ÖZEL HUKUK (İŞ VE SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU) İŞ KAZASINDAN DOĞAN DESTEKTEN YOKSUN KALMA TAZMİNATI

Transkript

1 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ÖZEL HUKUK (İŞ VE SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU) ANABİLİM DALI İŞ KAZASINDAN DOĞAN DESTEKTEN YOKSUN KALMA TAZMİNATI Yüksek Lisans Tezi Gaye Burcu Seratlı Tez Danışmanı: Prof. Dr. Sarper Süzek

2 Ankara 2003 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER 1 KISALTMALAR 6 GİRİŞ 8 1.İŞVERENİN İŞÇİYİ GÖZETME (KORUMA) BORCU 11 I.GÖZETME BORCU KAVRAMI 11 II.TÜRK HUKUK SİSTEMİNDE GÖZETME BORCUNU DÜZENLEYEN HÜKÜMLER VE BU BORCUN KAPSAMI 13 III. GÖZETME BORCUNA AYKIRILIĞIN YAPTIRIMLARI İŞVERENİN İŞ KAZASINDAN DOĞAN SORUMLULULUĞU27 I. İŞ KAZASININ TANIMI 27 II. İŞVERENİN HUKUKİ SORUMLULUĞUNUN DOĞUMU Sosyal Sigortalar Kanunu Anlamında İş Kazası Bireysel İş Hukuku Anlamında İş Kazası 31 3.Nedensellik Bağının Kesilmesi 39 a) Zorlayıcı Neden 40

3 b) Zarar Görenin Kusuru 41 c) Üçüncü Kişinin Kusuru 43 III.İŞVERENİN HUKUKİ SORUMLULUĞUNUN DAYANDIĞI ESAS Yabancı Hukuklarda İşverenin Hukuki Sorumluluğu 48 a) Almanya 48 b) Fransa 49 c) İsviçre 52 d) İngiltere 54 2.Türk Hukukunda İşverenin Hukuki Sorumluluğu 58 a) Sosyal Sigortaca Karşılanmayan Zarar Sorunu 58 b) Kusursuz Sorumluluk Görüşünü Savunanlar 61 c) Kusur Sorumluluğu Görüşünü Savunanlar 62 d) Yargıtayın Uygulaması 64 e) İşverenin Hukuki Sorumluluğu Konusunda İleri Sürülen Görüşlerin Değerlendirilmesi 71 IV.İŞVERENİN SORUMLULUĞUNDA HAKLARIN YARIŞMASI 75 V.İŞVERENİN KUSURUNUN BELİRLENMESİ DESTEKTEN YOKSUN KALMA TAZMİNATI KAVRAMI 84 I.GENEL OLARAK 84 II.YABANCI HUKUKLARDA ÖLÜM TAZMİNATI 89 1.Almanya 89 2.Fransa 93 3.İngiltere Belçika 99

4 5. Hollanda 102 III.DESTEKTEN YOKSUN KALMA TAZMİNATI TALEBİNİN BAĞIMSIZLIĞI 103 IV.DESTEKTEN YOKSUN KALMA TAZMİNATINDA ZARAR KALEMLERİ Cenaze Masrafları Tedavi Masrafları Çalışamamaktan Doğan Zarar DESTEKTEN YOKSUN KALMA TAZMİNATININ KOŞULLARI 115 I.DESTEK Gerçek Destek Farazi Destek 120 II.SÜREKLİLİK VE DÜZENLİLİK 124 III.BAKIM GÜCÜ 127 IV.BAKIM İHTİYACI DESTEKTEN YOKSUN KALMA TAZMİNATI TALEP EDEBİLECEK KİMSELER 136 I. KARI - KOCA 137 II. NİKAHSIZ BİRLİKTE YAŞAYANLAR ( FİİLİ BİRLEŞMELER ) 147 III. NİŞANLI 150 IV. ÇOCUKLAR 152 V. EVLATLIK 158 VI. ANNE BABA 160

5 VII. KARDEŞLER 168 VIII. DESTEKTEN YOKSUN KALMA TAZMİNATI MİRAS HUKUKU İLİŞKİSİ Mirasçılıktan Çıkarma Mirastan Yoksunluk Mirastan Feragat Mirası Red DESTEKTEN YOKSUN KALMA TAZMİNATININ HESAPLANMASI 191 I. GENEL OLARAK 191 II. ÜCRETİN BELİRLENMESİ 199 III. ÜCRETİN PAYLAŞTIRILMASI 212 IV. ZARAR SÜRESİ 218 V. DESTEKTEN YOKSUN KALMA TAZMİNATININ HESABINDA DÖNEMLER İşlemiş Dönem İşleyecek Dönem 245 VI. TAZMİNAT MİKTARINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER Kusur 257 a) İşverenin Kusuru 257 b) İşçinin Kusuru 260 c) Üçüncü Kişinin Kusuru Sosyal Sigortalar Kurumu Tarafından Yapılan Ödemeler ve Bağlanan Gelirler 269 a)eşe Gelir Bağlanması 270

6 b)çocuklara Gelir Bağlanması 272 c)anne Babaya Gelir Bağlanması Miras Menfatleri Evlenme ve Çalışma İhtimali Kaçınılmazlık Hal ve Mevkiin İcabı (BK 43/I) İndirimlerde Sıra 303 VII. FAİZ İşlemiş Dönem İşleyecek Dönem 307 VIII. TAZMİNATIN ÖDENME ŞEKLİ İrat Toptan Ödeme 300 IX. TAZMİNAT BORCUNU ORTADAN KALDIRAN SEBEPLER İbra Feragat Takas Zamanaşımı 313

7 KISALTMALAR Aşa. AÜHFD AY AYM Aşağıda Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Anayasa Anayasa Mahkemesi B. Baskı BGB BK Bkz. C dn Ed. FMK HUMK İBD İHU İİK İK İKİD İSİGT İÜHFM JCP ksc. Bürgerliches Gesetzbuch Borçlar Kanunu Bakınız Cilt Dipnot Edited Fransız Medeni Kanunu Hukuk Muhakemeleri Usulü Kanunu İstanbul Barosu Dergisi İş Hukuku Uygulamaları İcra ve İflas Kanunu İş Kanunu İlmi ve Kazai İçtihadlar Dergisi İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası Juris classeur périodique, la semaine juridique Kısaca

8 kşz. KTK LAMA MK P.M.F RG RVO S s SSK SSKn TSGLK TTK vb. vd. Karşılaştırınız Karayolları Trafik Kanunu La loi fédérale sur l assurance en cas de maladies et d accidents Medeni Kanun Population masculin et féminen Resmi Gazete Reichversicherungsordnungs Sayı Sayfa Sosyal Sigortalar Kurumu Sosyal Sigortalar Kanunu Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu Türk Ticaret Kanunu ve benzeri ve devamı Y. Yıl YHGK YİBK Y CD Y HD YKD Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararı Yargıtay Ceza Dairesi Yargıtay Hukuk Dairesi Yargıtay Kararları Dergisi

