EĞİTİM YÖNETİMİNDE. Genişletilmiş 2. Baskı. Doç. Dr. Aydın BALYER. Ankara 2019

Transkript

1 EĞİTİM YÖNETİMİNDE Ankara 2019 Doç. Dr. Aydın BALYER Genişletilmiş 2. Baskı

2 EĞİTİM YÖNETİMİNDE YENİ YAKLAŞIMLAR Doç. Dr. Aydın BALYER Tüm Hakları Saklıdır Bu kitabın basım, yayın, satış hakları Anı Yayıncılık Eğitim ve Danışmanlık San. Tic. Ltd. Şti. ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri herhangi bir bilgi depolama ve erişim sistemiyle veya mekânik, elektronik, fotokopi, manyetik ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, aktarılamaz, dağıtılamaz. Yayıncı Sertifika No : Matbaa Sertifika No : ISBN : Kapak Tasarımı : Göksel ÇAKIR Mizanpaj : Göksel ÇAKIR Dil Kontrol : Göksel ÇAKIR Baskı : Sözkesen Matbaacılık Adres : İvedik OSB Sokak Mat-Sit İş Mrk. No: 2/40 Yenimahalle-ANKARA Tel : KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI BALYER, Aydın EĞİTİM YÖNETİMİNDE YENİ YAKLAŞIMLAR Anı Yayıncılık, Ankara/Türkiye 2019, 2. Baskı, viii+224 Sf., 16x24 cm ISBN: Eğitim, Eğitim Yönetimi Eğitim Yönetimi, İş Gören Hizmetleri, Eğitim Programları, Yönetim Yaklaşımları, Yönetim Süreçleri, Araştırma Yöntemleri Anı Yayıncılık Kızılırmak Sokak 10/A Bakanlıklar/Ankara Tel: pbx e-posta: aniyayincilik@aniyayincilik.com.tr A harfinin evrimi ii

3 ÖNSÖZ Eğitim, değişik dünya görüşüne sahip insanlar tarafından farklı şekillerde tanımlanmaktadır. Bu tanımlardan birisine göre eğitim, gençlere mevcut durumların tanımlarını ve onların okul içinde yer aldıkları gruplar tarafından kabul edilmelerini sağlama sanatıdır. Buna göre eğitim, sosyal bir kontrol aracı olarak işlev görmekte ve bu anlamda okulun görevi de, yetişkinlerin tanımladıkları sosyal görevleri bireylere kazandırmaktır. Diğer bir tanıma göre ise eğitim, yetişen gençte pratik aklı inşa etmektir. Böylece eğitim, bir tür özgürleşme sürecidir. Bu anlamda eğitim; bağımsız bir şekilde düşünebilen, özgürce kararlar alabilen ve bunları uygulayabilen bireyler yetiştirmeyi amaçlar. Eğitime dair bu tanımlar daha da artırılabilir. Farklı grupların değişik şekillerde tanımlar yaptıkları bir dönemde eğitimin, geleneksel anlamda tek bir yönetim yaklaşımı ile yönetilmesi günümüzün gerçekleriyle örtüşmemektedir. Eğitim yönetiminin profesyonel bir meslek alanı olarak kabul edilmeye başlanmasıyla birlikte, bu alanda yeni yönetim yaklaşımlarının tartışılması daha anlamlı bir hale gelmektedir. Eğitim yönetimini diğer yönetim alanlarından ayıran temel özellik, bu alanın kendine özgü oluşudur. Tarihsel süreçte eğitim alanında değişik yönetim yaklaşımları hâkim olmuş ve her yaklaşım kendi kabul ettiği doğrular çerçevesinde insanı şekillendirmeye çalışmıştır. Bu nedenle insan yetiştirme düzeni bakımından önemli bir işleve sahip olan eğitim kurumlarının yönetimi, değişik yaklaşımlarla ele alınmıştır. Günümüzde okulun, artık belirli bir merkezden ve durağan bir şekilde yönetilmesi gerçekçi görünmemektedir. Okul kültürü üzerinde yürütülen araştırmalar da, eğitim yönetimi alanında farklı bir yönetsel kültürün gelişmekte olduğunu ortaya koymaktadır. Bu nedenle eğitim yönetimi alanı, birçok çalışmanın ilgi odağı haline gelmiştir. Buna göre örgütsel sorunlarının ortaya çıkartılmasında ve farklı kültürel, sosyoekonomik, etnik, kişisel özellik ve beklenti özelliklerine sahip bireylerin bir arada bulundukları eğitim kurumlarının yönetilmesinde, geleneksel yönetim yaklaşımlarına alternatif yeni birtakım yaklaşımlar gündeme gelmiş ve tartışılmaya başlanmıştır. Bu kapsamda eğitim yönetiminde; Japon Yönetim Modeli/Zen Yaklaşımı, Gevşek Yapılı Sistemler, Örgütsel Anarşi, Kurumsal Örgütler, Kuantum, Karmaşıklık/Kaos, Eleştirel Kuram, Sembolik Etkileşimci Kuram, Otopoyiyez, Feminist Kuram ve Sayborg gibi birtakım farklı ve yeni yönetim yaklaşımları öne çıkmaktadır. Eğitim yönetimine dair bu yeni yaklaşımlar, elinizdeki bu kitabın da ana temasını oluşturmaktadır. Bu kitapta eğitim yönetimine dair durum, tarihsel süreçler ışığında ele alınmaktadır. Bu anlamda öncelikle eğitim, yönetim ve yönetimin alt boyutu olan eğitim yönetimi tanımlanmakta, yönetime bir model yardımıyla yaklaşılmakta ve eğiti- iii

