ULUSLARARASI USKUDARSEMPOZYUMU VII

Transkript

1 ULUSLARARASI 00 USKUDARSEMPOZYUMU VII _. w uı N 0.., ro ::ı ' o, c: to c:: ::ı (!) {/) (!) :J.., 2-4 Kasım 'den bugüne şehir ClLT I EDiTÖR Süleyman Faruk GÖNCÜOGLU OSKODAR BELEDiYESi - 5

2 ULUSLARARASI, ÜSKÜİ>AR SEMPOZYUMU Vll Yayın Kurulu Prof. Dr. İdris BOSTAN Prof. Dr. Ahmet Emre B ilgili Prof. Dr. Abdulllah UÇMAN Prof. Dr. Ahmet YÖRÜK Prof. Dr. Hamza GÜNDOGDU Prof. Dr. Orhan OKAY Doç. Dr. Ahmet ŞiMŞEK Doç. Dr. Mehmet BAYARTAN Yrd. Doç. Dr. Yahya BAŞKAN Editör Süleyman Faruk GÖNCÜOGLU Tasarım/Uygulama.. Prfabrik Uetişim Sanatl8n,... Erhan YALUR Baskı ve Cilt Altan Basım Tic. Ltd. Şti İstanbul2014. ISBN ~ 1-4 Telif haklan Üsküdar Belediyesine aittir, tamamı veya bir kısmı izinsiz basılamaz, çoğaltılamaz, kaynak gösterilmeden iktihas edilemez. ÜSKÜDAR BELEDİYESİ KÜLTÜR VE SOSYAL işler MÜDÜRLÜGÜ... Mimar Sinan Mahallesi, Hakimiyet-i Milliye Caddesi, No:35 Usküdar 1 ISTANBUL Tel: Faks: 0216~

3 7. ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU AHMET YAKUPOĞLU NUN ESERLERİNDE ÜSKÜDAR Fatih BAŞBUĞ ÖZET Ressam Ahmet Yakuboğlu, eserlerinde Türk kültürünün tarihi açıdan önemli eserlerini resimlerine taşıyarak, belgeselci bir kimlikle gelecek kuşaklara kentsel dönüşümün izlerini taşıyan sanatçılardan biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bildiriye konu olan özellikle İstanbul görünümlerinde sıkça Üsküdar konusunu işlediği görülmektedir. Üsküdar ın tarihi açıdan, doğal güzellikleriyle görselliğine vurgu yaparak, gözlemci kişiliğini aktaran, derleyen gibi meziyetlerle eserlerini çeşitlendirmiştir. Uzun süre Üsküdar da yaşaması ile birlikte bu yörenin güzelliklerini ve tarihi değerlerini renkçi paletiyle tuvaline yansıtmıştır. Özellikle Beylerbeyi, Küçüksu, Karacaahmet, Kuzguncuk, Şemsi Paşa, Vaniköy, Bağlarbaşı, Çengelköy, Salacak gibi Üsküdar ın 1950 li yıllardan 1980 li yıllara tarihlenen görünümlerini yansıtarak, yıllık tarihi belgeleri sanatçı duyarlılığı ve süzgeciyle kalıcı eserler haline dönüştürmüştür. Yanan Kandilli Lisesi nin yanmış görünümünü izlenimci bir duyarlılıkla yansıttığı Küçüksu Yalıları isimli eserinde tarihsel bir yıkıma şahitlik etmiştir. Eserdeki kompozisyonun geri planında bu görünüme de yer vererek toplumsal duyarlılığını ön plana çıkarmıştır. Kentin değişen yüzünü, kaybolan yeşillikleri, baharda açan çiçekleri ve sonbaharın ağaçlara yansıyan pastel renklerini ustaca kullanan sanatçı, Üsküdar ın eşsiz doğasını sanatsal bir dille ifade etmiştir. Atik Valide Sultan Camii, Üçüncü Selim Çeşmesi, Kont Ostrorog, Kıbrıslı, Abut Mehmet Efendi Yalıları nı defalarca resimleyerek, izleyiciye her defasında farklı tatlar meydana getirmiş, böylece tarihsel değişim yüzünü kalıcılaştırmıştır. Bu bildiride Üsküdar ın kültürel ve doğa güzelliklerinin son 50 yıllık sürecinin bir ressam gözüyle ve duyarlılığıyla yansıması incelenmiş, aynı mekânların günümüzdeki görünümleri irdelenmiştir. GİRİŞ Cumhuriyet ten günümüze kadar olan süreçte Türk resim sanatı içinde önemli ressamlar yetişmiştir. Bunlardan büyük bir bölümü akademik eğitim alarak, yurtdışında ve yurtiçinde sanat eğitimi, sanat alanında yenilikçi ve üretken bir tutum sergileyerek sayısız eserleri müzelere, özel koleksiyonlara kazandırmıştır

