,6 seviyesine 11

15 gerilemiştir. Bu eğilim 2006 yılında da devam etmiştir. Yıl sonu itibarıyla, işsizliğin AB genelinde ve Euro Alanında yüzde 8 düzeyine gerilediği tahmin edilmektedir yılında ise, büyümenin hız kazanması ile bu rakamların daha da iyileşmesi beklenmektedir. Bu çerçevede, Euro Alanında işsizliğin 2007 yılında yüzde 7,7, 2008 yılında ise yüzde 7,4 düzeylerine; AB genelindeyse 2007 yılında yüzde 7,6 ve 2008 yılında yüzde 7,3 seviyesine gerileyeceği tahmin edilmektedir. Toplamda işsizlik oranında azalma gözlemlenmesine rağmen, uzun dönemli işsizlik (Avrupa da mevcut işsizlerin yüzde 45 i bir yılı aşkın süredir iş aramaktadır) hala çözülmeyi bekleyen bir sorun olarak yer almaktadır. Uzun dönem işsizlik sorununun yanı sıra, istihdam oranı da Avrupa açısından iyileştirilmesi gereken başka bir göstergedir. İstihdam oranı son yıllarda artarak yüzde 63,5 seviyesine çıkmış olsa da, bu düzey hem Lizbon Stratejisinde hedeflenen seviyenin uzağında kalmakta hem de ABD ve Japonya ya kıyasla (yüzde 70 seviyelerinde) düşük seyretmektedir. AB ülkelerinde istihdamın sektörel dağılımı incelendiğinde, hizmetler sektörünün istihdamda en önemli paya sahip olduğu görülmektedir. Bu sektörü sırasıyla sanayi ve tarım sektörleri takip etmektedir. Grafik 2.1: İstihdamın Sektörel Dağılımı (2004) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% AB-25 Belçika Çek. Danimarka Almanya Estonya Yunanistan İspanya Fransa İrlanda İtalya Kıbrıs Letonya Litvanya Lüksemburg Macaristan Malta Hollanda Avusturya Polonya Portekiz Slovenya Slovakya Finlandiya İsveç İngiltere Tarım Sanayi Hizmetler Kaynak: Eurostat 12

16 Önümüzdeki dönemde, Birliğe 2007 yılında üye olan Romanya ve Bulgaristan ile aday ülkelerde de işgücü piyasalarının iyileşen büyüme performansından olumlu etkilenmesi istihdamın artması ve işsizliğin azalması beklenmektedir. Bu kapsamda, özellikle Türkiye de istihdam artışının 2005 yılındaki yüzde 1,4 lük seviyesinden 2007 yılında yüzde 1,9 seviyesine çıkacağı tahmin edilmektedir. Hırvatistan ve Makedonya da ise 2007 yılında istihdamda sırasıyla yüzde 1,8 ve 3,4 düzeyinde bir artışının olması beklenmektedir. İşsizliğin döneminde Hırvatistan da ve Makedonya da yaklaşık 1 puan, Türkiye de ise yaklaşık ¼ puan düşeceği tahmin edilmektedir. Bulgaristan ve Romanya da ise, istihdam artışı azalan işgücünün bir göstergesi olarak daha kısıtlı bir seviyede kalacaktır. Buna göre, 2007 yılında işsizlik oranının Türkiye de yüzde 9,1, Bulgaristan da yaklaşık yüzde 7,7, Romanya da yüzde 7,5 ve Hırvatistan da yüzde 10,9 olması beklenmektedir. 13

17 3. DIŞ TİCARET 2005 yılında AB genelinde toplam mal ve hizmet ihracatı ve ithalatı sırasıyla yüzde 5,2, ve 5,7 oranında artmış ve cari açık GSYİH nin yüzde 0,8 i seviyesine çıkmıştır yılının başlarından itibaren euroda meydana gelen aşamalı değer kaybı AB nin ihracat rakamlarını olumlu bir şekilde etkilemiştir. Bu çerçevede, AB nin rekabet gücü önemli ölçüde artmıştır. Ancak, özellikle enerji ve ham madde fiyatlarındaki artış cari açığın artmasına neden olmuştur. Tablo 3.1: Mal ve Hizmet İhracatı (yıllık yüzde değişim) ÜLKELER t 2007 t 2008 t Belçika 2,9 5,9 2,8 5,3 4,9 4,6 Almanya 2,4 9,6 6,9 10,1 6,7 6,6 Yunanistan 1,0 11,7 2,9 6,6 5,9 5,6 İspanya 3,7 4,1 1,5 6,9 4,9 5,4 Fransa -1,2 3,9 3,1 8,0 6,0 5,7 İrlanda 0,5 7,3 3,9 4,7 5,2 5,0 İtalya -2,4 3,0 0,3 5,9 4,1 4,0 Lüksemburg 3,5 10,1 8,0 14,4 9,7 8,9 Hollanda 1,5 8,0 5,5 8,2 6,8 6,5 Avusturya 2,0 10,0 6,4 3,9 6,1 5,8 Portekiz 3,7 4,5 0,9 7,9 5,4 5,5 Slovenya 3,1 12,5 10,5 10,3 8,4 8,0 Finlandiya -1,7 7,5 7,3 11,2 6,9 6,1 Euro Alanı 1,1 6,8 4,3 7,9 6,0 5,8 Çek Cumhuriyeti 7,2 21,1 10,4 14,0 10,6 10,1 Danimarka -1,2 2,7 8,4 10,6 6,9 6,4 Estonya 7,6 17,1 21,5 16,6 13,6 12,7 GKRY -0,2 4,4 3,1 5,7 6,2 6,2 Letonya 5,2 9,4 20,7 14,2 15,0 12,8 Litvanya 6,9 4,4 14,5 14,2 12,5 10,6 Macaristan 6,2 15,7 11,6 13,1 10,3 9,3 Malta -2,4 4,1-6,2 0,6 2,1 2,4 Polonya 14,2 14,0 7,1 16,7 11,1 9,5 Slovakya 15,9 7,9 13,8 13,8 14,6 10,3 İsveç 4,5 10,8 6,4 8,2 6,6 6,0 İngiltere 1,7 4,9 7,1 17,8 6,7 6,0 AB-25 1,7 7,1 5,2 9,7 6,5 6,2 Bulgaristan 8,0 13,0 7,2 12,6 11,2 11,0 Romanya 8,4 13,9 7,6 14,6 10,7 12,2 Hırvatistan 11,4 5,4 4,6 6,8 7,1 7,2 Türkiye 16,0 12,5 8,5 5,2 5,9 6,2 Kaynak: Economic Forecast Autumn ( t ): tahmin 14