9 GİRİŞ Sosyal Sigortalar Kurumunun istatistiklerine göre 2001 yılı itibarıyla Türkiye de sigortalı bulunmaktadır. Aynı yıl içinde toplam iş kazası olmuş ve bu kazaların i ölümle sonuçlanmıştır. İş kazası sonucu ölüm halinde Sosyal Sigortalar Kanununun 23. ve 24. maddeleri uyarınca hak sahiplerine iş kazası ve meslek hastalığı sigortasından gelir bağlanmaktadır. Sosyal Sigortalar Kurumu verilerine göre 2001 yılı sonu itibarıyla iş kazası ve meslek hastalığı sonucu ölüm geliri alan hak sahiplerinin toplam sayısı dır. Meydana gelen bir iş kazası sonucunda Sosyal Sigortalar Kurumunun yaptığı yardımların yanısıra gündeme gelebilecek bir diğer konu da destekten yoksun kalma tazminatıdır. Borçlar Kanununun 45.maddesinde düzenlenen bu tazminatı talep edebilmek için ölen kimse ile davacı arasında herhangi bir akdi ya da kanuni bakım yükümlülüğünün olması aranmamaktadır. İş kazası sonucunda ölen işçinin desteğinden yoksun kalan kimseler ortaya çıkan zararlarını iş kazasından sorumlu olan işverenden Borçlar Kanununun 45.maddesi uyarınca talep edebilmektedirler. Destekten yoksun kalma tazminatının amacı davacının desteğin ölümü nedeniyle sarsılan hayat seviyesini yeniden kurmak, bu kimsenin bakım ihtiyacını gidermektir.

10 İş kazasından doğan destekten yoksun kalma tazminatı konusundaki çalışmamız altı paragraftan oluşmaktadır. Birinci paragrafta işverenin işçiyi gözetme (koruma) borcu incelenmiştir. İkinci paragrafta iş kazasının tanımı yapılmış ve işverenin hukuki sorumluluğunu doğuran iş kazalarının özelliklerine değinilmiştir. Bu belirlemenin yapılabilmesi için iş kazaları Sosyal Sigortalar Kanunu anlamında ve Bireysel İş Hukuku anlamında iş kazaları olarak ikiye ayrılmıştır. İşverenin sorumluluğunu doğuran iş kazalarının Bireysel İş Hukuku anlamında iş kazası olduğu ayrıntıları ile açıklanmıştır. İncelememizin üçüncü paragrafı ise destekten yoksun kalma tazminatı kavramının açıklanması ile ilgilidir. Bu paragrafta yabancı hukuklardaki ölüm tazminatları, tazminat talebinin bağımsızlığı ve zarar kalemleri de incelenmiştir. Destekten yoksun kalma tazminatının zorunlu unsurları olan ölen kimse ile davacı arasında destek ilişkisinin ortaya çıkmış olması, yardımların sürekli ve düzenli nitelik taşıması, bakım gücü ve bakım ihtiyacı kavramları dördüncü paragrafta incelenmiştir. Uygulamada genellikle destekten yoksun kalma tazminatı talep eden hak sahipleri de beşinci paragrafta incelenmiştir. Bu paragrafta incelenen hak sahiplerinin dışında başka kimselerin destekten yoksun kalma tazminatı talep edemeyecekleri düşünülmemelidir. Destekten yoksun kalma tazminatı talep edebilmek için Borçlar Kanununun 45.maddesi ölen kimse ile davacı arasında herhangi bir hukuki ilişki aramamaktadır. Destekten yoksun kalma tazminatının esaslı unsurlarının gerçekleşmiş olması tazminat talep edebilmek için aranan tek şarttır.

11 İncelememizin son paragrafında ise destekten yoksun kalma tazminatının hesaplanması ile ilgili açıklamalar yapılmıştır. Bu paragrafta iş ilişkisinin niteliğinden kaynaklanan ve tazminatın hesaplanmasında özellikler gösteren konular incelenmiştir.

12 1. İŞVERENİN İŞÇİYİ GÖZETME (KORUMA) BORCU I.GÖZETME BORCU KAVRAMI İş akdi, her iki tarafa borç yükleyen sürekli bir sözleşmedir. Tarafların edimleri arasında karşılıklılık ilişkisi vardır, yüklendikleri borçlar birbirine bağlıdır, biri diğerinin sebebini oluşturur. İş akdinin bu özelliği sinellagma olarak adlandırılmaktadır. 1 Sözleşmenin taraflarından biri olan işçi iş görme borcu altına girerken diğeri yani işveren ücret ödeme borcu altına girer. İş akdi ile birlikte iş görme ve ücret ödeme borcunun yanısıra karşılıklı başka borçlar da doğmaktadır. 2 İş ilişkisinde, taraflar arasında diğer sözleşmelerde görüldüğü gibi gerçek bir eşitlik görülmez. Aksine iş akdinde taraflar arasında bir eşitsizlik vardır. İş akdi ile çalışmaya başlayan işçi işverene hem ekonomik açıdan hem de kişisel (hukuki) açıdan bağlıdır. 3 İş görmesinin karşılığı olarak aldığı ücret ile geçimini sağlayan, çoğu kez başka bir geliri olmayan işçi kendisine oranla maddi açıdan çok daha iyi olanaklara sahip olan işverene ekonomik açıdan bağlıdır Saymen, 398; Ekonomi, 78; Çelik, 71; Süzek, İş Hukuku, 219; Demircioğlu Centel, 33; Centel, 84. Narmanlıoğlu, 205. Esener, ; Ekonomi, 14, 78; Tunçomağ, İş Hukuku, 9; Çelik, 71 72; Tunçomağ Centel, 1, 9; Süzek, İş Hukuku, 214; Narmanlıoğlu, ; Demircioğlu Centel, 5; Centel, 57 58, 82; Eren, 35; Turan, 13. Tunçomağ- Centel, 9; Çelik, 17; Süzek, İş Hukuku, 16; Narmanlıoğlu, 136.

13 Ekonomik bağlılığın ötesinde işçi, işini görürken işverenin emir ve talimatı ile bağlı olup işverenin yönetimi altındadır. Her ne kadar işçinin yaptığı işin uzmanlık gerektiren işler olduğu oranda işverenin talimat ve emir verme alanının daraldığı söylenebilirse de bu durumda dahi işçi, işverenin iş organizasyonunda yer alarak iş görme edimini yerine getirdiğinden iş akdinin belirleyici bir özelliği olan kişisel bağımlılık ortaya çıkar. 5 İşçinin işverene bağımlı olmasının yanısıra işçinin iş ilişkisine girmesi ile ortaya çıkan bir başka durum da işin niteliğinin ya da işyeri koşullarının işçinin hayatını, sağlığını ve bedensel bütünlüğünü tehdit eder hale gelmesidir. 6 Başka sözleşmelerde görülmeyen bu nitelikle beraber işçinin işverene bağımlılığı iş hukukunun borçlar hukukundan ve genel olarak medeni hukuktan ayrılarak bağımsız bir hukuk dalı olmasının da sebebidir. 7 İşçinin işverene ekonomik ve kişisel açıdan bağımlı olması, iş ilişkisinin özelliği gereği çalışma koşullarının işçinin yaşamını ve sağlığını tehdit etmesi, iş akdinde işçinin belirli oranda korunması zorunluluğunu diğer deyişle işverenin işçiyi gözetme borcunu ortaya çıkarır. II.TÜRK HUKUK SİSTEMİNDE GÖZETME BORCUNU DÜZENLEYEN HÜKÜMLER VE BU BORCUN KAPSAMI Süzek, İş Hukuku, ; Reisoğlu, 51; Narmanlıoğlu, 138; Demircioğlu Centel, 19, 32. Süzek, İş Hukuku, 16-17, 34. Saymen, 19, 32 33, 37; Esener, 3 4; Süzek, İş Hukuku, 34 35; Narmanlıoğlu, 14 15; Centel, 6 7.

