BİLİM VE TEKNOLOJİ TARİHİ DERS NOTLARI (13.HAFTA) CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRKİYE DE BİLİM GİRİŞ

Transkript

1 BİLİM VE TEKNOLOJİ TARİHİ DERS NOTLARI (13.HAFTA) CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRKİYE DE BİLİM GİRİŞ Bilindiği üzere, bugüne değin yapılan bilim tarihi araştırmaları, genellikle Cumhuriyet Dönemi'ndeki bilimsel çalışmaları konu edinmemiştir ve bunun çeşitli nedenleri bulunmaktadır: 1. İçinde yaşamakta olduğumuz bir dönemin, bilim tarihçilerinin ilgisini çekebilmesi için, öncelikle tarih olması, yani başından sonuna değin geçen sürece hiç değilse üç beş kuşağın sığması gerekir; aksi taktirde değişim veya gelişim bakımından tarihî değerlendirmeler yapmak olanaksızlaşacaktır. Bu açıdan bakıldığında Cumhuriyet Dönemi'nin yeni yeni "Tarih" olmaya başladığını söyleyebiliriz. 2. Bugüne değin yapılan çalışmalar sonucunda bilim tarihinin yararları konusunda yeterli bir toplumsal bilinç oluşturulamamıştır. Bir siyaset tarihi, bir edebiyat tarihi veya bir sanat tarihi, hâlâ bilim tarihinden çok daha gerekli görülmekte ve bunun bir sonucu olarak, çağdaş Türk üniversitelerinde bu bölümlerin açılmasına öncelik verilmektedir. Bilim tarihi ise, bugün birkaç üniversitemizin Felsefe Bölümleri içinde eritilmiştir, ancak yarın büyük bir olasılıkla tamamen ortadan kaldırılacak ve böylece Türk Bilim Dünyası'nda bilim tarihi etkinliğine gereksinim duyulmadığı resmen tescil edilmiş olacaktır. 3. Üniversitelerimizin muhtelif bölümlerinde çalışmakta olan bilginlerimizin kendi alanlarının tarihi ile ilgilenmemeleri ve ilgilenenlerin ise tarihî araştırmaların gerektirdiği donanımlardan yoksun olmaları, Türkiye'de bilim tarihi araştırmalarının güçlenmesini ve kökleşmesini engellemiştir. Türkler'de tarih bilincinin bulunmadığı söylenmektedir; matematikçilerimizin, astronomlarımızın, fizikçilerimizin, kimyacılarımızın, biyologlarımızın, sosyologlarımızın, psikologlarımızın ve antropologlarımızın tarihle olan yakınlıklarına veya ilişkilerine bakılınca, bu hükmün doğru olduğuna inanmamak neredeyse imkânsız gibidir. Sayıları 10'u geçmeyen meslekten bilim tarihçileri ise, bilimsel araştırmalarını, Cumhuriyet öncesi dönemlerdeki İslâm veya Türk bilginlerinin çalışmalarına yönlendirmişlerdir. Burada sıralanan nedenler bir yana bırakılır ve Türkiye'deki bilim tarihi çalışmalarının geçmişine bakılırsa, bu seçimin nedeni açıkça ortaya çıkacaktır; Türkler'in veya Müslümanların öteden beri uygarlık yaratamayan bir topluluk olduklarının savunulduğu ve kanıtlanmaya çalışıldığı bir düşünce ortamında, öncelikle bu savın doğru mu yoksa yanlış mı olduğunu araştırmaktan başka bir yol yoktur. TUBA ve TÜBİTAK gibi bilimsel araştırma kurumları, bilim tarihçilerine ve bilim tarihi araştırmalarına, bugüne değin yeterli ilgiyi göstermemişlerdir ve gerekçesi ne olursa olsun, bu durumu anlayışla karşılamak mümkün değildir. Bilim tarihi, şu anda birkaç üniversitenin ufacık anabilim dallarına veya Felsefe Bölümleri'ne sığınmış durumdadır ve gelişerek Türk bilimsel