4 1960 lı yıllarda Türk resmi, Avrupa daki sanayileşme ve siyasal ortamın getirdiği bazı olaylar neticesinde yeni bir ivme kazanmıştır 2. Kendilerini toplumsal gerçekçi konuları çalışmak zorunda hisseden bazı sanatçılar, resimlerinin ana merkezine figürü yerleştirmiştir. Figürden hareketle toplumu bütünleştirerek kendi toplumlarında yaşanılan olaylara eleştirel dille yaklaşmışlardır. İşte böyle bir ortamda sessiz sedasız İstanbul un her köşesini ve özellikle Üsküdar ı resimleyen bir sanatçı vardır den bugüne şehir 1920 Kütahya doğumlu Ahmet Yakuboğlu, toplumsal konuların uzağında doğa ile ruhunu yansıtmaya çalışan, kuş sesleri arasında resimler yapan izlenimci bir ressamdır. Yakuboğlu, ortaöğretimi Kütahya da tamamladıktan sonra, 1941 yılında Kütahya ya gelen Süheyl Ünver in onu keşfetmesiyle şimdiki adı Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi olan Güzel Sanatlar Akademisi Resim Bölümü Feyhaman Duran atölyesinden 1945 yılında mezun olmuştur. Resimle ilgilendiği kadar bir ressam ve aynı zamanda ney üstadı olan Neyzen Halil Dikmen den de ney dersleri alarak neyzen sıfatını kazanmıştır. Kütahya da bulunan evini kültür ve sanat merkezi haline getirerek Kütahya yı adeta neyzenler şehri haline getirmiştir 3. Ahmet Yakuboğlu nun hayatından kısaca söz ettikten sonra, özellikle Üsküdar çevresinde yaptığı eserlere, bildirinin ana konusunu oluşturması açısından değinmekte fayda vardır. AHMET YAKUBOĞLU NUN ESERLERİNDE ÜSKÜDAR Üsküdar, doğası, kültürel yapısı ile İstanbul ve Türkiye nin en köklü ilçelerinden biridir. Sayısız ressam, şair, yazar kısacası sanatın her kolundan sanatçıyı ve bireyi kendine hayran bırakabilecek zenginliğe sahiptir. Ünlü ressam, Ahmet Yakuboğlu, İstanbul da yaşadığı süre içinde sayısız defa Üsküdar ın her köşesini, eskizler, desenler, suluboyalar ve yağlıboya çalışmalarıyla kalıcı sanat eserlerine dönüştürmüştür. Böylece ortaya otuz sene öncesinin Üsküdar yaşamı, binaları, sokakları, ormanlık alanları, sahilleri ve yalılarıyla değişen, gelişen, yenilenen görünümlerinin belgesel niteliğindeki kaynakları çıkmıştır. Resim 1: Atik Valide Cami (Foto:Bilal Işık) Resim 2: Atik Valide Cami adlı eser. Yakuboğlu nun Atik Valide Camii isimli eserinde II. Selim in eşi, III. Murat ın annesi Afife Nur-Banu Valide Sultan tarafından Mimar Sinan a yaptırılmış olan 1583 tarihli camii resmedilmiştir. Günümüzde camiinin şadırvan kısmına koruma amaçlı çatı kısmı yapıldığı görülmektedir. Ayrıca geri plandaki çınar ağacının kuruduğu anlaşılmaktadır. 659