18 Euroda meydana gelen değer kaybından kaynaklanan rekabet gücündeki bu artış ülke bazında farklılıklar göstermiştir. Örneğin, Almanya ve Hollanda nın ihracat performansındaki iyileşme AB ortalamasının oldukça üstünde gerçekleşirken, İspanya, İtalya ve Portekiz in rekabet gücü değişmemiştir. Tablo 3.2: Mal ve Hizmet İthalatı (yıllık yüzde değişim) ÜLKELER t 2007 t 2008 t Belçika 3,0 6,3 3,5 5,0 4,9 4,4 Almanya 5,3 6,9 6,5 9,8 5,5 6,7 Yunanistan 4,5 9,3-1,2 6,3 5,1 4,9 İspanya 6,2 9,6 7,0 8,9 6,9 6,2 Fransa 1,1 6,6 6,1 8,0 6,3 6,1 İrlanda -1,2 8,7 6,5 5,8 6,0 4,7 İtalya 0,8 2,5 1,4 4,6 3,9 3,9 Lüksemburg 5,5 10,3 9,3 13,8 10,2 9,3 Hollanda 1,8 6,4 5,1 8,1 6,9 6,3 Avusturya 5,1 8,7 5,2 2,9 5,5 5,5 Portekiz -0,4 6,8 1,8 2,9 3,0 3,6 Slovenya 6,7 13,4 7,0 8,7 7,5 7,1 Finlandiya 3,3 7,4 12,3 7,7 6,5 6,0 Euro Alanı 3,1 6,7 5,3 7,5 5,7 5,8 Çek Cumhuriyeti 8,0 18,2 4,8 11,3 9,4 9,2 Danimarka -1,7 6,4 11,8 14,2 7,6 6,4 Estonya 10,6 15,2 15,9 17,7 15,4 13,9 GKRY -2,3 11,1 3,4 5,5 5,5 5,6 Letonya 13,1 16,6 13,5 17,7 16,3 11,8 Litvanya 10,4 14,9 16,0 17,2 14,9 13,0 Macaristan 9,3 14,1 6,8 9,6 7,0 7,2 Malta 6,2 4,3-1,8 2,7 2,6 2,5 Polonya 9,3 15,2 3,4 16,6 12,0 10,5 Slovakya 7,6 8,8 16,6 12,3 11,3 8,2 İsveç 5,0 6,4 7,3 7,8 7,0 5,9 İngiltere 2,0 6,6 6,5 16,5 6,2 5,5 AB-25 3,3 7,2 5,7 9,3 6,2 6,1 Bulgaristan 15,3 14,1 14,6 13,5 11,6 11,8 Romanya 16,0 22,1 17,2 20,7 16,0 14,3 Hırvatistan 12,1 3,5 3,5 6,0 6,8 5,8 Türkiye 27,1 24,7 11,5 6,4 6,0 5,5 Kaynak: Economic Forecast Autumn ( t ): tahmin AB genelinde 2006 yılında ihracatın yüzde 9,7, ithalatın yüzde 9,3 arttığı ve cari açığın GSYİH nin yüzde 1 i düzeyinde gerçekleştiği tahmin edilmektedir yılının ikinci ve üçüncü çeyreğinde, özellikle ABD ve Rusya ya yapılan mal ihracatı 15

19 nedeniyle cari dengede bir iyileşme olması ve makine ve taşıtlardaki ticaret fazlası artması cari dengeyi olumlu etkilemekle birlikte, enerji fiyatları ve talebinde gerçekleşen artış cari açığın genişlemesinde önemli rol oynamıştır yılında ise, AB genelinde ihracatta yüzde 6,5, ithalatta yüzde 6,2 oranında bir artış gerçekleşmesi ve cari açığın GSYİH nin yüzde 0,8 ine gerilemesi beklenmektedir. Tablo 3.3: Cari İşlemler Dengesi (GSYİH ya yüzde oranı) ÜLKELER t 2007 t 2008 t Belçika 4,5 3,6 2,5 2,4 2,5 2,9 Almanya 2,0 3,9 4,2 4,5 5,3 5,4 Yunanistan -10,0-9,5-9,2-8,5-8,0-7,5 İspanya -4,0-5,9-7,5-8,6-9,6-10,0 Fransa 0,2-0,6-2,1-2,1-2,0-2,1 İrlanda 0,0-1,0-3,1-3,2-4,1-4,2 İtalya -0,9-0,5-1,1-1,4-1,1-0,8 Lüksemburg 6,4 10,6 9,7 11,4 12,2 12,8 Hollanda 6,1 8,6 7,1 7,6 8,1 8,5 Avusturya 1,7 2,1 2,9 3,0 2,8 2,7 Portekiz -6,5-7,8-9,5-9,0-8,7-8,3 Slovenya -0,8-2,6-2,0-1,9-1,8-1,4 Finlandiya 5,9 7,6 4,6 5,5 5,2 4,7 Euro Alanı 0,4 0,6-0,3-0,4-0,2-0,2 Çek Cumhuriyeti -6,5-6,3-2,7-3,1-2,3-1,7 Danimarka 3,2 2,3 2,9 1,9 2,1 2,3 Estonya -11,5-12,5-11,1-11,5-10,5-9,6 GKRY -0,9-5,3-5,7-6,0-5,9-5,9 Letonya -8,0-12,9-12,5-16,1-17,4-16,6 Litvanya -6,8-7,9-6,9-8,9-9,4-9,1 Macaristan -7,9-8,4-6,8-7,3-5,1-3,5 Malta -5,0-7,5-11,0-10,9-10,9-11,2 Polonya -2,1-4,2-2,2-2,3-2,7-2,8 Slovakya -2,1-2,5-7,9-7,8-4,8-3,4 İsveç 6,6 6,6 5,9 6,3 6,4 6,5 İngiltere -1,3-1,6-2,2-2,5-2,6-2,8 AB-25 0,0-0,1-0,8-1,0-0,8-0,8 Bulgaristan -5,5-5,8-11,3-13,9-13,5-12,4 Romanya -4,8-12,7-8,7-10,3-11,8-13,3 Hırvatistan : : : -7,0-7,2-6,9 Türkiye -4,1-6,2-6,7-6,5-7,2-7,2 Makedonya -3,3-7,7-1,4 2,8-3,4-4,0 Kaynak: Economic Forecast Autumn ( t ): tahmin 16