yaşamındaki saygın yerini almak için resmî ve gayri resmî kurumların desteklerini beklemektedir. Bütün bu nedenler yüzünden, 80 yıllık Cumhuriyet Dönemi'nde yapılan ve uluslararası bilimsel çalışmaların gelişimine katkıda bulunan bilginlerin ve bilimsel çalışmaların, basit bir dökümü dahi yapılamamıştır; oysa böyle bir döküm, birçok bakımdan yararlı olacaktır: Türkiye'deki bilimsel çalışmaların genel durumu ve gelişim yönü konusunda yöneticileri uyaracak ve Türkiye'deki bilimsel çalışmaların, Çağdaş Dünya'nın gereksinimleri ve beklentileri doğrultusunda yeniden örgütlenmesi olanağını sağlayacaktır. Bu dönemde, üniversitelerde ve diğer kurumlarda uygulanan eğitim ve araştırma programlarının başarısı nesnel bir biçimde belirlenecek ve buna bağlı olarak yapılması 1

2 gereken çalışmalar rasyonel bir biçimde tasarlanacaktır; meselâ geçmişteki uygulamalar ve sonuçları, bilim tarihçileri tarafından araştırılmış ve ortaya konulmuş olsaydı, Türkiye'- deki üniversite reformları, daha gerçekçi temellere oturtulabilirdi. Bir ülkenin mevcut bilimsel araştırma kaynaklarını ve olanaklarını, bütün bilimsel alanlara eşit biçimde yayması olanaksızdır; ülkenin öncelikle gereksinim duyduğu "bilgi+beceri" ile bunların üretim yöntemlerinin kısa bir süre içinde edinilebilmesi için bir seçim yapması gerekir. İşte Türkiye'nin bilimsel önceliklerinin belirlenmesi ve bunlara yapılacak yatırımların realist bir bakışla yeniden düzenlenmesi için de böyle bir çalışmanın yapılması gerekir. Türkiye'de, bilime dayanmayan bir uygarlığın çağdaş uygarlıklarla yanşamayacağı ve bunlara ayak uydurma çabalarının başarıya ulaşmaktan uzak kalacağı gerçeğinin açık olarak kavranması aşamasına Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk ( ) ile ulaşılmıştır. Cumhuriyet'in kurulmasından hemen sonra Samsun'da İstiklâl Ticaret Mektebi'nde vermiş olduğu bir nutukta (22 Eylül 1924), Atatürk, "Dünya'da her şey için, maddiyat için, maneviyat için, muvaffakiyat için en hakikî mürşid ilimdir, fendir; ilim ve fennin haricinde mürşid aramak gaflettir, cehalettir, dalâlettir. Yalnız, ilim ve fennin yaşadığımız her dakikadaki sayfalarının tekâmülünü idrak etmek ve terakkiyatını zamanında takib eylemek şarttır." diyerek bilimin önemine ve bilimsel gelişmeleri yakından izlemenin gereğine dikkat çekmiş ve özellikle eğitim sahasında başlatmış olduğu reformlarla, bu anlayışı yerleştirmeye çalışmıştır. Atatürk'ün girişmiş olduğu reformların sonuçları 20. yüzyılın ikinci yarısına doğru alınmaya başlanmıştır. Bilimsel Kurumlar Türkiye'de Cumhuriyet'ten sonra bilimin yerleşmesi ve bu alandaki gelişmelerin yakından izlenebilmesi için bilimsel kurumların kurulmasına önem verilmiş ve bu maksatla çeşitli kurumlar açılmıştır. Bunlar, iki grupta toplanabilir: Üniversiteler Osmanlılar döneminde, askeri gerekçelerle ve özellikle Fransızların yardımıyla mühendislik, tıp ve harp okulları kurulmuştu. 