14 İş akdini diğer sözleşmelerden ayıran bir özellik olan taraflar arasındaki kişisel ilişki, sözleşmenin tarafları olan işçi ve işveren arasında karşılıklı sadakat bağını da ortaya çıkarır. Sadakat bağı işçi açısından işverenin ve işyerinin çıkarlarını en iyi şekilde korumak, işverene zarar verebilecek her türlü davranıştan kaçınmak şeklinde kendini gösterirken işveren açısından ise işçiyi korumak olarak ortaya çıkmaktadır. İşverenin koruma borcu işçiye zarar verebilecek her türlü davranıştan kaçınmayı, kişisel bilgilerini korumayı, işçiye bilgi vermeyi, işçinin işyerine getirdiği eşyalarını korumayı, işçiyi işyeri ortamının ve yapılan işin ortaya çıkardığı tehlikelerden korumayı kapsayan geniş bir borçtur. Gözetme borcunun kapsamı Medeni Kanunun 2.maddesinde hükme bağlanan dürüstlük ve iyiniyet kurallarına göre belirlenir ve sınırları çizilir. İşverenin işçinin hayatını ve sağlığını işyeri tehlikelerine karşı koruması dar anlamda gözetme borcu olarak adlandırılırken yukarıda sayılan diğer borçların tamamı geniş anlamda gözetme borcu olarak adlandırılmaktadır. 8 Türk Hukukunda işverenin işçiyi gözetme borcu hem kamu hukukuna hem de özel hukuka dayanmakta, konu ile ilgili olarak hem Borçlar Kanununda hem de İş Kanununda hükümler bulunmaktadır Tunçomağ, İş Hukuku, 137; Esener, ; Ekonomi, 142, 154 ; Çelik, 164; Reisoğlu, 203; Süzek, ; aynı yazar, Özel Hukukta Sorumluluk, 17 18, Değerlendirme 2001, 46, İş Hukuku, 290, 327; Tuncay, Sadakat Yükümlülüğü, 1043 vd.; Eren, 33; Tunçomağ Centel, 123; Narmanlıoğlu, 245; Centel, ; Ulusan, 20 vd., 34; Sümer, 73; Akın, 57 59; Kılıçoğlu, Süzek, İş Hukuku, 330; Narmanlıoğlu, 246; Kılıçoğlu, Şerh, 886.

15 İşverenin gözetme borcunun özel hukuk kaynağı Borçlar Kanununun 332. maddesidir. Tedbirler ve mesai mahalleri kenar başlıklı maddenin düzenleniş şekli şöyledir: İş sahibi, akdin hususi halleri ve işin mahiyeti noktasından hakkaniyet dairesinde kendisinden istenilebileceği derecede çalışmak dolayısıyle maruz kaldığı tehlikelere karşı icabeden tedbirleri ittihaza ve münasip ve sıhhi çalışma mahalleri ile, işçi birlikte ikamet etmekte ise sıhhi yatacak bir yer tedarikine mecburdur. İş sahibinin yukarıki fıkra hükmüne aykırı hareketi neticesinde işçinin ölmesi halinde onun yardımından mahrum kalanların bu yüzden uğradıkları zararlara karşı istiyebilecekleri tazminat dahi akde aykırı hareketten doğan tazminat davaları hakkındaki hükümlere tabi olur. Borçlar Kanununun 332.maddesi insanın en temel kişisel değerlerinden olan yaşam, bedensel bütünlük ve sağlığı korumayı amaçladığından emredici nitelik taşımaktadır. Yaşama hakkı bir temel hak ve hürriyet olarak Anayasada ifade edilmiş ve bu hakka dokunulamayacağı hükme bağlanmıştır (AY 12/I, 15/II). Yaşam hakkından anlaşılması gereken kişinin beden bütünlüğünün devamının yanısıra sağlığının da devamıdır. Kişinin beden bütünlüğünün ve yaşama hakkının korunması üç boyut içermektedir. Bunlar yaşam hakkının kişinin kendisine karşı, başka bir bireye karşı ve topluma karşı korunmasıdır. 10 Yaşam hakkının kişinin kendisine karşı korunmasından, kişinin kendi iradesiyle dahi beden bütünlüğüne zarar verici, onu bozucu eylemlerde bulunamayacağı, yaşamına son verecek nitelikteki yükümlülükler altına 10 Savcı, 15, 17 19, 21.

16 giremeyeceği anlaşılmalıdır. Buna aykırı bir davranış yaşama hakkından feragat anlamına gelecektir. 11 Bu nedenle taraflar iş akitlerinde iş güvenliği önlemlerinin alınmamasını kararlaştıramayacakları gibi söz konusu borcun sınırlarını da daraltamayacaklardır. Tarafların Borçlar Kanunu 332.maddesine ya da işverenin gözetme borcunu düzenleyen diğer maddelere aykırılık içeren bir sözleşme yapmaları durumunda bu sözleşme, kişilik haklarına aykırılık oluşturacağından Medeni Kanunun 23, Borçlar Kanununun 19 ve 20.maddeleri uyarınca geçersiz olacaktır. 12 Borçlar Kanununun 332.maddesi uyarınca işverenin tedbir alma yükümlülüğünün sınırı her olayın somut özelliklerine göre, akdin ve yapılan işin özellikleri göz önünde tutularak belirlenecektir. Bu belirlemede işverenden, hakkaniyet çerçevesinde kendisinden istenebilecek önlemlerin alınması beklenecektir. Maddede geçen hakkaniyet dairesinde kendisinden istenebilecek ibaresi bir görüşe göre işverenin mali olanaklarıyla sınırlı olma şeklinde anlaşılmıştır. 13 İşverenin mali durumu, alınacak önlemler konusunda tek başına sınır oluşturmaz. Teknik yönden alınması mümkün ve iş kazaları ile meslek hastalıklarını önlemeye elverişli olan asgari nitelikteki önlemlerin alınması açısından işverenin mali durumu herhangi bir sınırlayıcı etki yapmamalı, bu Savcı, 18. Süzek, 181, aynı yazar, İş Hukuku, 328; Üçışık,123; Çenberci, 775; Akın, 62; Kılıçoğlu, 55. Eren, İlliyet, 39.