20 Cari işlemler açığı, 2005 yılında özellikle iç talep ve enerji fiyatlarındaki artışın etkisiyle AB üyesi birçok ülkede artmaya devam etmiştir yılında AB nin eski üyelerinden Portekiz (GSYİH nin yüzde 9,5 i) ve Yunanistan (GSYİH nin yüzde 9,2 si) en fazla cari acığa sahip ülkeler olmuştur. AB ye 2004 yılında katılan ülkeler arasında ise, GSYİH nin yüzde 12,5 ü ile Letonya ile yüzde 11 i ile Malta ve Estonya en fazla cari açık veren ülkeler olmuştur ve 2007 yıllarında da bu ülkelerin en yüksek cari açık oranlarına sahip olacakları tahmin edilmektedir. AB ye 2004 yılında üye olan ülkelerin dünya ticaretindeki payı döneminde önemli oranda artmıştır. Bu ülkelerin ihracattaki payı 1992 yılındaki yüzde 1 oranından 2003 yılında yüzde 2,8 e, ithalat payı ise yüzde 1,1 den yüzde 3,1 e yükselmiştir. AB ye 2007 yılında üye olan Bulgaristan ve Romanya ile aday ülkelerde, artan iç talep ve petrol fiyatlarındaki yükselmenin etkisiyle 2005 yılında cari açıkta artış gerçekleşmiştir. Bulgaristan da 2005 yılında ithalatta yüzde 14,6 oranında bir artış meydana gelirken ihracatta yüzde 7,2 oranında bir artış gerçekleşmiş ve cari acık GSYİH nin yüzde 11,3 ü seviyesine çıkmıştır yılında da ihracattaki hızlı artış devam ederken ithalattaki artışta bir miktar yavaşlama olmuştur. Buna göre, 2006 yılında ihracatın yüzde 12,6 oranında, ithalatın ise 13,5 oranında arttığı tahmin edilmektedir döneminde de özellikle mal ihracatında artışın sürmesi beklenmektedir. Ancak, ithalat rakamlarında meydana gelecek yükselmenin ihracattakine kıyasla daha fazla olacağı tahmin edilmektedir. Dolayısıyla cari işlemler açığının daha da artması beklenmektedir yılında mal ve hizmet ihracatının yüzde 11,2, ithalatının yüzde 11,6 artacağı, cari işlemler açığının ise GSYİH nin yüzde 13,5 i düzeyinde olacağı öngörülmektedir yılında ise bu rakamların sırasıyla yüzde 11, 11,8 ve 12,4 seviyelerinde gerçekleşmesi beklenmektedir. Romanya da 2005 yılında mal ve hizmet ihracatı yüzde 7,6, ithalatı yüzde 17,2 oranında artarken cari açık GSYİH nin yüzde 8,7 si seviyesinde gerçekleşmiştir yılında ise, ihracatın yüzde 14,6, ithalatın yüzde 20,7 oranında arttığı ve cari açığın GSYİH nin 10,3 üne ulaştığı tahmin edilmektedir. İhracattaki güçlü artışın önümüzdeki yıllarda da sürmesi, ithalat artışının ise iç talepte meydana gelecek durgunluğun etkisiyle yavaşlaması beklenmektedir. Buna göre, Romanya da mal ve hizmet ihracatının 2007 yılında yüzde 10,7; 2008 yılında ise yüzde 12,2 oranında artması, 17

21 ithalatın ise 2007 yılında yüzde 16, 2008 yılında yüzde 14,3 oranında artması beklenmektedir. Türkiye de dış ticaret açısından yaşanan gelişmelere bakıldığında, mal ve hizmet ihracatının 2005 yılında yüzde 8,5, 2006 yılında yüzde 5,2 oranında arttığı; ithalatın ise 2005 yılında yüzde 11,5, 2006 yılında ise yüzde 6,4 oranında arttığı görülmektedir döneminde de ithalat ve ihracat artış hızlarının yüksek seviyelerini koruması beklenmektedir. Her iki yılda da cari işlemler açığının GSYİH nin yüzde 7 si civarında olması beklenmektedir. Hırvatistan da 2005 yılında mal ve hizmet ithalatı yüzde 3,5 artarken ihracatı yüzde 4,6 oranında artmıştır yılında ise ihracatta yüzde 6,8 oranında artış kaydedilirken ithalatta yüzde 6 oranında artış olmuş ve cari açık GSYİH nin yüzde seviyesinde gerçekleşmiştir ve 2008 yıllarında cari açığın bir miktar daha genişlemesi beklenmektedir. Grafik 3.1: AB- 25 Mal ve Hizmet İhracatının Dağılımı (2005) Çin (Hong Kong hariç) 4,8% Rusya 5,2% İsviçre 7,6% Japonya 4,0% Norveç 3,1% Türkiye 3,9% Güney Kore 1,9% Kanada 2,2% Tayvan 1,2% ABD 23,2% Diğer 43,0% Kaynak: Economic Forecast, Spring AB-25 ülkelerinin 2005 yılında Birlik dışı ülkelere yaptığı toplam ihracatının dağılımı incelendiğinde, ABD nin ihracatta yüzde 23,2 lik bir pay ile AB nin en önemli ticari ortağı olduğu görülmektedir. ABD yi takiben, toplam ihracatın, yüzde 7,6 sını 18

