OSMANİYE İLİNDE YERFISTIĞI TARIMI VE ÖNEMİ

Transkript

1 Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Fırat University Journal of Social Science Cilt: 14, Sayı: 2, Sayfa: 67-92, ELAZIĞ-2004 OSMANİYE İLİNDE YERFISTIĞI TARIMI VE ÖNEMİ The Peanut Agriculture and Significance in Osmaniye Döndü ÜÇEÇAM Fırat Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Elazığ. firat.edu.tr Selçuk HAYLİ Fırat Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Elazığ. firat.edu.tr ÖZET Bu araştırmada Osmaniye ili için çok önemli bir ziraat ürünü olan yerfıstığının özelliği, üretimi, dağılışı, işçi, makine, ticaret ve pazar durumu incelenmiştir. Yıllar itibariyle genel üretim durumunun yanı sıra, 2002 yılı verisi (Osmaniye iline bağlı tüm ilçelerin köylerinin yerfıstığı ekim durumu) temel alınmıştır. Çalışmada Osmaniye ilinin incelenmesinin nedeni, Türkiye de yerfıstığının en fazla üretiminin yapıldığı ve buna dayalı ticaretin geliştiği bir yer olmasıdır. Çukurova da özellikle 1980 li yıllardan sonra önemli bir ürün haline gelmeye başlayan yerfıstığı, 1990 lı yıllarda Osmaniye yi yerfıstığında bir üretim ve ticaret merkezi durumuna getirmiştir. Osmaniye de, yerfıstığının üretilmeye başlamasıyla çiftçinin gelir seviyesinde de artış yaşanmıştır. Anahtar Kelimeler: Osmaniye, yerfıstığı, Çukurova, ziraat SUMMARY In this study, the property, distrubition and production of peanut, which is an important agricultural product for Osmaniye were investigated and also workers, machine, trade and market situation were studied. In addition to the annual general production, the statistics of 2002 were taken as a base (The sowing of peanut in all fields including the town and villages of Osmaniye). In this study, the reason why we take Osmaniye city to our research area is that the most production and trade of peanut in Turkey has been done there. The peanut started to be an important product especially after 1980 s in Çukurova and Osmaniye became the center of production and trade of peanut in 1990 s. Producing of peanut in Osmaniye has been increased and the farmers earns a lot of money from it. Key Words: Osmaniye, peanut, Çukurova, agriculture

2 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) Giriş Osmaniye yerfıstığı tarımı için uygun iklim ve toprak koşullarına sahip bir konumda yer almaktadır. Bu durum yerfıstığını tarımdan sanayiye ve ticarete kadar Osmaniye ye has bir ürün haline getirmiştir. Malatya için kayısı, Amasya için elma, Rize için çay, Gaziantep için antepfıstığı, Isparta için gül ne demekse Osmaniye içinde fıstık aynı öneme sahiptir. Osmaniye yöresinde yerfıstığı tarımının son 10 yıl içerisinde gösterdiği gelişme dikkate değerdir. Özellikle ikinci ürün olarak üretiminin yaygınlaşmasıyla önemi daha da artmıştır. Ana ürün ve ikinci ürün arasında verim bakımından çok fazla bir farkın olmaması, ayrıca ikinci ürün olarak ekilmesiyle tarladan bir yerine iki mahsulün alınabilmesi çiftçinin gelir seviyesini de yükseltmiştir. Böylece sadece üretici olan çiftçi değil aynı zamanda ürünü pazarlayan tüccar; tarlada, harmanda ve atölyelerde çalışan işçiler de bu sayede geçim kaynağı bulmuşlardır. Materyal ve Metot Çalışma kapsamında, Osmaniye ilinde yerfıstığı ekim alanlarının dağılışı, yıllar itibariyle üretimin seyri, yerfıstığını işleyen sanayi tesislerinin özelliği ve pazarlama koşulları ile bunların Osmaniye şehir merkezindeki dağılışları ele alınmaya çalışılmıştır. Bu amaçla; 1/ ölçekli topoğrafya haritası, Osmaniye ye bağlı tüm ilçelerin 2002 yılına ait yerfıstığı yetiştirilen köylerin ekim alanları verileri, yıllar itibariyle yerfıstığı üretim durumu, sanayi tesislerinde ve atölyelerde yapılan anketler, Osmaniye merkez ilçenin şehir imar planı gibi materyaller ilk etapta elde edilmiştir. Çalışmada bu malzemeler kullanılarak; öncelikle 1/ ölçekli Osmaniye ili ve çevresinin topoğrafya haritası çizilmiştir. Daha sonra bu haritaya Osmaniye ilinin tüm köyleri işaretlenmiştir. Harita üzerine işaretlenmiş bu köyler temeli oluşturacak şekilde yerfıstığı ekim alanları haritası hazırlanmıştır. Yerfıstığı yetiştirilen köylerin 2002 yılı verilerine göre ekim alanları baz alınarak daire grafikleri hazırlanmış ve harita üzerine aktarılmıştır. Bu sayede, Osmaniye ilinde yerfıstığı ekim alanlarının dağılışının görsel hale getirilmesi amaçlanmıştır. Yerfıstığı ticareti ile uğraşan entegre tesislerin ve tüccar atölyelerinin dağılışı ise, Osmaniye merkez ilçenin şehir imar planı üzerinde işaretlenmeye çalışılmıştır. Osmaniye de yer alan 14 entegre tesiste ve rastgele seçilen 20 tüccar atölyesinde anket ve mülakatlar uygulanmış; üretim, pazarlama, işçi ve makine durumu vb. konularda bilgiler elde edilmiştir. Ayrıca, ekim alanı ve üretimle ilgili birtakım sayısal ham veriler tablo ve grafiklere dönüştürülerek konunun daha iyi anlaşılabilmesine gayret edilmiştir. 68

