Kur an n Kad n Özgürle tiren Ça da Yorumu - Gannu i Örne i -

Transkript

1 Kur an n Kad n Özgürle tiren Ça da Yorumu - Gannu i Örne i - Contemporary Quranic Interpretation Emancipating Woman - Ghannushi Example - Gülnur Külünko lu* Ra id Gannu i, Kur an ve Ya am Aras nda Kad n, çev. Muhammed Co kun, stanbul: Mana Yay nlar. 2017, 2. Bask. Modernle me ile birlikte slâm da kad n n konumu, Bat da ve slâm dünyas nda çe itli ba l klar alt nda pek çok esere konu olmu tur. slâm dünyas nda kaleme al nan eserler, slâm n ilmî ve felsefî geli meye mâni oldu u iddias nda oldu u gibi kad n konusunda da s n rlay c oldu u fikri üzerine kurulan Bat l alg ya kar bir savunma eklinde kaleme al narak slâm n özünde kad n s n rlay c herhangi bir anlam n söz konusu olmad n kan tlama amac nda olmu tur. Gannu i nin Kur an ve Ya am Aras nda Kad n adl eseri de slâm da kad n n konumunu bu amaçla ele alan önemli bir çal mad r. Eser, Kur an da Kad n ve Ça da Dünyada Müslüman Kad n olmak üzere iki bölümden ve sonuç k sm ndan olu maktad r. Kur an da Kad n ba l alt nda öncelikle Kur an n metni ve yorumu birbirinden ayr lm, Kur an n herhangi bir yorumunun kutsall k ta mad ifade edilmi tir. Bununla birlikte Kur an metninin her daim kendisinden yeni anlamlar dev irilebilecek s n rs z bir anlam potansiyeline sahip oldu u vurgulanm t r. Bu ba lamda klasik kaynaklardaki yorumlar n ba lay c olmad n n ve be erî çabalar oldu- unun alt çizilerek Kur an n de il, slâmî kaynaklarda yer alan kad nlar ilgilendiren konulara dair yorumlar n problemli oldu u ifade * stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel slam Bilimleri Ana Bilim Dal, Doktora Ö rencisi. KADEM, Kad n Ara t rmalar Dergisi, IV, sy. 1 (2018),

2 159 edilmi tir (Gannu i, 2017, s.2). Bu sayede modern dönemin artlar de erlendirilerek geli tirilecek Kur an yorumlar için bir zemin olu turulmu tur. Bu bölümde ilk bak ta modernizm çerçevesinde aç klanmas zor görünen âyet ve hadislerin geleneksel kaynaklarda yer alan kad n s n rlayan yorumlar nakledilmekte sonras nda ise ilgili âyetler ve hadisler kad n n özgürle tirilmesine katk sa layacak ekilde yorumlanmaktad r. Eserin birinci bölümünde ele al nan ilk mesele, modern dönemde gündemi çokça me gul etmi olan kad n n yarat l d r. Yarat l konusu ba lam nda Nisâ sûresi 1. âyet-i kerîmedeki 2 min nefsin vahidetin/tek bir nefis ifadesinin yorumunda klasik kaynaklarda yer alan nefs ten kast n Adem oldu unu ve Havva n n Adem in kaburga kemi inden yarat ld n ifade eden yorumlar ele tirilmi tir. Âyet-i kerîmede ifade edilmek istenenin Adem in e inin de kendisiyle ayn kökten oldu u, Adem i topraktan yaratan Allah n Havva y da topraktan yaratmaya kadir oldu u ve hatta nefs kelimesinden Adem in de il de Havva n n kastedilmi olabilece i ifade edilmi tir (Gannu i, 2017, s. 11). Modern dönemde kad nlar n peygamber olup olamayaca konusu slâm dünyas n me gul eden bir mesele olmu tur. Yazar, art k peygamber gelmeyece ine göre bu meselenin ele al nmas n n gereksiz görülebilece ini ifade etmekle birlikte kad n peygamberli e lay k gören görü ü desteklemenin kad n, çocuk ve erkek mustazaflar n özgürle mesi yolunda slâm n ba latt de i imin sürdürülmesine katk sa layarak pratik bir fayda sa layaca için bu meseleyi ele ald n aç klam t r. Eserde kad n n peygamber olamayaca iddias, yetersiz delillere sahip bir iddia olarak görülmektedir. Ayr ca Gannu i, bu konunun ayd nlat lmas n n kad na yönelik olumlu alg ya katk da bulunarak toplumun slâmîle mesinin önündeki engeli kald raca n n alt n çizmektedir (Gannu i, 2017, s.42). Benzer ekilde Erkek çocuk k z çocuk gibi de ildir ifadesinin geçti i âyet-i 2 Ey insanlar! Sizi bir tek nefisten yaratan ve ondan da e ini yaratan ve ikisinden birçok erkekler ve kad nlar üretip yayan Rabbinizden sak n n. Ad n kullanarak birbirinizden dilekte bulundu unuz Allah tan ve akrabal k haklar na riayetsizlikten de sak n n. üphesiz Allah sizin üzerinizde gözetleyicidir (Nisâ 4/1).