22 İsviçre ye, yüzde 5,2 si Rusya ya, yüzde 4 ü Japonya ya, yüzde 4,8 i Çin e, yüzde 2,2 sini Kanada ya ve yüzde 3,9 unu Türkiye ye yapılmıştır. Grafik 3.2: AB- 25 Mal ve Hizmet İthalatının Ülkelere Göre Dağılımı (2005) Rusya 9,1% İsviçre 5,6% Japonya 6,2% Norveç 5,7% Türkiye 2,8% Güney Kore 2,8% Kanada 1,5% Tayvan 2,0% Çin (Hong Kong hariç) 13,4% ABD 13,9% Diğer 36,9% Kaynak: Economic Forecast Spring AB-25 in, üçüncü ülkelerden yapmış olduğu toplam ithalatından 2005 yılında ülke bazında en yüksek payı yüzde 13,9 ile ABD almıştır. Üçüncü ülkelerden yapılan toplam ithalatın yüzde 6,2 si Japonya, yüzde 9,1 i Rusya Federasyonu, yüzde 5,6 sı İsviçre, yüzde 5,7 si Norveç, yüzde 2,8 i Güney Kore ve yüzde 2,8 i Türkiye den gerçekleştirilmiştir. AB genel olarak kimyasallar, taşıma araçları, sanayi makineleri açısından net ihracatçı pozisyondayken ham madde ve enerji ticaretinde net ithalatçı konumundadır. Ayrıca, AB nin korumacı tarım politikasına rağmen gıda ve içecek ticaretinde de önemli bir açık mevcuttur. 19

23 4. FİYATLAR Net enerji ithalatçısı olan AB deki enflasyon rakamları enerji ve petrol fiyatlarında son yıllarda yaşanan artışlardan olumsuz etkilenmiştir. Bu kalemler dışında, konut fiyatları ve ulaşım ücretlerindeki artışlar da enflasyonun yükselmesinde önemli bir etken olmuştur. Tablo 4.1: Enflasyon Oranı - Uyumlaştırılmış Tüketici Fiyatları Endeksinde (yıllık ortalama değişim oranı) ÜLKELER t 2007 t 2008 t Belçika 1,5 1,9 2,5 2,4 1,8 1,7 Almanya 1,0 1,8 1,9 1,8 2,2 1,2 Yunanistan 3,4 3,0 3,5 3,3 3,3 3,3 İspanya 3,1 3,1 3,4 3,6 2,8 2,7 Fransa 2,2 2,3 1,9 2,0 1,8 1,9 İrlanda 4,0 2,3 2,2 2,9 2,7 2,2 İtalya 2,8 2,3 2,2 2,3 2,0 1,9 Lüksemburg 2,5 3,2 3,8 3,2 2,2 1,8 Hollanda 2,2 1,4 1,5 1,6 1,8 2,3 Avusturya 1,3 2,0 2,1 1,8 1,8 1,7 Portekiz 3,3 2,5 2,1 2,9 2,2 2,1 Slovenya 5,7 3,7 2,5 2,5 2,5 2,6 Finlandiya 1,3 0,1 0,8 1,3 1,5 1,6 Euro Alanı 2,1 2,1 2,2 2,2 2,1 1,9 Çek Cumhuriyeti -0,1 2,6 1,6 2,5 2,7 2,9 Danimarka 2,0 0,9 1,7 2,0 2,0 1,9 Estonya 1,4 3,0 4,1 4,4 4,2 4,6 GKRY 4,0 1,9 2,0 2,4 2,0 2,4 Letonya 2,9 6,2 6,9 6,7 5,8 5,4 Litvanya -1,1 1,2 2,7 3,8 4,6 3,3 Macaristan 4,7 6,8 3,5 3,9 6,8 3,9 Malta 1,9 2,7 2,5 3,0 2,6 2,4 Polonya 0,7 3,6 2,2 1,4 2,5 2,8 Slovakya 8,4 7,5 2,8 4,5 3,4 2,5 İsveç 2,3 1,0 0,8 1,5 1,6 1,8 İngiltere 1,4 1,3 2,1 2,4 2,2 2,0 AB-25 1,9 2,1 2,2 2,3 2,3 2,0 Bulgaristan 2,3 6,1 5,0 7,0 3,5 3,8 Romanya 15,3 11,9 9,1 6,8 5,1 4,6 Hırvatistan* 1,8 2,1 3,3 3,4 3,1 3,0 Türkiye* 25,3 10,1 8,1 10,2 8,6 6,1 Makedonya* 1,1-0,4 0,5 2,5 1,8 : Kaynak: Economic Forecast Autumn, 2006 ( t ): tahmin * Tüketici fiyatları genel endeksi 20

24 AB de enflasyonun 2005 yılı ortasında yaşanan düşüş haricinde, altı yıl üst üste yaklaşık yüzde 2 seviyesinde gerçekleştiği görülmektedir. Enflasyon, 2006 yılında da Eylül ve Ekim ayları haricinde yüzde 2 seviyesinin üstündeki seyrine devam etmiştir. Enflasyonu etkileyen kalemlere bakıldığında, en önemli maliyetlerden biri olan enerji fiyatlarının 2006 yılının ilk yarısında artış oranı yüzde 10 ile yüzde 14 arasında seyrederken yılın ikinci yarısında bu artış oranının tek haneli rakamlara gerilediği gözlemlenmiştir. İşlenmemiş besin maddeleri ise, özellikle yılın ikinci yarısında enflasyonu tetikleyen diğer bir unsur olmuştur. Sıcak havalar ve buna bağlı olarak düşen üretim miktarları fiyat seviyesini etkilemiştir. Önümüzdeki yıllara ilişkin enflasyon tahminlerine bakıldığında AB genelinde enflasyonun 2006 ve 2007 yılında yüzde 2,3, 2008 yılında ise yüzde 2 düzeyinde gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Kısa dönemde meydana gelebilecek fiyat dalgalanmaları göz ardı edildiği takdirde, uzun dönemde gayet ılımlı bir fiyat seyri beklenmektedir. Bu olumlu seyirde, genel ekonomik durum ve ılımlı ücret artışları gibi, hem iç hem de dış faktörlerin katkısı olacağı düşünülmektedir. Ücretlerde aşırı bir artış görülmeyeceği varsayımı, petrol fiyatlarındaki artışlardan kaynaklanan ek zam talepleri olmayacağı tahmini altında geçerli olan bir durumdur. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, uzun süre devam edecek yüksek tüketici fiyat seyrinin bir dönem sonra çekirdek enflasyonu tetikliyebilme ihtimalidir. Uyumlaştırılmış tüketici fiyat enflasyonunun aksine, çekirdek enflasyonda 2005 yılının başından itibaren sürmekte olan düşüş devam etmiş, 2005 sonu itibarıyla yüzde 1,5 seviyesine gerilemiştir yılının ilk altı ayında da bu seyir bozulmamış ve çekirdek enflasyon yüzde 1,5 olarak gerçekleşmiştir. Tüketici enflasyonu ile çekirdek enflasyon arasında açılan bu fark, 2006 yılı başında petrol fiyatlarında yaşanan artışın henüz tam olarak enerji dışındaki enflasyon sepeti bileşenlerine yansımadığını göstermektedir. Nitekim, çekirdek enflasyonun en büyük iki bileşeni olan hizmetler ve enerji dışı sanayi ürünleri, 2005 yılında geçmiş dört yılın en düşük seviyesine gerilemiştir. Eylül ayından itibaren tüketici fiyat enflasyonunda yaşanan gerilemenin, çekirdek enflasyon ile uyumlaştırılmış tüketici fiyat enflasyonu arasındaki farkın kapanmasına neden olması beklenmektedir. 21

