Belediye İhaleleri Açısından Belediye Başkanlarının Durumu

Transkript

1 Belediye İhaleleri Açısından Belediye Başkanlarının Durumu Bu yazıda, belediye başkanının görev ve yetkilerinin ve 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu çerçevesinde sorumluluklarının mevzuatımızda nasıl düzenlendiği üzerinde durulmuştur. BELEDİYE İHALELERİ AÇISINDAN BELEDİYE BAŞKANLARININ DURUMU Mustafa AKDAŞ İçişleri Bakanlığı Kontrolörü 1. Giriş Anayasamıza göre mahalli idareler; il, belediye veya köy halkının mahalli müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere kuruluş esasları kanunla belirtilen ve karar organları, gene kanunda gösterilen, seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişileridir. Belediyenin ve belde halkının ihtiyaçları ve bu ihtiyaçların doğal sonucu olarak istek ve beklentileri; karar verici olan belediye organları (belediye meclisi, belediye encümeni ve başkan) tarafından yerine getirilmektedir. 31 Mart 2019 tarihinde yapılan mahalli idareler seçimleri ile birlikte, şehrin bu karar verici yerel organlarının seçimi yapılmıştır. Bu seçim sonucunda oluşan yerel karar vericilerden belediye başkanının, belediyenin üst yöneticisi sıfatıyla bazı, görev, yetki ve sorumlulukları vardır. Bu yazımızda, belediye başkanının görev ve yetkilerinin ve 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu çerçevesinde sorumluluklarının mevzuatımızda nasıl düzenlendiği üzerinde durulacaktır.

2 2. Belediye Başkanının Genel Görev ve Yetkileri Mahalli idarelerden bir tanesi olan belediye, 5393 sayılı Belediye Kanunu nun 3 üncü maddesinde; belde sakinlerinin mahalli müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan, idari ve mali özerkliğe sahip kamu tüzel kişisi şeklinde tanımlanmıştır. Belediyeler görev ve sorumluluklarını, bütçelerinde yer alan ödenekleri kullanmak suretiyle yerine getirmektedir. Diğer bir ifade ile, belediye görevlerinin yerine getirilmesinin bütçesel bir boyutu da vardır. Konumuz olan ihaleler de, bütçe ile doğrudan ilgilidir. Belediye bütçesini hazırlamak ve uygulamakla görevli olan belediye başkanı, belediyenin üst yöneticisi olup; belediyenin, stratejik planlarının ve bütçelerinin kalkınma planına, yıllık programlara uygun olarak hazırlanmasından ve uygulanmasından, sorumlulukları altındaki kaynakların etkili, ekonomik ve verimli şekilde elde edilmesi ve kullanımını sağlamaktan, kayıp ve kötüye kullanımının önlenmesinden, mali yönetim ve kontrol sisteminin işleyişinin gözetilmesi ve sorumlulukların yerine getirilmesinden sorumludur. Bu sorumluluk ise, belediye meclisine karşı olan bir sorumluluktur. Bunun yanında; belediye başkanlarının genel olarak görev ve yetkileri, 5393 sayılı Belediye Kanunu nun 38 inci maddesinde düzenlenmiştir. Bu düzenlemeye göre belediye başkanının; a) Belediye teşkilâtının en üst amiri olarak belediye teşkilâtını sevk ve idare etmek, belediyenin hak ve menfaatlerini korumak. b) Belediyeyi stratejik plâna uygun olarak yönetmek, belediye idaresinin kurumsal stratejilerini oluşturmak, bu stratejilere uygun olarak bütçeyi, belediye faaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerini hazırlamak ve uygulamak, izlemek ve değerlendirmek, bunlarla ilgili raporları meclise sunmak. c) Belediyeyi Devlet dairelerinde ve törenlerde, davacı veya davalı olarak da yargı yerlerinde temsil etmek veya vekil tayin etmek. d) Meclise ve encümene başkanlık etmek. e) Belediyenin taşınır ve taşınmaz mallarını idare etmek.