5 7. ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU Resim 3: Küçüksu Kasrı (Foto: Bilal Işık) Resim 4: Küçüksu Kasrı ve Çeşmesi isimli eser. Küçüksu Kasrı ve Çeşmesi isimli eserde, Sultan Abdülmecit tarafından 1856 yılında tamamlanan, Mimar Nigoğos Balyan a inşa ettirilen yapı görülmektedir. Günümüzde daha modern bir çevre görüntüsü göze çarpmaktadır. Özellikle çeşme çevresi Yakuboğlu nun resimlediği dönemde betonarme iken günümüzde çimlendirilerek yeşille iç içe bir görünüm kazandırılmıştır. Resim 5: II. Mahmut Han Çeşmesi ve Çayhane Fotoğraf: Bilal Işık Resim 6: Beylerbeyi Camii Önünde Çayhane Beylerbeyi Camii Önünde Çayhane isimli eserde, 1811 yılında II. Mahmut tarafından yaptırılmış, çeşme yer almaktadır. Yakuboğlu nun resim yaptığı dönemde etrafında çay bahçesi görülürken, günümüzde restoranların arasında kalarak estetik açıdan görselliğini kaybetmiş durumdadır. Resim 7: Kıbrıslılar Yalısı Resim 8: Kıbrıslılar Yalısı 660

6 Kıbrıslılar Yalısı isimli eserde, XVIII. Yüzyılın son çeyreğinde yapımına başlanan ve XIX. Yüzyılda yapılan ilavelerle genişletilen Yalı dikkati çekmektedir. I. Abdülhamid devri sadrazamlarından İzzet Mehmet Paşa nın ilk sahibi olduğu yalı, Ahmet Yakuboğlu nun dikkatinden kaçmamıştır. Günümüzde de ağaçlarla denizin buluşma noktasında yer almaktadır. Ahmet Yakuboğlu nun resimlediği seksenli yıllardaki halini günümüzde de aynen muhafaza etmektedir den bugüne şehir Resim 9: Debreli İsmail Paşa Yalısı Resim 10: Beylerbeyi nden Debreli İsmail PaşaYalısı Beylerbeyi nden Debreli İsmail Paşa Yalısı isimli eserde, 1890 yılında II. Abdülhamid Döneminde, Debre Mebusu olarak görev yapan İsmail Hakkı Paşa için yaptırılan ve Debreli İsmail Paşa Yalısı olarak bilinen bir yapıdır. Günümüzde modern görünümüne rağmen etrafında bulunan koruma korkuluklarıyla estetik açıdan göze hitap etmeyen durumu dikkati çekmektedir. Ahmet Yakuboğlu nun resimlediği dönemde çevresinde bulunan kayıklarıyla, koyuyla, Osmanlı yaşamının sadeliğini, dinginliğini daha iyi yansıttığı görülmektedir. Resim 11: Kont Ostrorog Yalısı Resim 12: Kont Ostrorog Yalısı (1982) Kont Ostrorog Yalısı isimli eserde, XX. Yüzyılın başlarında Kont Ostrorog tarafından zamanın Adliye Nazırı Servet Paşa dan satın alınarak, 1905 yılında da yanındaki Ahmet Aşki Paşa nın yalısı ile birleştirilerek genişlettiği yalıdır yılına tarihlenen eserde yalının en ince ayrıntılarına kadar işlendiği görülmektedir. 661

