TÜRKİYE GIDA VE İÇECEK

Transkript

1 TÜRKİYE GIDA VE İÇECEK

2 yayınıdır. ALKİDER ALKOLLÜ İÇKİ ÜRETİCİLERİ VE İTHALATÇILARI DERNEĞ ASÜD AMBALAJLI SÜT VE SÜT ÜRÜNLERİ SANAYİCİLERİ DERNEĞİ BALDER ARI ÜRÜNLERİ İLE SAĞLIKLI YAŞAM PLATFORMU BEBESAD BEBEK BESİNLERİ SANAYİCİLERİ DERNEĞİ BMÜD BİRA VE MALT ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ BYSD BİTKİSEL YAĞ SANAYİCİLERİ DERNEĞİ DFGD DİYABETİK VE FONKSİYONEL GIDA ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ ETBİR KIRMIZI ET SANAYİCİLERİ VE ÜRETİCİLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ GIDAKAT GIDA KATKI VE YARDIMCI MADDE SANAYİCİLERİ DERNEĞİ GİSDER GELENEKSEL ALKOLLÜ İÇKİ ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ MASUDER TÜRKİYE MADEN SUYU ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ MEDER MEŞRUBATÇILAR DERNEĞİ MEYED MEYVE SUYU ENDÜSTRİSİ DERNEĞİ MÜMSAD MUTFAK ÜRÜNLERİ VE MARGARİN SANAYİCİLERİ DERNEĞİ NÜD NİŞASTA VE GLİKOZ ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ ORGÜDER ORGANİK ÜRÜN ÜRETİCİLERİ VE SANAYİCİLERİ DERNEĞİ PAKDER TARIM ÜRÜNLERİ, HUBUBAT, BAKLİYAT İŞLEME VE PAKETLEME SANAYİCİLERİ DERNEĞİ PDD PİRİNÇ DEĞİRMENCİLERİ DERNEĞİ SALKONDER SALÇA, DONDURULMUŞ VE KON- SERVE GIDA SANAYİCİLERİ DERNEĞİ SETBİR TÜRKİYE SÜT, ET, GIDA SANAYİCİLERİ VE ÜRETİCİLERİ BİRLİĞİ SUDER AMBALAJLI SU ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ SUTHER SUSAM, HELVA VE REÇEL İMALATÇILARI DERNEĞİ ŞARAPDER ŞARAP ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ ŞEMAD ŞEKERLİ MAMÜL SANAYİCİLERİ DERNEĞİ TMSD TÜRKİYE MAKARNA SANAYİCİLERİ DERNEĞİ TÜGİDER TÜM GIDA DIŞ TİCARET DERNEĞİ 2

3 İÇİNDEKİLER Başkandan... 4 I. BÖLÜM: AVRUPA BİRLİĞİ GIDA ve İÇECEK SANAYİ AB Gıda ve İçecek Sanayi nde Önemli Göstergeler AB Gıda ve İçecek Sanayi nin Yapısı AB Dış Ticareti (2014) Hanehalkı Harcamaları ve Gıda ve İçecek Ürünleri Gıda Tedarik Zinciri Dünya Trendleri II. BÖLÜM: TÜRK GIDA ve İÇECEK SANAYİ NE AİT BAZI EKONOMİK VERİLER Gıda ve İçecek Sanayi nde İşletme Sayıları Gıda ve İçecek Sanayi nde İstihdam Gıda ve İçecek Sanayi nde Toplam Üretim Gıda ve İçecek Sanayi nde Satış Ciroları Gıda ve İçecek Sanayi nde Katma Değer Gıda ve İçecek Sanayi nde İş Gücü Verimliliği Gıda ve İçecek Sanayi nde Yoğunlaşma Gıda ve İçecek Sanayi nde Yabancı Sermaye III. BÖLÜM: TÜRKİYE DE HANEHALKI TÜKETİM HARCAMALARI İÇİNDE GIDA ve İÇECEK SANAYİ NİN YERİ Hanehalkı Tüketim Harcamalarının Harcama Gruplarına Göre Dağılımı Henahalkı Gıda ve İçecek Harcamaları Hanehalkı Harcamaları İçinde Gıda ve İçecek Harcamalarının Yeri Gıda ve İçecek Harcamalarının Bölgelere Göre Dağılımı Gıda ve İçecek Sanayi nin Ana Harcama Gruplarına ve Ülkelere Göre Fiyat Düzeyleri IV. BÖLÜM: TÜRK GIDA VE İÇECEK SANAYİ NDE AR-GE Gıda ve İçecek Sanayi AR-GE Harcamaları Harcama Gruplarına Göre AR-GE Harcamalarının Dağılımı Gıda ve İçecek Sanayi nde AR-GE Harcamalarının Dağılımı AR-GE Faaliyetlerinde İstihdam V. BÖLÜM: TÜRK GIDA ve İÇECEK SANAYİ NDE BAZI EKONOMİK GÖSTERGELER Büyüme Fiyat Endeksleri Sanayi Üretim Endeksleri Kapasite Kullanımı Yatırım Teşvikleri Üretimde Ücret ve Kazanç Endeksleri VI. BÖLÜM: TÜRK GIDA ve İÇECEK SANAYİ NDE DIŞ TİCARET VERİLERİ İhracat ve İthalat Dış Ticaret Dengesi VII. BÖLÜM: KÜRESEL GIDA PAZARINA AİT BAZI EKONOMİK GÖSTERGELER Buğday İri Daneli Tahıllar (Kaba Tahıllar) Pirinç Şeker Yağlı Tohum Et ve Et Ürünleri Süt ve Süt Ürünleri FAO Fiyat Endeksleri