3 Osmaniye İlinde Yerfıstığı Tarımı ve Önemi Yerfıstığının Yetişme Şartları Yerfıstığı nın ülkemizde ilk defa Trakya bölgesinde yetiştirilmeye başlandığı, daha sonra ise Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerine yayıldığı görüşü hakim bulunmaktadır. Nitekim 1927 tarihinde Trablusgarp tan Bingazili Mehmet Barani tarafından bir miktar yerfıstığı tohumluk olarak Selanik e getirilmiş ve daha sonra da 1935 yılında Antalya Sıcak İklim Nebatları Islah İstasyonu nda denenmiştir (Öğütçü 1969, s.17). Yerfıstığı, meyvelerini toprak içerisinde oluşturan baklagillerden yıllık bir bitkidir. Sıcak ve ılıman iklim bölgelerinde yetiştirilebilen yerfıstığının tanesinden, yağından ve bitki kısımlarından çeşitli şekillerde faydalanılabilmektedir. Ayrıca, yetiştirildiği bölgelerde üreticisine önemli ölçüde gelir sağlayan bir üründür. Buğday hasadından sonra ikinci ürün olarak başarıyla yetişebildiği için, üreticiye ek bir gelir de sağlayabilmektedir. Ayrıca hasat dönemlerinde iyi bir iş olanağı da yaratmaktadır. Yerfıstığı tropiklerden, orta enlemlere kadar yetişmektedir. 40 derece kuzey ile 30 derece güney enlemine kadar geniş bir ekiliş alanına sahiptir. Vejetasyon devresi tropiklerde gün; suptropik iklimin hakim olduğu yerlerde ise 180 güne kadar çıkmaktadır. Vejetasyon devresinde minimum ısı isteği 3000 C dir. Aylık sıcaklık ortalaması C olmalıdır. Vejetasyon devresinde yağmur isteği mm.dir (Öğütçü 1969, s.28). Yağışın, yerfıstığın yetiştiği aylara bölünmesi büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle yerfıstığının Türkiye de sulanmadan yetiştirilmesi mümkün değildir. Yerfıstığı için en uygun toprak iyi drene edilmiş gevşek yapılı, kumlu, kalsiyumu fazla ve orta derecede organik madde ihtiva eden topraklardır. Çok ağır ve fazla killi topraklar tercih edilmemelidir. Yerfıstığı tohumları; 5-40 C toprak sıcaklığında çimlenebilmektedir. Tohumlarının çimlenme ve sürüm vermesi için gereken optimum toprak sıcaklığı ise C dir. Ekim zamanı toprak sıcaklığının C nin altına düşmesi halinde, tohumların çimlenme süresi oldukça uzamaktadır. Sürenin uzamaması için toprak sıcaklığı C ye ulaşmadan, yerfıstığı ekimine başlanılmaması daha uygundur. (Arıoğlu 2001, s.92). Yurdumuzda yerfıstığı için en uygun ekim zamanı 1-20 Mayıs tarihleri arasıdır. Fakat toprak ısısı C olunca 1 Nisandan itibaren ekim yapılabilir (Ercan 1981, s.4). Yıllardır ana ürün olarak ekimi yapılan yerfıstığının, son yıllarda ikinci ürün olarak ta üretimi yaygınlaşmıştır. Ana ürün ekimi, genellikle 10 Nisan-20 Mayıs tarihleri arasında yapılırken, ikinci ürün ekimi buğday hasadını takip eden en kısa sürede tamamlanmalıdır. Bu süre ise 25 Haziran a kadar kesinlikle bitirilmelidir. 69

4 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) Yerfıstığı tarımında ekim nöbeti uygulaması çok önemlidir. Genellikle aynı tarlaya iki yıldan fazla sürede üst üste yerfıstığı ekilmesi önerilmemektedir. Yerfıstığı ile buğday ve mısır gibi bitkilerin, ekim nöbetine sokulması gerekmektedir. Yerfıstığı saçak köklü bir bitki olduğu için (Foto-1), buğday ve mısırdan arta kalan bitki besin maddelerinden çok iyi yararlanmaktadır. Yurdumuz şartlarında uygulanabilecek en uygun münavebe şekli; 1. yıl mısır, 2. yıl Meksika menşeli bir buğday çeşidinin hasadından hemen sonra vejetasyon devresi kısa bir yerfıstığı çeşidi ekmektir. Foto 1.Yerfıstığı bitkisinin görünümü Ana ürün, Ekim ayında; ikinci ürün ise Kasım ayında hasat edilmektedir. Özellikle ikinci üründe sökülme zamanı Kasım-Aralık aylarına kaydığından yağış riski artmaktadır. İşlemlerin yağışlı günlere rastlaması halinde zaman zaman işçinin çamur içerisinde çalışmasına neden olduğu gibi, fıstığın topraktan çıkarılmaması durumuyla da karşı karşıya kalınmaktadır. Bu durum kurutma süresinin uzamasına ve çeşitli mantar oluşumlarına neden olduğu gibi, ürünün pazar değerini olumsuz yönde etkilemektedir. Yerfıstığının Kullanımı ve Değerlendirilmesi Dünyanın bir çok ülkesinde yoğun olarak üretimi yapılan yerfıstığı gerek insan beslenmesinde, gerekse hayvancılıkta ve sanayinin çeşitli dallarında geniş oranda kullanım alanı bulmasına rağmen ülkemizde sadece çerezlik olarak tüketilmektedir (Güzel 1986, s.12). Endüstride yerfıstığı yağı sabun yapımında, kabukları ise suni tahta (sunta) yapımında ve yakacak olarak değerlendirilmektedir. 70

5 Osmaniye İlinde Yerfıstığı Tarımı ve Önemi Yerfıstığı genellikle çerez olarak tüketilmektedir. Tohumlar, dış kabuk kırılmadan ya da kabuk kırıldıktan sonra kavrulup çiğ fıstık tadı giderilmiş ve aynı zamanda dayanıklılığı arttırılmış olarak tüketime sunulmaktadır. Yerfıstığı yağı yüksek oranda oleik asit içermesi nedeniyle gerek fiziksel özellikleri ve gerekse besin değeri bakımından çeşitli bitkisel yağlar içinde zeytinyağına en yakın bitkisel yağ olarak tanımlanmaktadır. Yerfıstığı tohumundan yağ elde edildikten sonra arta kalan küspe, üstün bir protein kaynağıdır. Yerfıstığı küspesinden sağlanan proteinin besin değeri yüksek olduğundan çeşitli çocuk mamalarının hazırlanmasında ve proteince yeterli olmayan gıda maddelerinin protein değerinin yükseltilmesinde yararlanılmaktadır (Fenercioğlu 2001, s.125). Ayrıca yerfıstığı kabuğu öğütülerek, bitkisinin yaprak ve sap kısımları ise taze yem ve kuru ot olarak hayvan beslenmesinde kullanılmaktadır. Türkiye de üretilen yerfıstığının bir bölümü ihraç edildikten ve tohumluk olarak ayrıldıktan sonra kalan kısmının hemen hemen tamamı çerez olarak tüketilmektedir. Çok az bir miktar gıda sanayinde pasta, çikolata, vb. yapımında kullanılmaktadır. Türkiye de yerfıstığı üretimi Akdeniz Bölgesinde Osmaniye, Adana, İçel, Hatay ve Antalya illerinde yoğunluk kazanmıştır. Ülkemizde yerfıstığı üretimi yıldır yapılmasına rağmen henüz çerezlik dışında kullanım alanı bulamamıştır. Anamur ilçesinde çok az yağ çıkarımı ile yöresel olarak tüketimi yapılmaktadır (Güzel 1986, s.8). Türkiye de Yerfıstığı Üretiminin Genel Durumu Türkiye de yerfıstığı tarımının en fazla yapıldığı yerler sırasıyla Osmaniye, Adana, İçel, Aydın, Kahramanmaraş, Antalya, Muğla ve Hatay illeridir (Tablo 2). Buna göre ülkemizde yerfıstığı tarımının daha çok Akdeniz ve Ege bölgelerinin bazı yerlerinde yapıldığı söylenebilir. Yerfıstığının Türkiye de 1960 yılında 8400 ha olan ekiliş alanı 1970 yılında ha, 1979 yılında ha ve 1990 yılında ha a, üretimi ise 1960 yılında tondan, 1970 yılında tona, 1979 yılında tona ve 1990 yılında ise tona yükselmiştir. Türkiye nin yerfıstığı üretimi 1990 yılı itibariyle son 30 yılda % 294 oranında artmıştır yılından 1990 yılına kadar, yerfıstığı ekim alanı ve üretimde sürekli bir artış olmasına rağmen, istenilen düzeye ulaşılamamıştır. Bunun nedeni olarak, yerfıstığının hasadı, harmanlanması, kurutulması ve işlenmesinde özel tarım aletlerine gereksinim duyulması gösterilebilir. Türkiye de yerfıstığı ekim alanları dönemi ortalamasına göre ha iken, % 22 lik artış göstererek 2000 yılında ha olarak gerçekleşmiştir. Yerfıstığı üretimi dönemi ortalamasına göre ton iken, % 59 oranında bir artış 71