4 min süreçleri ve işlevleri kısaca ele alınmaktadır. Daha sonra tarihsel süreçte eğitim yönetimine dair yaklaşımlar incelenmektedir. Bu kapsamda önce geleneksel örgüt ve eğitim yönetim kuramları üzerinde durulmaktadır. Geleneksel örgüt ve eğitim yönetimi kuramları verildikten sonra, eğitim yönetimine yönelik yeni bakış açıları ele alınmakta ve bu bakış açılarının öngördüğü araştırma yöntemleri değerlendirilmektedir. Eğitim yönetiminde yeni yaklaşımlar verilirken, daha iyi anlaşılması bakımından konu iki alt bölümde ele alınmaktadır. İlk olarak geleneksel yönetim yaklaşımlarının dayandığı pozitivist paradigma açıklanmakta ve daha sonra da yeni yönetim yaklaşımların dayandığı anti-pozitivist/yorumsamacı paradigma incelenmektedir. Konunun sonunda da her iki paradigmaya dair önerilen araştırma yöntemleri de tartışılmaktadır. Bu kitabın hazırlanması ile her geçen gün büyümekte ve gelişmekte olan eğitim yönetimi alanının bilimsel bilgi üretimine bir katkı sağlanmış olması amaçlanmaktadır. Bazı yönetim yaklaşımlarının ülkemiz eğitim sistemi bakımından uygulanmasında güçlükler bulunmasına rağmen, bu yaklaşımların tartışılmaya başlanması önemlidir. Bu anlamda yürütülen bilimsel bir tartışmanın, bu yönetim yaklaşımların geliştirilmesi sürecine katkı sağlayacağı değerlendirilmektedir. Bu kitabın nüvesini birlikte oluşturduğumuz ve aramızdan vakitsiz ayrılan değerli hocamız Prof. Dr. Muhsin Hesapçıoğlu nu burada saygıyla anıyorum. Bu kitabı, hazırlanması sürecinde benden yardımlarını ve desteklerini esirgemeyen ve her zaman bana destek olan sevgili eşim ve oğluma ithaf ediyorum. Doç. Dr. Aydın BALYER İstanbul, 2019 iv