4 Her yıl olduğu gibi bu yıl da bir önceki yılın sanayi verilerini titiz ve ayrıntılı bir çalışma sonucunda sektörümüze sunuyoruz. Türkiye Gıda ve İçecek Sanayi Dernekleri Federasyonu olarak öncelikli misyonlarımızdan biri olan sektörün envanterini tutmak, sektörümüzün büyüme endeksli gelişimini ölçmekten ziyade, önümüzdeki yıllarda yapacağımız çalışmalara ışık tutacak bir veritabanı elde etme gayretidir. Öyle ki, envanter verilerini değerlendirdiğimizde bir önceki yıla kıyasla zayıf yanlarımızın güçlendiğini, güçlü yanlarımızın da sürdürülebilir bir ivme kazandığını görüyoruz. Şunu rahatlıkla ifade edebiliriz ki, Türk Gıda ve İçecek Sanayi 2023 hedeflerine ulaşmakta sağlam adımlarla ilerliyor. Bunun başında da 40 milyar dolar ihracat hedefi geliyor yılı envanterimizin ana başlıklarına kısaca değinecek olursak bu ifadelerim daha da bir anlam kazanacaktır. Türkiye nin 2014 yılı genel ihracatının %7 si gıda ve içecek sektöründen geldi yılında sektörün ihracatı 2013 yılına göre yüzde 4,1 artışla 11 milyar 99 milyon USD olarak gerçekleşti. Gıda ve içecek sanayi ihracatı, Türkiye toplam ihracatından %7 pay aldı. İhracatta ilk 3 ülke Irak, Almanya ve Suriye oldu yılı ithalatı ise 2013 yılına göre yüzde 3,3 artışla 5 milyar 617 milyon USD gerçekleşti. Gıda ve içecek sanayi ithalatı, Türkiye toplam ithalatından yüzde 2,3 pay aldı. Geçen yıl ithalatta ilk 3 ülke Rusya, Endonezya ve ABD oldu. Elde edilen bu sonuçlarla, sektörün dış ticaret karşılama oranı 2014 yılında %197,6 seviyesine yükseldi. Gıda ve İçecek sektörümüz 123,5 milyar lira cirosu ve 455 binin üzerinde çalışanıyla imalat sanayi içinde önemli konumda bulunuyor. Rakamlardan görüldüğü üzere hazırlamış olduğumuz 2014 yılı Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri, sektörümüzün bulunduğu noktayı en iyi şekilde değerlendirebileceğimiz güçlü bir argüman olma özelliği taşıyor. Tüm sektörümüze, ilgili kurum ve kişilere faydalı olması dileğiyle Şemsi Kopuz TGDF Yönetim Kurulu Başkanı 4

5 Bölüm:1 Avrupa Birliği Gıda ve İçecek Sanayi* * Bu bölümdeki bilgiler, Avrupa Birliği Gıda ve İçecek Endüstrileri Konfederasyonu (Food Drink Europe), Data & trends of the European Food and Drink Industry, 2014 raporundan derlenmiştir. 5

6 1.1. Gıda ve İçecek Sanayi nde Önemli Göstergeler EU FOOD AND DRINK INDUSTRY FIGURES İŞ HACMİ (2013) 1,244 Milyar Avro TURNOVER 1 VALUE ADDED 2 1,244 billion Largest manufacturing sector in the EU AB Gıda ve İçecek Sanayi nin Üretim Sektörü İçindeki Payı %15 ÇALIŞAN SAYISI (2013) 4,2 Milyon Kişi 1.8% AB Gıda ve İçecek Sanayi nin Üretim Sektörü İçindeki En Yüksek İstihdam Payı %15 4 of EU gross value added (GVA) İŞYERİ SAYISI (2012) 1 289,000 CONSUMPTION 14% of household expenditure on food and drink products HANEHALKI EMPLOYMENT TÜKETİM 1 ORANI (2013) 4.2 million people % 14 Hanehalkı Leading employer Harcamalarda in the EUGıda ve İçecek Payı KATMA DEĞER ÜRETİMİ (2012) NUMBER OF COMPANIES 2 289,000 % 1,8 ARGE 2 SMEs HARCAMASI (2012) 2,8 Milyar Avro 49.6% of food and drink turnover 63.3% of food and drink employment DIŞ EXTERNAL TİCARET TRADE (2014) 91.7 billion 27.6 billion SEKTÖR R&D İÇERİSİNDE EXPENDITUREKOBİ LERİN PAYI (2012) İHRACAT İTHALAT GIDA VE İÇECEK SANAYİ İŞ HACMİ İÇİNDE 2.8 billion 91,7 Exports Milyar Avro 64,1 Trade balance Milyar Avro % 49,6 DENGE 64.1 billion KÜRESEL 18% İHRACATTA AB NİN PAYI GIDA VE İÇECEK SANAYİ ÇALIŞANLARI İÇİNDE Imports EU market share of global exports Sources: Eurostat, UN COMTRADE, OECD ,6 Milyar Avro % 18 % 63,3 Gıda ve İçecek Sanayi AB Ekonomisine Katkı Sağlayan Başlıca Üretim Sektörüdür. 6 Kaynak: 1 FoodDrinkEurope 2013 data data data 4 For definition, see page 23

7 1.2. Gıda ve İçecek Sanayi nin Yapısı İmalat Sanayi içinde iş hacmi payı % İmalat Sanayi İçinde katma değer payı % İmalat Sanayi içinde istihdam payı % %15 Gıda ve İçecek Sanayi %12.8 Gıda ve İçecek Sanayi %15 Gıda ve İçecek Sanayi 12 Otomotiv 9,7 Kok Köm. ve Petrol Ürün. 8,9 Makine ve Ekipman 54,4 Diğer 11,8 Makine ve ekipman 9,8 Metal ürünler 9,3 Otomotiv 56,3 Diğer 11,6 Metal ürünler 10,1 Makine ve ekipman 8 Otomotiv 55,3 Diğer İş Hacmi, İstihdam, Katma Değer ve İşletme Sayısının Alt Sektörler Bazında Dağılımı İş Hacmi (%) İstihdam (%) Katma Değer (%) İşletme Sayısı (%) Fırıncılık ürünleri ve unlu mamuller, et ürünleri, süt ürünleri, içecekler ve diğer gıda ürünleri alt sektörleri toplamı iş hacminin 3/4 ünü, çalışan ve işyeri sayısı bakımından ise %80 ini oluşturmaktadır. Et Ürünleri Diğer Gıda Ürünleri İçecekler Süt Ürünleri Fırıncılık Ürünleri ve Unlu Mamüller Hayvan Yemleri İşlenmiş Meyve Sebze Katı ve Sıvı Yağlar Öğütülmüş Tahıl ve Nişasta Ürünleri Balık Ürünleri Kaynak: FoodDrinkEurope 7