6 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) göstererek 2000 yılında tona ulaşmıştır. Türkiye de son 20 yılda yaşanan yerfıstığı üretimindeki bu artışın, ekim alanlarının genişlemesinden ve verim artışından kaynaklandığı söylenebilir (Gül 2001, s.78-79) yılı verilerine göre Türkiye de yerfıstığı ekim alanının % 32 ve üretiminin % 40 ı Osmaniye ve Adana illerinde gerçekleştirilmiş olup, diğer büyük üretim merkezleri ise İçel, Antalya ve Aydın dır (Tablo 1). Tablo 1-Türkiye Yerfıstığı Üretiminin İllere Göre Dağılımı (1989). Ekim Alanı Üretim ha % Ton % Türkiye Adana ,7 İçel , ,4 Antalya , ,2 Aydın , ,4 K.Maraş 832 4, ,7 Hatay 851 4, ,6 Muğla 544 2, ,3 Diğer 154 0, ,7 Kaynak: D.İ.E., Tarımsal Yapı ve Üretim yılı itibariyle Çukurova bölümü, Türkiye toplam yerfıstığı ekim alanlarının % 79,4 ünü, üretimin ise % 80,3 ünü gerçekleştirmiştir. Çukurova bölümünde ise en fazla pay Osmaniye ye aittir (Tablo 2). Bu durum Osmaniye de yerfıstığına dayalı sanayi tesislerinin kurulmasında ve dolayısıyla yeni iş imkanlarının yaratılmasında büyük önem taşımaktadır. Tablo 2-Türkiye de Yerfıstığı Ekilen Alan, Üretim ve Verimin İllere Göre Dağılımı (1999 yılı) İller Ekilen Alan (ha) % Üretim (ton) % Verim (Kg/ha) % Türkiye Çukurova , , ,8 Adana , , ,9 Osmaniye , , ,9 İçel , , ,3 Hatay 595 2, , ,2 Antalya , , ,7 Aydın , , ,9 K.Maraş , , ,4 Muğla , , ,4 Isparta 55 0, , ,0 Karaman 30 0,1 75 0, ,3 Çanakkale 17 0,1 40 0, ,8 Balıkesir 20 0,1 32 0, ,7 Manisa 10 0,0 15 0, ,0 Burdur 15 0,1 30 0, ,7 Kaynak: DİE, Tarımsal Yapı (Üretim, Fiyat, Değer), Türkiye de yerfıstığı üretiminin her geçen yıl artmasının en önemli nedeni; dekar başına elde edilen net gelirin yüksek olmasıdır. Ayrıca ikinci ürün olarak yerfıstığı ekiminin yaygınlaşması da önemli bir gelişmedir. 72

7 Osmaniye İlinde Yerfıstığı Tarımı ve Önemi Osmaniye de Yerfıstığı Üretimi Osmaniye yerfıstığı üretimi yönünden Çukurova da ve Akdeniz Bölgesinde ilk sırada yer alması yanında ülke genelinde de, bu önemini korumaktadır. Nitekim Türkiye de yerfıstığı üretiminin yaklaşık olarak % 89 u Akdeniz Bölgesi nden, % 80 i Çukurova Bölümü nden ve % 37 si ise Osmaniye den sağlanmaktadır (Tablo 2). Osmaniye de yerfıstığı ekim alanları ve üretim değerlerinin seyrini yılları arasındaki 12 yıllık dönemde ele aldığımızda şu değerlendirmeleri yapabiliriz: Yerfıstığı ekim alanları % 80 oranında artarak, da dan, da a, üretim yaklaşık % 100 oranında artarak ton dan yaklaşık ton a çıkmıştır. En fazla üretim ton ile 1993 ve ton ile 1998 yıllarında yapılmıştır. Ancak tahminen 2002 yılında ton değerine ulaşılmıştır. Ekimde en fazla alan 1993, 1996, 1998 ve 2002 yıllarında kullanılmış, ancak 0,30 ton/da dan fazla yüksek verim elde edilememiştir. En fazla verim 0,30 ton/da ile yılları arasında ve en az verim 0,23 ton/da ile 1991 yılında elde edilmiştir. Üretimde yılları arasında Osmaniye de sürekli bir artış yaşanırken, yılları arasındaki dönemde ise nispeten dengeli bir grafik çizilmiş, yılları arasında ise sürekli bir azalma olmuştur (Tablo 3, Şekil 1). Değerlendirmeyi ilçeler düzeyinde yaptığımızda Kadirli ilçesinin önce döneminde, sonrada döneminde tonun üzerinde üretim yaptığını; Osmaniye merkez ilçenin ise ancak döneminde bu değere ulaşabildiğini görmekteyiz (Tablo 3, Şekil 2 ve 3). Tablo 3-Osmaniye de İlçelere Göre Yerfıstığı Ekim Alanları ve Üretim Değerleri ( ). Osmaniye Düziçi Kadirli Bahçe Sumbas Toprakkale Genel Toplam Yıl Alan Üretim Alan Üretim Alan Üretim Alan Üretim Alan Üretim Alan Üretim Alan Üretim Kaynak: Osmaniye İline bağlı İlçe Tarım Müdürlükleri-2002, Alan değerleri da, Üretim ton alınmıştır. Araştırma sahasında yerfıstığı ekim alanı ve üretim değerlerinde yıllar arasında görülen artış ve azalışların temel sebebi; yerfıstığının tarlayı fazla yoran bir bitki olmasından dolayı, iki veya üçer yıllık periyotlarla tarlaya daha az yorucu bitkilerin (örneğin; buğday, mısır, soya fasulyesi gibi) ekilmesi ve yeniden yerfıstığı ekilene kadar tarlanın dinlendirilmesi prensibidir. 73

8 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) Şekil 1-Osmaniye İlinde Yerfıstığı Üretim Miktarının Yıllara Üretim (Ton) Göre Seyri ( ) Yıllar Şekil 2-Kadirli'de Yerfıstığı Üretim Miktarlarının Yıllara Üretim (Ton) Göre Seyri ( ) Yıllar Ayrıca yılları arasında Kadirli ilçesi ekim alanları % 213 oranında artarken, Osmaniye merkez ilçesinde ekim alanları % 14, Düziçi nde % 59 kadar azalmıştır. Azalma 1997 yılında ilçe olan Toprakkale de % 33 oranında devam ederken, Sumbas ta % 206 oranında artış olmuştur. Şekil 3-Osmaniye Merkez İlçede Yerfıstığı Üretim Miktarının Seyri ( ) Üretim (Ton) Yıllar Başka bir ifadeyle yerfıstığı ekim alanları 12 yıllık periyotta Kadirli de ve 6 yıllık periyotta Sumbas ta artarken diğer ilçelerde giderek azalmıştır (Tablo 3). Bu tespit doğal olarak üretim değerlerine de yansımıştır. Nitekim yılları arasında Kadirli de 74