3 f) Belediyenin gelir ve alacaklarını takip ve tahsil etmek. g) Yetkili organların kararını almak şartıyla sözleşme yapmak. h) Meclis ve encümen kararlarını uygulamak. i) Bütçeyi uygulamak, bütçede meclis ve encümenin yetkisi dışındaki aktarmalara onay vermek. j) Belediye personelini atamak. k) Belediye ve bağlı kuruluşları ile işletmelerini denetlemek. l) Şartsız bağışları kabul etmek. m) Belde halkının huzur, esenlik, sağlık ve mutluluğu için gereken önlemleri almak. n) Bütçede yoksul ve muhtaçlar için ayrılan ödeneği kullanmak, engellilere yönelik hizmetleri yürütmek ve engelliler merkezini oluşturmak.(1) o) Temsil ve ağırlama giderleri için ayrılan ödeneği kullanmak. p) Kanunlarla belediyeye verilen ve belediye meclisi veya belediye encümeni kararını gerektirmeyen görevleri yapmak ve yetkileri kullanmak. görevleri ve yetkileri vardır. 3. İhale Yetkileri 3.1. Genel Olarak Belediye başkanlarının ihale yetkilerini, mali boyutundan ayrı izah etmek mümkün değildir sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu nun 1 inci maddesinde hükme bağlanan Kalkınma planları ve programlarda yer alan politika ve hedefler doğrultusunda kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde elde edilmesi ve kullanılmasını, hesap verebilirliği ve mali saydamlığı sağlamak üzere, kamu mali yönetiminin yapısını ve işleyişini, kamu bütçelerinin hazırlanmasını, uygulanmasını, tüm mali işlemlerin muhasebeleştirilmesini, raporlanmasını ve mali kontrolü düzenlemek yönündeki düzenleme, bütçe yönetilirken belediye başkanlarının da uyacakları ilkeleri ortaya koymaktadır. Belediye başkanları; belde halkının ihtiyaçlarını karşılayabilmek, yatırımlar

4 gerçekleştirmek ve faaliyetlerde bulunabilmek amacıyla, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ve 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu hükümleri çerçevesinde hareket etmek durumundadırlar ve 4734 sayılı Kanunların Karşılaştırılması 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu'nda ihale, "Bu Kanunda yazılı usul ve şartlarla, işin istekliler arasından seçilecek birisi üzerine bırakıldığını gösteren ve yetkili mercilerin onayı ile tamamlanan sözleşmeden önceki işlemler" olarak tanımlanmaktadır sayılı Kamu İhale Kanunu'nda ise, "Bu kanunda yazılı usul ve şartlarla mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin istekliler arasından seçilecek birisi üzerine bırakıldığını gösteren ve ihale yetkilisinin onayını müteakip sözleşmenin imzalanması ile tamamlanan işlemler" olarak tanımlanmıştır. Görüldüğü üzere, 4734 sayılı Kanun da hangi işlerin ihale usulü kapsamında görüleceğine tanımda açıklık getirilmiş ve 2886 sayılı Kanun dan farklı olarak ihalenin, ihale yetkilisinin onayından sonra sözleşmenin imzalanması ile tamamlanacağı öngörülmüştür. Belediyeler, her iki Kanunun kapsamındadır sayılı Kanun da, alım, satım, hizmet, yapım, kira, trampa, mülkiyetin gayri ayni hak tesisi, taşıma Kanun kapsamında işler olarak sayılmıştır Sayılı Kanun da ise, Kanunda sayılan idarelerin kullanımında bulunan her türlü kaynaktan karşılanan mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin ihaleleri (3 üncü maddedeki istisnalar hariç), kanun kapsamındaki işler olarak sayılmıştır. Kısaca; 4734 sayılı Kanun a tabi idarelerin, mal ve hizmet alımları ile yapım işlerinde anılan kanuna tabi olması, belirtilen işler dışında ise 2886 sayılı Kanun a tabi olması söz konusudur Sayılı Devlet İhale Kanunu Göre Sorumluluklar 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu yürürlüğe girdikten sonra, 2886 sayılı Kanunun kapsamının daralması nedeniyle, satım, kira, trampa ve gayri ayni hak tesisine ilişkin ihaleler, yukarıda da belirtildiği üzere 2886 sayılı Kanuna göre yapılacaktır İhale Komisyonu Başkanlığı 2886 sayılı Kanunun "İhale komisyonları" başlıklı 13 üncü maddesinde, belediyelerde bu