7 7. ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU Resim 13: Küçük Çamlıca dan (2012) Resim 14: Küçük Çamlıca Yamaçlarından Limana Bakış Küçük Çamlıca Yamaçlarından Limana Bakış isimli eserde, bahar mevsimini kendine has renkleriyle tuvaline aktaran sanatçının 1980 li yıllarda baktığı açıdan günümüzde bakıldığında yapıların arttığı, yeşilliğin azaldığı fark edilmektedir. Doğanın kendine has güzelliğinin bir nebze olsun kaybolduğunu söylemek mümkündür. Resim 15: Beylerbeyi Camii ve Avlu Kapısı (2012) Resim 16: Beylerbeyi Camii ve Avlu Kapısı Beylerbeyi Camii ve Avlu Kapısı isimli eserde, I. Abdülhamid tarafından annesi Rabia Sermi Sultan ın anısına dönemin baş mimarı Mehmed Tahir Ağa ya inşa ettirilmiş camii görülmektedir. Ancak günümüzde avlu kapısının önüne park etmiş araçlardan, göze hoş gelmeyen sokak lambasının gölgesinde kaldığı görülmektedir. Oysa sanatçının eserindeki sadelik dikkati çekmektedir. Resim 17: Vaniköy Yalıları (2012) Resim 18: Vaniköy Yalıları (1982) 662

8 Vaniköy Yalıları isimli eserde, yeşilliğin aynen korunduğu, deniz kenarına yapılan yürüyüş yoluyla insanların rahatça gezebileceği bir mekân oluşturulduğu görülmektedir den bugüne şehir Resim 19: Küçüksu Yalıları ve Kandilli Lisesi Resim 20: Küçüksu Yalıları ve Tepede Yanmış Kandilli Lisesi Küçüksu Yalıları ve Tepede Yanmış Kandilli Lisesi (Resim 20) isimli eserde, Küçüksu Yalıları ve arkasında bulunan yeşilliğin günümüze kadar değişmeden geldiği görülmektedir yılında yanan Kandilli Lisesi de sanatçının doğaya karşı duyarlılığını göstermektedir. Yangının böylesine bir manzarayı bozamadığına işaret eden sanatçı, aynı zamanda bir tarihi belge olarak yangına dikkat çekmiştir. Resim 21: Kanlıca Koyundan Rukiye Sultan Yalısı (2012) Resim 22: Kanlıca Koyundan Yalısı Rukiye Sultan (1982) Kanlıca Koyundan Rukiye Sultan Yalısı (Resim 22) isimli eserde, yalının ve koyun aynı güzelliğini günümüzde de muhafaza ettiği görülmektedir. Yakuboğlu bu eserinde, yapının en ince ayrıntılarını işleyerek, fotoğraftan öte duygularıyla harmanladığı seri ile yapıyı kalıcı sanat eserine dönüştürmeyi başarmıştır. Resim 24: Küçüksu Kasrı ve Çeşmesi Resim 23: Küçüksu Kasrı ve Çeşmesi (2012) 663

9 7. ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU Küçüksu Kasrı ve Çeşmesi isimli eserde, yapıyı farklı açılardan defalarca işleyen sanatçının bu esere duyduğu hayranlığı anlamak mümkündür. Fakat önceki çalışmaların aksine bu açıdan bakıldığında ilave edilen bazı yapıların çeşmeyi kapattığı, ayrıca girilmemesi için bölünen bölümde bulunan paslı demirin estetik açıdan görüntüyü ne kadar bozduğunu görmekte zor değildir. Resim 25: Çengelköy Sadullah Paşa Yalısı (2012) Resim 26: Çengelköyden (1983) Çengelköy de isimli eserde, Yakuboğlu nun Boğazın en eski yapılarından olan Sadullah Paşa Yalısı nı resmettiği görülmektedir. Ancak fotoğrafta yine bölme duvarının estetikten uzak görüntüsü dikkati çekmektedir. Resim 29: Çengelköy de Bostancıbaşı Yalısı (2012) Ve Uluçınar Resim 30: Çengelköy de Bostancıbaşı Yalısı ve Uluçınar Çengelköy de Bostancıbaşı Yalısı ve Uluçınar isimli eserde, Yakuboğlu nun bu açıdan resimlediği dönemde çınar yapraklarının daha seyrek olduğu görülmektedir. Ancak günümüzde ağacın dal ve yapraklarının gürleşmesi nedeniyle yapı tam olarak görülmemektedir. İki açıdan görüntü karşılaştırıldığında günümüzde etrafta bulunan kalabalık nesnelerin sadeleştirilebileceği, ağacın dallarına destek için yapılan dayanakların daha estetik biçimde yapılabileceği düşüncesi ağır basmaktadır. 664