25 Bu gelişmeleri ülke bazında incelediğimizde ise, 2005 yılında yüksek enerji fiyatlarının etkisiyle Danimarka ve İngiltere dahil bazı ülkelerde enflasyon oranı önemli ölçüde yükselmiştir. AB ye yeni katılan Baltık Ülkeleri ve GKRY için de aynı durum geçerli olmuştur. Ancak, Merkezi Avrupa ülkelerinin genelinde enflasyonda düşüş gözlenmiştir. Bu kapsamda, 2005 yılında AB üyesi ülkeler arasında en yüksek ve en düşük enflasyon oranları sırasıyla yüzde 6,9 ile Letonya da, yüzde 0,8 ile İsveç ve Finlandiya da gözlenmiştir. Avrupa Merkez Bankası nın ev sahibi olan Almanya da, düşük seyreden enflasyonun 2007 yılına kadar yüzde 2,2 seviyesine çıkması beklenmektedir. Almanya daki bu yükseliş beklentisinin nedeni ise, artacak olan KDV oranlarıdır yılında bu artış etkisini gösterdikten sonra enflasyonun yavaşlayarak 2008 yılında yüzde 1,2 seviyesine gerilemesi beklenmektedir. Fransa da ise, temel ticari ortaklarına göre yüksek ücret artışları yapılması nedeniyle, önümüzdeki dönemde enflasyon yüzde 2 civarında öngörülmektedir. İtalya için de benzer rakamlar tahmin edilmektedir ancak, hizmet sektöründeki yüksek fiyatlara rağmen ücretlerde geçmiş yıllara oranla daha sıkı bir politika uygulanmasının enflasyonda bir azalma meydana getirmesi muhtemeldir. Enflasyonun Fransa da 2007 yılında, İtalya da ise 2008 yılında yüzde 2 seviyesinin altına çekilmesi beklenmektedir. İspanya da enflasyonda bir düşüş beklenmekle beraber, birim ücretlerdeki artış nedeniyle Birlik ortalamasının üstünde gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Bu dönemde, İspanya da da enflasyonun 2008 yılına kadar yüzde 2,7 seviyelerinde istikrara ulaşacağı öngörülmektedir. Enflasyon, Makedonya dışındaki aday ülkelerde ve AB ye 2007 yılında üye olan Bulgaristan ve Romanya da AB ortalamasının üzerinde seyretmiştir. Örneğin, 2005 yılının sonunda Bulgaristan da enflasyon, petrol ve yiyecek fiyatları ile bazı hizmetlerin ücretlerindeki artış nedeniyle yüzde 5 seviyesinde gerçekleşmiştir yılı sonuna kadar Bulgaristan da enflasyonun yüzde 4 seviyesinin altına inmesi beklenmektedir. Romanya da ise, enflasyon 2004 yılındaki yüzde 11,9 luk seviyesinden 2005 yılında yüzde 9,1 e gerilemiştir. İthal ürünlerinin fiyatlarındaki düşüşe rağmen, ulaşım, enerji ve gıda fiyatlarındaki artış enflasyonu düşürme çabalarını bir ölçüde engellemiştir. Önümüzdeki dönemde, üyelikle beraber fiyat istikrarının artarak 22

26 enflasyonun 2008 yılı sonuna kadar yüzde 5 seviyesinin altına düşeceği tahmin edilmektedir. Hırvatistan da 2004 yılında yüzde 2,1 olan enflasyon, yine artan enerji, ulaştırma ve gıda fiyatlarının etkisiyle, 2005 yılında yüzde 3,3 e yükselmiş olup, önümüzdeki dönemde yüzde 3 civarında istikrara kavuşacağı öngörülmektedir. Makedonya da 2004 yılında -0,4 olan enflasyon oranı; 2005 yılında da düşük seviyesini korumuş ve yüzde 0,5 düzeyinde gerçekleşmiştir. Enflasyonun bu şekilde düşük olmasında temel etken tüketici sepetinde önemli paya sahip olan gıda fiyatlarının azalması olmuştur. Türkiye de ise, Eurostat tahminlerine göre, 2005 yılı sonu itibarıyla yüzde 8,1 seviyesinde gerçekleşen enflasyon 2006 yılında artan enerji fiyatları ve yıl ortasında yaşanan ekonomik dalgalanma nedeniyle yüzde 10,2 düzeyinde beklenmektedir. Ancak, bu dalgalanmaya rağmen Türkiye deki mali disiplinin ve fiyat istikrarına dayanan para politikasının sürmesiyle enflasyonun 2007 yılında yüzde 8,6 düzeyine gerileyeceği tahmin edilmektedir. Grafik 4.1: Enflasyon-AB ye Üye ve Aday Ülkeler ( ) % Belçika Almanya Yunanistan İspanya Fransa İrlanda İtalya Lüksemburg Hollanda Avusturya Portekiz Slovenya Finlandiya Euro Alanı Çek Cumhuriyeti Danimarka Estonya GKRY Letonya t Litvanya Macaristan Malta Polonya Slovakya İsveç İngiltere AB-25 Bulgaristan Romanya Hırvatistan Türkiye Makedonya Kaynak: Economic Forecast Autumn 2006, Eurostat 23