19. yüzyılın ikinci yarısından sonra, Avrupa'daki modellere uygun üniversite kurma girişimleri olmuş, ancak 1900'e gelinceye kadar bu girişimlerden bir netice alınamamıştır. Bu yılın Ağustos ayında, İstanbul'da İmparatorluk Üniversitesi (Dârü'l-Fünûn-ı Şahane) adıyla kurulan yüksek eğitim kurumu, Batılı örneklere uygun olarak oluşturulmuş ilk Türk üniversitesi olarak kabul edilir. Ancak diğer eğitim kurumlarında olduğu gibi, İmparatorluk Üniversitesi'nde de medrese geleneğinin derin izleri görülmektedir. Modern yaklaşımları yansıtan üniversite anlayışını Türkiye'de ilk kez Atatürk geliştirmiştir. Atatürk'ün gerçekleştirmiş olduğu yüksek eğitim reformunu tanımlayan özellikler, laik bir bilim zihniyeti, gözlem ve deneye dayanan bir öğretim ve her türlü dogmatik anlayıştan kurtulma olarak sıralanabilir. Bu ilkeler doğrultusunda, 1933'te İmparatorluk Üniversitesi, Almanya'dan Türkiye'- ye gelen bilim adamlarının yardımıyla yeniden düzenlenmiş ve İstanbul Üniversitesi ismiyle öğretime açılmıştır. Aynı tarihte Ankara'da da Yüksek Ziraat Enstitüsü'nün kurulduğu görülmektedir. Bundan sonraki yıllarda, Batılı anlamda üniversitelerin sayısı ve niteliği giderek artacaktır. Öyle ki, İstanbul Üniversitesi nin ardından, 12 Temmuz 1944 tarihinde İstanbul Teknik Üniversitesi, 13 Haziran 1946 tarihinde Ankara Üniversitesi, 25 Şubat 1953 tarihinde Atatürk Üniversitesi, 20 Mayıs 1955 tarihinde Karadeniz Teknik Üniversitesi ve Ege 2

3 Üniversitesi, 15 Kasım 1956 tarihinde Orta Doğu Teknik Üniversitesi ve 1 Ekim 1967 tarihinde Hacettepe Üniversitesi Türk toplumunu bir bilgi toplumu yapma idealini gerçekleştirmek amacıyla açılmışlardır yılı itibariyle ülkemizdeki üniversite sayısı yetmişin üzerindedir. Araştırma ve Geliştirme Kurumları Bu dönemde bilim ve teknoloji alanında gerekli olan atılımları yapmakla görevlendirilen çeşitli araştırma ve geliştirme kurumlarının da açıldığı görülmektedir. Bu kurumlardan bazıları şunlardır: 1.Devlet Meteoroloji İlleri Genel Müdürlüğü: 1925 yılında kurulmuş Başbakanlığa bağlı bir genel müdürlüktür. Amacı, hava tahminleri yapmak maksadıyla meteoroloji istasyonları açmak ve çalıştırmaktır. 2.Refik Saydam Merkez Hıfzısıhha Enstitüsü: 1928 yılında kurulmuştur. Belli başlı görevleri arasında, aşı ve serum üretme, gıda ve ilaç kontrolü yapma ve bu konuda çalışacak elemanları yetiştirme sayılabilir. 3.Maden Teknik Arama Genel Müdürlüğü (MTA): 1935 yılında kurulmuş olan MTA, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'na bağlı bir kamu iktisadi teşebbüsüdür. Amacı, işletmeye elverişli maden ve taşocağı alanlarını belirlemek ve verimli bir şekilde işletmektir. 4.Kandilli Gözlemevi: 1911 yılında Fatin Gökmen ( ) tarafından İstanbul'da kurulmuş olan bu gözlemevinde astronomi çalışmaları, gerçek anlamda, 1947 yılında başlamıştır. Güneş fiziği bölümü tarafından gerçekleştirilen Güneş lekeleri ve taçküre gözlemleri bugün de sürmektedir. Gözlemevi günümüzde Boğaziçi Üniversitesi'ne bağlıdır ve Deprem Araştırma Enstitüsü ile Gök ve Yer Bilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi'nden oluşmaktadır. Enstitü'de astrofizik, jeoloji, jeofizik ve deprem mühendisliği anabilim dallarında lisansüstü ve doktora eğitimi yapılmaktadır. 