8 1.3. AB Dış Ticareti (2014) Bölgelere Göre AB Gıda ve İçecek Ticareti (2014, Milyon Avro) İhracat İthalat Toplam Ticaret NAFTA 18,068 6,139 24,207 ANDEAN GRUP 547 1,992 2,538 MERCOSUR 1,961 11,957 13,919 EFTA 8,688 7,003 15,690 AKDENİZ ÜLKELERİ 5,433 2,019 7,452 BALKANLAR 1, ,932 GCC ACP 8,520 5,363 13,882 CIS 5, ,355 7,653 1,752 9,404 ASEAN 5,769 9,757 15,526 ACP: Afrika, Karaip ve Pasifik Ülkeleri; ANDEAN GRUP: Bolivya, Kolombiya, Ekvator, Peru ve Venezuela; ASEAN: Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği; BALKANLAR: Arnavutluk, Bosna-Hersek, Hırvatistan, Kosova, Makedonya, Karadağ, Sırbistan; CIS/Bağımsız Devletler Topluluğu: Ukrayna, Ermenistan, Azerbaycan, Belarus, Kazakistan, Kırgızistan, Moldova, Rusya, Tacikistan, Türkmenistan, Özbekistan; EFTA: Avrupa Serbest Ticaret Alanı; GCC: Kuveyt, Bahreyn, Katar, Birleşik Arap Emirlikleri, Umman, Suudi Arabistan MERCOSUR: Brezilya, Arjantin, Uruguay ve Paraguay; NAFTA: Kanada, ABD, Meksika Kaynak: FoodDrinkEurope 8

9 AB Gıda ve İçecek İhracatında Alt Sektörlerin Payı (%) (2014) AB nin En Fazla Ticaret Yaptığı İlk 10 Ülke (2014, Milyon Avro) İçecek Diğer Gıda Ürünleri Et Ürünleri Süt ve Süt Ürünleri İşlenmiş sebze ve Meyve Katı ve Sıvı Yağlar Fırıncılık Ürünleri ve Unlu Mamül Balık Ürünleri Hayvan Yemi Öğütülmüş Tahıl ve Nişasta Ürün. İhracat ABD Rusya Çin İsviçre Japonya Hong Kong Norveç Kanada Avustralya S.Arabistan İthalat Brezilya ABD Arjantin İsviçre Çin Endonezya Tayland Türkiye Norveç Malezya AB Gıda ve İçecek Sanayi ihracatı son 10 yılda ikiye katlanmıştır. NAFTA AB nin en büyük ticaret ortağı olmayı sürdürürken aynı zamanda ihracatının da en yüksek olduğu bölgedir. Sektörler Bazında İhracat ve İthalat (2014, Milyon Avro) Kaynak: FoodDrinkEurope En iyi ihracat performansı gösteren alt sektörler; süt ve süt ürünleri %10, çikolata ve şekerleme %9, fırıncılık ürünleri ve unlu mamüller %9. En iyi ithalat performansı gösteren alt sektörler; çikolata ve şekerleme %17, süt ürünleri %10, hayvan yemi %10. İçecekler Alkollü İçecekler Şarap Maden Suyu ve Alkolsüz İçecekler Diğer Gıda Ürünleri Çikolata ve Şekerleme İşlenmiş Çay ve Kahve Et Ürünleri Süt ve Süt Ürünleri İşlenmiş Sebze ve Meyve Katı ve Sıvı Yağlar Hayvan Yemi Fırıncılık Ürünleri ve Unlu Mamüller Balık Ürünleri Öğütülmüş Tahıl ve Nişasta Ürünleri İhracat 2014 % değişim İthalat % değişim

10 1.3. AB Dış Ticareti (2014) 2015 AB Gıda ve İçecek İhracatı (Milyar Avro) AB Dış Ticareti (2014, Milyon Avro) (%) İhracat İthalat Dış Ticaret Dengesi yılı birinci çeyrek ihracatı 2014 yılı birinci çeyreğine göre %6 artarak en yüksek rakama ulaşarak 22.8 Milyar Avro ya ulaşmıştır. Q1 Q2 Q3 Q Hanehalkı Harcamaları ve Gıda ve İçecek Ürünleri Hanehalkı Tüketim Harcamaları (%) (2013) 2013 yılında bir önceki yıla kıyasla gıda ve içecek ürünleri için yapılan hanehalkı harcamaları sabit kalarak toplamda milyar avro olmuştur. %14 Gıda ve İçecek Sanayi 25 Konut, Su ve Enerji 13 Taşıma 9 Eğlence ve Kültür 8 Restoran ve Otel 31 Diğer Kaynak: FoodDrinkEurope 10

11 1.5. Gıda Tedarik Zinciri 1.6. Dünya Trendleri Gıda Tedarik Zincirinin Yapısı (2012) Küresel Gıda ve İçecek İhracatında Payı Tarım Gıda ve İçecek Tarım ve Gıda Gıda ve İçecek Sanayi Ürünleri Toptan Perakende İş Hacmi (Milyar Avro) 409 1,062 1,255 1,132 Katma Değer (Milyar Avro) Çalışan Sayısı (Milyon) ,3 2 6,2 Şirket Sayısı (1000) 12, yılında gıda tedarik zincirinde 24 milyon kişi istihdam edilmiştir. 3.8 trilyon avroyu aşan iş hacmi ile 380 milyar avroluk katmadeğer üretmektedir. AB ABD ÇİN BREZİLYA HİNDİSTAN TAYLAND ENDONEZYA ARJANTİN KANADA AB Dünya gıda ve içecek sektöründe ihracatta birinci, ithalatta ise ikinci pozisyondadır. Küresel ihracatta AB nin gıda ve içecek alanında %18 payı bulunurken, ithalatta ise payı %14 tür. Kaynak: FoodDrinkEurope 11

12 1.6. Dünya Trendleri Dünyada en büyük iş hacmini yaratan gıda ve içecek sanayi AB de iken en çok iş yeri ve en yüksek istihdam Çin de bulunmaktadır. Küresel bakış AB gıda ve içecek endüstrisinin iş hacmi, istihdam ve şirket sayısı bakımından anahtar rol oynadığını göstermektedir. Dünyada Gıda ve İçecek Sanayi (2012/2013) Toplam Satış (Milyar Avro) Toplam İmalat Sayısı Satışı İçindeki Pay (%) İstihdam (1000 Kişi) Şirket Sayısı AB ÇİN ABD JAPONYA BREZİLYA MEKSİKA RUSYA HİNDİSTAN KANADA AVUSTRALYA GÜNEY KORE YENİ ZELANDA Kaynak: FoodDrinkEurope 12