5 Kanuna göre yapılan ihalelerde komisyonun, belediye encümeni olduğu hükme bağlanmıştır. Belediye başkanın da, encümen başkanı olması nedeniyle, ihale komisyonu başkanı sıfatına da haiz olacaktır. İhale komisyonları, 2886 sayılı Kanuna göre eksiksiz toplanır. Ancak, bu hükme 5393 sayılı Belediye Kanunu nun 35 inci maddesi ile istisna getirilmiş; encümenin 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu uyarınca ihale komisyonu olarak yapacağı toplantılarda da, encümenin toplanmasına ilişkin hukukun uygulanacağı, dolayısıyla encümenin ihale komisyonu sıfatıyla yapacağı toplantılarda da, üye tam sayısının salt çoğunluğuyla toplanacağı ve katılanların salt çoğunluğuyla karar vereceği bilinmelidir. Dolayısıyla, ihale komisyonu sıfatıyla yapılan toplantılarda, oyların eşitliği durumunda başkanın bulunduğu taraf çoğunluk sayılacaktır, çekimser oy kullanılamayacaktır İhale Yetkilisi 2886 sayılı Kanunun 3 üncü maddesine göre; Bu Kanunda yazılı işleri yaptırmaya ve ihaleye, idarelerin ita amirleri yetkilidir Aynı Kanunun 53 üncü maddesine göre de; Bütün ihaleler bir sözleşmeye bağlanır. Sözleşme, idare adına ita amiri tarafından imzalanır. Burada ifadesini bulan ita amiri kimdir? tarihinden itibaren yürürlükten kalkan 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanununda ita amiri Devlet hizmetlerine ilişkin giderlerin geçici yada kesin olarak ödenmesi hakkında saymanlara yazılı emir ve izin verenlere ita amiri denir şeklinde tanımlanmış idi sayılı Kanunun yürürlükten kalkması ile birlikte ita amirliği ve sayman kavramı ortadan kalkmıştır sayılı Devlet İhale Kanununun 13 üncü maddesi hükmüne göre, il özel idareleri ve belediyelerde encümenlerin ihale komisyonu olarak görev yaptıkları, bu komisyonların başkanlarının da bu idarelerin üst yöneticileri olduğu dikkate alındığında ve ayrıca ita amirliği tanımının düzenlendiği 1050 sayılı Kanun yürürlükten kalkmış olmakla birlikte, üst yöneticilerin ihale yetkilisi sıfatını kaldıran veya başka kişiye veren bir düzenleme olmadığından dolayı, 2886 sayılı Devlet İhale Kanununa tabi işlerin ihalesinde bu idarelerin üst yöneticileri (belediye başkanı) ihale yetkilisi sıfatını kullanmaya devam edeceklerdir İhaleye Katılma Kısıtları 2886 sayılı Kanunun "İhaleye katılamayacak olanlar" başlıklı 6 ncı maddesine göre; ihaleyi yapan idarenin;

6 a) İta amirleri, b) İhale işlemlerini hazırlamak, yürütmek, sonuçlandırmak ve denetlemekle görevli olanlar, c) (a) ve (b) bentlerinde belirtilen şahısların eşleri ve ikinci dereceye kadar (ikinci derece dahil) kan ve sıhri hısımları, d) (a), (b) ve (c) bentlerinde belirtilen şahısların ortakları (bu şahısların yönetim kurullarında görevli olmadıkları anonim ortaklıklar hariç). ihaleye giremezler. Buradan hareketle, belediye başkanlarının, bunların eşleri ve ikinci dereceye kadar (ikinci derece dahil) kan ve sıhri hısımlarının ve belediye başkanlarının yönetim kurullarında görevli olmadıkları anonim şirketler hariç ortakları, belediyelerce 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu hükümlerine göre yapılacak ihalelere katılamayacaklarını ifade etmek doğru olacaktır Belediye Başkanının Diğer Görev ve Sorumlulukları Belediye başkanı 2886 sayılı Kanun hükümlerine göre; - Belediye ihale evraklarını düzenlettirilmesi, - İhale onay belgelerinin onaylanması, - İhale komisyonu olarak encümene başkanlık etmesi, - İhale komisyonunca alınan ihale kararlarını ita amiri sıfatıyla karar tarihinden itibaren 15 gün içinde onaylaması veya iptal etmesi ve - İhale sözleşmelerinin devrine ilişkin talepleri onaylaması ve reddetmesi gibi görevleri yürütmekte ve yetkileri kullanmaktadır Sayılı Kamu İhale Kanunu na Göre Sorumluluklar 5.1. Genel Olarak Belediyeler, her türlü kaynaktan karşılanan mal ve hizmet alımları ile yapım işlerini, 4734 sayılı Kanuna göre yürütürler. İhale süreci; sınırlı kaynakların daha etkin, verimli ve sorumlu bir şekilde kullanılması için, 4734 sayılı Kanun da belirtilen temel ilke ve kurallar