17 asgari önlemlerden ötede alınması gereken koruyucu tedbirler konusunda mali güç sınırı belirleyici bir etki yapabilmelidir. 14 Borçlar Kanununun 332.maddesi özel hukuk kuralı olduğundan maddeye aykırılık özel hukuk yaptırımlarını yani işçinin işverenden isteyebileceği tazminatları gündeme getirir. İşverenin Borçlar Kanununun 332. maddesine aykırı davranışı hem kanuna hem de akde aykırılık oluşturduğundan işveren ortaya çıkan zararı tazmin etmekle yükümlü olmaktadır. 15 İş Kanununun 73.maddesi, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğünün 2. ve 4. maddeleri ise işverenin gözetme borcunun kamu hukuku kaynaklarını oluştururlar. İK 73 e göre, Her işveren, işyerinde işçilerin sağlığını ve iş güvenliğini sağlamak için gerekli olanı yapmak ve bu husustaki şartları sağlamak ve araçları noksansız bulundurmakla yükümlüdür. İşçiler de, işçi sağlığı ve iş güvenliği hakkındaki usul ve şartlara uymakla yükümlüdürler. İşverenler, makinelerin kullanılmasından doğacak tehlikelerden ve bu hususta önceden alınabilecek tedbirlerden işçileri münasip bir şekilde haberdar etmek zorundadırlar. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğünün 2.maddesi uyarınca Her işveren, işyerinde işçilerinin sağlığını ve iş güvenliğini sağlamak için, bu Tüzükte belirtilen şartları yerine getirmek, araçları noksansız bulundurmak, gerekli olanı yapmakla yükümlüdür. İşçiler de, bu yoldaki usuller ve şartlara uymak zorundadırlar Üçışık, ; Ulusan, 42. Saymen, 527; Tunçomağ, İş Hukuku, 136; Süzek, 178, aynı yazar, Özel Hukukta Sorumluluk,18, İş Hukuku, 330; Demircioğlu Güzel, 193; Reisoğlu, 204; Üçışık, 122.

18 İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğünün 4.maddesi ise İşverenin, işyerinde, teknik ilerlemelerin getirdiği daha uygun sağlık şartlarını sağlaması; kullanılan makinalarla alet ve edevattan herhangi bir şekilde tehlike gösterenleri veya hammaddelerden zehirli veya zararlı olanları, yapılan işin özelliğine ve fennin gereklerine göre bu tehlike ve zararları azaltan alet ve edevatla değiştirmesi iş kazalarını önlemek üzere işyerinde alınması ve bulundurulması gerekli tedbir ve araçları ve alınacak diğer iş güvenliği tedbirlerini devamlı surette izlemesi esastır. hükmünü getirmiştir. İşverenin gözetme borcunun kamu hukuku kaynaklarını oluşturan bu maddeler işverenin iş güvenliği önlemlerini alma borcunu herhangi bir sınır getirmeden düzenlemişlerdir. Anılan maddelerin yarattığı sistemde borcun sınırını söz konusu önlemin gerekli olup olmaması ve teknolojik açıdan alınmasının mümkün olup olmadığı belirlemektedir. İşveren, sadece mevzuatta belirtilen önlemleri almakla gözetme borcunu gereği gibi yerine getirmiş sayılmamakta, teknolojinin ve bilimin alınmasına imkan tanıdığı bütün önlemleri almakla yükümlü sayılmaktadır. 16 İşverenin gözetme borcunun düzenlendiği, İş Kanununun 73.maddesi ile Borçlar Kanununun 332.maddesi arasındaki fark, özel hukuk düzenlemesi olan BK 332 nin hakkaniyet dairesinde kendisinden beklenebilecek olanla sınırlandırdığı güvenlik önlemleri alma borcunun kamu hukuku düzenlemesi 16 Tunçomağ, İş Hukuku, ; Ekonomi, 155; Süzek, , aynı yazar, Özel Hukukta Sorumluluk, 19, İş Hukuku, 331; Demircioğlu Güzel, 193; Centel, Çocuklar ile Gençler, 69 70; Kılıçoğlu, 54; Akın,

19 olan İK 73 de gerekli olan önlemleri eksiksiz almak şeklinde genişletilmiş olmasıdır. 17 İşverenin işçiyi gözetme borcunun kamu hukuku kaynakları olan İş Kanununun 73.maddesi, İşçi Sağlığı ve iş Güvenliği Tüzüğünün 2. ve 4. maddeleri uyarınca işveren bilim, teknik ve tecrübenin o andaki mevcut durumuna göre alınması mümkün olan ve işyerinde yapılan işin ortaya çıkardığı tehlikeleri önlemeye yarayan her türlü önlemi almakla yükümlüdür. Bu konudaki ölçüt yukarıda da belirtildiği gibi işçi sağlığı ve iş güvenliği açısından gerekli olmaktır. İşverenin iş güvenliği önlemleri alma konusundaki sorumluluğunun kapsamı belirlenirken mali durumunun yetersizliği, teknik konulardaki bilgisizliği, benzer işyerlerinde de bu önlemlerin alınmadığı gibi iddialar önem taşımaz. 18 Yargıtay Hukuk Genel Kurulu da bir iş kolunda gevşek ve savsaklayıcı tutumların yerleşmiş olmasının işverenin tebdir alma ödevini kaldırmayacağını karara bağlamıştır. 19 İşveren gerekli önlemleri almakla gözetme borcunu tam olarak yerine getirmiş sayılamaz, almış olduğu bu önlemlerin uygulanmasını denetlemekle yükümlüdür. Bu yükümlülük, Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun verdiği bir kararda da şu şekilde ifade edilmiştir; 1475 sayılı yasanın 73 ve gerekse Borçlar Kanununun 332.maddelerine göre işveren, işçilere her türlü olanakları sağlamak, onları denetlemek, çalışma koşulları ile alakadar olması gerekir Süzek, Özel Hukukta Sorumluluk, 18 19, aynı yazar, İş Hukuku, 330; Ulusan, 48; Sümer, 73. Süzek, , , aynı yazar, İş Hukuku, 331; Narmanlıoğlu, 247; Ulusan, 42. YHGK , 137/84, Çenberci, 784, dn 30.

20 Yalnızca tedbir almak yeterli olmayıp, alınmış bulunan tedbirlere uyulup uyulmadığının da işveren tarafından daimi kontrolü gerekir 20 İşverenin gözetme borcunun kapsamı içinde alınmış olan önlemlerin uygulanmasının denetlenmesinin yanısıra işçilere bu konuda gereken eğitimi vermek de yer almaktadır(ik 73/III, İSİGT 3). 21 Buna karşılık işçi de alınan tedbirlere uymakla yükümlüdür(ik 73/II, İSİGT, 2/II). 22 İşverenin gözetme borcunu gereği gibi yerine getirmesi için sadece önlem almasının yeterli sayılamayacağı, borcun kapsamı içinde denetim ve işçileri eğitim yükümlülüğün de olduğu Yargıtay Hukuk Genel Kurulu tarafından İş Kanununun 73.maddesinde işverenin işyerinde işçilerinin sağlığını ve güvenliğini korumak için yasalarda, tüzükte ve yönetmelikte açıkça gösterilmemiş bulunsa dahi gerekli olanı yapmakla yükümlü olduğu öngörülmüştür. Hal böyle olunca işverenin işyerinde sadece önlem almakla yetinmeyip alınan önlemlere uyulup uyulmadığını denetlemesi ve önlemlere uyulmasını sağlaması, giderek, işçilerini eğitim ve öğretime tabi tutmakla yükümlü olduğu anılan maddenin açık hükmü gereğidir ifadeleri ile hükme bağlanmıştır YHGK, , 484/330,İKİD, Temmuz 1979, , Üçışık, 133 dn 305. Ekonomi, 156; Süzek, Özel Hukukta Sorumluluk, 19, aynı yazar, İş Hukuku, ; Ulusan, 50; Çenberci, 783; Akın, 61. Esener, 159; Ekonomi,124;Yargıtayın bu kurala yer verdiği kararı Y9HD, , 4838/7758, YKD, Kasım 1990, ; Süzek, İş Hukuku, 332. YHGK, , / 1074, Araslı, , no 6.