13 Bölüm:2 Türk Gıda ve İçecek Sanayi ne Ait Bazı Ekonomik Veriler 13

14 2.1. Gıda ve İçecek Sanayi nde İşletme Sayıları Gıda ve İçecek Sanayi nde İşletme Sayıları ( ) SANAYİ Madencilik ve Taşocaklığı Enerji İmalat Sanayi GIDA ve İÇECEK SANAYİ Gıda Sanayi İçecek Sanayi Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)'nun 2014 yılında açıklamış olduğu Yıllık Sanayi ve Hizmetleri İstatistikleri 2012 verilerine göre 2005 yılında olan gıda ve içecek sanayi işletme sayısı 2012 yılında adet artarak (%32,5) 'a ulaşmıştır. İşletmelerin i gıda sanayinde, 484 ü ise içecek sanayinde faaliyet göstermektedir. Gıda sanayindeki işletme sayısı 2012 yılında 2005 yılına göre (%32,5) adet artarken, içecek sanayindeki işletme sayısı 196 adet (%68,0) artmıştır. Başka bir ifade ile işletme sayılarındaki artış hızı bakımından içecek sanayindeki büyüme, gıda sanayiye göre daha yüksek oranda gerçekleşmiştir. Sanayi sektöründe 2005 yılında faaliyet gösteren işletme sayısı iken adet artarak 2012 yılında ya yükselmiştir. Sanayi sektörü ile aynı eğilimi gösteren imalat sanayinde ise bu sayı dan e yükselirken, madencilik ve taşocaklığı sanayinde den ya, enerji sektöründe de den ye yükselmiştir. İşletme Sayılarındaki Yıllık Değişimler (%) ( ) küresel finansal kriz nedeniyle 2010 yılında işletme sayılarında görülen azalmanın ardından 2012 yılında gerçekleşen işletme sayılarındaki artış, sektörün krizi atlattığını ve 2009 yılındaki rakamları yakaladığını göstermektedir. 14

15 Gıda ve İçecek Sanayi nde Alt Sektörler Bazında İşletme Sayıları GIDA ve İÇECEK SANAYİ Gıda Sanayi Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı Etin işlenmesi ve saklanması Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması Patatesin işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyve suyu imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı Sıvı ve katı yağ imalatı Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı 5 4 Süt ürünleri imalatı Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı Dondurma imalatı Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Fırın ve unlu mamuller imalatı Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı Makarna, şehriye, kuskus ve benzeri unlu mamullerin imalatı Diğer gıda maddelerinin imalatı Şeker imalatı Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı Kahve ve çayın işlenmesi Baharat, sos, sirke ve diğer çeşni maddelerinin imalatı Hazır yemeklerin imalatı Homojenize gıda müstahzarları ve diyetetik gıda imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin imalatı Hazır hayvan yemleri imalatı Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı Ev hayvanları için hazır gıda imalatı 7 8 İçecek Sanayi Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması 7 6 Üzümden şarap imalatı Bira imalatı 4 4 Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden sularının ve diğer şişelenmiş suların üretimi Alt gruplar itibarıyla en fazla yoğunlaşmanın fırın ve unlu mamuller imalatı grubunda gerçekleştiği en az işletmeye sahip alt grubun ise balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması olduğu görülmektedir. Gıda ve içecek sanayinde faaliyet gösteren işletmelerin gerek sanayi gerekse de imalat sanayi işletmeleri içindeki payının en yüksek olduğu yıl 2009 iken bu oranın en düşük olduğu yıl 2007 dir yılında, gıda ve içecek sanayi işletmelerinin sanayi sektörü içindeki payı %10 iken 2008 ve 2009 yıllarında gerçekleşen artışlardan sonra bu pay 2010 ve 2011 yıllarındaki düşüşe rağmen 2012 yılında %11,8 e çıkmıştır. Gıda ve içecek sanayinin imalat sanayi içindeki payı ise 2005 yılında %10,2 iken bu oran 2012 yılında %12,1 e yükselmiştir. Gıda ve İçecek Sanayi İşletme Sayılarının Sanayi ve İmalat Sanayi İçindeki Payı (%) ( ) 15

16 2.2. Gıda ve İçecek Sanayi nde İstihdam Gıda ve İçecek Sanayi nde İstihdam ( ) SANAYİ Madencilik ve Taşocaklığı Enerji İmalat Sanayi GIDA ve İÇECEK SANAYİ Gıda Sanayi İçecek Sanayi Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri 2012 yılı sonuçlarına göre; 2005 yılında gıda ve içecek sanayinde olan çalışan sayısı 2012 yılında (%56,5) artarak kişi olmuştur. Çalışanların si gıda sanayinde ü içecek sanayinde olduğu görülmektedir. Gıda sanayinde çalışan sayısı 2005 yılına göre kişi artarken (%57,3) içecek sanayinde çalışan sayısı kişi (%34,9) artmıştır. Sanayi sektöründe 2005 yılında istihdam edilenlerin sayısı iken, 2008 yılına kadar bu sayı her yıl düzenli artarak a ulaşmış, ancak yaşanan küresel ekonomik kriz nedeniyle 2009 yılında bu sayı kişiye düşmüş 2012 yılında kişiye yükselmiştir. İmalat sanayinde 2008 yılında olan çalışan sayısı 2009 yılında kişiye gerilerken 2012 yılında kişiye yükselmiştir. Çalışan sayısındaki yıllık değişimler incelendiğinde; sanayi ve imalat sanayinin aksine, 2008 yılına göre, 2009 yılında çalışan kişi sayısı gıda sanayinde %6,1, içecek sanayinde ise %9,3 artmıştır. Gıda sanayi, 2007 yılı hariç, artış eğilimi göstermiş, içecek sanayinde ise çalışan sayısı devamlı artmıştır. Çalışan Sayılarındaki Yıllık Değişimler (%) ( )

17 Gıda ve İçecek Sanayi nde Alt Sektörler Bazında İstihdam GIDA ve İÇECEK SANAYİ Gıda Sanayi Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı Etin işlenmesi ve saklanması Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması Patatesin işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyve suyu imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı Sıvı ve katı yağ imalatı (-) Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı (-) Süt ürünleri imalatı Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı Dondurma imalatı Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Fırın ve unlu mamuller imalatı Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı Makarna, şehriye, kuskus ve benzeri unlu mamullerin imalatı Diğer gıda maddelerinin imalatı Şeker imalatı Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı Kahve ve çayın işlenmesi Baharat, sos, sirke ve diğer çeşni maddelerinin imalatı Hazır yemeklerin imalatı Homojenize Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin imalatı Hazır hayvan yemleri imalatı Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı Ev hayvanları için hazır gıda imalatı İçecek Sanayi Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması (-) (-) Üzümden şarap imalatı Bira imalatı (-) (-) Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden sularının ve diğer şişelenmiş suların üretimi yılında, çalışan sayısı bakımından fırın ve unlu mamuller sanayi ilk sırayı alırken ( kişi), balık ve deniz hayvanları ve yumuşakça işleme ve saklama sektörü sonuncu sırada (9.409) bulunmaktadır yılında bir önceki yıla göre; gıda ve içecek sanayinin istihdam açısından payı genel sanayi sektöründe %12,0 dan %12,2 ye, imalat sanayi içindeki payı ise %15,0 dan %13,3 e artmıştır. Gıda ve İçecek Sanayi nde Çalışanların Sanayi ve İmalat Sanayi İçindeki Payı (%) ( ) 17

