MESLEK YÜKSEKOKULLARI ÖĞRENCİLERE YÖNELİK FARKLI TOPLUMA HİZMET UYGULAMALARI DERSİ PROJE ÖNERİLERİ

Transkript

1 MESLEK YÜKSEKOKULLARI ÖĞRENCİLERE YÖNELİK FARKLI TOPLUMA HİZMET Zafer Hüseyin Ergan 1, Sezen Karadayı 2 Özet Üniversiteleri sadece farklı bilimsel alanlara yönelik eğitim-öğretim faaliyetlerinin yürütüldüğü, bu kapsamda derslerin ve projelerin gerçekleştirildiği yapılar olarak nitelendirmek temelde doğru olmakla birlikte eksik bir değerlendirme olacaktır. Bunun nedeni üniversitelerin kuruldukları bölgedeki sosyal hayatı doğrudan etkiliyor olmasıdır. Gerçekten de üniversiteler çevreleriyle ve toplumun her kesimiyle sürekli etkileşim içerisindedir. Bu etkileşim ekonomik boyut, sanatsal boyut, kültürel boyut vb. gibi çok farklı alanlarda etkisini hissettirmektedir. Topluma Hizmet Uygulamaları Dersi (THU), toplumun ihtiyaçlarını ve sorunlarını belirleyerek bunlar için farklı çözümler üretmeye yönelik projelerin gerçekleştirildiği bir ders olarak Yükseköğretim müfredatına girmiştir. Bu dersin temel amacı sosyal sorumluluk ve bilincin öğrencilere aktarılması ve bu sayede genç nüfusun topluma faydalı olma konusundaki farkındalığının arttırılmasıdır. Bu amaçla yılından başlamak üzere yükseköğretim kurumlarında THU dersi eğitim planlarında yer almaya başlamıştır. THU dersinin öğrenci açısından temel kazanımları sorumluluk bilincinin gelişmesinin yanında işbirliği, dayanışma ve ekip çalışması becerileri, etkili iletişim becerileri ve öz değerlendirme yapabilme olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca öğrencilerin çok yönlü yetişmeleri ve üniversite - toplum bütünleşmesi açısından THU dersinin önemi büyüktür. Bu çalışmada, Türkiye deki Yükseköğretim kurumlarında okutulan THU derslerinde uygulanan farklı proje örneklerine değinilmektedir. Ayrıca, Meslek yüksekokullarının çeşitli programlarında öğrenim gören öğrencilere yönelik olarak bölümleriyle ilgili bilgi ve becerilerini de kullanabilecekleri farklı proje önerilerine yer verilmektedir. Anahtar Kelimeler: Topluma hizmet uygulamaları, sosyal sorumluluk, meslek yüksekokulları DIFFERENT COMMUNITY SERVICE PRACTICES LECTURE PROPOSALS FOR VOCATIONAL SCHOOL STUDENTS Abstract Universities affect the social life in the region where they are established directly and have an interaction with their environment and every segment of the community continuously. This interaction makes its effect felt in different fields such as economic, artistic and cultural dimensions. Community service practices lecture (CSPL) takes part in Turkish higher education curriculum in order to determine community s needs and issues and to solve them. 1 Araş. Gör., Anadolu Üniversitesi, zhergan@anadolu.edu.tr 2 Öğr. Gör., Anadolu Üniversitesi, scinal@anadolu.edu.tr

2 The fundamental purpose of CSPL is transferring social responsibility and awareness to students which forms a major part of young population. For this purpose CSPL has begun to take part in the education plans of higher education institutions since Essential gains of CSPL related to students are sense of responsibility development, cooperation, solidarity, team work skills, efficient communication skills and making self-evaluation. Also CSPL has great importance in terms of university community consolidation and versatility of students. In this study, different project examples applied in CSPL educated in Turkish higher education institutions, are mentioned. Additionally, some new project proposals for students in vocational schools, are given. These projects will be related to the departments of students. By this