21 İşveren almakla yükümlü olduğu önlemleri almış olduğunu ispatlamakla yükümlüdür. 24 İşveren, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğünün 2. ve 4. maddeleri uyarınca o günkü mevcut teknolojinin gerektirdiği, iş kazaları ve meslek hastalıklarını önleme konusunda alabileceği tüm iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür. İşveren sadece tüzükte yazılı önlemleri almakla işçiyi gözetme borcunu tam anlamıyla yerine getirmiş sayılamaz. Yargıtay da iş güvenliğini korumaya elverişli olan her önlemin mevzuatta düzenlenmemiş olsa da, külfeti ne olursa olsun alınması gerektiğini kararlaştırmaktadır. 25 İşverenin işçiyi gözetme borcunun kapsamı ve sınırları önceden belirlenemez. Yapılan işin niteliğine göre belirlenebilecek bu borcun kapsamı teknolojik gelişmeler sonucunda işin tehlikesinin artması ya da azalmasına bağlı olarak zaman içinde genişleyebilir ya da daralabilir. 26 İşçiyi gözetme borcu iş ilişkisi içerisinde asli edim niteliğinde bir borçtur. 27 İşçiyi korumaya yönelik kurallar işçinin sadece maddi çıkarlarını değil aynı zamanda iş ilişkisinin zayıf tarafı olması ve iş ilişkisine kişiliği ile de katılıyor olması sonucunda işçinin hayatını, sağlığını, bedensel bütünlüğünü ve kişiliğini de korumaya yöneliktirler. İşçinin iş ilişkisine girmesiyle sağlığı, bedensel bütünlüğü ve hayatı üzerinde, işyerinden ve yapılan işten kaynaklanan tehlikelere açık bir alan ortaya çıkmaktadır. Hiç kimse yaptığı bir sözleşme sonucunda sağlığının bozulmasını, bedensel bütünlüğünü ya da hayatını kaybetme tehlikelerini, hiç bir güvence Çenberci, 784. Y10 HD, , 7518/ 7851, YKD, Haziran 1999, Narmanlıoğlu, 245. Ulusan, 19; Eren,

22 olmaksızın kabul etmeye zorlanamaz. Bu durum herşeyden önce kutsal sayılan insan hayatının korunması amacı ile bağdaşmaz. İş güvenliği önlemlerinin alınması borcu bu nedenle asli edim niteliğindedir. İncelememizin konusu dar anlamda işçiyi gözetme borcu ile ilişkili olduğundan geniş anlamda gözetme borcu kapsamına giren konular ayrıca incelenmeyecektir. III. GÖZETME BORCUNA AYKIRILIĞIN YAPTIRIMLARI İşçiyi gözetme borcuna aykırı davranan işveren hukuki, idari ve cezai nitelik taşıyan çeşitli yaptırımlarla karşı karşıya kalır. 28 Gözetme borcuna aykırılık durumunda işveren bu yaptırımların sadece biri ile karşı karşıya kalabileceği gibi aynı aykırılık işverene birkaç yaptırımın birarada uygulanması sonucunu da doğurabilir. 29 İşverenin gözetme borcunu düzenleyen özel hukuk hükümleri de kamu hukuku hükümleri de her iş akdinde olması gereken zorunlu unsurlardır ve emredici niteliktedirler. Bu düzenlemeler iş ilişkisi içine giren işçinin sağlığını ve bedensel bütünlüğünü korumayı amaçlamaktadırlar. Yukarıda da belirtildiği gibi Medeni Kanunun 23.maddesi uyarınca taraflar sözleşme ile bu kuralların uygulanmasından vazgeçemezler ve sınırlarını daraltamazlar Süzek, 180; aynı yazar, İşçi Sağlığı, 36, İş Hukuku, 140; Narmanlıoğlu, 247. Süzek, 180, aynı yazar, Özel Hukukta Sorumluluk, 19 20, İş Hukuku, 140; Akın, Bkz.s

23 Tarafların karşılıklı bir irade beyanı ile iş güvenliği kurallarına aykırı olarak yaptıkları iş akitleri Borçlar Kanununun 19 ve 20.maddeleri uyarınca geçersiz olacaktır. İşçi de iş akdini yaptığı sırada ya da iş ilişkisinin devamı sırasında kendi sağlığını, beden ve ruh bütünlüğünü, yaşam hakkını korumayı amaçlayan mevzuat hükümlerinin ya da iş akdi koşullarının uygulanmasından tek taraflı bir irade beyanı ile vazgeçemez. Böyle bir irade beyanı da Borçlar Kanununun 19. ve 20. maddeleri uyarınca geçersizdir. 31 Öğreti tarafından da benimsenen Yargıtayın 1958 tarihli içtihadı birleştirme kararı uyarınca iş hukukunda işçiyi koruma ilkesi gereğince iş akdinin geçersizliği geçmişe etkili olarak değil, ileriye etkili olarak hüküm ve sonuç doğurmaktadır. 32 İşverenin iş güvenliği önlemlerini almaması sonucunda henüz bir iş kazası veya meslek hastalığı ortaya çıkmamış olsa da işçinin kullanabileceği hukuki olanaklar vardır. Herşeyden önce işçi söz konusu güvenlik önlemleri alınıncaya kadar iş görme borcunu yerine getirmekten haklı olarak kaçınabilir. İşçi emeğini işverenin emrine hazır tuttuğu halde işveren kendisine düşen borcu yerine getirmemekte, iş güvenliği önlemlerini alarak işçinin edimini uygun bir biçimde kabul edememektedir. Bu durum işverenin alacaklı temerrüdüne düşmesine Süzek, 181, aynı yazar, Yaptırımlar, 166, İş Hukuku, 328; Demircioğlu Güzel, 193; Eren, 35; Reisoğlu, 34, 208; Çenberci, 775; Üçışık,123; Akın, 62; Kılıçoğlu, 55, aynı yazar, Şerh, 887. YİBK, , 20/9, RG , S.10020, Süzek, 184 dn 40; , aynı yazar, İş Hukuku, 124; Ekonomi, 147; Çelik, ; Demircioğlu Centel, 46; Centel, ; Işıklı, 67; Kılıçoğlu, 55, aynı yazar, Şerh, 887.