18 2.3. Gıda ve İçecek Sanayi nde Toplam Üretim Gıda ve İçecek Sanayi nde Üretim SANAYİ Madencilik ve Taşocaklığı Enerji İmalat Sanayi GIDA ve İÇECEK SANAYİ Gıda Sanayi İçecek Sanayi ( ) (Milyon TL) TÜİK, Yıllık Sanayi İstatistikleri ne göre; gıda ve içecek sanayinde faaliyet gösteren işletmelerin toplam üretimi 2005 yılında 46 milyar TL iken, 2012 yılında %154,5 artarak 117,1 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Gıda sanayi ve içecek sanayi olarak iki alt grupta incelendiğinde; gıda sanayi üretim değeri, 2005 yılına göre, 2012 yılında 67,6 milyar TL (%157,8) artarak 110,5 milyar TL ye, içecek sanayi üretim değeri de aynı yıllarda 3,4 milyar TL (%109,3) artarak 6,5 milyar TL ye yükselmiştir. Gıda ve içecek sanayinde faaliyet gösteren işletmelerin üretim değeri yılları arasında, yıllara göre artış eğilimi gösterirken, sanayi sektörünün geneli için de 2009 yılı hariç aynı eğilim söz konusudur yılında sanayi sektörü üretim değeri 363,2 milyar TL iken, bu sayı 2009 yılı hariç her yıl düzenli olarak artarak ,3 milyar TL ye yükselmiştir. Üretim değeri bakımından sanayi sektörüyle aynı eğilimi gösteren imalat sanayinde ise bu değer 2012 yılında 796,9 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Üretimdeki Yıllık Değişimler (%) ( )

19 Gıda ve İçecek Sanayi nde Alt Sektörler Bazında Üretim (Milyon TL) ( ) GIDA ve İÇECEK SANAYİ Gıda ürünlerinin imalatı Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı Etin işlenmesi ve saklanması Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması Patatesin işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyve suyu imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı Sıvı ve katı yağ imalatı (-) Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı (-) Süt ürünleri imalatı Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı (-) (-) Dondurma imalatı (-) (-) Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Fırın ve unlu mamuller imalatı Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı Makarna, şehriye, kuskus ve benzeri unlu mamullerin imalatı Diğer gıda maddelerinin imalatı Şeker imalatı Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı Kahve ve çayın işlenmesi Baharat, sos, sirke ve diğer çeşni maddelerinin imalatı Hazır yemeklerin imalatı (-) 251 Homojenize (-) 339 Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin imalatı Hazır hayvan yemleri imalatı Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı Ev hayvanları için hazır gıda imalatı İçeceklerin imalatı Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması (-) 296 Üzümden şarap imalatı 228 (-) Bira imalatı (-) (-) Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden sularının ve diğer şişelenmiş suların üretimi Alt gruplar itibarıyla incelendiğinde; üretim değeri bakımından en fazla yoğunlaşmanın diğer gıda maddelerinin imalatı grubunda gerçekleştiği, üretim değerinin en az olduğu alt grubun ise balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması olduğu görülmektedir. Gıda ve içecek sanayindeki üretim değerinin gerek sanayi gerekse imalat sanayi üretimi içindeki payı 2012 yılında 2011 yılına göre azalmıştır yılında, gıda ve içecek sanayi üretiminin sanayi sektörü içindeki payı %12,7 iken bu pay, 2009 ve 2010 yıllarında %13,4 e kadar yükselmiş, 2012 yılında ise %12,2 e gerilemiştir yılındaki bu pay 2005 yılındaki değerden daha düşük olurken, inceleme dönemindeki en düşük değer %11,4 ile 2006 yılında elde edilmiştir. Gıda ve İçecek Sanayi Üretiminin Sanayi ve İmalat Sanayi İçindeki Payı (%) ( ) 19

20 2.4. Gıda ve İçecek Sanayi nde Satış Ciroları Gıda ve İçecek Sanayi nde Satış Ciroları SANAYİ Madencilik ve Taşocaklığı Enerji İmalat Sanayi GIDA ve İÇECEK SANAYİ Gıda Sanayi İçecek Sanayi ( ) (Milyon TL) TÜİK Yıllık Sanayi İstatistikleri sonuçlarına göre; gıda ve içecek sanayinde faaliyet gösteren işletmelerin yapmış olduğu toplam ciro 2005 yılında 48,2 milyar TL iken; 75,4 milyar TL (%156,6) artarak 2012 yılında 123,5 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Gıda sanayi ve içecek sanayi olarak iki alt grupta incelendiğinde; gıda sanayindeki cironun 2005 yılına göre 71,6 milyar TL (%159,7) artarak 2012 yılında 116,9 milyar TL ye, içecek sanayi cirosunun ise aynı yıllarda 3,4 milyar TL (%111,8) artarak 6,5 milyar TL ye yükseldiği görülmektedir. Sanayi sektörünün geneli için ciro değeri 2005 yılında 380 milyar TL iken, 2009 yılı hariç her yıl düzenli olarak artarak 2012 yılında 962 milyar TL ye yükselmiştir. Ciro değeri bakımından sanayi sektörüyle aynı eğilimi gösteren imalat sanayinde bu değer, 2012 yılında 796,9 milyar TL, madencilik ve taşocakçılığı sanayinde 25,9 milyar TL, enerji sektöründe ise 139,3 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Gıda ve içecek sanayinde faaliyet gösteren işletmelerin yapmış oldukları ciro değeri yılları arasında, yıllara göre artış eğilimi gösterirken, sanayi sektörünün geneli için de 2009 yılı hariç aynı eğilim söz konusudur. Satış Cirolarındaki Yıllık Değişimler (%) ( )