5.Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu (MKE): 1950 yılında kurulmuş olan kamu iktisadi teşebbüsüdür. Amacı, savunma ve sivil sanayi ihtiyaçlarını planlamak, ekonomik bir şekilde üretmek ve pazarlamaktır. 6. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK): 1956 yılında kurulmuş, başbakanlığa bağlı, kamu tüzel kişiliği olan bir kurumdur. Amacı, atom enerjisinin Türkiye'de barışçı a-maçlarla ve ülke yararına kullanılmasını sağlamak, bu yönde temel ilke ve politikaları belirlemek, program ve plan yapmak, nükleer maddelerin kullanılmasına ilişkin esasları koymak ve nükleer konularla ilgili mevzuatı hazırlamaktır. 7. Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK): TÜBİTAK, 1963 Temmuzunda yayınlanan bir kanunla kurulmuştur. Amacı pozitif bilimlerin her dalında temel ve uygulamalı araştırmalar yapmak, yaptırmak, desteklemek ve teşvik etmektir. Bugün kuruma bağlı altı araştırma gurubu vardır: a)matematik, fizik 3

4 ve biyoloji, b)mühendislik, c)tıp, d)veterinerlik ve hayvancılık, e)tarım ve ormancılık, Bilim adamı yetiştirme. Kurum, 1966 yılından başlayarak bilim ve tekniğe dünya çapında katkılar yapan ve ulusça övülecek eserler veren Türk bilim ve teknik adamlarına her yıl "Bilim Ödülleri" dağıtmakta, lise ve üniversite öğrencilerinin katıldığı proje yarışmaları düzenlemekte ve bilim sevgisini yaygınlaştırmak ve geniş kitleleri bilimsel ve teknolojik gelişmelerden haberdar etmek için Bilim ve Teknik adıyla aylık bir dergi yayınlamaktadır. 8) TUG (TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi) Türkiye'de bilimsel astronomi ve astrofizik çalışmalarının yapıldığı ilk gözlemevi, 1935 yılında, Alman astronom E.F. Freundlinch tarafından İstanbul Üniversitesi'nde açılmıştır. Buradaki çalışmaları, 1944'de Ankara Üniversitesi'ndeki, 1962'de Ege ve Ortadoğu Teknik Üniversitesi'ndeki ve 1982'de ise Boğaziçi Üniver-sitesi'ndeki çalışmalar izlemiştir. Bu üniversitelerdeki gözlemevlerinde çok sayıda araştırmacı yetişmiş ve uluslararası düzey yakalanmaya çalışılmıştır. Ancak burada kullanılan teleskoplar görece küçük çaplı olması ve bu gözlemevlerinin kuruldukları yerlerde iklim koşullarının gözleme elverişli bulunmaması nedeniyle yeni bir gözlemevine duyulan ihtiyaç zaman içerisinde artmıştır. Bu nedenle, uygun bir yerde ulusal bir gözlemevinin kurulması düşüncesi gündeme gelmiş ve 1965'ten bu yana bu düşünce astronomlar tarafından geliştirilmiştir. Bu amaç doğrultusunda, Antalya'nın Saklıkent ilçesinde bulunan, Bakırlıtepe'de ulusal gözlemevinin inşasına başlanmış ve TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi adı verilen bu gözlemevi, 5 Eylül 1997'de hizmete açılmıştır. 9.Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK): Başbakanlığa bağlı karma bir yüksek kurul olan BTYK, bilim ve teknoloji alanlarındaki araştırma ve geliştirme politikalarının ekonomik kalkınma, sosyal gelişme ve milli güvenlik hedefleri doğrultusunda belirlenmesi, yönlendirilmesi ve eşgüdümünün sağlanması amacıyla Gebze de kurulmuştur. 