27 5. KAMU MALİYESİ Genel Devlet Borçlanma Gereği 2004 yılındaki GSYİH nin yüzde 2,7 si seviyesinde olan AB genelindeki genel devlet borçlanma gereği, 2005 yılında GSYİH nin yüzde 2,3 ü seviyesine düşmüştür. Euro Alanında ise, genel devlet borçlanma gereği 2004 yılındaki GSYİH nin yüzde 2,8 i oranından, 2005 yılında GSYİH nin yüzde 2,4 üne gerilemiştir yılı itibarıyla varılan olumlu seviyenin 2006 yılında daha da olumlu bir seviyede devam ettiği gözlemlenmektedir yılı sonu itibarıyla genel devlet borçlanma gereğinin GSYİH nin yüzde 2 si seviyesinde gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Bu olumlu gelişmelerde temel etken, gelirlerin harcamaları büyük oranda karşılaması olup bu iyileşmede Almanya, İspanya, Hollanda ve İrlanda tetikleyici ülkeler olmuştur. Söz konusu önemli göstergenin, 2007 yılında GSYİH nin yüzde 1,6 sına gerileyerek istikrara kavuşacağı tahmin edilmektedir. Özellikle Almanya da gerçekleşmesi beklenen KDV artışının, 2007 yılında AB genelindeki genel devlet açığının azalmasında etkili olacağı düşünülmektedir. Maastricht kriterlerine göre, Ekonomik ve Parasal Birlik üyesi devletlerin kamu açıklarının GSYİH lerine oranının yüzde 3 ü geçmemesi gerekmektedir. Aralık 1996 da onaylanan ve 1999 yılında yürürlüğe giren ve kamu maliyesi açısından Maastricht kriterlerinin sağlanmasına yönelik İstikrar ve Büyüme Paktı, Ekonomik ve Parasal Birliğe üye devletlerin, genel devlet borçlanma gereğinin GSYİH nin yüzde 3 ünü aşması halinde çeşitli önlemlerin almasını, bu durumun üç yıl üst üste sürmesi halinde ise GSYİH nin yüzde 0,5 oranına kadar bir para cezasının verilmesini öngörmektedir. Ancak, İstikrar ve Büyüme Paktı yürürlüğe girdiğinden bu yana birçok üye devlette kamu maliyesinin durumu kötüleşmiştir. Bu ülkeler arasında AB nin en büyük ülkelerinden Almanya, Fransa ve İtalya 2002, 2003, 2004 ve 2005 yıllarında yukarıda bahsi geçen eşiği aşmıştır yılı Kasım ayında AB Bakanlar Konseyi Almanya ve Fransa için başlatılan aşırı açık prosedürünü ertelemesi, İstikrar ve Büyüme Paktının zayıflamasına neden olmuştur yılı Mart ayında yapılan değişiklikler ile Ekonomik ve Parasal Birlik kuralları yüzde 3 limiti haricinde bir miktar esnekleştirilmiştir. 24

28 Tablo 5.1: Genel Devlet Borçlanma Gereği (GSYİH ya yüzde oranı) t 2007 t 2008 t Belçika 0,0 0,0 0,0-2,3-0,2-0,5-0,5 Almanya -3,7-4,0-3,7-3,2-2,3-1,6-1,2 Yunanistan -5,2-6,1-7,8-5,2-2,6-2,6-2,4 İspanya -0,3 0,0-0,2 1,1 1,5 1,1 0,9 Fransa -3,2-4,2-3,7-2,9-2,7-2,6-2,2 İrlanda -0,4 0,3 1,5 1,1 1,2 0,9 0,4 İtalya -2,9-3,5-3,4-4,1-4,7-2,9-3,1 Lüksemburg 2,1 0,3-1,1-1,0-1,5-0,5-0,3 Hollanda -2,0-3,1-1,8-0,3 0,0 0,1 0,3 Avusturya -0,5-1,6-1,2-1,5-1,3-1,2-1,0 Portekiz -2,9-2,9-3,2-6,0-4,6-4,0-3,9 Finlandiya 4,1 2,5 2,3 2,7 2,9 2,9 2,9 Çek C. -6,8-6,6-2,9-3,6-3,5-3,6-3,2 Danimarka 1,2 1,1 2,7 4,9 4,0 4,3 4,2 Estonya 0,4 2,0 2,3 2,3 2,5 1,6 1,3 GKRY -4,4-6,3-4,1-2,3-1,9-1,7-1,7 Letonya -2,3-1,2-0,9 0,1-1,0-1,2-1,2 Litvanya -1,5-1,3-1,5-0,5-1,0-1,2-1,3 Macaristan -9,0-7,2-6,5-7,8-10,1-7,4-5,6 Malta -5,5-10,0-5,0-3,2-2,9-2,7-2,9 Polonya -3,2-4,7-3,9-2,5-2,2-2,0-1,8 Slovenya -2,5-2,8-2,3-1,4-1,6-1,6-1,5 Slovakya -7,7-3,7-3,0-3,1-3,4-3,0-2,9 İsveç -0,2 0,1 1,8 3,0 2,8 2,4 2,5 İngiltere -1,7-3,3-3,2-3,3-2,9-2,8-2,5 Euro Alanı -2,5-3,1-2,8-2,4-2,0-1,5-1,3 AB-25-2,3-3,0-2,7-2,3-2,0-1,6-1,4 Bulgaristan -0,4 0,3 2,7 2,4 3,3 1,8 1,7 Romanya -2,0-1,5-1,5-1,5-1,4-2,6-2,6 Hırvatistan -4,1-4,5-5,0-3,9-3,5-3,6-3,3 Makedonya : -1,1 0,0 0,3-0,6-1,2-1,0 Türkiye -12,9-11,3-5,7-1,2-3,6-4,0-3,3 Kaynak: Economic Forecast Autumn ( t ): tahmin 2005 yılında Almanya, İtalya, Portekiz ve Yunanistan sırasıyla GSYİH nin yüzde 3,2, 4,1, 6 ve 5,2 si ile bu sınırı aşmıştır yılının ilk on ayına bakılarak yapılan yıl sonu tahminlerine göre, İtalya nın ve Portekiz in kamu açıklarının yine yüzde 3 seviyesinin üstünde kalması, Yunanistan ın bu kritik seviyenin bir miktar altına inmesi ve Almanya nın yüzde 2,3 gibi sağlıklı bir iyileşmeyi gerçekleştirmesi 25