24 neden olur ve işçi de Borçlar Kanununun 325. maddesi uyarınca çalışmaksızın ücretini almaya hak kazanır. 33 Gözetme borcunu gereği gibi yerine getirmeyen işverene karşı işçi Borçlar Kanununun 106. maddesi uyarınca aynen ifa davası açarak işvereni gözetme borcunu yerine getirmeye zorlayabilir. 34 Bunların yanısıra işçi iş güvenliği önlemlerinin alınmaması durumunda İş Kanununun 16.maddesinin ikinci fıkrasının (e) bendi uyarınca iş akdini haklı nedenle derhal feshedebilir. Anılan madde uyarınca iş şartları esaslı bir tarzda değişir, başkalaşır veya uygulanmazsa işçi derhal fesih hakkını kullanabilecektir. Her ne kadar maddede iş akitlerine bu fıkradaki haller hakkında başka türlü kayıt konmaması şart kılınmışsa da yukarıda açıklandığı gibi iş güvenliği önlemleri emredici nitelik taşımakta ve işçinin sağlığını, bedensel bütünlüğünü ve hayatını korumaktadırlar. Bu nedenlerden dolayı iş akitlerinde iş güvenliği önlemlerinin alınmasının ve uygulanmasının aksine hüküm konamayacaktır. İşyerinde iş güvenliği önlemleri alınmıyorsa ya da alınmış olan önlemler uygulanmıyorsa bu durum iş şartlarının esaslı tarzda değişmesi ya da uygulanmaması olarak nitelendirilmekte ve fesih hakkı doğmaktadır. Bu durumda işçi haklı nedenle derhal fesih hakkını İş Kanununun 18.maddesinin birinci fıkrasında belirtilen sürede kullanmak zorundadır. İş Süzek, , aynı yazar, İş Hukuku, 339; Demircioğlu Güzel, 193; Reisoğlu, 35, 209; Ulusan, 43; Eren, Borçlar Hukuku, 34; Kılıçoğlu, 55, aynı yazar, Şerh, 887; Akın, 62; Akyiğit, Eren, Borçlar Hukuku, 34; farklı görüş Reisoğlu, 210, dava hakkı olmadığını çünkü işçinin iş görmese de ücretini almaya devam ettiğini, dava hakkının

25 akdini İş Kanununun 16/II,e maddesi uyarınca derhal fesheden işçi İş Kanununun 14.maddesinde sayılan koşulları gerçekleştirmişse kıdem tazminatına hak kazanacaktır. Bunun yanısıra eğer varsa maddi ve manevi zararına karşılık olarak da İş Kanununun 18.maddesi uyarınca işverenden ayrıca tazminat talep edebilecektir. 35 İş güvenliği önlemlerine aykırı davranan işverene uygulanabilecek hukuki yaptırımlardan bir diğeri de maddi ve manevi tazminat davalarıdır. İşyerinde meydana gelen iş kazası veya meslek hastalığı sonucunda yaralanan işçi Borçlar Kanununun 46.maddesi uyarınca maddi tazminat davası ve 47.maddesine dayanarak da manevi tazminat davası açabilir. İşçinin ölümü halinde de hak sahipleri Borçlar Kanununun 45.maddesi uyarınca destekten yoksun kalma davası ve 47.maddesi uyarınca manevi tazminat davası açabilirler. 36 İş güvenliği önlemlerinin alınmaması sonucunda henüz iş kazası veya meslek hastalığı ortaya çıkmamış olsa da işveren idari yaptırımlarla karşı karşıya kalabilir. İş Kanununun 75.maddesinin A ve B bentleri uyarınca işin ancak işçiye iş verme yükümlülüğü söz konusu ise gündeme gelebileceğini ifade etmiştir. Süzek, , aynı yazar, Özel Hukukta Sorumluluk, 20, İş Hukuku, 339; Reisoğlu, 35, 209; Demircioğlu Güzel, 193; Akın, 62; Kılıçoğlu, Şerh, 888; Akyiğit, Süzek, , aynı yazar, Özel Hukukta Sorumluluk, 19, İş Hukuku, 140, ; Işıklı, 84; Demircioğlu Güzel, 193; Centel, 276; Akın, 62.

26 durdurulması veya işyerinin kapatılması söz konusu olabileceği gibi maddeleri uyarınca idari para cezası da uygulanabilir. 37 İşyerinde ortaya çıkan iş kazası veya meslek hastalığı sonucu işçinin yaralanması veya ölmesi Türk Ceza Kanununun 455.maddesi uyarınca tedbirsizlik ve dikkatsizlikle ölüme neden olmak, 459.maddesi uyarınca da tedbirsizlik ve dikkatsizlikle yaralamaya sebebiyet verme suçunu oluşturmaktadır. 38 Yargıtay 2. Ceza Dairesi, bir kararında işyerinde ilgili tüzük hükümleri gereğince yeterli önlemleri almaması sonucu mağdurların 20 günü aşmayacak derecede yaralanmalarına neden olan işveren sanığın eylemini Türk Ceza Kanununun 459.maddesinin birinci fıkrasına uyan suç olarak nitelendirmiştir 39. Aynı daire iş için patlayıcı madde kullanmasına rağmen bu konuda uzman kimse bulundurmayan ve yeterli güvenlik önlemlerini almayan işveren konumundaki sanığın beraat kararını da bozmuştur 40. Türk Ceza Kanunu anlamında suç sayılan bir olayda işveren hakkında kamu davası açılmışsa Yargıtay, işçinin davadan vazgeçmesine rağmen dava hakkının ortadan Süzek, , , 324, aynı yazar, Yaptırımlar, , İş Hukuku, 140; Narmanlıoğlu, 247; Demircioğlu Centel, 88 89; Centel, ; Akın, Süzek, 322, aynı yazar, İşçi Sağlığı, 50, Özel Hukukta Sorumluluk, 19, İş Hukuku, 140; Demircioğlu Güzel, 202; Demircioğlu Centel, 89 90; Centel, 277. Y2CD, , 1620/5859 YKD, Ağustos 1998, Y2CD, , 699/1263,YKD, Ekim 1996,

27 kaldırılamayacağını bu nedenle de maddi ve manevi tazminat isteklerinin incelenerek karar verilmesi gerektiğini hükme bağlamıştır. 41 İncelememizin konusunu işverene uygulanan hukuki yaptırımlardan biri olan ve iş kazası sonucu işçinin ölmesi durumunda hak sahiplerinin talep edebileceği destekten yoksun kalma tazminatı oluşturduğundan işverene iş güvenliği önlemlerini almamasından dolayı uygulanabilecek diğer yaptırımlara değinilmeyecektir. 41 Y9HD, , 21135/35624, YKD, Ağustos 1996,

28 2. İŞVERENİN İŞ KAZASINDAN DOĞAN SORUMLULULUĞU I. İŞ KAZASININ TANIMI İşverenin iş kazasından doğan sorumluluğu incelenmeden önce işverenin hangi iş kazaları nedeniyle tazminatla sorumlu tutulabileceğinin belirlenmesi gerekmektedir. İş kazası ve meslek hastalığının tarifi başlıklı Sosyal Sigortalar Kanununun 11.maddesi iş kazasının tanımını vermekten çok beş bent halinde saymış olduğu durumlarda meydana gelen kazanın iş kazası sayılacağını hükme bağlamıştır. Yürürlükteki mevzuatımızda iş kazasının tanımını yapan başka bir madde de yer almadığından söz konusu tanımı yapmak öğretiye kalmıştır. Buna göre iş kazası sigortalının işverenin otoritesi altında bulunduğu bir sırada gördüğü iş veya işin gereği dolayısıyla aniden ve dıştan meydana gelen bir etkenle onu bedence ya da ruhça zarara uğratan bir olay olarak tanımlanmaktadır. 42 II. İŞVERENİN HUKUKİ SORUMLULUĞUNUN DOĞUMU 42 Tuncay, 237; Güzel Okur, 188; Demircioğlu Güzel, 177; Ulusan, 71; Eren, 5; Akın, 23; bir başka tanım ise Tunçomağ, 291, yazar, iş kazasını, birdenbire veya hiç değilse, kısa bir zaman parçası içinde meydana gelmiş zarar verici bir olaydır şeklinde tanımlamıştır.