way, students may use the knowledge and skills they have learned about their departments. Key words: Community service practices, social responsibility, vocational school Giriş Topluma hizmet etme alışkanlığı, eğitimin her aşamasında bireye kazandırılması gereken önemli bir değerdir. THU, gerek hizmeti alan gerekse hizmeti yapanlar açısından kazanımların yüksek olduğu sosyal etkinliklerdir. Özellikle üniversite öğrencilerinin meslek hayatına başlamadan önce topluma hizmet uygulamalarında bulunmasına kişilik gelişimi, içinde yaşadığı toplumu daha iyi yorumlaması açısından önemlidir. Bu yüzden öğretim yılından itibaren fakültelerde uygulanmaya başlanmıştır. Bununla birlikte, başka ülkelerdeki üniversitelerde olduğu gibi Türkiye deki üniversitelerde de toplumsal hizmet eğitimi birimleri kurulmalı ve sivil toplum ve kamu kurumları ile işbirliği içinde olmalıdır. Topluma hizmet uygulamaları özendirilmeli, iş başvurularında toplumsal hizmet projelerinde gönüllü olarak yer alanlar tercih nedeni olmalıdır (Kurtaslan vd., 2012). THU eğitiminin temelleri İlerlemeci eğitimde ve bu akımın en önemli temsilcisi olan John Dewey de görülmektedir. Buna göre, Dewey in bilginin doğasına ve topluma yönelik görüşleri ve buna dayalı olarak geliştirdiği eğitim felsefesi, THU eğitiminin teorik temellerini oluşturmaktadır (Özdemir ve Tokcan, 2010). THU ilk kez ABD deki Güney Bölgesi Eğitim Komitesi tarafından hayata geçirilmiştir (Giles ve Eyler, 1994). Bu kapsamda 1971 yılında Ulusal Öğrenci Gönüllülük Programı oluşturulmuştur da bu programın adı Ulusal Topluma Hizmet Merkezi (NCSL) olarak değiştirilmiştir. Bu merkez ortaöğretim ve yükseköğretim kurumlarında topluma hizmet programlarının kurulmasına teknik destek sağlamıştır (Lewis, 1988) yılında NCSL tarafından yayınlanmaya başlanan Synergist isimli dergi vasıtasıyla topluma hizmet ve öğrenme arasındaki bağı geliştirmek amaçlanmıştır. Sigmon 1979 yılında bu dergide THU nun temel ilkelerini şu şekilde ifade etmiştir: Topluma hizmetten faydalanan kesim alacakları hizmeti kontrol edebilirler ve daha iyi bir şekilde topluma hizmet edebilirler ve yaptıkları hizmet derecesinde hizmet alırlar Topluma hizmet sunanlar hem kendileri öğrenirler hem de hangi konuların öğrenileceği konusunda söz sahibi olurlar (Titlebaum vd., 2004). ABD de bu aşamalardan geçen THU zaman içerisinde önemini daha da artırmıştır li yıllardan sonra ABD de üniversitelerin topluma hizmet hedeflerini gerçekleştirmekle ilgili kurum olan Campus Compact a üye üniversite sayısı hızlı bir artış göstermiştir. Bununla birlikte, bütçede topluma hizmet projelerine yönelik olarak ayrılan payın sürekli 172

3 olarak arttığı gözlenmektedir. Öte yandan, THU zaman içerisinde Kanada, Meksika, Güney Kore, Avustralya, Mısır, İrlanda, ve Japonya gibi ülkelerde de uygulanmaya başlamıştır. Artan bu ilgi de göz önünde tutularak THU ya yönelik sorunların ve gerçekleştirilecek yeni düzenlemelerin tartışıldığı uluslararası katılıma sahip konferanslar düzenlenmiştir. Ülkemizde ise THU dersi öğretim yılı ile birlikte Yükseköğretim müfredatında yer almaya başlamıştır (Kesten, 2012). THU Dersi Tanımı ve Kapsamı Sosyal sorumluluk kavramı son yıllarda üzerinde daha sık karşılaşılan ve önemle üzerinde durulan konuların başında gelmektedir. Toplum kurum ve kuruluşlardan sadece belirli bir mal veya hizmet üretmelerini değil, aynı zamanda toplumun sosyal, kültürel, eğitimsel, siyasi vb. alanlarda gelişimine katkı sağlamalarını ve ayrıca bu konulardaki sorunlar ile ilgilenerek bunlara farklı çözüm önerileri sunmalarını beklemektedir (Yılmaz, 2011). THU dersi