7 çerçevesinde, ihale talimatının ihale yetkilisi tarafından verilmesiyle başlayan, ihale komisyonunun karar alması ile devam eden ve ihale sözleşmesinin imzalanması ile sona eren bir süreçtir. İhale sürecinde görevli ve yetkili olanlar ise ihale yetkilisi, ihale komisyonu başkanı ve üyeleri ile ihale dokümanının hazırlanmasında görev alan diğer idari personeldir. Bu görevlilerin bu süreçte iş ve işlemlerinden dolayı idari, mali ve cezai sorumlulukları söz konusudur İhale Yetkilisi ve Harcama Yetkilisi İle Belediye Başkanı İlişkisi İhale Yetkilisi 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu 4 üncü maddesinde ihale yetkilisi, idarenin ihale ve harcama yapma yetki ve sorumluluğuna sahip kişi veya kurulları ile usulüne uygun olarak yetki devri yapılmış görevliler olarak tanımlanmıştır sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 3 üncü maddesinin (k) bendinde, kamu idaresi bütçesinde ödenek tahsis edilen ve harcama yetkisi bulunan birim harcama birimi olarak tanımlanmış, aynı kanunun 11 inci maddesinde, il özel idarelerinde vali, belediyelerde belediye başkanı, bağlı idarelerde genel müdür ve birliklerde birlik başkanı üst yönetici, anılan Kanunun 31 inci maddesinde ise, bütçe ile ödenek tahsis edilen her bir harcama biriminin amiri harcama yetkilisi olarak belirlenmiştir. Yine aynı Kanunun 32 nci maddesinde de bütçelerden harcama yapılabilmesi, harcama yetkilisinin harcama talimatı vermesiyle mümkündür hükmü yer almaktadır. Benzer hükümler, 5393 sayılı Belediye Kanununun 63 üncü ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununun 46 ncı maddesinde de yer almaktadır. Konuya bu hükümler çerçevesinde baktığımızda; 5018 sayılı Kanunda düzenlenen harcama yetkilisi, harcama yetkisi ve harcama talimatı kavramlarının, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunundaki ihale yetkilisi ve yetkisini de kapsadığı ortaya çıkmaktadır. Bu çerçevede 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamındaki işlerde, ihale yetkilisi sıfatının üst yöneticiler tarafından kullanılma imkanının kalmadığından, ihale yetkilisi sıfatının da harcama yetkilileri tarafından kullanılması gerekmektedir Harcama Yetkilisi 5018 sayılı Kanunun 31 inci maddesi ve Maliye Bakanlığının Harcama Yetkilileri Hakkında 1 Seri No lu Genel Tebliğ doğrultusunda İçişleri Bakanlığının tarihli

8 genelgesinde; mahalli idarelerdeki harcama yetkisi ve yetkilileri şu şekilde düzenlenmiştir: 1- Bütçelerinin kurumsal sınıflandırmasında harcama birimleri kodlanmakla birlikte, nüfusu (onbin) ve aşağı olan ilçe belediyelerinde harcama yetkisinin belediye başkanı, 2- Bütçelerinde harcama birimleri sınıflandırılmayan kasaba (belde) belediyelerinde harcama yetkisinin belediye başkanı, 3- Mahalli idare birliklerinde harcama yetkisinin birlik başkanı, 4- Üst yönetimin giderleri, kurumsal sınıflandırmada özel kalem olarak kodlanan, ancak özel kalem müdürlüğü kadrosu bulunmayan idarelerde 02-Özel Kalem kurumsal kodundan yapılacak giderlerde harcama yetkisinin belediyelerde belediye başkanı, 5- Mali hizmetler birim amirliği ve muhasebe yetkilisi görevleri aynı kişide birleşen mahalli idarelerde, 5018 sayılı Kanunun 60 ıncı maddesi gereğince, harcama yetkilisi ile muhasebe yetkilisi görevleri aynı kişide birleşemeyeceğinden, mali hizmetler biriminin harcama yetkisi üst yönetici veya belirleyeceği kişi, Tarafından kullanılması uygun görülmüştür. Yukarıda sayılanlar dışında harcama yetkisi, bütçe ile ödenek tahsis edilen her bir harcama biriminin en üst yöneticisi (Birim amiri) tarafından kullanılacaktır Belediye Başkanının Durumu 5018 ve 4734 sayılı Kanun hükümlerine göre harcama yetkilisinin aynı zamanda ihale yetkilisi olduğu dikkate alındığında; belediyelerde ihale yetkilisi harcama birimlerinin başında bulunan yöneticilerdir. Ancak, harcama biriminin bulunmaması ve dolayısıyla harcama birimi bazında ödenek tahsisinin yapılamamış olması halleri ile İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler Genel Müdürlüğünün anılan genelgesinde belirtilen diğer istisnai durumlarda belediye başkanları ihale yetkilisi olabilecektir İhaleye Katılma Kısıtları Belediye Kanununda 5393 sayılı Belediye Kanununun "Başkan ve meclis üyelerinin yükümlülükleri" başlıklı 28