29 1. Sosyal Sigortalar Kanunu Anlamında İş Kazası Sosyal Sigortalar Kanununun 11.maddesi uyarınca sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, işveren tarafından yürütülmekte olan iş dolayısıyla, işveren tarafından görev ile başka bir yere gönderilmesi yüzünden asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda, emzikli kadın sigortalının çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda veya işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu olarak götürülüp getirilmeleri sırasında gerçekleşen kaza iş kazası sayılmaktadır. Yargıtay da iş kazası sayılabilmek için Sosyal Sigortalar Kanununun 11.maddesinin A bendinde sayılan koşullardan birinin varlığını aramaktadır. Yüksek Mahkeme Bir sigorta olayında iş kazasından söz edilebilmesi için, o olayın, davanın yasal dayanağını oluşturan 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun 11/A maddesinde öngörülen beş sebepten birisine girmesi zorunludur. ifadeleri ile bu görüşünü kararına yansıtmıştır. 43 Yargıtay 10. Hukuk Dairesi, yukarıdaki görüşüne uygun olarak sigortalının işyerinde bulunduğu sırada dışarıdan atılan bir kurşunla öldürülmesini Sosyal 43 Y10HD, , 4351/6491, YKD, Mart 1990, ; Aynı yönde Y10 HD, , 6897/ 7605, YKD, Aralık 1990, ; Y10HD, sigortalının başka bir işyerinde olan kavgaya sırf merak saiki ile gittiği anlaşılırsa, bu durumda meydana gelen kazanın SSKn 11/A da sayılı durumlardan biri olmadığından yaralanmasının iş kazası sayılmaması gerektiğine karar vermiştir, , 6247/6372 sayılı kararında YKD, Ocak 1998,

30 Sigortalar Kanununun 11.maddesinin A fıkrasının (a) bendi uyarınca iş kazası saymıştır. 44 Yargıtayın Sosyal Sigortalar Kanunu anlamında iş kazası konusunda verdiği önemli kararlardan bir diğeri de işçinin dükkanda kullanılacak malzemeleri almak için gerekli alışverişi yaptıktan sonra yol üzerinde babasının dükkanında çay içerken silahlı saldırı sonucu ölmesi olayını iş kazası saymasıdır. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu kararının gerekçesini de Sigortalının işveren tarafından görevli olarak başka yere gönderilmesi halinde, asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda uğradığı zararlandırıcı olay; yapılması istenilen işin tamamlanabilmesi bakımından, normal yaşantı çerçevesinde ve hoşgörü ile karşılanabilecek zaman sürecinde oluşmuşsa iş kazası sayılmalıdır. ifadeleri ile belirtmiştir. 45 Ortaya çıkan kazanın Sosyal Sigortalar Kanunu anlamında iş kazası olarak nitelendirilebilmesi için kazaya uğrayan kimsenin Sosyal Sigortalar Y10HD, , E.1976/6407, K.80/624,Centel, İHU, SSK11, No1; Y10HD, , 5024/5139, Yılmaz, İHU, SSK.11, No.3; Akın, 28; Demircioğlu Güzel, 179;Y10 HD, , 6247/6372 sayılı kararında da işyerinde kavga sonucu ölen işçinin iş kazası sonucu öldüğünü hükme bağlamıştır.bu karar için bkz. Demircioğlu Güzel,180. YHGK, , /454, YKD, Ocak 1997, 8 9; Y21HD, , 2674/2738 sayılı kararında da servis aracını beklerken üçüncü kişiye ait aracın çarpması sonucu yaralanma olayını da SSKn 11/A e bendinde geçen götürülmesi sırasında sözcüklerinin sigortalıların işveren tarafından belirlenen yerde servis aracına binmek üzere toplu olarak bulundukları hazırlık dönemini de kapsadığı gerekçesi ile iş kazası saymıştır.ykd, Eylül 1996,

31 Kanununun 2.maddesi uyarınca sigortalı sayılması 46, meydana gelen kazanın SSKn 11/A da sayılan durumlardan birinde meydana gelmiş olması 47, kaza sonucunda bedensel (ruhsal) zarar ya da ölüm şeklinde bir zararın ortaya çıkması 48 ve kaza ile ortaya çıkan zarar arasında uygun nedensellik bağının olması gerekmektedir. 49 Sigortalıyı zarara uğratan iş kazasında işçinin kusurunun bulunup bulunmaması zarar verici olayın Sosyal Sigortalar Kanunu anlamında iş kazası sayılabilmesi açısından önem taşımamaktadır. Nitekim Yargıtay da aşağıdaki kararında bu düşünceyi yansıtmaktadır. Anılan Yasanın 11.maddesinin A/a-b fıkrası gereği, sigortalının işyerinde çalışırken ve işverenin işini yaparken öldüğü sabit olduğuna göre ölümün iş SSKn 2.maddesi uyarınca sigortalı sayılanların yanısıra iş kazası ve meslek hastalıkları sigortasından yararlanan diğer kimseler çıraklar, sosyal güvenlik destek primi ödeyenler ve tarım işçileridir. Tunçomağ, ; Tuncay, 237, aynı yazar, İHU, SSK.11, No.2, Değerlendirme 2000, 203; Güzel Okur, ; Demircioğlu Güzel, ; Akın, 38 39; Araslı, 414. Tunçomağ, ; Tuncay, 237, aynı yazar, Değerlendirme 2000, 203; Güzel Okur, ; Demircioğlu Güzel, ; Akın, 26 37;Araslı, Tunçomağ, 297; Tuncay, , aynı yazar, İHU, SSK.11, No.2, Değerlendirme 2000, 203; Güzel Okur, ; Demircioğlu Güzel,183; Ulusan, 79 80; Eren, 7; Akın, 37; Araslı, 417.

32 kazası sonucu meydana geldiğinini kabulü yerine, işyerinde sarhoş çalışırken öldüğü gözönüne alıp olayın iş kazası sayılamayacağına karar verilmesi keza isabetsiz olup bozma nedenidir 50 Sigortalının olayda kasdının bulunması durumu dahi zararlandırıcı olayın iş kazası olarak nitelendirmesine engel olmamaktadır. Sigortalının kasdı durumunda Sosyal Sigortalar Kanununun 110.maddesi uygulanmaktadır. Anılan madde uyarınca sigortalıya sadece gerekli sağlık yardımları yapılır, geçici iş göremezlik ödeneği ve sürekli iş göremezlik geliri verilmez. İşçinin kasdı durumunda dahi meydana gelen kazanın iş kazası sayılması, genel olarak kaza kavramında bulunması gereken istenilmeyen olay olma unsurundan farklı bir durum yaratmaktadır Bireysel İş Hukuku Anlamında İş Kazası İşverenin hukuki sorumluluğuna yol açan iş kazaları farklı özelliklere sahiptir ve bireysel iş hukuku anlamında kaza olarak adlandırılabilirler Tunçomağ, ; Tuncay, , aynı yazar, İHU, SSK.11, No.2, Değerlendirme 2000, 203; Güzel Okur, ; Demircioğlu Güzel, ; Araslı, 418. Y10 HD, , 12579/3624, YKD, Mayıs 1992, Tunçomağ, 292; Güzel Okur, 191; Centel, İHU, SSK 11, No.1; Akın, 29; Araslı, 415; Kılıçoğlu, Şerh, Kşz. Tuncay, , aynı yazar, İHU, SSK.11, No.2, yazar, sigortalının kasıtlı bir hareketi sonucunda zarara uğramasının iş kazası sayılamayacağını ifade etmektedir; aynı yönde Üçışık,96.