üniversitelerde öğrencilerin toplumsal sorumluluk bilincini kuramsal ve uygulamalı olarak kazandırma ve uygulama sırasında işbirliği, dayanışma, etkili iletişim ve öz değerlendirme becerilerini geliştirmeyi amaçlayan bir ders olma özelliğini taşımaktadır. Genel olarak THU dersi teorik kısmın sınırlı olduğu ve esasen uygulamaya dayalı olarak yürütülen bir derstir. Toplumsal hizmet deneyimleri ile akademik öğrenme, kişisel gelişim ve vatandaşlık bilinci arasında anlamlı bağlantılar kuran bir öğrenme-öğretme yaklaşımı olarak kabul edilen THU, öğrencilerin sınıfta edindikleri teorik bilgilerle sınıfın dışındaki gerçek hayatı birleştirme çabasının bir ürünüdür. THU dersi ile öğrencilerde toplumsal duyarlık ve farkındalık, işbirliği, dayanışma, etkili iletişim ve öz değerlendirme becerilerini, toplumsal sorumluluk bilincini ve özgüveni geliştirerek nihayetinde bireysel ve toplumsal değerleri kazandırmak ve geliştirmek hedeflenmektedir. THU dersi ile öğrencilerden toplumun güncel sorunlarını belirlemeleri ve çözüm üretmeye yönelik projeler geliştirmeleri; böylece topluma yaşama duyarlı ve katılımcı bilinci kazanmaları beklenmektedir. THU kapsamında aşağıdaki konularda pozitif katkıların ortaya çıkması amaçlanmaktadır: Geliştirilecek projeler yoluyla gönüllük bilincinin kazandırılması Toplum, birey, sosyoekonomik problemler, ayrımcılık ve sosyal adalet gibi kavramlar ile ilgili unsurların anlaşılması için çeşitli hizmetler gerçekleştirilmesi Sosyal ve akademik etkinliklerle öğrencilerin ufuklarının gelişmesi Öğrencilerin kendilerine olan güvenlerinin arttırılması Grup içinde bireylerin etkin olarak çalışmalarını sağlayarak demokratik vatandaşlık bilincinin oluşması THU dersinin öğrenciler açısından kazanımları şu şekilde sıralanmaktadır: Bölgesel sorunlara karşı duyarlıdır ve çözüm üretebilecektir. Küresel sorunlara karşı duyarlıdır ve çözüm üretebilecektir. Yerel ve küresel sorunları çözme konusunda aktif olarak rol alacaktır. Yerel ve küresel sorunlara karşı yeni ve özgün projeler üretebilecektir. 173

4 Yerel ve küresel sorunlara yönelik gerçekleştirilen projelerde aktif olarak rol alır ve diğerleriyle işbirliği içerisinde çalışır. Bu sayede ekip çalışmalarına kolaylıkla adapte olabilecektir. Projelerin yürütülmesi esnasında gerek proje ekibiyle gerekse proje dışında yer alan kişilerle etkili iletişim kurma becerileri gelişecektir. Panel, konferans, kongre, sempozyum vb. bilimsel etkinliklerde aktif bir şekilde izleyici, konuşmacı veya düzenleyici olarak görev alacaktır. Öz değerlendirme becerilerinin gelişmesine katkıda bulunacaktır. Tüm bu etkinliklerde yaratıcı düşünme ve yeni fikirler ortaya koyma becerilerini kullanacaktır. Bu kazanımlar göz önünde bulundurulduğunda THU dersinin öğrenciler için en etkili uygulamasının belirli bir proje geliştirmek ve bunu uygulamaya koymak olduğu ifade edilebilir (Tosun, 2014). THU dersinin değerlendirilmesi aşamasında herhangi bir yazılı ya da sözlü sınavın yapılmaması gerektiği mevcut yönergelerce ifade edilmiştir. Değerlendirme kriteri olarak öğrencinin ilgili THU projesinin aşamalarında aldığı görevler ve bu görevleri yerine getirme durumu dikkate alınmalıdır. Üniversite öğrencilerinin THU dersine yönelik olarak algılarını incelemek amacıyla çok sayıda farklı çalışma gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalarda yer alan katılımcılardan çoğunun THU dersini ve bu ders kapsamındaki projeleri insanlara yardım etmenin ve buna bağlı olarak vatandaşlık sorumluluklarını yerine getirmenin etkili bir yolu olarak gördükleri önemli bir sonuç olarak ortaya çıkmaktadır. Bazı