10 1352 den bugüne şehir Resim 31: Beylerbeyi İskele Meydanından (2012) Resim 32: Beylerbeyi İskele Meydanından (1982) Beylerbeyi İskele Meydanından isimli eserde, çevre düzenlemesi dışında fazla bir değişiklik olmadığı görülmektedir. Resim 33: Küçüksu III. Selim Çeşmesi (2012) Resim 34: Küçüksu Çeşmesi Küçüksu Çeşmesi isimli eserde, deniz kıyısında bazı yapılar inşa edildiği görülmektedir. Çevreyi etkileyecek tarzda estetik açıdan göze hoş gelmeyecek bir görünüm arz etmemektedir. Ancak yaşam alanlarında ihtiyaç duyabilecek dinlenme ve yiyecekiçecek tüketimlerinin kontrollü biçimde yapılabilmesi için bu tarz yapılara da gereksinim olduğu bir gerçektir. Tarihi çeşmenin yapısına gelince Yakuboğlu nun resmiyle birebir örtüşmektedir. Böylece yapının dikkatli biçimde aslına uygun korunduğu da gözlerden kaçmamaktadır. Ancak çeşmenin yakınında bulunan ağaçlardan eser kalmadığı görülmektedir. Resim 35: Beylerbeyi (2012) Resim 36: Beylerbeyi (1983) 665

11 7. ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU Beylerbeyi isimli eserde, deniz kıyısındaki yalıların günümüzde renklerinin değiştiği, bazı ek ilavelerle yapının çevre formunda bazı değişikliklerin yapıldığı fark edilmektedir. Ancak renk seçimindeki beğeni ile denize bu denli yakın yapının görünümü arasında bazı tezatlıklar olduğu düşünülebilir. Yapılarda renk seçimi yapılırken, doğayla olan uyumunun da göz önünde tutulması gereklidir. Bu fotoğrafta orta kısımda bulunan yapının renk seçimi belirlenirken müstakil olarak düşünüldüğü görülmektedir. Böylece etrafındaki yapılarla uyumsuz görüntüsü dikkati çekmektedir. Oysa Yakuboğlu nun resmi yaptığı dönemde yapı, etrafıyla uyumlu bir görünüme sahiptir. Resim 37: Çengelköy den (2012) Resim 38: Çengelköy den Çengelköy den isimli eserde, Yakuboğlu nun resmi yaptığı dönemde yapının önüne park etmiş durumda olan aracın markası ile günümüzdeki aracın modeli, çağın değişen dünyaya ayak uydurmasının bir kanıtı olarakta düşünülebilir. Ancak akaryakıt istasyonunun tanıtım levhalarının ağaçların arasına sıkıştırılması göze hitap etmemektedir. Resim 41: Karacaahmet Sebili (2012) Resim 42: Karacaahmet Sebili Karacaahmet Sebili isimli eserde, resmin yapıldığı dönemle günümüz arasında fazla bir değişiklik olmadığı görülmektedir. Ancak resimde figürün bulunduğu alanda günümüzde sokak lambası yer almaktadır. Sokak lambalarının daha estetik bir görünüme sahip olması gerekliliği resim ve fotoğraf karşılaştırıldığında daha iyi anlaşılmaktadır. Resim 39: Kuzguncuk Cemil Molla Mescidi (2012) Resim 40: Kuzguncuk Üryanizade Nakkaş 666