5 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...iii İÇİNDEKİLER... v BÖLÜM I EĞİTİM YÖNETİMİYLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Eğitim Yönetim Okul Eğitim Yönetimi Eğitim Yönetimi ve Eğitim Yönetiminin Güç Kaynakları...5 a) Eğitim Yönetiminin Toplumsal Gücü... 5 b) Eğitim Yönetiminin Evrensel Gücü... 6 c) Eğitim Yönetiminin Yasal/Yönetsel Gücü... 6 d) Eğitim Yönetiminin Bilimsel Gücü Eğitim Yönetimine ve Eğitim Örgütüne Model Yardımıyla Yaklaşım...7 a) Amaç Boyutu:... 7 b) Yapı Boyutu:... 8 c) Süreç Boyutu:... 8 d) İşlev Boyutu: ) Eğitim Programları İşlevi ) Öğrenci Hizmetleri İşlevi ) İş Gören Hizmetleri İşlevi ) Genel Hizmetler İşlevi ) Eğitim Bütçesi İşlevi e) İklim/Hava Boyutu BÖLÜM II YÖNETİM YAKLAŞIMLARI İnsan Doğasına İlişkin Varsayımlar İnsana Dair Kötümser Görüş v

6 2.1.2 İnsana Dair İyimser Görüş Karmaşık İnsan Ussal Ekonomik İnsan Toplumsal İnsan Öz-Gerçekleştirmeye Yönelik İnsan Yönetim Biliminin Tarihsel Gelişimi Klâsik Yönetim Kuramı Neo-Klasik Yönetim Kuramı Rensis Likert in Sistem-1 ve Sistem-4 Yönetim Sistemleri Yaklaşımı Sistem 1 - İstismarcı-Otokratik Sistem Sistem 2 - İyiliksever-Otokratik Sistem Sistem 3 - Katılımcı Sistem Sistem 4 - Demokratik Sistem Chris Argyris ve Olgunlaşma Kuramı X Kuramı ve Y Kuramı X Kuramına Göre X Tipi Yönetim - X Tipi Yönetici Y Kuramı - Y Tipi Yönetim - Y Tipi Yönetici Abraham Maslow un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Kuramı Modern Kuramlar Sistem (Çağcıl) Kuramı Genel Sistemler Teorisi Durumsallık Yaklaşımı BÖLÜM III YÖNETİM SÜREÇLERİ Karar Verme/Problem Çözme Planlama Örgütleme Eşgüdümleme/Koordinasyon İletişim Etkileme/Yöneltme vi

7 3.7 Kontrol/Değerlendirme/Teftiş BÖLÜM IV EĞİTİM YÖNETİMİNDE YENİ YAKLAŞIMLAR Geleneksel Bir Bilim Paradigması Olarak Pozitivizm: ozitivist/akılcı/normcu Paradigma Bir Metafor Olarak Eğitim Yönetimi Anti-Pozitivist/Yorumcu Paradigma ve Eğitim Yönetimi Örgüte Zen Yaklaşımı: Japon Yönetim Modeli ve Eğitim Yönetimi Pazar Yeri Modeli ve Eğitim Yönetimi Gevşek Yapılı Sistemler Modeli ve Eğitim Yönetimi Örgütsel Anarşi Modeli ve Eğitim Yönetimi Marksist Perspektif ve Eğitim Yönetimi Diyalektik Görüş ve Eğitim Yönetimi Kurumsal Örgütler Modeli ve Eğitim Yönetimi Post-Modernizm ve Eğitim Yönetimi Kuantum ve Eğitim Yönetimi Kaos/Karmaşıklık Teorisi ve Eğitim Yönetimi Fenomenoloji ve Eğitim Yönetimi Etnometodoloji ve Eğitim Yönetimi Eleştirel Kuram ve Eğitim Yönetimi Sembolik Etkileşimci Kuram ve Eğitim Yönetimi Feminist Kuram ve Eğitim Yönetimi Otopoyiyez (Autopiesis) ve Eğitim Yönetimi Örgütsel Kültür Metaforu ve Eğitim Yönetimi Karıncalar Yuvası Metaforu ve Eğitim Yönetimi Yaşayan Sistemler Kuramı ve Eğitim Yönetimi Bir Toplum Olarak Okul Metaforu ve Genişletilmesi T. Barr Greenfield in Felsefî Düşüncesi ve Eğitim Yönetimi Sayborg ve Eğitim Yönetimi vii

8 BÖLÜM V EĞİTİMDE YENİ YÖNETİM YAKLAŞIMLARININ GEREKTİRDİĞİ ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ BÖLÜM VI SONUÇ KAYNAKLAR viii