ULUSLARARASI KINALIZÂDE AİLESİ SEMPOZYUMU BİLDİRİLER KİTABI

Transkript

1 ULUSLARARASI KINALIZÂDE AİLESİ SEMPOZYUMU BİLDİRİLER KİTABI INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON KINALIZADE FAMILY PAPERS ندوة عالمیة لعاي لة قنالي زاده كتاب الندوة 31 Mayıs 12 Haziran May12 June /مایو یونیھ / 2012 التركیة / Turkey Isparta / Türkiye / 2014 /كانون الاول, دیسمبر/ Aralık / December SDÜ İlahiyat Fakültesi Yayınları

2 Uluslararası Kınalızâde Ailesi Sempozyumu Bildiriler Kitabı/ International Symposium on Kınalizade ندوة عالمیة لعاي لة قنالي زاده كتاب الندوة Papers/ Family 3112 /مایو یونیھ / Mayıs 12 Haziran 2012/31 May12 June2012/ KINALI ABDÜLKADIR HAMÎDÎ EFENDI VE TEKKESI M. Sadık AKDEMİR* Kınalızâde Ali Efendi nin dedesi olan Abdülkadir Hamîdî Efendi, 1400 lü yılların başında Isparta da dünyaya gelmiştir. Osmanlı döneminde Isparta ve çevresine Hamid İli ve Sancağı ismi verildiğinden memleketine izafeten Hamîdî olarak da anılmıştır. Babası Hamîdî Mehmed Efendi dir. Gençliğinde ilim tahsili için İstanbul a gitmiş, Sultan II. Murad zamanı âlimlerinden Mevlânâ Ali Tusî nin hizmetlerinde bulunmuş ve sonrasında bazı mansıp ve rütbelere nâil olmuştur. 1 Birtakım devlet memurluğu görevlerinden sonra bir aralık Fatih Sultan Mehmed e hocalık da yapmıştır. Hatta bu dönem içerisinde Kazaskerlik makamına kadar yükseldiği de bilinmektedir. 2 Padişahın olağan üstü teveccüh ve hürmetlerine nail olmuştur. Abdülkadir Efendi nin padişaha karşı bu yakınlığından rahatsızlık duyan ve çekemeyen ve tarihleri arasında sadâret makamında bulunan Vezîri Azâm Mahmud Paşa hocayı gözden düşürmek için her fırsattan faydalanma yoluna gitmiştir. Bir gün padişah Abdülkadir Efendi ile sohbet etmek için davet etmiş ancak hoca efendi rahatsız olduğu için özür beyan ederek bu davete icabet edememiştir. Diğer yandan aynı gün Mahmud Paşa nın tertip ve teşviki neticesinde, hatırını kıramayacağı bir arkadaşının ısrarı neticesinde bir çok ulema ve muhiplerinin toplandığı bir bahçe eğlencesine sırf hava almak için iştirak etmek zorunda kalmıştır. Mahmud Paşa da bu durumu padişaha haber vermiş ve eğlenmeyi padişahla sohbet etmekten daha üstün tuttuğunu söyleyerek kışkırtmıştır. Padişah da bu durum üzerine anlık öfkesine mağlup olup Abdülkadir Efendi yi görevinden azletmiş ve akabinde Isparta da ikâmete mecbur edilmiştir. * Yard. Doç. Dr.; SDÜ İlahiyat Fakültesi, İslam Tarihi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi. 1 Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri, Ankara 2000, (Tıpkı Basım), c.i., s Şemseddin Sami, Kâmûsu la lâm, İstanbul 1314, c.5, s.3696; İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, Ankara 1983, c. 2, s

3 Bir müddet burada yaşadıktan sonra yakalanmış olduğu bir hastalık neticesinde 1472 yılında vefat etmiştir. 3 Kınalızâde ailesini iyi bir şekilde anlayabilmek ve bu aileden kimlerin yetiştiğini öğrenebilmek için burada ailenin şeceresini zikretmek yerinde olacaktır. Kınalızâde Ailesi Soy Ağacı ettikten sonra Osmanlı döneminde Hisarefendi 4 günümüzde Hisar Mahallesi olarak adlandırılan 3508 sokak, 42 numaralı evin arka kısmındaki türbesine defnedilmiştir. (Resim 12) Cumhuriyet döneminde tekke ve zâviyelerin kapatılmasından sonra tekke ve türbe önce Vakıflar idaresine sonra, Abdurrahman Sevimli ye onun ölümü üzerine eşi Şükriye Sevimli ye ve daha sonra da çocuklarına geçmiştir. Günümüzde de bu ev, müştemilatı ve türbe özel mülkiyet olup Hatice Sevimli isminde bir kadına aittir. Aynı zamanda ev Hatice Kurt isminde bir yaşlı kadın tarafından kiralanarak oturulur vaziyettedir. 5 (Resim 3) Abdülkadir Efendi nin ilmine çok güvendiği ve aynı zamanda çok mağrur bir karaktere sahip olduğuna dair rivayetler de bulunmaktadır. Uzun Hasan üzerine 3 Neşet Köse, Ispartalı Büyük Adamlar, Ün Isparta Halkevi Mecmuası, Isparta 1934, S.1, c.1, s.4. 4 Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Hurufat Defteri (, ), 1144/33a. 5 Günümüzdeki bilgiler kiracı hanımdan alınmıştır. 136