21 Gıda ve İçecek Sanayi nde Alt Sektörler Bazında Satış Ciroları (Milyon TL) ( ) GIDA ve İÇECEK SANAYİ Gıda ürünlerinin imalatı Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı Etin işlenmesi ve saklanması Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması Patatesin işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyve suyu imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı Sıvı ve katı yağ imalatı (-) Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı (-) Süt ürünleri imalatı Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı (-) (-) Dondurma imalatı (-) (-) Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Fırın ve unlu mamuller imalatı Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı Makarna, şehriye, kuskus ve benzeri unlu mamullerin imalatı Diğer gıda maddelerinin imalatı Şeker imalatı Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı Kahve ve çayın işlenmesi Baharat, sos, sirke ve diğer çeşni maddelerinin imalatı Hazır yemeklerin imalatı (-) 249 Homojenize (-) 375 Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin imalatı Hazır hayvan yemleri imalatı Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı Ev hayvanları için hazır gıda imalatı İçeceklerin imalatı Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması (-) 282 Üzümden şarap imalatı 192 (-) Bira imalatı (-) (-) Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden sularının ve diğer şişelenmiş suların üretimi Alt gruplar itibarıyla incelendiğinde; ciro değeri bakımından en fazla yoğunlaşmanın diğer gıda maddelerinin imalatı gerçekleştiği, ciro değerinin en az olduğu alt grubun ise balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması olduğu görülmektedir. Gıda ve içecek sanayindeki ciro değerinin gerek sanayi gerekse imalat sanayi cirosu içindeki payı, 2012 yılında 2011 yılına göre artmıştır yılında, gıda ve içecek sanayi cirosunun sanayi sektörü içindeki payı %12,7 iken; bu pay, 2009 ve 2010 yıllarında %13,4 e çıkmış; 2012 yılında ise %12,8 e gerilemiştir. Gıda ve İçecek Sanayi nde Satış Cirolarının Sanayi ve İmalat Sanayi İçindeki Payı (%) ( ) 21

22 2.5. Gıda ve İçecek Sanayi nde Katma Değer Gıda ve İçecek Sanayi nde Katma Değer SANAYİ Madencilik ve Taşocaklığı Enerji İmalat Sanayi GIDA ve İÇECEK SANAYİ Gıda Sanayi İçecek Sanayi ( ) (Milyon TL) TÜİK Yıllık Sanayi İstatistikleri sonuçlarına göre; gıda ve içecek sanayinde faaliyet gösteren işletmelerin yaratmış oldukları toplam katma değer, 2005 yılında 7,4 milyar TL iken, 2012 yılında %134,4 oranında artarak 17,3 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Gıda sanayi ve içecek sanayi olarak iki alt grupta incelendiğinde; gıda sanayinin 2012 yılında yarattığı katma değerin 15,7 milyar TL, içecek sanayinin katma değerinin ise yaklaşık 1,6 milyar TL olduğu görülmektedir. Gıda sanayindeki katma değer, 2005 yılına göre 9,1 milyar TL (%138,8) artarken, içecek sanayindeki katma değer 772 milyon TL (%97,7) artmıştır yılları arasında gıda ve içecek sanayinde faaliyet gösteren işletmelerin yaratmış oldukları katma değer yıllara göre sürekli olarak artan bir eğilim gösterirken, sanayi ve imalat sanayinde 2009 yılında bir düşüş söz konusu olmuştur yılında sanayi sektörünün geneli için katma değer 73,9 milyar TL iken, 2009 yılı hariç 2012 yılına kadar her yıl düzenli olarak artarak 166,2 milyar TL ye ulaşmıştır. Yaratılan katma değer bakımından sanayi sektörüyle aynı eğilimi gösteren imalat sanayinde ise bu değer, 2012 yılında 132,6 milyar TL, madencilik ve taşocakçılığı sanayinde 11,3 milyar TL, enerji sektöründe ise 22,3 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Katma Değer Yıllık Değişimler (%) ( )

23 Gıda ve İçecek Sanayi nde Alt Sektörler Bazında Katma Değer (Milyon TL) ( ) GIDA ve İÇECEK SANAYİ Gıda Sanayi Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı Etin işlenmesi ve saklanması Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması Patatesin işlenmesi ve saklanması (-) 349 Sebze ve meyve suyu imalatı (-) 361 Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı Sıvı ve katı yağ imalatı 523 (-) Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı 171 (-) Süt ürünleri imalatı Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı Dondurma imalatı Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Fırın ve unlu mamuller imalatı Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı Makarna, şehriye, kuskus ve benzeri unlu mamullerin imalatı Diğer gıda maddelerinin imalatı Şeker imalatı Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı Kahve ve çayın işlenmesi Baharat, sos, sirke ve diğer çeşni maddelerinin imalatı Hazır yemeklerin imalatı (-) 43 Homojenize (-) 101 Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin imalatı Hazır hayvan yemleri imalatı Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı Ev hayvanları için hazır gıda imalatı İçecek Sanayi Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması (-) (-) Üzümden şarap imalatı Bira imalatı (-) (-) Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden sularının ve diğer şişelenmiş suların üretimi Alt gruplar itibarıyla incelendiğinde ise katma değer bakımından en fazla yoğunlaşmanın diğer gıda maddeleri imalatı grubunda gerçekleştiği, yaratılan katma değerin en az olduğu alt grubun ise balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması olduğu görülmektedir. Gıda ve içecek sanayinin, sanayi ve imalat sanayi içindeki payı 2005 yılında sırasıyla %10,0 ve %12,3 iken 2009 yılında %11,3 2-5 ve %14,0 a yükselmiştir yılından sonra ise azalarak 2012 yılında ise önceki yıla göre artarak sanayi içinde payı %12,4, imalat sanayi içindeki payı ise %13,0 olarak gerçekleşmiştir. Gıda ve İçecek Sanayi Katma Değerinin Sanayi ve İmalat Sanayi İçindeki Payı (%) ( ) 23

24 2.6. Gıda ve İçecek Sanayi nde İş Gücü Verimliliği Gıda ve İçecek Sanayi nde İş Gücü Verimliliği SANAYİ Madencilik ve Taşocaklığı Enerji İmalat Sanayi GIDA ve İÇECEK SANAYİ Gıda Sanayi İçecek Sanayi ( ) (TL) TÜİK Yıllık Sanayi İstatistikleri sonuçlarına göre; gıda ve içecek sanayinde iş gücü verimliliği (çalışan başına katma değer) 2005 yılında TL iken, 2012 yılında %49,7 oranında artarak TL olarak gerçekleşmiştir. Gıda sanayi ve içecek sanayi olarak iki alt grupta incelendiğinde; verimlilik değerinin 2012 yılında gıda sanayi için TL, içecek sanayinde ise olduğu görülmektedir. Buna göre Gıda Sanayi ndeki verimlilik, 2005 yılına göre %51,8 oranında, İçecek Sanayi nde ise %46,5 oranında artmıştır yılında sanayi sektörünün geneli için iş gücü verimliliği TL iken, 2012 yılında TL ye yükselmiştir. İmalat sanayinde ise bu değer TL den TL ye yükselmiştir. Madencilik ve taşocakçılığı sanayinde TL den TL ye, enerji sektöründe ise TL den TL ye yükselmiştir. İmalat sanayi ile kıyaslandığında, genel olarak gıda ve içecek sanayi işgücü verimliliğinin daha iyi olduğunu söylenebilir. Sektör, 2005, 2007, 2008 ve 2009 yıllarında imalat sanayine göre daha verimli çalışırken, 2006, 2010 ve 2011 yıllarında daha verimsiz çalışmış ve 2012 ise yaklaşık aynı değere ulaşmıştır yılları arasında sanayi sektörü verimliliği yıllara göre sürekli olarak artış eğilimi gösterirken, Gıda ve İçecek Sanayi nin verimliliği de 2010 yılı hariç benzer bir eğilim göstermiştir. 24