9 Osmaniye İlinde Yerfıstığı Tarımı ve Önemi üretim % 189, Sumbas ta % 28, Osmaniye merkez ilçesinde % 0,7 oranında artarken; Düziçi nde % 43 ve Toprakkale de de % 27 oranında azalmıştır (Tablo 3, Şekil 4, 5, 6). Bahçe ilçesinde yıllık ortalama ekim alanı 473 da ve yıllık ortalama üretim miktarı 110 tondur. Bu ilçede 2000 yılı hariç hiçbir dönemde 150 tondan fazla üretim yapılmamıştır. Ancak, 1992 yılına ait verilen 1240 da ve 313 ton verilerinin doğruluğu dikkate alınıp araştırılmışsa da herhangi bir sonuca varılamamıştır. Buna rağmen D.İ.E. den alınan veriler aynen kullanılmıştır (Tablo 3, Şekil 7). Şekil 4-Sumbas'ta Yerfıstığı Üretim Miktarının Yıllara Göre Seyri ( ) Üretim (Ton) Yıllar Osmaniye yerfıstığı üretim bölgesinde ekim alanları yılları arasında şu seyri göstermiştir: Kadirli ilçesi ekim alanlarının, toplam ekim alanları içerisindeki oranı % 22 den % 38 e artarken, Osmaniye merkez ilçesi % 41 den % 20 ye; Düziçi ise % 36 dan % 8 e gerilemiştir. Bahçe ilçesi ekim alanları % 1 lik oranını korurken, 1997 yılından sonra ilçe olan Sumbas ta % 15 den % 30 a yükselmiş, Toprakkale ilçesi ekim alanları ise % 6 dan % 3 e gerilemiştir (Tablo 3, Şekil 8). Yerfıstığı toprağı yoran bir bitki olduğu için münavebeli (dönüşümlü) ekim gerektirmektedir. Aynı tarlaya 3-4 yıl üst üste yerfıstığı ekildiği zaman verim düşmekte ve ayrıca tarlada bir takım bakteriler üremektedir. Üretim grafiklerine bakıldığında bu durum açık bir şekilde görülmektedir. Artış ve azalış şeklinde yaşanan iniş ve çıkışlar belirli periyotlarla yerfıstığı ekimine ara verildiğini göstermektedir. Bu dalgalanmalar üretimin seyri açısından doğal bir durumdur. Osmaniye yerfıstığı üretim bölgesinde ana ürüne ve ikinci ürüne ayrılan ekim alanlarının yıllara göre değerlendirilmesi yapıldığında: Osmaniye de yerfıstığı üretim alanlarının önemli bir bölümünün ana ürün yer fıstığı tarımına ayrılmış olduğu görülmektedir. Toplam üretim alanları içerisinde ana ürüne ayrılan oran 1999 yılında % 90, 2000 ve 2001 de % 86, 2002 de ise % 74 dür. İkinci ürün alanları oranı 1999 da % 10 iken, 2000 ve 2001 de % 14 e, 2002 de ise % 26 ya yükselmiştir (Tablo 4). 75

10 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) Şekil 5- Düziçi'nde Yerfıstığı Üretim Miktarının Seyri (1991- Üretim (Ton) 2000) Şekil 6-Toprakkale'de Yerfıstığı Üretim Miktarının Yıllara Göre Seyri ( ) Üretim (Ton) Yıllar Şekil 7-Bahçe'de Yerfıstığı Üretim Miktarlarının Yıllara Göre Üretim (Ton) Seyri ( ) Yıllar Yıllar Nitekim, 1999 yılında ikinci ürüne ayrılan toprakların % 85 i Osmaniye ve Sumbas a aittir. Toprakkale de ana ürüne ve ikinci ürüne eşit alan bırakılırken, Düziçi ve Bahçe de ikinci üretim yapılmamıştır. Buna karşılık 2000 yılında ikinci ürüne ayrılan toprakların % 82 si Osmaniye, Sumbas ve Toprakkale ye aittir. Toprakkale de toplam yerfıstığı ekim alanının % 81 i ikinci ürüne ayrılmıştır. İlde 2001 yılı ikinci ürüne ayrılan toprakların % 87 si Osmaniye, Sumbas ve Kadirli ye aittir. Ancak 2002 yılına gelindiğinde başta Toprakkale olmak üzere Sumbas ve Kadirli de ikinci ürüne verilen önem artmıştır. Toprakkale de toprakların % 82 si ikinci ürüne ayrılmıştır (Tablo 4). 76

11 Osmaniye İlinde Yerfıstığı Tarımı ve Önemi Tablo 4-Osmaniye İlinde Yılları Arasında 1. ve 2. Ürün yerfıstığı Ekimindeki Gelişmeler 1999 Yılı Yerfıstığı Ekimi (da) I.Ürün II.Ürün Toplam Kadirli Merkez İlçe Düziçi Sumbas Toprakkale Bahçe Toplam Yılı Yerfıstığı Ekimi (da) Kadirli Merkez İlçe Sumbas Düziçi Toprakkale Bahçe Toplam Yılı Yerfıstığı Ekimi (da) I.Ürün II.Ürün Toplam Kadirli Merkez İlçe Sumbas Düziçi Toprakkale Bahçe Toplam Yılı Yerfıstığı Ekimi (da) I.Ürün II.Ürün Toplam Kadirli Sumbas Merkez İlçe Düziçi Toprakkale Bahçe Toplam Kaynak: Osmaniye İl Tarım Müdürlüğü Yerfıstığının 1935 yılında Antalya Sıcak İklim Nebatları Islah İstasyonu nda denenerek, ekimine başlanmasından sonra özellikle Çukurova da kazandığı önem, 1990 lı yıllara kadar ana ürün şeklinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde Ege depresyonlarında ve Güneydoğu Anadolu ovalarında önem kazanmasına paralel Çukurova da pamuk tarımına gösterilen ilgisizlik, yerfıstığı işleme endüstrisi ve ticaretindeki gelişmeler yerfıstığı tarımının önemini artırmıştır. Bu durum daha fazla ekim alanı ve daha fazla ürün elde etme ihtiyacını beraberinde getirmiştir. Gitgide artan bu değer 1990 lı yılların başlarından itibaren ana ürün yerfıstığından sonra ikinci ürüne geçilmesini sağlamıştır. Böylece Mayıs ayında buğday hasadından sonra da yerfıstığı ekimine başlanmakta ve yılda tek ürün yerfıstığı almak yerine buğday ile birlikte yerfıstığı ekilerek daha fazla kazanç elde edilmeye çalışılmaktadır. 77

12 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) Şekil 8-Osmaniye İlinde Yerfıstığı Ekim Alanlarının Yıllar İtibariyle İlçelere Göre Bölünüşü ( ) %22 % 41 %36 % % 41 % 28 % 30 % 6 % 15 % 27 % 19 % 4 % 13 %41 % 27 % % % 32 % % 2 % 47 % 23 % 35 % 2 % 21 % 2 % 18 % 27 % 18 % 4 % 14 % % 40 % % 1 % 34 % 1 % 27 % % % 42 % 38 % 27 % 30 % 24 % * % 1 % 2 % 13 % 37 % 30 % % 37 % 31 % 3 % 20 * 1993 yılı verisi sağlanamadığı için bir önceki ve bir sonraki yılın değerlerinin ortalaması alınarak hesaplanmıştır Osmaniye % 3 % 20 Bahçe % 30 % 1 % 8 Düziçi Kadirli Sumbas Toprakkale % 38 % % % 1 % 8 78