29 beklenmektedir. Genel devlet borçlanma gerekleri düşme eğilimine giren Almanya ve Fransa da önümüzdeki iki yılda da bu azalan eğilimin sürmesi beklenmektedir. İtalya da ise, genel devlet borçlanma gereğine ilişkin sorunun devem edeceği tahmin edilmektedir. İtalya, Euro Alanında önümüzdeki yıllarda da açığın artması beklenen tek ülkedir. Bu durumun en önemli nedenlerinden biri, İtalya nın mali disiplini sağlamaya yönelik çabalarının asgari düzeyde kalmasıdır. Euro Alanı dışında kalan ülkelerde ise durum farklılaşmaktadır. Örneğin, 2005 yılında genel devlet borçlanma gereğinin GSYİH ye oranı Polonya da yüzde 2,5, Malta da yüzde 3,2 olurken Litvanya da yüzde 0,5, Slovenya da yüzde 1,4 düzeyinde gerçekleşmiştir yılı verilerine göre, yıl sonunda bu ülkelerin Maastricht kriterini karşılaması beklenmektedir yılında Birliğe dahil olan ülkelerden aşırı açığa sahip altı ülke arasında Macaristan ve Çek Cumhuriyeti nin, bu açığı 2006 yılında da devam ettirmesi beklenmektedir yılı sonunda Çek Cumhuriyeti nde yüzde 3 seviyesinin üstündeki gerçekleşmenin yanında Macaristan da yüzde 10,1 oranında oldukça büyük bir açık beklenmektedir. Polonya da ise mevcut politikaların genel devlet açığını GSYİH nin yüzde 2 si civarına sabitleyeceği tahmin edilmektedir. Diğer taraftan GKRY ve Slovakya nın 2006 yılında yüzde 3 ün altında olan kamu açıklarını 2007 yılında daha da aşağı çekmeleri beklenmektedir. Yeni üyeler arasında kamu maliyesi açısından durumu nispi olarak iyi olan Litvanya, Estonya, Letonya ve Slovenya nın mali politikalarda az da olsa gevşemeye gidebileceği tahmin edilmektedir. Ekonomik ve Parasal Birliğe üye olmayan devletlerden Danimarka ve İsveç in 2006 yılında da bütçe fazlası vermeye devam etmeleri beklenirken, İngiltere de mevcut politikaların devam etmesiyle yüzde 3 civarında bir genel devlet açığı seyri tahmin edilmektedir. AB ye 2007 yılı başında katılan Bulgaristan, Romanya ve Birliğe aday ülkelerde yaşanan güçlü büyümenin kamu finansmanı üzerine nispeten olumlu etkisi devam etmektedir. Hırvatistan ve Türkiye de 2005 yılında sırasıyla GSYİH nin yüzde 3,9 ve yüzde 1,2 si olan genel devlet borçlanma gereğinin GSYİH ye oranının 2006 yılında sırasıyla yüzde 3,5 ve 3,6, 2007 yılında ise yüzde 3,6 ve 4 olacağı tahmin edilmektedir. Makedonya ve Romanya da kamu açığının yüzde 3 ün altında kalması 26

30 beklenmektedir. Bulgaristan da ise, 2006 yılında kamu kesiminin GSYİH nin yüzde 3,3 ü, 2007 yılında GSYİH nin yüzde 1,8 i düzeyinde fazla vereceği tahmin edilmektedir. Özet olarak, AB ülkeleri kamu açığı açısından ikiye ayrılabilir; GSYİH nin yüzde 2,5 nin altında bir açıkla iyi durumda olan bir çok üye devletin 2007 yılında bu seviyeyi korumaları beklenmekte, diğer taraftan diğer üyelere oranla fazla açık vermekte olan Portekiz, Yunanistan, Almanya ve İtalya gibi ülkelerde ise 2006 yılında yaşanan iyileşmenin devam etmesi beklenmektedir. Genel Devlet Borç Stoku AB genelinde, 2005 yılında yüzde 63,3 seviyesinde olan toplam borç stokunun GSYİH ye oranının 2007 yılı sonuna kadar yüzde 61,4 e gerilemesi beklenmektedir. Ancak, bunun aksinin görüldüğü üye devletler de mevcuttur. Macaristan da borç stokunun GSYİH ye oranının 2007 yılında Ekonomik ve Parasal Birlik üyeleri için kritik eşik kabul edilen yüzde 60 seviyesinin üstüne çıkması beklenmektedir. Almanya, İtalya ve Fransa daki mevcut politikalar artışı frenlemeye yönelik olsalar da, kısa dönemde borç stoklarının GSYİH ye oranının değişmemesi beklenmektedir. Euro Alanında ise, borç stokunun GSYİH ye oranında 2003 yılından bu yana süregelen artış eğiliminin, daha güçlü büyüme ve faiz dışı fazlanın etkisiyle tersine çevrileceği tahmin edilmektedir. Bu kapsamda, 2005 yılında GSYİH nin yüzde 70,6 sı düzeyinde olan borç stoku, 2006 yılı sonunda GSYİH nin yüzde 69,4 ü, 2007 yılında ise GSYİH nin yüzde 68 i seviyesine gerileyecektir. 27