25 Gıda ve İçecek Sanayi nde Alt Sektörler Bazında İş Gücü Verimliliği (TL) ( ) GIDA ve İÇECEK SANAYİ Gıda Sanayi Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı Etin işlenmesi ve saklanması Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması Patatesin işlenmesi ve saklanması (-) Sebze ve meyve suyu imalatı (-) Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı Sıvı ve katı yağ imalatı (-) Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı (-) Süt ürünleri imalatı Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı Dondurma imalatı Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Fırın ve unlu mamuller imalatı Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı Makarna, şehriye, kuskus ve benzeri unlu mamullerin imalatı Diğer gıda maddelerinin imalatı Şeker imalatı Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı Kahve ve çayın işlenmesi Baharat, sos, sirke ve diğer çeşni maddelerinin imalatı Hazır yemeklerin imalatı (-) Homojenize (-) Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin imalatı Hazır hayvan yemleri imalatı Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı Ev hayvanları için hazır gıda imalatı İçecek Sanayi Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması (-) (-) Üzümden şarap imalatı Bira imalatı (-) (-) Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden sularının ve diğer şişelenmiş suların üretimi Alt gruplar itibarıyla incelendiğinde; 2012 yılında çalışan başına katma değer tutarının en yüksek bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı, en düşük ise fırın ve unlu mamuller imalatı grubunda olduğu görülmektedir yılında işgücü verimliliği 2011 yılına göre sanayi sektöründe %2,9 azalırken gıda sanayinde %7,3, içecek sanayinde ise %2,1 artış göstermiştir. İş Gücü Verimliliğinde Yıllık Değişimler (%) ( ) 2-7 Aşağıda 25

26 2.7. Gıda ve İçecek Sanayi nde Yoğunlaşma Türkiye İstatistik Kurumu, 2014 yılında Sanayi ve Hizmet Sektöründe Yoğunlaşma Çalışması 2012 yılı sonuçlarını açıklamıştır. Bu çalışmada temel alınan yoğunlaşma oranı (CR4), bir ekonomik sınıftaki en büyük 4 girişimin ciroları toplamının, o ekonomik sınıftaki toplam ciro değerine bölünmesiyle elde edilmiştir. (CR8) ise bir ekonomik sınıftaki en büyük 8 girişimin ciroları toplamının, o ekonomik sınıftaki toplam ciro değerine bölünmesiyle elde edilmiştir yılı CR4 değerlerine göre gıda ve içecek sanayi alt sektörlerinin 9 u çok yüksek, 5 i yüksek, 10 u orta ve 5 i de düşük derecede yoğunlaşma oranına sahiptir. İçecek sanayinde yer alan alt sektörler genelde yüksek ve çok yüksek derecede yoğunlaşma oranına sahipken, gıda sanayinde yer alan alt sektörler daha çok orta ve düşük yoğunlaşma segmentinde yer almaktadır. Bunun nedeni içecek sanayindeki işletme sayısının az olmasıdır. Düşük derecede yoğunlaşma (CR4<30) Orta derecede yoğunlaşma (30<CR4<50) Yüksek derecede yoğunlaşma (50<CR4<70 Çok yüksek derecede yoğunlaşma (CR4>70) Gıda ve İçecek Sanayi nde Alt Sektörler bazında Yoğunlaşma Oranları (2012) CR4 CR8 Girişim Yoğunlaşma Sayısı Derecesi Bira imalatı 99,97 100,00 5 Çok Yüksek Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı 97,19 100,00 6 Çok Yüksek Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması 96,51 100,00 6 Çok Yüksek Homojenize gıda müstahzarları ve diyetetik gıda imalatı 95,22 99,28 16 Çok Yüksek Dondurma imalatı 95,20 97, Çok Yüksek Ev hayvanları için hazır gıda imalatı 91,98 100,00 8 Çok Yüksek Patatesin işlenmesi ve saklanması 88,17 97,95 26 Çok Yüksek Şeker imalatı 80,99 91,15 72 Çok Yüksek Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı 75,20 96,31 14 Çok Yüksek Kahve ve çayın işlenmesi 68,80 78, Yüksek Hazır yemeklerin imalatı 66,16 83,50 32 Yüksek Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı 57,44 77, Yüksek Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden sularının ve diğer şişelenmiş suların üretimi 56,88 66, Yüksek Üzümden şarap imalatı 56,11 67, Yüksek Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması 49,78 64,21 69 Orta Sebze ve meyve suyu imalatı 48,37 66, Orta Etin işlenmesi ve saklanması 47,01 60, Orta Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin imalatı 44,93 66,81 96 Orta Makarna, şehriye, kusktus ve benzeri unlu mamullerin imalatı 43,96 71,64 50 Orta Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması 42,26 72,09 53 Orta Baharat, sos, sirke ve diğer çeşni maddelerinin imalatı 38,37 50, Orta Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı 37,33 55, Orta Süthane işletmeciğliği ve peynir imalatı 34,26 44, Orta Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı 33,81 49, Orta Sıvı ve katı yağ imalatı 24,94 39, Düşük Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı 21,95 31, Düşük Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması 15,93 23, Düşük Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı 10,81 17, Düşük Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı 6,81 9, Düşük 26

27 Bira ve damıtılmış alkollü içeceklerin imalatı sektörleri gibi işletme sayıları oldukça az olan alt sektörler en yüksek yoğunlaşma oranlarına sahipken, işletme sayıları oldukça fazla olan ekmek, taze pastane ürünleri ve kek imalatı ve öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı sektörlerindeki yoğunlaşma oranları ise oldukça düşük seviyelerdedir. Gıda ve İçecek Sanayi Alt Sektörlerinde Yoğunlaşma Oranları (2012) İşletme sayısı 100 ün üzerinde olmasına rağmen, dondurma imalatı sektöründeki yoğunlaşma oranının çok yüksek seviyelerde çıkması, bu sektörde ilk dört firmanın piyasaya yön verdiğini göstermektedir. Yine aynı şekilde peksimet, bisküvi imalatı, dayanıklı pastane ürünleri ve kek imalatı sektöründeki %57,44 lik yoğunlaşma oranı da sektörde faaliyet gösteren çok sayıda işletme olmasına rağmen, ilk dört firmanın piyasada ne derece etkili olduğunu göstermektedir. Çok Yüksek Yüksek Orta Düşük 27