13 Osmaniye İlinde Yerfıstığı Tarımı ve Önemi Osmaniye de Yerfıstığı Ekim Alanlarının Dağılışı Yerfıstığı Türkiye de, özellikle Çukurova bölümünde iyi bir yetişme ortamı bulmuştur. Çukurova da yetiştiği en elverişli yerlerin başında ise Osmaniye ve çevresi gelmektedir. Osmaniye il idari alanının batı ve kuzeybatısı 100 m. nin altındaki yükseltisi, alüvyon tabanlı arazisi, Kesiksuyu, Sumbas, Savrun çayları ve Ceyhan nehri ile sulanabilen geniş düzlükleriyle yerfıstığı ziraatına elverişli özelliklere sahiptir (Şekil 9). Söz konusu alanda Sumbas, Kadirli, Toprakkale ve Osmaniye merkez ilçelerinin tarım alanları dağılmış durumdadır. Foto 2.Hasadı yapılan yerfıstığı tarlasından bir görüntü Aynı zamanda yörenin doğusu da yerfıstığı ziraatına oldukça elverişlidir. Özellikle m.ler arasındaki yükseltilerde bulunan büyük kısmı alüvyonlarla kaplı geniş düzlükler ile Ceyhan nehri ve kollarının varlığı burada yerfıstığı ziraatına elverişli ikinci önemli bölgeyi meydana getirmiştir (Şekil 9). Düziçi ve Osmaniye merkez ilçenin tarım alanları da bu kesimde dağılmıştır. Görüldüğü gibi yerfıstığı ekim alanlarının dağılışında alüvyon tabanlı düz ve geniş arazilerin varlığı ile sulama şebekesinin yeterli oluşu en önemli rolü oynamaktadır. Nitekim yukarıda da bahsedildiği gibi, araştırma sahasının batı ve kuzeybatısında kalan alanın bu şartlara en uygun saha olması sebebiyle, yerfıstığı ekim alanları bu kesimde genişleyerek yoğunluk kazanmaktadır. Kuzeybatıda Sumbas ve Kadirli ilçelerinin 48 köyünde yerfıstığı ziraatı yapılmaktadır. Bunlar arasında Sumbas merkez ve Sumbas a bağlı Alibeyli, Küçükçınar, 79

14 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) Akdam ve Mehmetli köyleri ile Kadirli ye bağlı Aşağı Çiyanlı, Mecidiye, Aydınlar, Azaplı ve Kesikkeli köylerinde yerfıstığı ekim alanları dekar arasındaki genişliklere ulaşmıştır (Tablo 5-6, Şekil 10). Tablo 5-Sumbas İlçesinde Yerfıstığı Ekiminin Yerleşmelere Göre Dağılımı (2002) Ekim Sahası Toplam Tarım Alanı I. Ürün- II.Ürün-Ekiliş Toplam- Tarım Alanı (da) Ekiliş (da) (da) Ekiliş (da) İçindeYerfıstığı % si Alibeyli ,2 K.Çınar Merkez Akdam Mehmetli ,7 Köseli Reşadiye Kızılömerli ,5 Armağanlı ,5 Yazıboyu ,3 Akçataş TOPLAM ,6 Kaynak: Sumbas (Osmaniye) İlçe Tarım Müdürlüğü-2003 Sumbas ilçesinin merkezi, Reşadiye, Küçük Çınar, Mehmetli, Yazıboyu, ve Akdam köylerinde, tarım alanları içerisinde yerfıstığı ekim alanlarının oranı % arasında olup, bu değerler oldukça yüksektir. Aynı zamanda tarımsal faaliyetler içinde yerfıstığına verilen önem ve harcanan emek buralarda daha fazladır. Kadirli ilçesinin Halitağalar, Çınar, Narlıkışlar, Şahaplı ve Mecidiye köylerinde de durum aynıdır (Tablo 5-6). Kadirli ilçesinin bazı köylerinde daha fazla ürün ve gelir elde etmek maksadıyla ikinci ürüne de ağırlık verilmiştir. Bu ilçede ikinci ürün ekim alanları oranı yüksek olan köyler Vayvaylı (% 60), Öksüzlü (% 56), Çukurköprü, Akköprü, Yalnızdut (% 50) ve Halitağalar (% 47) dır (Tablo 6). Osmaniye merkez ilçenin Selimiye köyü % 33,4 oranı ile başta olmak üzere, Tecirli, Sarpınağzı, Köyyeri ve Kırmıtlı köyleri ile Toprakkale ilçesinin Maymunsuyu köyünün tarım alanları içerisinde yerfıstığı ekim alanlarının oranı % arasında olup buralarda da yerfıstığına verilen önem ve emek oldukça fazladır. 80

15 Osmaniye İlinde Yerfıstığı Tarımı ve Önemi Tablo 6-Kadirli İlçesinde Yerfıstığı Ekiminin Yerleşmelere Göre Dağılımı (2002) Ekim Sahası Toplam Tarım I. Ürün-Ekiliş II.Ürün-Ekiliş Toplam- Tarım Alanı İçinde Alanı (da) (da) (da) Ekiliş (da) Yerfıstığı % si A.Çiyanlı ,2 Mecidiye ,6 Aydınlar ,6 Azaplı ,8 Kesikkeli ,1 Hardallık ,9 Kiremitli ,6 Çınar ,3 Tozlu ,6 Kümbet ,4 Halitağalar Öksüzlü ,5 Çaygeçit Yusufizzettin ,4 Çukurköprü ,5 Narlıkışla ,9 Akova ,7 Yeniköy ,2 Anberinarkı ,6 Vayvaylı ,8 Tatarlı ,7 Harkaçtığı ,5 Akköprü ,8 Yalnızdut Erdoğdu ,2 Tekeli ,1 Karabacak ,6 İlbistanlı Coşkunlar ,6 Şabaplı ,6 Topraktepe ,8 A.Bozkuyu ,3 Karakütük Hacıhaliloğlu Cığcık ,3 D.Sofular Karatepe ,4 Kesim Söğütlüdere ,8 Bahadırlı ,1 Kızyusuflu ,6 Sarıtanışmanlı ,2 TOPLAM ,4 Kaynak: Kadirli İlçe Tarım Müdürlüğü-2003 Tablo 7-Toprakkale İlçesinde Yerfıstığı Ekiminin Yerleşmelere Göre Dağılımı (2002) Ekim Sahası Toplam Tarım I. Ürün-Ekiliş II.Ürün-Ekiliş Toplam-Ekiliş Tarım Alanı Alanı (da) (da) (da) (da) İçindeYerfıstığı % si Merkez ,2 Küçüktüysüz (Belde) Maymunsuyu Aslanpınarı ,1 Sayhüyüğü ,7 Lalegölü ,5 TOPLAM ,6 Kaynak: Toprakkale (Osmaniye) İlçe Tarım Müdürlüğü