3 160 kerîmenin 3 ba lam yans t larak âyet-i kerîmeden erke in üstünlü ü anlam n n de il, bilakis kad n n yüceltilmesinin söz konusu oldu u vurgulanm t r (Gannu i, 2017, s.31). Tefsir kaynaklar nda bütün kad nlara te mil edilerek yanl yorumlanan Yûsuf sûresi 28. âyette 4 M s rl azizin kar s na hitaben söyledi i sizin tuza n z gerçekten büyüktür ifadesinin Allah n sözü olarak alg land için kad n n a a lanmas na hizmet eden bir araca dönü tü ü ifade edilmi tir. Kur an n bu ifadeyi onaylad na ili kin bir delilin söz konusu olmad n n alt n çizen Gannu i, kad n hakk ndaki olumsuz yarg y besleyen bak aç s n reddederek olumlu bak aç s na hizmet edecek yorumlar zikretmi tir (Gannu i, 2017, s.45-53). Bu örneklerde görüldü ü üzere yazara göre Kur an n yanl yorumlanmas neticesinde kad n toplumsal alanda s n rlayan yahut ayr t ran bir alg ortaya ç km t r. Ça da Dünyada Müslüman Kad n adl ikinci bölüm, Tunus ta yazar n sundu u tebli lerden, hapishanede yazd -sonras nda Tunus slâmî hareketi taraf ndan düzenlenen bir kongrede temel metin olarak kabul edilmi - bir makaleden ve kat l m n k s t olan baz özel toplant lardaki diyaloglardan olu turulmu eklerden müte ekkildir. Bu bölümde müslüman kad n n çal mas, e itimi, liderli i, erkeklerle bir arada bulunmas gibi konular ele al nm t r. Yazara göre kad n n e itimi, çal mas, sosyal ve siyasî faaliyetlerde bulunmas n n slâmî olarak hiçbir mahzuru yoktur. Kad na yönelik engelleme ve s n rlamalar n, yazar n çökü dönemi 5 olarak nitelendirdi i dö- 3 mrân n kar s öyle demi ti: Rabbim! Karn mdakini azatl bir kul olarak s rf sana adad m. Ada m kabul buyur. üphesiz (niyaz m ) hakk yla i iten ve (niyetimi) bilen sensin. Onu do urunca, Allah, ne do urdu unu bilip dururken: Rabbim! Ben onu k z do urdum. Oysa erkek, k z gibi de ildir. Ona Meryem ad n verdim. Kovulmu eytana kar onu ve soyunu senin koruman diliyorum dedi (Âl-i mrân 3/35-37). 4 (Kocas, Yûsuf un gömle inin) arkadan y rt lm oldu unu görünce, (kad na): üphesiz, dedi; bu, sizin tuza n zd r. Sizin tuza n z gerçekten büyüktür (Yûsuf 12/28). 5 Yazar n çökü dönemi olarak ifade etti i dönem, yine yazar n ifadeleriyle slâm n -kad na özgürlük bah eden- özünden uzakla larak kad n n pasifle tirildi i ve ufkunun daralt ld, gerçekten slâmî olmayan eylerin slâm a dahil edildi i bir dönem olarak tan mlanabilir. Yazar bu dönemi belli bir zamanla s n rlamamakta ve yüzy llar sürdü ünü ifade etmektedir (Gannu i, 2017, s ).