katılımcılar ise, THU derslerine ve ilgili projelere zorunlu olarak katılmak gerektiğine dair algılarının zaman içerisinde değişerek gönüllü katılım düşüncesine dönüştüğünü ifade etmişlerdir (Elma vd., 2010). Örnek THU Dersi Projeleri Bu kısımda farklı Yükseköğretim kurumlarında karşılaşılan örnek THU dersi projelerine yer verilecektir. Mavi Kapak Toplama projesinde hedeflenen fiziksel engelli kişilere katkıda bulunularak bu kişilerin hayata bağlanmasına yardımcı olmaktır. Proje kapsamında toplanan mavi kapaklar sayesinde engelli kişilere tekerlekli sandalye (akülü tip) yardımı yapılması amaçlanmaktadır. Toplanan kapaklar tartılmakta ve 750 kg mavi kapak karşılığında bir adet akülü tip tekerlekli sandalye alınmaktadır. Elde edilen tekerlekli sandalyeler de ihtiyaç sahiplerine ulaştırılmaktadır. Öğrenciler bu proje kapsamında ilk olarak mavi kapak toplama faaliyetinde yer almaktadırlar. Öte yandan, proje sonunda hazırlayacakları bir rapor vasıtasıyla da projenin süreçlerini ve bu proje sayesinde gerek toplumsal kazanımları gerekse bireysel kazanımlarını ifade etmektedirler. Ağaç Dikimi projesiyle hedeflenen daha yaşanabilir ve daha yeşil bir çevrede yaşamaya belirli bir katkıda bulunmaktır. Bu sayede sosyal sorumluluğun altında yer alan çevresel sorumluluk konusuna katkıda bulunulması amaçlanmaktadır. Bu kapsamda, proje yöneticileri tarafından yerel yönetimler ve ilgili birimleri ile görüşülerek belirlenen bir bölgede ağaç dikimi faaliyeti gerçekleştirilir. Farklı üniversitelerde ve birimlerde uygulanan bu projede ayrıca öğrencilerin TEMA vakfı vb. çevresel kuruluşlara da gönüllülük esasına dayalı bir şekilde yardımda bulunma konusunda yönlendirmeler yapıldığı da görülen bir uygulamadır. Bu proje sonunda öğrenciler proje süreçlerini ve çevresel sorumluluk 174

5 çerçevesindeki kazanımlarını bir rapor veya sunum vasıtasıyla çeşitli organizasyonlarda farklı dinleyici gruplarına sunabilirler. Kitap Toplama projesiyle hedeflenen kütüphanesi olmayan okulların tespit edilerek bunlara yönelik kütüphanenin kitap toplama faaliyeti vasıtasıyla oluşmasını sağlamaktır. Bu kapsamda gerçekleştirilen örnek proje uygulamalarında izlenen yöntemler şu şekilde karşımıza çıkmaktadır: Kitap yardımı projesine yönelik olarak belirli afişlerin hazırlanması ve bu afişlerin üniversitelerin farklı bölümlerinin duyuru panoları, kütüphane, yurtlar vb. gibi ortak kullanım alanlarına asılması Facebook, Twitter vb. sosyal iletişim ağları vasıtasıyla projenin duyurusunun yapılması Kitap toplamak amacıyla farklı yayınevleri ile irtibata geçilmesi Projede yer alan öğrencilerin çevrelerine projeyi direkt olarak anlatması ve destek istemeleri Kitap fuarlarına katılarak projeden bahsedilmesi ve destek istenmesi Kırtasiyeler ile irtibata geçilerek yardım edebilecek olanların belirlenmesi Görüldüğü üzere bu proje içerisinde çok farklı aşamalar ve etkinlikler yer almaktadır. Bu nedenle örnek proje uygulamalarında, öğrencilerin projenin iş parçalarına etkin bir şekilde dağıtımının önemli olduğu ifade edilmiştir. Sesli Kitap Oluşturma projesiyle ile hedeflenen görme engelli vatandaşlarımızın farklı alanlardaki kitaplara ulaşımının artmasıdır. Bu kapsamda öğrenciler, üniversitelerin imkânlarını kullanarak farklı kitapları seslendirerek ilgili kayıtların oluşturulması ve bu kayıtların görme engellilerin faydalanacağı farklı platformlara aktarımı konularında çalışmaktadırlar. Eğer kitaplara yönelik seslendirme kayıtları üniversitenin imkânları ile oluşturulamıyorsa bu durumda farklı kurum ve kuruluşlardan da bu konuda destek alınmaktadır. İlaç Toplama projesinde