9 inci maddesine göre; belediye başkanı görevi süresince ve görevinin sona ermesinden itibaren iki yıl süreyle, meclis üyeleri ise görevleri süresince ve görevlerinin sona ermesinden itibaren bir yıl süreyle, belediye ve bağlı kuruluşlarına karşı doğrudan doğruya veya dolaylı olarak taahhüde giremez, komisyonculuk ve temsilcilik yapamaz. Dolayısıyla, belediye başkanları görevleri süresince ve görevlerinin sona ermesinden itibaren iki yıl süreyle, belediye ve bağlı kuruluşlarına karşı doğrudan doğruya veya dolaylı olarak ihalelere giremezler Kamu İhale Kanununda 4734 sayılı Kanun kapsamında yapılacak ihalelere katılamayacak olanlar, Kanunun 11 inci maddesinde sayılmıştır. Bu maddeye göre; ihaleyi yapan idarenin ihale yetkilisi kişileri ile bu yetkiye sahip kurullarda görevli kişiler, ihaleyi yapan idarenin ihale konusu işle ilgili her türlü ihale işlemlerini hazırlamak, yürütmek, sonuçlandırmak ve onaylamakla görevli olanlar ile bunların eşleri ve üçüncü dereceye kadar kan ve ikinci dereceye kadar kayın hısımları ile evlatlıkları ve evlat edinenleri; doğrudan veya dolaylı veya alt yüklenici olarak, kendileri veya başkaları adına hiçbir şekilde ihalelere katılamazlar. Bunun yanında, bu belirtilenlerin ortakları ile şirketleri (bu kişilerin yönetim kurullarında görevli bulunmadıkları veya sermayesinin % 10 undan fazlasına sahip olmadıkları anonim şirketler hariç) de ihalelere katılamazlar. Nüfusu 'in altındaki ilçe ve belde belediye başkanlarının ve belirtilen düzeydeki yakınlarının, bu belediyelerde belediye başkanlarının ihale yetkilisi olmaları nedeniyle, bu maddedeki kısıtlamaları tabii oldukları aşikardır. 6. Değerlendirme ve Sonuç Konuyu özetleyecek olur isek, belediyelerimiz ihaleli işlerinde iki temel kanuna tabi olarak iş ve işlemlerini yürüteceklerdir. Bu Kanunlar; 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ile 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu'dur. Belediye başkanları, mali iş ve işlemler açısından belediye üst yöneticisi konumundadırlar. Ancak, 2886 sayılı Kanun kapsamında yapılacak ihalelerin tamamında ihale yetkilisi, 4734 sayılı Kanun kapsamında yapılacak ihalelerde ise üst yönetici konumundadırlar. Bu genel ilkenin istisnası ise, nüfusu 'in altındaki ilçe belediyeleri ile belde belediyeleridir. Bu belediyelerde de belediye başkanı, 4734 sayılı Kanun kapsamındaki

10 ihalelerde ihale yetkilisidir. Üst yönetici sıfatıyla belediye başkanlarının, ihale sürecinde her hangi bir görevleri bulunmamakla birlikte, gözetim ve kontrol sorumlulukları söz konusudur. İhale yetkilisi sıfatıyla da, yukarıda işaret ettiğimiz ihale ile ilgili hususlar ve kısıtlamalara uygun hareket etmek durumundadırlar. Telefon: +90 (312) E-Posta: Adres: Çetin Emeç Bulvari Hürriyet Cad. No: 2/12 Çankaya ANKARA