4 yapılan Seferi Hümâyun da ordu Konya ya geldiğinde Konya uleması padişah ve maiyyetini karşılamaya çıkmışlar ve otağı hümayunda yapılan törende Fatih Sultan Mehmed Abdülkadir Efendi ye dönerek Bu seyahat seni çok zayıf düşürdü. Bak şu Konya hocaları ne kadar sağlamdırlar diye latifede bulunmuş. Bunun üzerine Abdülkadir Efendi Arap cinsi at her ne kadar zayıf olsa da sürüsünden daha iyidir. anlamında farsça bir beyit söyleyerek padişahı güldürmüştür. Öte yandan padişah yanında kendisini daima metheden ve eğer yaşasalardı Taftazani ve Seyyid Şerif Cürcani kendi ayağına gelirdi diye söylentilere de rastlanılmıştır. 6 Isparta Tarihi nin yazarı Böcüzâde Süleyman Sami Efendi 7 bu konu üzerine bize şu bilgileri vermektedir.: Abdülkadir Efendi, Delikli Taş denilen yerde Uyuoğlu Tekkesi ismiyle bilinen tekkede medfûndur. Bu zât, Abdülkâdir Geylâni Hazretlerinin kurmuş olduğu Kadiri Tarikatına müntesip olduğundan ve kendi ismi de Abdülkâdir olduğundan Hâcei Sultânî Abdülkadir Geylânî olarak ün salmıştır. Sakalını kına ile boyama âdeti olduğundan, kendisine Kınalı Abülkadir Efendi de denmiştir. İlim dünyasında Kınalızâde Ailesi denmesinin sebebi de işte bu yüzdendir. Dedelerinin sakalına kına yakmasından ötürüdür. Kına kelimesi Arapça da hınnâ kelimesiyle ifade edildiği için Arapça kaynaklarda Kınalızâde yerine Hınnâvî veya Hınnâî kelimesi kullanılmıştır. Ahlâkı Alâî sahibi Kınalızâde Ali Efendi bu zatın oğludur. Ancak Böcüzâde burada yanılmaktadır. Kınalızâde Ali Efendi nin babası Mîrî Emrullah tır. Abdülkadir Efendi Kınalızâde Ali Efendi nin dedesidir. 8 Abdülkadir Efendi 1472 tarihinde Isparta da vefat etmiştir. Abdülkadir Efendi Türbesi karşısındaki Delikli Taş halk arasında şu şekilde bir inanışa da sahipti: Hasta ve sıska olan süt çocukları haftanın iki günü, Cumartesi veya Perşembe günleri sabah namazı vaktinde gün doğmadan buraya getirilir. İki kadın deliğe doğru karşılıklı geçerler ve birbirlerine Al çürüğü ver sağı diyerek çocuğu üç veya yedi kez delikten geçirerek alıp verdikten sonra arkalarına hiç dönüp bakmadan buradan ayrılırlar. Allah ın izniyle çocuk iyileşerek sıskalıktan kurtulur 6 Neşet Köse, a.g.m., s.4 7 Böcüzâde Süleyman Sami Efendi 17 Ocak 1852'de Isparta'da dünyaya gelmiştir. Babası Hacı Hasan Baş Ağazâde Hacı Hasan Efendi dir. Hafız ve hattat olmuştur. Isparta Rüşdiyesi ni bitirmiştir. 17 yaşında İkinci Tahrirat Kalemi Mümeyyizi olarak girdiği devlet hizmetinde hep Isparta'da kalmış, sırasıyla Meclis İdare İkinci Katipliği, Rüşdiye Mektebi Hat Muallimliği, Meclis Baş Katipliği, Bidayet Mahkemesi azalığı, Isparta Evkaf Müdürlüğü görevlerini yapmış, 8 yıldan daha fazla süreyle de Isparta Riyâseti Meclisi Belde (Belediye Başkanı) olmuştur. II. Meşrutiyet'in ilanı ile Isparta mebusu seçilerek Meclisi Mebusan a girmiştir de emekliliğini isteyerek görevinden ayrılmıştır. 1899'da İzmir Hizmet gazetesinde yayınlatmış olduğu (az bir kısmı) Isparta Tarihi ni yeniden elden geçirerek 1000 sayfaya yakın bir kaynak kitap haline getirmiştir. Bu eser yerel tarih ve Isparta Tarihi açısından oldukça önemli bir konumu haizdir. Isparta Tarihi adlı eserinden başka Üç Devirde Gördüklerim isimli kitabı ve Şehir Mektupları ismiyle de çoğu Isparta Gazetesi nde neşredilmiş gazete yazıları bulunmaktadır. 30 Mayıs 1932 de Isparta da 82 yaşında vefat etmiştir arasında Isparta Senatörlüğü ve bir süre Sağlık Bakanlığı yapmış olan Suat Seren in dedesidir. Aynı zamanda Suat Seren dedesinin yazmış olduğu Isparta Tarihi adlı eserini Kuruluşundan Bugüne Kadar Isparta Tarihi ismiyle özetleyerek ve oldukça kısaltarak 1983 yılında İstanbul da yayınlamıştır. (M. Sadık Akdemir, Böcüzâde Süleyman Sâmi Efendi ve Isparta Tarihi, SDÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, Isparta 2010/2, S.25, s ). 8 Geniş bilgi için bkz., Ayşe Sıdıka Oktay, Kınalızâde Ali Efendi ve Ahlâkı Alâî, İstanbul 2005, s