10. Ulusal Metroloji Enstitüsü (UME): Bir ülke içinde yapılan ölçümlerin uluslararası alanda tanınmasını sağlamak için her türlü uygunluğun onaylanmasını ve organize bir belgelendirme sistemini yürütecek bir ulusal ölçüm (metroloji) sistemine gerek duyulmaktadır. Türkiye Ulusal Metroloji Sisteminde ilk adım 1992 yılında TÜBİTAK bünyesinde Ulusal Metroloji Enstitüsü nün (UME) kurulmasıyla atılmıştır. BİLİM ADAMLARI Cumhuriyet döneminde bilime katkıda bulunmuş ve uluslararası bilim ödüllerine lâyık görülmüş çok sayıda Türk bilim adamı vardır. Bunlardan başlıcaları şunlardır: Hulusi Behçet Hulusi Behçet ( ) deri hastalıkları üzerine ihtisas yapmıştır. Uzun yıllar incelemiş olduğu bir hastasından elde ettiği bulgulara dayanarak 1947 yılında Behçet Hastalığı'nı (Morbus Behçet) tanımlamıştır. Cahit Arf Cahit Arf ın ( ) matematik dünyasında tanınması "Hasse-Arf Teoremi" ile başlar. Sentetik geometri problemlerini, cetvel ve pergelle çözülebilir olup olmadıklarına 4

5 göre sınıflandırmayı tasarlayan Arf, Fransız matematikçi Galois ve Jordan'ın gruplar kavramından, özellikle cebirsel denklemlerin çözümünde grup kavramının uygulanmasına ilişkin çalışmalarından yararlandı. Eski Yunandan beri üzerinde çalışılan üç problemden biri olan cetvel ve pergel kullanmak suretiyle bir açının eşit üç parçaya bölünüp bölünemeye-ceği meselesi ile ilgilenmiş ve yalnızca ikinci dereceden cebirsel denklemlere indirgenebilen problemlerin cetvel ve pergel yardımı ile çözülebileceğini saptamıştır. Bunun için, çözülebilen tüm cebirsel denklemlerin bir listesini çıkarması gerekiyordu. Çalışmalarını yalnızca kuramsal matematikle sınırlamayıp matematik çözümlerinin mekanik problemlere uygulanmasının en iyi örneklerini verdi. Ahmet Cemal Eringen Sürekli ortamlar mekaniğine ilişkin deneysel ve kuramsal çalışmaların öncülerinden olan Ahmet Cemal Eringen (1921), 1960'dan sonra bütün çalışmalarını sürekli ortamlar mekaniği üzerinde yoğunlaştırarak bu bilim dalının öncülüğünü yaptı. 1962'de yayınladığı bir eseri ile bu alana temel bir yapıt kazandırmıştır. Feza Gürsey Özellikle kuramsal fizik alanındaki çalışmaları ile tanınmış olan Feza Gürsey ( ), araştırmalarını atom çekirdeğini oluşturan parçacıklar arasındaki temel etkileşimlerin ve bu parçacıkların iç yapısının incelenmesi üzerinde yoğunlaştırmıştır. Behram Kurşunoğlu 1959 yılında iki değişik nötrinonun varlığını keşfeden Kurşunoğlu (1922), modern kuantum teorisi ile ilgili çalışmalar yapmış ve elementer parçacıklar için iç ve dış simetriyi teklif etmiş ö-nemli bilim adamlarımızdandır. "Genelleştirilmiş İzafiyet Teorisi" adını verdiği çok geniş kapsamlı bir teori üzerinde de uzun yıllar boyunca çalışmıştır. Orhan Asım Barut Matematiksel fizik, yüksek enerji fiziği ve parçacık fiziği alanlarındaki çalışmaları ve katkılarıyla tanınmış olan Barut ( ), dönemin en önemli bilim adamlarından biridir. Kuantum mekaniğinin grup gösterimlerini dinamik problemlerine, saçılma matrisi kuramını da parçacıkların elektromanyetik ve zayıf etkileşimlerine