12 Sonuç Tarihi açıdan köklü bir geçmişe sahip olan Üsküdar, insanlığın ve doğanın gelişimine paralel olarak, değişime uğramıştır. Nüfus artışıyla ilintili bazı mekânlarda yapılaşmanın arttığından söz edilse de otuz yıllık bir süreci olumlu geçirdiği düşünülebilir. İnsanların daha modern yaşam alanlarına kavuşmaları gerekliliği ile doğanın az tahrip edildiği, aslına uygun biçimde restorasyon çalışmalarının yapıldığı, eski eserlerin korunduğu bir Üsküdar, gelecek nesillerin şüphesiz ki hakkıdır. Yakuboğlu nun seksene yakın eserinde değindiği, üslup özellikleriyle güzelleştirdiği, arındırdığı mekânlara bugün teknolojinin getirileriyle bir bakış açısı sağlanmış durumdadır. Böylece ortada birkaç fotoğraf dışında birebir örtüşmelerden de söz etmek mümkündür den bugüne şehir Modern toplumların makineleşme ve sanayi konusunda attığı adımların, insan yaşamını daha yaşanılabilir kılma endişesiyle üretkenliği takdire şayandır. Özellikle Türk toplumunda benzer özellikler göze çarpmaktadır. Her gün yenisinin eklendiği teknolojik kolaylıklar yaşamı daha rahat kılmaktadır. Ancak unutulmamalıdır ki doğada yaşayan diğer canlılarında en az insanoğlu kadar bu yaşam alanlarını kullanmaya hakkı vardır. Buradan hareketle özellikle Üsküdar çevresinde kentleşme çalışmaları devam ederken, tarih ve kültür varlıklarını koruma çalışmaları yapılırken, doğa varlıklarını da bu kapsamda değerlendirerek yeni yaşam alanları meydana getirilmelidir. Doğal yaşam parkları oluşturularak, insan neslinin doğa ile baş başa yaşayabileceği yeni ortamların hazırlanması ileriki nesiller açısından daha yararlı olacaktır. Günümüzde Üsküdar sınırları içinde yer alan bazı tarihi yapıların ve çeşmelerin modern binaların arasında kaldıkları, bu sebeple işlevlerini yitirerek estetikten uzak ve anlaşılabilir olma özelliklerini kaybettikleri gözlemlenmiş, fotoğraflarla sabitlenmiştir. Bu yapıların yapılacak alan çalışmalarıyla yeniden topluma kazandırılmaları gereklidir. Sokak lambaları, aydınlatma araçları ve benzer nitelikteki gözü yoran diğer araçların kent dokusu ve mimarisine uygun malzemelerden seçilmeleri ya da sanatçılar görevlendirilerek yeniden tasarlanmaları gereklidir. Yalıların renkleri doğa yapısına uygun, daha seçici nitelikte olmalıdır. Yine buralarda kullanılan reklam, panoları, ışıklı tabelalar gösterişten uzak daha sade bir anlayışta yapılmalıdır. Unutulmamalıdır ki geri alınamayacak değişiklikler, gelecek nesilleri etkilemektedir. Bu açıdan yapılacak kamusal değişikliklerin popüler kültür özelliklerine göre değil, tarihi ve doğal güzellikleri en iyi biçimde yansıtma ve kalıcı estetik beğeni biçimlerine göre düzenlenmesi gereklidir. Dipnotlar 1 Mustafa Aslıer, Başlangıcından Günümüze Çağdaş Türk Resim Sanatı, Cilt 1, Tiglat Yayınları, İstanbul 1980, s Kıymet Giray, Cumhuriyet Dönemi Türk Resim Sanatından Örnekler, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Yayınları, Ankara 2003, s Anonim, Resimde İstanbul ve İstanbul Ressamı Ahmet Yakuboğlu, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2002, s