5 derler. Bu durum Abdülkadir Efendi nin bir kerameti olarak kabul edilir. Delikli Taş la, efendinin türbesi ve etrafındaki tek katlı birkaç odalı tekkesi hala durmaktadır. Ki bu bilgi 1900 lü yılların başına ait bir bilgidir. Müstakil bir şeyhi ve dervişanı olmadığından, bazı dışarıdan gelenler ihya olmak üzere, Kadiri ayini icrâ ederlerken, yirmi sene kadar evvel Senirkent te Postnişin Dağıstani Hacı Mustafa Efendi den müstahlef (kendi yerine geçirilmiş) ve müteveffâ Yüzbaşı Macar Mehmed Ağa mahdumu Ispartalı Ali Dede Efendi bu tekke postnişinliğini deruhte edip, Nakşi tarikatı ayinini icraya devam eder. Her hafta Cuma ve Pazartesi gecelerinde ve mübarek gün ve gecelerde, cehri zikir, tesbih ve tevhide devam edilir. Ayrıca çok miktarda dervişleri vardır. 9 Tabi Böcüzâde nin yaşadığı dönemde tekke faal olarak hizmet vermekte iken yukarıda da söylediğimiz gibi günümüzde burada yalnızca Abdülkadir Efendi nin mezarı bulunmaktadır. Bahsedilen delikli taş da günümüzde mevcudiyetini korumamakta, bir hırsızlık sonucunda ortadan kaybolduğuna dair söylentiler mevcuttur. Delikli Taşla ilgili hatırayı yaşatmak gayesiyle Delikli Taş Çeşmesi isminde bir çeşme yaptırılmış ve günümüzde türbenin bulunduğu sokağın köşesinde halen kullanılmaktadır. (Resim 4) Bina olarak zâviye Abdülkadir Geylanî tarikatının fukarasına meşrûta olmak üzere Mâsume Hatun isminde bir hanım tarafından inşa edilmiştir. 10 Ancak yapım tarihi bilinmemektedir yılında bu tekke ile ilgili bir arşiv vesikasında, tekkenin şeyhi ve mütevellisi Hüseyin Efendi vefat edince, yerine oğlu Mustafa Efendi nin atanması üzerine tekke şeyhliği üzerinde bir ihtilaf meydana gelmiştir. İslamoğlu Seyyid Ali tekkenin şeyhliğini gayri hukuki yollarla ele geçirmiş 11 ancak durum daha sonra anlaşılarak tekkenin meşihat ve tevliyet görevi yeniden Mustafa Efendi ye geri iade edilmiştir. 12 Arşiv kayıtlarında, tekkede görev yapanların maaşlarının tekkeye ait vakıf dükkânlarından karşılanmakta olduğu beyanı bulunmaktadır. 13 Ancak tekkeye ait herhangi bir vakfiyyeye rastlayamadığımızdan tekkenin nerede vakıf dükkânı bulunduğu, kimler tarafından vakfedildiği ve ne kadar geliri olduğu hususundaki bilgilere maalesef ulaşamıyoruz. Abdülkadir Efendi 1472 tarihinde vefat ettikten sonra buraya bir tekke ihdas edilmiştir. Tekkede görev yapan şahısların isimlerine ancak tarihinden itibaren rastlayabiliyoruz. Bu durumu arşiv kayıtlarının zamanla yok olması veya hassasiyetle korunamamış olmasına bağlıyoruz. Gerek Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, gerek Başbakanlık Osmanlı Arşivleri ve gerekse şer iyye sicillerinin tamamını taramış olmamıza rağmen tarihi öncesi tekke ile herhangi bir kayıda rastlayamadık. Bu tarihten sonrasında tekkede görev yapanlar da şeyhlik ve tevliyet görevleri ile ilgilidir. Aralarında seyyidlerin de bulunduğu bu şahısları şu şekilde tablolaştırabiliriz. 9 Böcüzâde Süleyman Sami Efendi, Isparta Tarihi (El Yazma), Isparta 1325, s ,, 1062/9b. 11,, 1062/11a. 12,, 1070/2b; Isparta Şeriyye Sicili (), 170/ Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet Evkaf,