31 Tablo 5.2: Genel Devlet Borç Stoku (GSYİH nin yüzdesi) t 2007 t 2008 t Belçika 103,3 98,6 94,3 93,2 89,4 86,3 83,2 Almanya 60,3 63,9 65,7 67,9 67,8 67,7 67,3 Yunanistan 110,7 107,8 108,5 107,5 104,8 101,0 96,4 İspanya 52,5 48,7 46,2 43,1 39,7 37,0 34,7 Fransa 58,2 62,4 64,4 66,6 64,7 63,9 63,3 İrlanda 32,2 31,1 29,7 27,4 25,8 24,4 23,6 İtalya 105,6 104,3 103,9 106,6 107,2 105,9 105,7 Lüksemburg 6,5 6,3 6,6 6,0 7,4 7,3 7,1 Hollanda 50,5 52,0 52,6 52,7 50,5 47,8 45,4 Avusturya 65,8 64,6 63,8 63,4 62,1 60,9 59,8 Portekiz 55,5 57,0 58,6 64,0 67,4 69,4 70,7 Slovenya 29,1 28,5 28,7 28,0 28,4 28,0 27,6 Finlandiya 41,3 44,3 44,3 41,3 38,8 37,3 35,8 Euro Alanı 68,0 69,2 69,7 70,6 69,4 68,0 66,9 Çek Cumhuriyeti 28,5 30,1 30,7 30,4 30,9 30,8 31,0 Danimarka 46,8 44,4 42,6 35,9 28,5 24,5 22,0 Estonya 5,6 5,7 5,2 4,5 4,0 2,7 2,1 GKRY 64,7 69,1 70,3 69,2 64,8 62,2 59,6 Letonya 13,5 14,4 14,5 12,1 11,1 10,6 10,3 Litvanya 22,2 21,2 19,4 18,7 18,9 19,6 19,8 Macaristan 55,6 58,0 59,4 61,7 67,6 70,9 72,7 Malta 60,1 70,2 74,9 74,2 69,6 69,0 68,6 Polonya 39,8 43,9 41,8 42,0 42,4 43,1 42,7 Slovakya 43,3 42,7 41,6 34,5 33,0 31,6 31,0 İsveç 52,0 51,8 50,5 50,4 46,7 42,6 38,7 İngiltere 37,5 38,9 40,4 42,4 43,2 44,1 44,7 AB-25 60,5 62,0 62,4 63,3 62,5 61,4 60,4 Bulgaristan 53,7 46,0 38,4 29,8 25,8 21,8 17,9 Romanya 25,0 21,5 18,8 15,9 13,7 13,9 14,4 Hırvatistan : 40,9 43,7 44,2 44,5 44,3 44,0 Türkiye 104,4 85,1 76,9 69,6 69,4 66,1 63,3 Makedonya : 39,0 36,6 40,9 35,6 34,6 34,0 Kaynak: Economic Forecast Autumn, 2006 ( t ): tahmin 28

32 6. Kişi Başına Milli Gelir AB ülkelerinde satın alma gücü paritesine göre kişi başına milli gelir incelendiğinde, 2005 yılında Lüksemburg euro ile birinci sırada yer almaktadır. Lüksemburg un ardından İrlanda ( euro), Hollanda ( euro) ve Avusturya ( euro) en yüksek kişi başı gelire sahip olan ülkelerdir. AB-15 ülkelerinden sadece Yunanistan ( euro), İspanya ( euro) ve Portekiz de ( euro) euro olan AB ortalamasının altında gerçekleşmiştir. Tablo 6.1: Satın Alma Gücü Paritesine Göre Kişi Başına GSYİH (1.000 euro) ÜLKELER t 2007 t 2008 t Lüksemburg 47,5 51,5 54,7 58,9 63,0 66,7 70,4 İrlanda 28,5 29,3 30,8 32,6 34,1 35,8 37,4 Hollanda 27,0 27,0 28,3 29,5 30,9 32,4 33,9 Avusturya 25,8 26,9 28,0 28,9 30,2 31,4 32,6 Danimarka 26,1 26,0 27,3 28,6 30,0 31,3 32,6 Belçika 25,3 25,9 27,1 27,7 29,0 30,1 31,3 İngiltere 25,0 25,3 26,8 27,6 28,7 29,9 31,1 İsveç 24,5 25,1 26,2 26,9 28,5 29,8 31,3 Finlandiya 24,7 23,7 25,2 26,0 27,7 29,0 30,4 Almanya 23,4 24,5 25,2 25,8 27,0 27,8 28,8 AB-15 23,5 23,7 24,7 25,4 26,5 27,4 28,5 Fransa 24,1 23,4 24,5 25,4 26,3 27,2 28,2 Euro Alanı 23,2 23,3 24,2 24,9 25,9 26,8 27,9 İtalya 23,7 23,1 23,4 23,6 24,4 25,1 25,9 AB-25 21,5 21,8 22,7 23,5 24,5 25,5 26,6 İspanya 20,5 21,1 21,9 23,0 24,0 25,1 26,2 GKRY 17,8 18,6 19,9 20,9 21,7 22,5 23,3 Yunanistan 16,6 17,5 18,5 19,7 20,8 21,9 23,1 Slovenya 16,0 16,8 18,2 19,2 20,5 21,7 23,1 Çek C. 14,6 15,4 16,4 17,3 18,7 20,0 21,3 Portekiz 17,1 15,9 16,3 16,7 17,1 17,6 18,1 Malta 16,1 16,2 16,2 16,5 17,1 17,6 18,2 Macaristan 12,7 13,2 13,9 14,7 15,6 16,3 17,1 Estonya 10,1 11,1 12,1 14,0 15,9 17,8 19,8 Slovakya 11,0 11,5 12,4 13,4 14,6 15,9 17,1 Litvanya 9,0 10,2 11,1 12,2 13,5 14,7 16,0 Polonya 10,0 10,2 11,0 11,7 12,5 13,4 14,3 Letonya 8,3 9,0 9,9 11,3 12,8 14,3 15,8 Hırvatistan 9,4 9,9 10,6 11,3 12,0 12,8 13,6 Romanya 6,1 6,5 7,4 8,0 8,8 9,5 10,2 Bulgaristan 6,1 6,7 7,2 7,7 8,4 9,1 9,9 Türkiye 5,6 5,7 6,1 6,5 6,9 7,4 8,0 Kaynak: Eurostat =detailref&language=en&product=eu_economy_finance&root=eu_economy_finance/economy/main/overview/ye arlies/b1/b11/daa