16 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) 82

17 Osmaniye İlinde Yerfıstığı Tarımı ve Önemi 83

18 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) Tablo 8-Osmaniye Merkez İlçede Yerfıstığı Ekiminin Yerleşmelere Göre Dağılımı (2002) Toplam Tarım I. Ürün-Ekiliş II.Ürün-Ekiliş Toplam- Tarım Alanı İçinde Ekim Sahası Alanı (da) (da) (da) Ekiliş (da) Yerfıstığı % si Merkez ,2 Kırmıtlı (Belediye) ,7 Gökçedam Tecirli ,2 Cevdetiye (Belediye) ,2 Kırmacılı Dervişiye ,8 Kesmeburun ,5 Bahçe ,6 Köyyeri ,6 Arslanlı ,9 Selimiye ,4 Tehçi Sarpınağzı ,4 Orhaniye ,4 Koçyurdu ,5 Sakarcalık ,2 Yeniköy ,3 Alahanlı ,5 Issızca ,8 Şekerdere Dereli ,9 Kumarlı ,2 Çona ,3 Çağşak ,3 Dereobası Kayalı Akyar ,9 Çardak ,6 Serinova ,3 Nohuttepe ,9 Kırıklı ,7 Fakıuşağı ,8 TOPLAM ,8 Kaynak: Osmaniye İl Tarım Müdürlüğü-2003 Toprakkale ilçesinde ana üründen çok ikinci ürüne ağırlık verilmiştir. Nitekim Lalegölü köyünde % 100, Toprakkale merkez ile Aslanpınarı nda % 77, Küçüktüysüz de % 75, Sayhüyüğü nde % 71 ve Maymunsuyu nda % 57 oranında ikinci üretim yapılmaktadır. Osmaniye nin Alahanlı köyünde ise bu oran % 60 dır (Tablo 7-8). Osmaniye merkez ilçesi, Düziçi ve Bahçe ilçelerinin 42 köyünde yerfıstığı ziraatı yapılmaktadır. Bunlar arasında Osmaniye merkezi 2450 da ile başta gelirken, Dervişiye ve Arslanlı köyleri ile Düziçi ne bağlı Bostanlar, Böcekli ve Atalan köylerinde yerfıstığı ekim alanlarının genişliği yine da arasında değişmektedir (Tablo , Şekil 10). Osmaniye merkez ve Çağşak köyü ile Düziçi nin Çamiçi, Bostanlar ve Atalan köyleri ve Bahçe nin Arıklıkaş köyü, toplam tarım alanları içerisindeki yerfıstığı ekim alanı oranlarının yüksek olmasıyla dikkat çekmektedirler. Sözü edilen ilçe merkezi ve köylerinde alışılagelmiş mısır ekimi nedeniyle henüz ikinci ürün yerfıstığı ekimine gereken ilgi gösterilmemektedir (Tablo 8, 9 ve 10, Şekil 10). 84

19 Osmaniye İlinde Yerfıstığı Tarımı ve Önemi Tablo 9-Düziçi İlçesinde Yerfıstığı Ekiminin Yerleşmelere Göre Dağılımı (2002) Ekim Sahası Toplam Tarım I. Ürün-Ekiliş II.Ürün-Ekiliş Toplam-Ekiliş Tarım Alanı İçinde Alanı (da) (da) (da) (da) Yerfıstığı % si Bostanlar ,3 Böcekli(Belde) ,4 Atalan Çerçioğlu ,4 Bayındırlı ,5 Alibozlu ,2 Karagedik ,9 Çamiçi ,5 Gökçayır ,1 Yazlamazlı Akdere ,5 Selverler ,7 Akçakoyunlu ,1 Pirsultanlı Gümüş ,9 Çunur ,5 Yarbaşı(Belde) TOPLAM Kaynak: Düziçi (Osmaniye) İlçe Tarım Müdürlüğü-2003 Tablo 10-Bahçe İlçesinde Yerfıstığı Ekiminin Yerleşmelere Göre Dağılımı (2002) Ekim Sahası Toplam Tarım I. Ürün-Ekiliş II.Ürün-Ekiliş Toplam-Ekiliş Tarım Alanı İçinde Alanı (da) (da) (da) (da) Yerfıstığı % si Merkez Arıklıkaş Toplam Kaynak: Bahçe (Osmaniye) İlçe Tarım Müdürlüğü-2003 Osmaniye de Yerfıstığına Dayalı Sanayi ve Yerfıstığı Ticareti Osmaniye, Türkiye de en fazla yerfıstığı üretiminin yapıldığı ve bu üretime dayalı ticaret ve sanayinin geliştiği bir ildir. Çukurova da 1980 li yıllardan sonra önemli bir ürün haline gelmeye başlayan yerfıstığı, özellikle 1990 lı yıllarda, bölge halkının bu ürüne olan ilgisi, iyi gelir getiren bir ürün olması, bölgede pamuğun önemini gitgide yitirmesiyle birlikte onun yerini alması gibi nedenlerden dolayı, Osmaniye nin bir üretim ve ticaret merkezi durumuna gelmesini sağlamıştır. Önceleri Adana ve Mersin, yerfıstığının bölge içinde ve Türkiye nin çeşitli yerlerinde pazarlanmasında öncü rolünü oynarken, bu üstünlük günümüzde Osmaniye nin eline geçmiştir. Bu durum, yerfıstığının Osmaniye için çok önemli bir gelir kaynağı olduğunu açık bir şekilde göstermektedir. Osmaniye de yerfıstığı tarımı, bünyesinde çalışan pek çok kişiye iş imkanı sağlaması ve üretimini gerçekleştiren çiftçinin gelir seviyesini yükseltmesi gibi sebeplerle, önemli bir faaliyet haline gelmiştir. Osmaniye merkez ilçede bugün yerfıstığını işleyen ve pazarlayan 14 tane entegre tesis ile Osmaniye Ticaret Borsası na kayıtlı yaklaşık 250 tane de atölye yer almaktadır (Şekil 11). Atölye sayısı sadece borsaya kayıtlı olanlarla kalmayıp yaklaşık 350 tane de kayıtsız faaliyet gösteren işyeri de bulunmaktadır. Böylece toplam 600 tane atölyede yerfıstığı belirli işlemlerden geçirildikten sonra ticarete konu olmaktadır. 85

20 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) Tablo 11-Osmaniye de Yerfıstığı İşleyen Entegre Tesisler Tesis Adı Kuruluş Yılı İşçi Sayısı Kapasitesi-Ton/Yıl Ekizoğlu Gıda Fıstıksan Erdoğanlar Taşçı Kardeşler Ünallar Öz Yeksek Yılmazer Kardeşler Oypaş Ekiz Gıda Ofi Fıstık Öz Andırın Başpınarlar Nergiz Osimpaş Binboğa Tarım Kaynak: Arazi Çalışmaları ve Osmaniye Ticaret Borsası Kayıtları Entegre tesislerde ve rastgele seçilen 20 atölye sahibi tüccarla yapılan görüşmelere göre; işyeri sahipleri işletmelerinde işleyip satışa çıkardıkları yerfıstıklarını, öncelikle Osmaniye, Kadirli, Sumbas ve Düziçi nden almaktadırlar. Yerfıstığı sezonunun ilk ürünleri Karataş, Tuzla, Misis dolaylarında çıktığı için öncelikle buraların ürünleri tercih edilmekte, yaklaşık 1 ay sonra ise Osmaniye bölgesinin yerfıstığı hasat dönemine girdiği için buralardan alımlara başlanmaktadır. Ayrıca, Andırın dan da (başta Tokmaklı köyü olmak üzere diğer bir takım köylerinden de) yerfıstığı alımı yapılmaktadır. Atölye sahibi tüccarlar ile entegre tesislerin yerfıstığını alma noktaları birbirinden biraz farklıdır. Tüccar genellikle üretimin yapıldığı köyleri dolaşmak ve fiyatta birebir üretici ile anlaşmak suretiyle yerfıstığı alımını gerçekleştirirken; entegre tesisler işleme kapasitelerinin daha fazla olması nedeniyle, daha çok yerfıstığı stokçuları veya tüccarlar ile işbirliği içerisinde olmaktadırlar. Yerfıstığı yetiştirilen işletmelerde elde edilen ürünün yaklaşık % 94 ü piyasaya sunulmaktadır. Geriye kalan bölüm ise tohumluk (% 5), aile tüketimi, akraba ve tanıdıklara hediye (% 1) şeklinde değerlendirilmektedir (Emeksiz 1995, s.508). Üretici ürününü genellikle hasat ve kurutma işlemini tamamlar tamamlamaz satma yoluna gitmektedir. Satışı bu şekilde yapan üreticilerin oranı % 90 ları bulmaktadır. Ancak ürünün bir kısmını elinden çıkarıp geri kalan kısmını ise piyasadaki fiyat yükselmesine bağlı olarak bekletenler de vardır. Hasat edilen yerfıstıkları üreticiler tarafından tüccar ve kooperatife (Çukobirlik) satılmaktadır. Tüccarların yerfıstığı alımındaki payı % 92,4 ile Çukobirlik e oranla oldukça yüksek bir değer göstermektedir (Işık 2002, s.34). Yerel tüccarlar yerfıstığını bir süre depoladıktan sonra uygun fiyat bulunca toptancı tüccarlara satmaktadırlar. Toptancı tüccarların satışlarını büyük oranda Türkiye nin tüm yöresindeki toptancı ve perakendeci kuru yemişçiler oluşturmaktadır. Diğer satış yerleri ise, çikolata-şekerleme fabrikaları, Osmaniye de bulunan fıstık işleme tesisleridir. Ayrıca tohumluk olarak ta üreticilere bir 86