uygulamıştır. Elektrondan daha karmaşık sistemlerin, örneğin protonun göreli anlatımı için sonsuz bileşenli spiral grup denklemlerini geliştiren Barut, maddenin yapısını, tam kararlı iki parçacık olan elektron ve nötrinolar arasındaki elektromanyetik etkileşimlere bağlayan basit bir madde modeli önermiştir. Bu dönemde çok değerli bilim tarihçileri de yetişmiştir. Abdülhak Adnan Adıvar Cumhuriyet döneminin ilk bilim tarihçisi Abdülhak Adnan Adıvar'dır ( ). Ünlü romancılarımızdan Halide Edib Adıvar'ın kocası olan Adnan Adıvar, Fransa'da yaşadığı yıllarda yayımladığı La Science chez les Turcs Ottomans (Paris 1939) adlı eseri ile Osmanlılar dönemindeki bilimsel uğraşlara ışık tutmuş ve bu alanda yapılan araştırmaların ne kadar yetersiz olduğunu göstermiştir. Adnan Adıvar, Türkiye'ye döndükten sonra, bu eserini İstanbul'daki elyazmalarını da inceleyerek düzeltmiş ve genişletmiş ve Osmanlı Türklerinde İlim (İstanbul 1943) adıyla Türkçe'ye tercüme etmiştir. Yaklaşımındaki öznelliğe ve bazı yönlerinin çürütülmesine rağmen, bugüne kadar bu konuyu işleyen daha mükemmel bir eser yazılamamıştır. Türkiye'de bilim tarihi alanında ilk metin çalışması, Adnan Adıvar'ın da katıldığı bir çalışma topluluğu tarafından yapılmıştır. Arapça metni, elde mevcut olan üç nüshayı karşılaştırmak suretiyle Şerefettin Yaltkaya tarafından kurulan ve Abdülhak Adnan Adıvar ile 5

6 Henry Corbin tarafından Fransızca'ya tercüme edilen bu çalışma, XV. yüzyıl Osmanlı düşünürlerinden ve matematikçilerinden Molla Lütfi'nin Sunak Taşının iki Katının Alınması Hakkında adlı küçük bir risalesidir ve 1940 yılında Paris'te Fransızca olarak yayımlanmıştır. Arapça metinle Fransızca tercümesinin baş tarafına Adıvar ve Corbin tarafından yazılan 33 sayfalık geniş girişte, Molla Lütfi'nin hayat öyküsüne, risalenin kapsamına, probleminin tanıtılmasına, oluşturduğu geleneğe ve bazı yanlışlara ilişkin bilgiler verilmiştir. Adnan Adıvar'ın bilim tarihimiz açısından önemli olan diğer bir eseri de 1944 yılında İstanbul'da yayımlanan Tarih Boyunca İlim ve Diridir. Bilimlerdeki ve özellikle fizikteki yeni gelişmelerden sonra Batı'da yeniden gündeme gelen din ve bilim ilişkilerini, tarihi gelişimi içinde inceleyen bu eser, zengin içeriği nedeniyle genel bilim tarihi görünümündedir. Adıvar'ın Türk kültür hayatını yönlendiren ve çoğu zaman unutulan en önemli çalışmalarından birisi de, bir süre İslâm Ansiklopedisini yayımlayan kurula başkanlık yapmasıdır yılları arasında Leiden ve Londra'da Encyclopaedia of islam : A Dictionary ofthe Geography, Ethnography and Biography of the Muhammadan Peoples adıyla dört cilt ve bir ek halinde İngilizce olarak basılan ve İslâm medeniyetini tanıtan bu ansiklopedi, Türk bilginlerinin de dikkatini çekmiş ve 1939'da Ankara'da toplanan I. Türk Neşriyat Kongresi'nde, Türkçe'ye çevrilerek yayımlanması gündeme gelmiştir. Alman tavsiye kararı doğrultusunda yayını gerçekleştirmeyi üstlenen Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nde Adnan Adıvar'ın başkanlığında bir kurul oluşturmuştur. Ancak kurul çeviriyle