6 Uluslararası Kınalızâde Ailesi Sempozyumu Bildiriler Kitabı/ International Symposium on Kınalizade ندوة عالمیة لعاي لة قنالي زاده كتاب الندوة Papers/ Family 3112 /مایو یونیھ / Mayıs 12 Haziran 2012/31 May12 June2012/ Görevi İsmi Aldığı Ücret Ahmed Ahmed Tablo 1 Abdülkâdir Geylâni Tekkesi Görevlileri Seyyid Abdülvahhab Seyyid Abdülvahhab Hüseyin Hüseyin Seyyid Ali Efendi Seyyid Ali Efendi İlk Geçtiği Tarih Göreve Başlama Görevden Ayrılma Nedeni (Hacda) 1760 (Hacda) 1760 Geçtiği Yer 1137/53b 1137/53b 1137/53b 1144/33a 1137/53b 1144/33a 1144/33a 1062/9b 1144/33a 1062/9b 1062/9b 1062/11a 170/ /9b 1062/11a 139

7 170/43 Mustafa b. Hüseyin Kasım 1062/11a 1070/2b 170/441 Mustafa b. Hüseyin Kasım 1062/11a 1070/2b 170/441 Ali b. Hüseyin Kasım Kasım Feragat 1070/2b 1059/51a Ali b. Hüseyin Kasım Kasım Feragat 1070/2b 1059/51a Mehmed b. Hüseyin Haziran /51a 532/65b 178/271 Mehmed b. Hüseyin Haziran /51a 532/65b 178/271 Mehmed oğulları Muzaffer, Hüseyin ve Mustafa 14 Haziran Haziran 1802 (Mustafa) Eylül /65b 140

8 (Müştereken) 534/16b Mehmed oğulları Muzaffer, Hüseyin ve Mustafa (Müştereken) 14 Haziran Haziran 1802 (Mustafa) Eylül /65b 534/16b Mehmed oğulları Muzaffer, Hüseyin ve Mehmed b. Mustafa (Müştereken) Eylül 1816 Eylül 1816 (Mehmed b. Mustafa) Mayıs 1819 (Muzaffer) Haziran /16b 534/18b 186/671 Mehmed oğulları Muzaffer, Hüseyin ve Mehmed b. Mustafa (Müştereken) Eylül 1816 Eylül 1816 (Mehmed b. Mustafa) Mayıs 1819 (Muzaffer) Haziran /16b 534/18b 186/671 Seyyid Hüseyin ve Seyyid Ali b. Muzaffer Mayıs 1819 Mayıs 1819 (Seyyid Ali) Mart /18b ŞD 151/ /672 Seyyid Hüseyin ve Seyyid Ali b. Muzaffer Mayıs 1819 Mayıs 1819 (Seyyid Ali) Mart /18b ŞD 151/ /672 Ali Efendi ŞD 151/ Ali Efendi ŞD 151/

9 KAYNAKÇA: Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi () Hurufat Defterleri () 532, 534, 1059, 1062, 1070, 1137, Şahsiyet Defteri (ŞD) 151 Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Cevdet Evkaf Isparta Şeriyye Sicili () 170, 178, 186. Akdemir, M. Sadık, Böcüzâde Süleyman Sâmi Efendi ve Isparta Tarihi, SDÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, Isparta 2010/2, S.25, s Böcüzâde Süleyman Sami Efendi, Isparta Tarihi (El Yazma), Isparta Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri, Ankara 2000, (Tıpkı Basım), c.i. Köse, Neşet, Ispartalı Büyük Adamlar, Ün Isparta Halkevi Mecmuası, Isparta 1934, S.1, c.1, s.45. Oktay, Ayşe Sıdıka, Kınalızâde Ali Efendi ve Ahlâkı Alâî, İstanbul Şemseddin Sami, Kâmûsu la lâm, İstanbul 1314, c.5, s Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Ankara 1983, c

10 Resim 1: Kınalı Abdülkadir Hamîdî Efendi nin Türbesi Resim 2: Kınalı Abdülkadir Hamîdî Efendi nin Türbesi 143

11 Resim 3: Türbenin Bulunduğu Ev Resim 4: Delikli Taş Çeşmesi 144