hedeflenen herhangi bir sigorta kapsamında bulunmayan veya maddi sıkıntılar nedeniyle eczanelere verilen ilaç komisyonunu karşılamakta güçlük çeken insanlara yardımcı olmaktır. Ayrıca, toplumu kullanılmayan ilaçların da son kullanım süreleri geçmeden işe yarayabileceği konusunda bilinçlendirmek ve böylece kullanılmayan fazla ilaçların ihtiyaç sahiplerine ulaştırılmasını sürekli bir alışkanlık haline getirmek amaçlanmaktadır. Yalnız bu kapsamda toplanan ilaçların son kullanma sürelerinin ciddi bir şekilde irdelenmeli ve son kullanma tarihinin bitimi yaklaşan ilaçlar proje kapsamı dışında bırakılmalıdır. Öte yandan bilinçsiz ilaç tüketiminin önlenmesi amacıyla da proje kapsamında uzmanlardan destek alınmalıdır. Bu kısımda biraz daha detaylı verilen bu projeler haricinde aşağıda yer alan projeler de yaygın olarak THU dersi kapsamında yürütülmektedir: Huzur Evlerinin Ziyaret Edilmesi Çocuk Esirgeme Kurumu na Yapılan Ziyaretler Yaşlılara ve Görme Engellilere Kitap Okuma İlkyardım Eğitimi ve Bilgilendirmesi Atık Pil Toplama Deprem Bilgilendirmesi ve Deprem Tatbikatı 175

6 Sonuçlar ve Öneriler Bir önceki bölümde yer alan proje örnekleri incelendiğinde bunların öğrencilerin okudukları bölümlerden bağımsız olarak gerçekleştirebilecekleri projeler olduğu görülmektedir. Bu kısımda ise, Meslek yüksekokullarının farklı bölümlerinde eğitimlerine devam eden öğrenciler için bölümleriyle ilgili olarak edindikleri bilgi ve becerileri de kullanabilecekleri farklı proje örneklerine yer verilecektir. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarına (YEK) Yönelik Uygulamalar kapsamındaki uygulamalar MYO larında yer alan Elektrik Enerjisi Üretim, İletim ve Dağıtımı Programı öğrencileri için düşünülmektedir. Proje kapsamında, öğrencilerin YEK ile ilgili farklı bilgilendirme çalışmaları (panel düzenleme, afiş ve el broşürü hazırlama/dağıtma) yapmaları amaçlanmaktadır. Öte yandan YEK nın kullanımının özendirilmesine ve artırılmasına yönelik olarak küçük çaplı uygulamalar gerçekleştirmeleri istenmektedir. Bu uygulamalar, küçük çaplı rüzgâr türbinleri tasarımı, güneş pillerinin kullanıldığı küçük çaplı projeler vb. olabilir. Örneğin, enerjisini güneş pillerinden (fotovoltaik hücrelerden) sağlayan LED li kayan yazı paneli tasarımı gerçekleştirilebilir. İlgili proje ilan, haber, duyuru vb. için farklı yerlerde kullanılabilir. Temel Elektronik Deney Kiti Hazırlanması projesi MYO larında Mekatronik Programı, Elektronik Teknolojisi Programı, Kontrol ve Otomasyon Teknolojisi Programı, Endüstriyel Otomasyon Programı vb. programlarda öğrenim gören öğrenciler için düşünülmektedir. Öğrencilerden proje kapsamında ilköğretimde ve ortaöğretimde kullanılmak üzere temel elemanlardan oluşan ve basit uygulamaların gerçekleştirilebileceği modüler deney kitleri hazırlanması istenmektedir. Bu deney kitleri sayesinde, ilk ve ortaöğretimde okuyan öğrencilerin temel elektrik ve elektronik konusunda öğrendikleri teorik bilgilerin basit uygulamalar ile pekiştirilmesi amaçlanmaktadır. Trafik Eğitimi ve Kültürünün Kazandırılması uygulaması MYO larında yer alan Ulaştırma ve Trafik Hizmetleri Programı öğrencileri için düşünülmektedir. Bu projede öğrencilerden istenen, trafik ile ilgili olarak hazırladıkları CD leri bir sunum şeklinde ilköğretim öğrencilerine Trafik dersinde sunmaktır. Verilen bu eğitim sayesinde, küçük yaşlarda öğrencilere trafik kültürünün kazandırılması amaçlanmaktadır. Zaman içerisinde, proje kapsamında ortaya çıkan güzel ve detaylı sunumlara yönelik olarak farklı yaygınlaştırma çalışmaları da gerçekleştirilebilir. Bilişim Etkinliği projesi