yetinmediği ve özellikle Türkler hakkında yeni maddeler eklenmesine ve bazı maddelerin de genişletilmesine karar verdiği için (ve diğer teknik nedenlerden ötürü), ansiklopedi, beşinci ve on ikinci ciltleri iki kısım olmak üzere toplam on üç cilde ulaşmış ve ancak 1988 yılında, yani ilk cildinin yayımından tam 48 sene sonra tamamlanabilmiştir. İslâm Ansiklopedisine Adnan Adıvar da bazı maddeler yazmıştır. Bunlar arasında en önemlileri, Ali Kuşçu, Ebu'l-Kâsım Zehrâvî, Fârâbî, Hârizmî, İbn Bâcce, İbn Haldun ve Kınalızâde maddeleridir. Salih Zeki gibi, Adnan Adıvar da bilim felsefesi ile ilgilenmiş ve daha ziyade İngilizlerin kullanmış oldukları felsefe diline âşinâ olabilmek için Bertrand Russell'ın ( ), tümevarım, tümdengelim, doğru ve yanlış, sanı, felsefî bilginin sınırları, felsefenin kıymeti gibi konuları tartıştığı The Problems of Philosophy (Londra 1911) adlı eserini Felsefe Meseleleri (İstanbul 1935) adıyla Türkçe'ye tercüme etmiştir. Aydın Sayılı 1952 senesinde, Dil ve Tarih, Coğrafya Fakültesi'nde, bilim tarihi kürsüsünü kurarak bilim tarihçiliğinin Türkiye'de yerleşmesini sağlayan Aydın Sayılı ( ), eğitim reformları sırasında Atatürk tarafından yurt dışına gönderilen öğrenciler arasında bulunmaktadır. Harvard Üniversitesi'nde bilim tarihi alanının kurucusu olarak tanınan George Sarton'ın yanında doktorasını tamamladıktan sonra, Türkiye'ye dönmüş ve hayatını, Türklerin Ortaçağ'da yürütmüş oldukları yoğun bilimsel araştırmaları aydınlatmaya adamıştır. Ulaşmış olduğu sonuçlar, Ortaçağ bilim tarihinin yeniden yazılmasını gerektirecek değerdedir. The Observatory in islam, Ebû Nasr el-fârâbî'nin Halâ Üzerine Makalesi, Uluğ Bey ve Semerkand'daki İlim Faaliyeti Hakkında Gıyâsüddin-i Kâşî'nin Mektubu, Abdülhamid İbn Türk'ün Katışık Denklemlerde Mantıkî Zaruretler Adlı Yazısı ve Zamanının Cebri, Mısırlılarda ve Mezopotamyalılarda Matematik, Astronomi ve Tıp, Copemicus and His Monumental Work ve Hayatta En Hakiki Mürşit İlimdir adlı eserleri tarihçiler tarafından büyük bir ilgi ile karşılanmış ve kullanılmıştır. 6

7 Kendimizi Sınayalım 1) Bilim Tarihi araştırmalarnın, genellikle Cumhuriyet Dönemi'ndeki bilimsel çalışmaları konu edinmeme nedenlerini açıklayınız. 2) Cumhuriyet'in kurulmasından hemen sonra Samsun'da İstiklâl Ticaret Mektebi'nde vermiş olduğu bir nutukta (22 Eylül 1924), Atatürk, "Dünya'da her şey için, maddiyat için, maneviyat için, muvaffakiyat için en hakikî mürşid ilimdir, fendir; ilim ve fennin haricinde mürşid aramak gaflettir, cehalettir, dalâlettir. Yalnız, ilim ve fennin yaşadığımız her dakikadaki sayfalarının tekâmülünü idrak etmek ve terakkiyatını zamanında takib eylemek şarttır." Bu cümleyi yorumlayınız, mürşid ile kastedilen nedir? 3) Türkiye nin başlıca araştırma geliştirme kurumlarının adlarını ve kısaltmalarını açıklayınız. 4) Önemli Türk Bilim Adamlarına örnekler veriniz. 5) Prof. Dr. Erdal İnönü nün Cumhuriyet Döneminde Bilim Tarihi nin Önemi ve Anlamı adlı konuşmasını okuyunuz ve Cumhuriyet Dönemindeki önemli bilim reformlarını açıklayınız. 7