4 161 nemde ortaya ç km s n rlay c yorumlardan kaynakland beyan edilmi tir. Toplumsal de i im için toplumun en temel unsuru olan kad n n bu s n rlay c bak aç s ndan kurtar lmas art ko ulmaktad r. Bu sebeple kad n n toplumdaki konumunun slah konusunda zaman zaman âyetlerin bir te vik unsuru olarak kullan ld görülmektedir:...dolay s yla bu hususta O zorba halk oradan ç kmad kça bizler oraya girmeyiz diyen srail o ullar n n yapt gibi korkak ve ürkek bir tav r de il, aksine O kap dan girin ve onlara bask n yap n, e er bunu yaparsan z muhakkak galip geleceksiniz âyetinde 6 sözü edilen cesur ve at lgan bir tav r sergilememiz gerekmektedir (Gannu i, 2017, s. 87). E itim konusunda da herhangi bir s n rlamay kabul etmeyen Gannu i ye göre kad n n e itimi belli alanlarla s n rland r lmamal d r. Geçmi dönemde basit i lerle 7 me gul edilen kad n art k yüksek düzeyde e itim alarak topluma katk da bulunmal d r. Ne annelik ne de ev i leri buna engel de ildir. Kad n n hem çal p hem de evinin i leriyle ve çocuklar yla me gul olmas n n zorlu u kabul edilmektedir. Ancak bu durum maslahat aç s ndan ele al narak bunun bir fedakarl k olarak gerçekle tirilmesi gerekti i ifade edilmi tir. Çünkü Gannu i için çe itli i kollar nda müslüman kad nlar n yer almas, topluma müslüman kad n portresinin model olarak sunulabilmesi anlam na gelmektedir. Bu bak mdan kad n n slâmî hareket içinde bulunmas n zorunlu görmekte ve müslüman kad n liderlere olan ihtiyaca dikkat çekmektedir. Bir taraftan slâm n çok say da i siz erke in mevcudiyeti durumunda veya çocuklar na bakmak mecburiyetinde olan kad nlara i verilmesini ho kar lamad n ifade ederken di er taraftan kad n sosyal ortama davet etmekte ve evleri birer kad n hapishanesine dönü türmeyi k namaktad r (Gannu i, 2017, s.91). Ona göre kad n n erke e muhtaç olmaktan ç kmas, onun eline bakar halden kurtulmas, haklar n kendi ba na kazanabilmesi için 6 Mâide 5/ Yazar n basit i ler olarak niteledi i i lerden kast aç k olmamakla birlikte kad n n eve hapsedilmesi ele tirisinden anla ld kadar yla bu i lerin yüksek düzeyde e itim gerektirmeyen ev içi i ler oldu u anla lmaktad r.

5 162 kendisine olan özgüvenini kazanabilmesi gerekmektedir (Gannu i, 2017, s. 99). Ancak kad n n özgürle mesine yönelik bütün bu te viklere ra men eserde Bat tipi özgürle menin problemleri üzerinde de durularak iyi-kötü ayr m yapmayan bir Bat l la ma projesi ele tirilmi tir. Bat l kad n n özgürle me biçimi, müslüman kad n n durumuna bütünüyle uymamaktad r. Bat daki özgür kad n, kapitalist sistemin dayatmalar na kar özgürle ememi tir. Bu noktada Bat l la m kad n profiline kar slâm n özgür kad n profili öne ç kar lmaktad r. lk bölümde güçlü müslüman kad n imaj n te vik etmek için gelene e ele tiri getiren yazar n ikinci bölümde kendi co rafyas ndaki Bat l la ma n n aile ve kad na verdi i zararlardan yak nd görülmektedir. Tunus örne i özelinde kay ts z arts z Bat l la ma projesinin aile yap s n n iddetle sars lmas, bo anma oranlar ndaki art ve toplumun kendi kimli inden uzakla mas ile neticelendi i ifade edilmi tir (Gannu i, 2017, s.117). Bu tür bir Bat l la ma ya tepki olarak slâmî olan ile çökü asr nda slâm a dahil edilenler e ayr t r lmadan tümüyle sahip ç k ld zikredilmi tir. Tümüyle Bat l la ma y savunma ve tümüyle gelene i sahiplenme olarak özetlenebilecek her iki uçtaki toptanc tavr n d nda müslümanlar n dinlerini hem Kur an ve sünnete hem de de i en ça n artlar na uygun bir ekilde ifade etme seçeneklerine dikkat çekilmi tir. Bu sebeple Gannu i, idealindeki müslüman özgür kad n profilini Bat n n egemen paradigmas yla bire bir uyumlu Bat l la m özgür kad n profilinden titizlikle ayr t rmaya çal makta ve müslüman kad n n özgürle tirilmesini te vik etmek için hem Bat l de erlere hem de Kur an a s kl kla at fta bulunmaktad r.