21 Osmaniye İlinde Yerfıstığı Tarımı ve Önemi miktar yerfıstığı satışı yapılmaktadır. Osmaniye de yer alan tüccarların % 50 si Türkiye nin çeşitli bölgelerine, % 50 si de yöresel piyasaya yerfıstığı pazarlamaktadırlar. Kadirli ve Düziçi nde yerfıstığını stok yapan kimseler yoğunlukta yer almaktadır. Osmaniyeli büyük tüccarlar ve entegre tesis sahipleri yerfıstığı alımlarını bu stokçulardan yapmaktadırlar. Osmaniye de toplanan yerfıstığının % 90 ı Osmaniye de işlenmekte, % 10 ise Adana ve Mersin gibi yerlerde işlenip satışa çıkarılmaktadır. Osmaniye de yer alan entegre tesislerin hepsinde fıstık kırma, eleme ve savurma makineleri bulunmaktadır. Onun dışındaki tüccar atölyelerinde ise sadece fıstık eleme makineleri yer almaktadır. Atölye sahipleri çiftçiden aldıkları yerfıstıklarını, kendilerine ait fıstık kırma makineleri olmadığı için başka yerde yaptırmak zorunda kalmaktadırlar. Osmaniye de sadece fıstık kırma işlemiyle uğraşan yaklaşık 16 tane daha iş yeri bulunmaktadır. Bu tesislerde yerfıstığı, tonu 2003 fiyatlarıyla 15 milyon liradan (yaklaşık 10 $) kırılmaktadır. Rekabetin yaşandığı dönemlerde ise tesis sahibi yerfıstığı kabuğunu kendisi almakta ve kırma karşılığında ise herhangi bir ücret talep etmemektedir. Yerfıstığı kabukları ise Konya, Kayseri, Antep, Hatay, Malatya daki yem fabrikalarına satılmaktadır. Bu kabuklar daha çok hayvan yemi imalinde katkı maddesi olarak kullanılmaktadır. Bir miktar sunta yapımında kullanılsa da (Tarsus, Hatay gibi sunta yapan yerlere satış yapılmakta) yoğunlukla yem sanayinde değerlendirilmektedir. Kabuk kırma atölyelerinde atık malzemenin depolanma problemleri vardır. Yerfıstığı kabukları gelişi güzel bir biçimde mahalle aralarına bırakılmaktadır. Bu durumun çevre kirliliğine, hepsinden önemlisi bitlenme ve çeşitli solunum yolu hastalıklarına sebebiyet verdiği tespit edilmiştir. Yerfıstığı, kabuk kırma tesislerinde kırıldıktan sonra tekrar atölyelere getirilmekte ve burada yeniden işleme tabi tutulmaktadır. Atölyelerde yerfıstığının temizlenmesi, boyutlarına göre sınıflandırılması gibi hafif işlemlerde genellikle kadın işçiler çalışmaktadır. Her iş yerinde ortalama 7 kadın işçi bulunduğundan 600 e yakın sanayi tesisinde yaklaşık 4200 kadın işçi çalışmaktadır. Bu durum yerfıstığı sayesinde Osmaniye nin kadınlar için de önemli bir iş sahası olmasını sağlamıştır. Nitekim sanayi tesislerinin işgücü ihtiyacı bütünüyle yerli işgücünden sağlanmaktadır ve Osmaniyeli kadınlar için bu tesisler birer ekmek kapısı durumundadır (Foto 3). 87

22 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) 88

23 Osmaniye İlinde Yerfıstığı Tarımı ve Önemi Foto 3.Yerfıstığı atölyelerinde çalışan kadın işçilerden bir görüntü Fabrikasyon usulü çalışan tesisler, ürünlerini Türkiye nin hemen her yerine pazarlayabilmektedir. En fazla, kabuksuz ürün alıcı bulmakta ve genellikle Ankara, İstanbul, İzmir, Bursa, Eskişehir, Denizli, Çorum, Niğde, Isparta, Kayseri, Adapazarı ve Konya daki tüccarlar tarafından satın alınmaktadır. Kabuklu ürün ise daha çok Kütahya, İstanbul, Balıkesir deki pazarlara gönderilmektedir. Pazarlamada numune değerlendirme sistemi uygulanmaktadır. Öncelikle ürün türüne göre hazırlanmış numuneler alıcıya ulaştırılmakta ve sonrasında sipariş usulü alınan talepler değerlendirilmektedir. Osmaniye de yerfıstığı genellikle çerezlik olarak satışa konu olmaktadır. Çerezlik sınıfında olmayan ikinci kalite ürün ise yağ çıkarımı için İzmit, İzmir ve Afyon da bulunan fıstık yağı fabrikalarına satılmaktadır. İnşa aşamasında olmakla birlikte bölgede henüz yerfıstığı yağı imal eden herhangi bir tesis bulunmamaktadır. Osmaniye de entegre tesislerin kurulmasına 1990 yılı sonrasında başlanmıştır. Entegre tesisler içerisinde Ekizoğlu Fıstıkçılık (Adana yolu üzeri-şekil 11) üretim kapasitesi, çalıştırdığı işçi sayısı ve perakende satış yapması bakımından diğerlerinden farklı bir karakter gösterir. Bu tesiste, aynı zamanda 30 çeşit kavrulmuş kuruyemiş imalatı da yapılmaktadır. Tesisin bölge içi dağıtımını yapmakta olan 11 adet servis aracı bulunmaktadır. Bu servis araçlarıyla günlük dağıtım yapılmaktadır. Pazarlama sahasını genellikle Çukurova bölgesi oluşturmaktadır. Alıcılar çoğunlukla bakkallar, tekel bayileri ve marketler gibi perakende ticaret yapan müesseselerdir. 89