28 2.8. Gıda ve İçecek Sanayi nde Yabancı Sermaye T.C. Merkez Bankası verilerine göre; gıda ve içecek sanayinde faaliyet gösteren yabancı sermayeli firmaların sayısı yılları arasında kümülatif olarak 393 adet iken, yılları arasında 154 adet (%39,2) artarak 547 ye yükselmiştir. Gıda ve içecek sanayinde, yılları arasında en fazla yabancı sermayeli firmanın faaliyete geçtiği yıl 64 firma ile 2010 yılı olurken, en az yabancı sermayeli işletmenin faaliyete geçtiği yıl 9 firma ile 2014 yılı olmuştur. Gıda ve İçecek Sanayi nde Yabancı Sermayeli Firma Sayısı Tarım Sektörü Sanayi Sektörü Madencilik ve Taşocaklığı İmalat Sanayi Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Elektrik, Gaz ve Su Hizmetler Sektörü Toplam 2-8 Kaynak: TC Merkez Bankası Birikimli 2014 TOPLAM Uluslararası Yatırım Girişimlerinin Ülkelere Göre Dağılımı (2014) Kaynak: TC Merkez Bankası İmalat sanayinde, 2014 yılı sonu itibarıyla faaliyet gösteren yabancı sermayeli firmaların (5.689 adet) %9,6 sı gıda ve içecek sanayinde (547 adet) faaliyet göstermektedir. Gıda ve içecek sanayinde faaliyet gösteren 547 yabancı sermayeli işletmenin 100 ü (%18,3) Almanya menşeilidir. Bir başka ifade ile sektörde faaliyet gösteren her beş yabancı sermayeli firmanın neredeyse biri Almanya kökenlidir. Sektörde en fazla yabancı sermayeli işletmeye sahip ülkeler sıralamasında Hollanda 47 firma ile ikinci sırada yer alırken, bu ülkeyi Fransa (30), ABD (29) ve İtalya (27) izlemektedir. 28

29 arasında gıda ve içecek sanayindeki uluslararası yatırım giriş istatistikleri tutar olarak incelendiğinde; en fazla yatırım girişinin 2,2 milyar dolarla 2012 de gerçekleştiği görülmektedir. İmalat sanayinde de uluslararası yatırım girişlerinin en yoğun olduğu yıl 4,3 milyar dolarla yine 2012 dir yılında 2011 yılına göre 3,3 kat artarak 2,2 milyar dolar olarak gerçekleşen gıda ve içecek sanayi uluslararası yatırım girişi, 2014 yılında 2012 yılına göre %74,6 oranında azalarak 558 milyon dolar seviyesine kadar gerilemiştir yılında gıda ve içecek sanayine yabancı sermaye girişi 124 milyon dolardır ve bunun imalat sanayi içindeki payı %13,4 dür. Bu oran 2012 yılında maksimum düzeye (%50,7) ulaşmış ve 2014 yılında %19,3 olarak gerçekleşmiştir. Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Faaliyette Bulundukları İllerin Sektörlere Göre Dağılımı( Uluslararası Sermayeli Ocak) Şirketlerin Faaliyette Bulundukları İllerin Sektörlere Göre Dağılımı ( Ocak) İstanbul Antalya Ankara İzmir Muğla Tarım Sektörü Sanayi Sektörü Madencilik ve Taşocakçılığı İmalat Sanayi Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Elektrik, Gaz ve Su Hizmetler Sektörü Toplam Sektörler Bazında Uluslararası Yatırım Girişimleri (Milyon $) ( ) Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayılarının İllere Göre Dağılımı( Ocak) İlk On İl İlin Adı Şirket Sayısı İstanbul Antalya Ankara İzmir Muğla Mersin Bursa 631 Gaziantep 607 Aydın 581 Kocaeli 461 Diğer İller Toplam

30 Bölüm:3 Türkiye de Hanehalkı Tüketim Harcamaları İçinde Gıda ve İçecek Sanayi nin Yeri 30

31 3.1. Hanehalkı Tüketim Harcamalarının Harcama Gruplarına Göre Dağılımı TÜİK tarafından yapılan hanehalkı tüketim harcamaları araştırması yılları sonuçlarına göre; hanehalkı harcamaları içinde konut, su, elektrik ve yakıt birinci sırayı alırken, ikinci sırayı gıda ve içecekler almaktadır. Yıllar Bazında Hanehalkı Tüketim Harcamalarının Harcama Gruplarına Göre Dağılımı (%) ( ) yılında %21,0 olan gıda ve içecek harcamalarının toplam harcamalar içindeki payı, 2012 yılında %19,9, 2013 yılında ise %20,1 düzeyindedir. Gıda ve içecek harcamaları payındaki bu değişim gıda harcamaları payındaki azalmadan kaynaklanmıştır. Zira, inceleme döneminde alkollü ve alkolsüz içecek harcamaları paylarında çok fazla bir değişiklik olmamıştır. Gıda ve içecek harcamalarının toplam harcamalar içindeki payı, inceleme dönemi başı ve sonu itibarıyla 0,9 puan azalırken, eğitim hizmetleri ile eğlence ve kültür harcamaları 0,4 puan artmıştır. Toplam harcamalar içinde en yüksek paya sahip olan konut, su, elektrik ve diğer yakıtlar harcamalarının payı ise 0,8 puanlık azalışla %25,0 olarak gerçekleşmiştir. Hanehalkı Tüketim Harcamalarının Harcama Gruplarına Göre Dağılımı (%) ( ) HARCAMA TÜRLERİ GIDA VE İÇECEKLER - Gıda - Alkolsüz İçecek - Alkollü İçecek 21, , , GİYİM VE AYAKKABI 5,2 5,4 5,3 KONUT, SU, ELEKTRİK VE DİĞER YAKITLAR 25,8 25,8 25,0 MOBİLYA, EV ALETLERİ VE EV BAKIM HİZMETLERİ 6,4 6,7 6,6 SAĞLIK 1,9 1,8 2,1 ULAŞTIRMA 17,2 17,2 17,4 HABERLEŞME 4,0 3,9 4,0 EĞLENCE VE KÜLTÜR 2,7 3,2 3,1 EĞİTİM HİZMETLERİ 2,0 2,3 2,4 LOKANTA VE OTELLER 5,7 5,8 5,9 ÇEŞITLI MAL VE HIZMETLER 4,3 4,2 4,3 31