MYO larında yer alan Bilgisayar Programcılığı Programı ve Bilgisayar Operatörlüğü Programında öğrenim gören öğrenciler için düşünülmektedir. Proje kapsamında öğrencilerden ilköğretimde yer alan Bilişim dersinde uygulanmak üzere bilgisayar kullanımı, kısayol tuşlarının kullanımı, etkili internet kullanımı, e-posta vb. iletişim araçlarının kullanımı gibi konularda farklı uygulamalar gerçekleştirmeleri istenmektedir. Bu sayede ilköğretim öğrencilerinin bilişim okur-yazarlığının artırılması hedeflenmektedir. Peyzaj ve Çevre Düzenlemesi uygulamaları MYO larında yer alan Peyzaj ve Süs Bitkileri Programı, Süs Bitkileri Yetiştiriciliği Programı vb. programlarda öğrenim gören öğrenciler için düşünülmektedir. Proje kapsamında öğrencilerden, belediyelerle işbirliği halinde park ve bahçelerde gerçekleştirilen peyzaj ve çevre düzenlemesi etkinliklerinde gönüllü olarak yer almaları istenmektedir. Kamu Spotu Hazırlama uygulamaları MYO larında yer alan Radyo ve Televizyon Teknolojisi Programı öğrencileri için düşünülmektedir. Proje kapsamında öğrencilerden 176

7 belirleyip onay aldıkları bir konu hakkında toplumu bilinçlendirmek için bir kısa film hazırlamaları istenmektedir. Grup çalışması gerçekleştiren öğrenciler konunun çarpıcı yönlerini belirleyecek, daha sonra elde ettiklerini kurgulayarak kısa filmin çekimi, montajı vb. teknik aşamalarda aktif olarak görev alacaklardır. Öğrenciler projeyi gerçekleştirmek için üniversitelerin mevcut olanaklarını ve altyapısını kullanacaklardır. Proje sonunda ortaya çıkan kısa filmler uygun görüldüğü takdirde yerel kanallarda gösterilebilir. Bu kısımda verilen ve örnekleri artırılabilecek olan proje önerilerinin, THU dersi kapsamında topluma fayda sağlamalarının yanında MYO öğrencilerinin mesleki açıdan pratik uygulamalara yatkınlıklarının artırılmasını sağlayacağı düşünülmektedir. Kaynakça Elma, C., Kesten, A., Kıroğlu, K., Uzun, E. M., Dicle, A. N. ve Palavan, Ö., (2010). Öğretmen Adaylarının Topluma Hizmet Uygulamaları Dersine İlişkin Algıları, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi. Educational Administration: Theory and Practice, 16(2), Giles, D. E. ve Eyler, J., (1994). The theoretical roots of service learning in John Dewey: Toward a theory of service learning. Michigan Journal of Community Service Learning, 1(1), Kesten, A., (2012). Öğretmen Adaylarının ve Öğretim Elemanlarının Bakış Açısıyla Topluma Hizmet Uygulamaları Dersinin Değerlendirilmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, Educational Sciences Theory and Practice, 12(3), Kurtaslan, Z., Barışeri, N. ve Sevinç, S., (2012). Güzel Sanatlar Bölümü Öğrencilerinin Topluma Hizmet Uygulamaları Dersine Yönelik Farkındalık Düzeylerinin Değerlendirilmesi. e-journal of New World Sciences Academy, NWSA-Fine Arts, D0109, 7(4), Lewis, A., (1988). Facts and faith: A status report on youth service, Washington, DC, William T. Grant Foundation, Commission on Work, Family and Citizenship. Özdemir, S. M. ve Tokcan, H., (2010). Topluma Hizmet Uygulamaları Dersinin Öğretmen Adaylarının Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, (30), Titlebaum, P., Williamson, G., Daprano, C., Baer, J. ve Brahler, J., (2004). Annotated history of service learning. Dayton, Ohio: University of Dayton. Tosun, N., (2014). BÖTE Bölümü Öğrencilerinin Proje Tabanlı Topluma Hizmet Uygulamaları Dersine İlişkin Görüşlerinin İncelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 22(3), Yılmaz, K., (2011). Eğitim Fakültelerinin Sosyal Sorumluluğu ve Topluma Hizmet Uygulamaları Dersi: Nitel Bir Araştırma, Kuramsal Eğitimbilim, 4(2),