24 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) Sonuç Türkiye de yerfıstığı tarımının en fazla yapıldığı yerler sırasıyla Osmaniye, Adana, İçel, Aydın, Kahramanmaraş, Antalya, Muğla ve Hatay illeridir. Türkiye de üretimin yaklaşık 2/3 si Çukurova bölgesinde gerçekleştirilmektedir. Osmaniye yerfıstığı üretimi yönünden hem ülkemizde, hem Akdeniz Bölgesinde, hem de Çukurova bölümünde önemli bir yere sahiptir. Nitekim Türkiye de yerfıstığı üretiminin yaklaşık olarak % 89 u Akdeniz Bölgesi, % 80 i Çukurova bölümü ve % 37 si ise Osmaniye de üretilmektedir. Çukurova bölümünde ana ürün yerfıstığından sonra ikinci ürünün alınmaya başlanmasıyla daha fazla kazanç sağlanmış ve böylece ikinci ürüne verilen önem artmıştır. Yerfıstığının yetişme şartları bakımından aradığı özellikleri Osmaniye de bulması, çiftçinin kazancının artmasıyla birlikte ona verdiği değerin artması ve ekiminden pazarlanmasına kadar Osmaniye de önemli bir sektör haline gelmesi, yerfıstığı ile Osmaniye yi bütünleştirmiştir. Bu durum yerfıstığını tarımdan sanayiye ve ticarete kadar Osmaniye ye has bir ürün haline getirmiştir. Yerfıstığı, yetiştirildiği bölgelerde üreticisine önemli ölçüde gelir sağlayan bir üründür. Buğday hasadından sonra ikinci ürün olarak başarıyla yetişebildiği için, üreticiye ek bir gelir de sağlayabilmektedir. Ayrıca hasat dönemlerinde iyi bir iş olanağı da yaratmaktadır. Osmaniye il idari alanının batı ve kuzeybatısı yerfıstığı ziraatına çok elverişli özelliklere sahiptir. Burası Sumbas, Kadirli, Toprakkale ve Osmaniye merkez ilçeleri tarafından paylaşılmıştır. Bu saha Sumbas, Savrun, Kesiksuyu ve Ceyhan nehirleri tarafından sulandığı için yerfıstığının yetişebilmesi için uygun bir ortam sağlamaktadır. Yörenin doğusu yerfıstığı ziraatına elverişli ikinci önemli bölgedir. Burası da Düziçi ve Osmaniye merkez ilçeleri tarafından paylaşılmıştır. Kuzeybatıda Sumbas ve Kadirli ilçelerinin 48 köyünde, batıda Toprakkale ve Osmaniye merkez ilçesinin 20 köyünde, yörenin orta ve doğu kesimlerine doğru Osmaniye merkez ilçesi, Düziçi ve Bahçe ilçelerinin 42 köyünde yerfıstığı ziraatı yapılmaktadır. Toprakkale ilçesinde ise daha çok ikinci ürüne ağırlık verilmiştir. Önceleri Adana ve Mersin yerfıstığının bölge içinde ve Türkiye nin çeşitli yerlerinde pazarlanmasında öncü rolünü oynarken, bu üstünlük günümüzde Osmaniye nin eline geçmiştir. Yerfıstığı üretilen işletmelerde elde edilen ürünün yaklaşık % 93,9 u piyasaya sunulmaktadır. Geriye kalan bölüm ise tohumluk (% 4,7), aile tüketimi (% 1,2), akraba ve tanıdıklara hediye (% 0,2) şeklinde değerlendirilmektedir. Osmaniye de toplanan yerfıstığının % 90 ı Osmaniye de işlenmekte, % 10 ise Adana ve Mersin gibi yerlerde işlenip satışa çıkarılmaktadır. 90

25 Osmaniye İlinde Yerfıstığı Tarımı ve Önemi Osmaniye de yer alan entegre tesislerde ve atölyelerde yaklaşık 4200 kadın işçi çalışmaktadır. Bu durum yerfıstığı sayesinde Osmaniye nin önemli bir iş sahası olmasını sağlamıştır. Ekim nöbetine girmesi, tarlanın besin maddelerinden iyi faydalanması ve kendisinden sonra gelecek bitkiye temiz, yarı işlenmiş, azotça zengin toprak bırakması yanında, küspesinin ve yeşil kısmının hayvan yemi, kabuğunun sanayide kullanılabilmesi, önemini daha da artırmaktadır. Ancak Osmaniye yöresinde ve ülkemizde sadece çerezlik olarak tüketiminin yaygın olması, bunun dışında herhangi bir alanda geniş kullanım alanı yaratmaması (örneğin yerfıstığı yağı çıkarımı gibi) çözüm bekleyen problemler arasında yer almaktadır. Kaynakça Arıoğlu, H., 2001, Yerfıstığı Üretim Tekniği 1. Osmaniye Fıstık Festivali Etkinlikleri (5-7 Ekim 2001), s , Osmaniye Gazeteciler Cemiyeti Kültür Yayınları, Osmaniye. Emeksiz, F., 1994, Adana İlinde Yerfıstığı Pazarlama Organizasyonu ve Etkinliğinin Değerlendirilmesi Ç.Ü., Ziraat Fakültesi Dergisi, S:9/1, s , Adana. Emeksiz, F., 1994, Adana İlinde Yerfıstığı Üretilen İşletmelerin Üretimle İlgili Bazı Yapısal Özellikleri Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, S:9/2, s.17-32, Adana. Ercan, A.S., 1981, Yerfıstığı Üretim ve İhracatının Geliştirilmesi, İGEME İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi Yayınları No: 66, Ankara. Fenercioğlu, H., 2001, Yerfıstığı Tohumunun Bileşimi 1. Osmaniye Fıstık Festivali Etkinlikleri (5-7 Ekim 2001), s , Osmaniye Gazeteciler Cemiyeti Kültür Yayınları, Osmaniye. Gül, A., 2001, Dünyada ve Türkiye de Yerfıstığı Üretim Ekonomisi 1. Osmaniye Fıstık Festivali Etkinlikleri (5-7 Ekim 2001), s.73-90, Osmaniye Gazeteciler Cemiyeti Kültür Yayınları, Osmaniye. Güzel, E., 1986, Çukurova Bölgesinde Yerfıstığının Söküm ve Harmanlanmasının Mekanizasyonu ve Bitkinin Mekanizasyona Yönelik Özelliklerinin Saptanması Üzerinde Bir Araştırma, Türkiye Zirai Donatım Kurumu Mesleki Yayınları No: 47, Ankara. Işık, H.-Gül, A., 2002, Dünyada ve Türkiye de Yerfıstığı Üretimi ve Ticaretinin Gelişimi Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, S:17/1, s.27-36, Adana. Kurtay, F.-Tülücü, K., 1995, Osmaniye de Yerfıstığı Üretimi İle İlgili Sorunlar, Tarih İçinde Bütün Yönleriyle Osmaniye 1. Sempozyumu (15-18 Kasım 1993), s , Çukurova Üniversitesi Basımevi, Adana. Öğütçü, Z., 1969, Yerfıstığı ve Ziraatı. Türkiye Ticaret Odaları, Sanayi Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği Matbaası, Ankara. Öğütçü, Z., 1976, Yerfıstığı Ziraatında Son Gelişmeler ve Memleketimizde Uygulama Olanakları, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayını: 25, Halk Konferansları: 17, Adana. 91

26 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) D.İ.E., 1986, Tarımsal Yapı ve Üretim 1984, D.İ.E. Yay. No: 1168, Ankara. D.İ.E., 1993, Tarım İstatistikleri Özeti-1991, TC Başbakanlık D.İ.E. Yayınları No:1597, Ankara. D.İ.E., 1994, Tarımsal Yapı ve Üretim-1992, TC Başbakanlık D.İ.E. Yayınları No:1685, Ankara. D.İ.E, 2001, Tarımsal Yapı (Üretim, Fiyat, Değer)-1999, TC Başbakanlık D.İ.E. Yayınları, ISBN: , Ankara. D.İ.E., (Basılı olmayan doküman), Yılları Arası Osmaniye İlinde Yerfıstığı Ekim, Üretim ve Verim Bilgileri. (Foto 1, 2, 3) 92