33 Sosyal Sigortalar Kanunu anlamında iş kazası ile işverenin hukuki sorumluluğunu doğuran iş kazaları arasındaki farkı nedensellik bağı ortaya koymaktadır. Uygun nedensellik bağı Olayların normal akışına ve genel hayat tecrübelerine göre gerçekleşen türden zararlı bir sonucu meydana getirmeye elverişli ya da böyle bir sonucun meydana gelmesini kolaylaştıran sebebe uygun neden, bu sebeple sonuç arasındaki bağa da uygun nedensellik bağı denilmektedir. şeklinde tanımlanmıştır. 52 Öğretide iş kazasında bulunması gereken nedensellik bağı konusunda değişik görüşler ileri sürülmüştür. Bir görüş iş kazasından söz edebilmek için kaza ile zarar arasında uygun nedensellik bağı olması gerektiğini ifade etmektedir. Bu görüşe göre ortaya çıkan zarar ile kaza arasında uygun nedensellik bağı olup olmadığı belirlenirken zararlandırıcı olayın işverenin otoritesi altında iken gerçekleşmiş olup olmadığı ölçüt olarak kullanılabilecektir. Ancak bu görüşü savunan yazarlar bu ölçütün her olaya uygulanabilecek nitelikte olmadığını, her somut olayın özelliğine göre değerlendirme yapılarak olayın iş kazası sayılıp sayılmayacağına karar verilmesi gerektiğini de ileri sürmektedirler. 53 Nedensellik bağı konusunda ileri sürülen diğer görüş ise kaza ile zarar arasında uygun nedensellik bağının yanısıra işin yürütümü ile kaza arasında da uygun nedensellik bağının olması gerektiği yolundadır Eren,İlliyet, 51. Güzel Okur, ; Demircioğlu Güzel, Tuncay, , aynı yazar, İHU, SSK.11, No.2, Değerlendirme 2000, 203; Tunçomağ, 298, yazar iş kazası veya meslek hastalığı ile sigortalının

34 Bu görüşe göre nedensellik bağının belirlenmesinde Sosyal Sigortalar Kanununun 11.maddesinin A fıkrasında belirlenmiş durumlar karine yaratmaktadır. Bu durumlardan birinde gerçekleşen kaza iş kazası olarak kabul edilmelidir çünkü bu durumlar yapılan işle zarar arasında uygun nedensellik bağı olduğu yolunda karine oluşturmaktadırlar. Ancak bu karinelerin aksinin ispatı mümkündür ve bu yönde bir ispat gerçekleşirse meydana gelen kaza iş kazası sayılamayacaktır. 55 Bir diğer görüş uyarınca da gerçekleşen kazanın Sosyal Sigortalar Kanunu anlamında iş kazası sayılması için sadece meydana gelen kaza ile zarar arasında uygun nedensellik bağının varlığı yeterlidir. Yapılan işle kaza arasındaki uygun nedensellik bağının zararlandırıcı olayın Sosyal Sigortalar Kanunu anlamında iş kazası sayılması açısından aranmasına gerek bulunmamaktadır. Zararlandırıcı olayın Sosyal Sigortalar Kanununun 11.maddesinin A fıkrasındaki koşullardan birinde gerçekleşmiş olması, bu olay ile ortaya çıkan zarar arasında uygun nedensellik bağının olması olayın Sosyal Sigortalar Kanunu anlamında iş kazası sayılması ve Kurumun gerekli yardımları yapması için yeterlidir, ayrıca kaza ile yapılan iş arasında nedensellik bağı aranmamalıdır. 56 Nedensellik bağı ile ilgili olarak ileri sürülen bütün görüşler içinde sosyal sigortalar hukukunun amacına ve Sosyal Sigortalar Kanununun 11.maddesinin açık hükmüne en uygun görüş, Sosyal Sigortalar Kanunu anlamında iş kazası faaliyeti arasında uygun nedensellik bağı olması gerektiğini ileri sürmektedir. Tuncay, , aynı yazar, İHU, SSK. 11, No.2. Süzek, İş Hukuku, ; Centel, İHU, SSK 11, No.1; Akın,

35 sayılabilmek ve Sosyal Sigortalar Kanunu uyarınca sağlanan yardımlara hak kazanabilmek için uğranılan kazanın SSKn 11/A daki durumlardan birinde gerçekleşmiş olması ve kaza ile zarar arasındaki uygun nedensellik bağını yeterli gören son görüştür. Yargıtay da meydana gelen kazanın Sosyal Sigortalar Kanunu uygulaması açısından iş kazası sayılıp sayılmayacağının belirlenmesinde kaza ile ortaya çıkan zarar arasındaki uygun nedensellik bağını aramaktadır. Yargıtay 10.Hukuk Dairesi bir kararında İş kazası olayı ile ölüm olayı arasında illiyet rabıtası bulunup bulunmadığı yönünden bu rapor yetersizdir.mahkemece yapılacak iş, ölen sigortalıya ait tüm röntgen, tedavi ve teşhis, ameliyat ve sair ilgili belgeler ile dava dosyası da gözönünde tutularak travmatoloji uzmanlarından oluşan bir bilirkişi kurulundan giderek gerektiğinde Tıp Fakültesi Konseyinden ölümün iş kazası sonucu meydana gelip gelmediği yönünden evvelki raporu da irdeleyecek şekilde rapor almak ve delilleri tümü ile değerlendirmek, sonucuna göre karar vermekten ibarettir ifadeleri ile bu esası karara bağlamıştır Y10HD, , 6593/7491,YKD, Aralık 1992, ; aynı daire menenjit yüzünden ölen bir sigortalının hak sahiplerinin açtığı davanın hastalık ile iş ve işyeri arasında nedensellik bağı olmadığından reddetmiştir, Y10HD, , 7943/9851, YKD, Mart 1991, ; aynı yönde Y9HD, , 15799/15836, yetersiz tıbbi müdahale sonucunda tetanoz olan ve bu nedenle ölen kimsenin iş kazasında ölmüş sayılamayacağını, ölüm ile iş kazası arasında uygun nedensellik bağı olmadığını karara bağlamıştır, Ozanoğlu Yalnızoğlu Tümer, 191, no.217; Y10HD, , 5730/720, Araslı, 463 no.43.

36 Yüksek Mahkeme iş kazası sonucunda ölümün derhal gerçekleşmeyip sonraki bir tarihte gerçekleşmesi durumunda zarar ile olay arasındaki nedensellik bağının kesin olarak belirlenmesi gerektiğini isabetli olarak kararlaştırmaktadır. 58 Sosyal Sigortalar Kanununun 11.maddesinin A fıkrasının açık anlatımına rağmen Yargıtay da bazı kararlarında zararlandırıcı olayın iş kazası sayılması için olayın maddede ifadesini bulan beş durumdan birinde gerçekleşmesinin yanısıra işin yürütümü ile ilgili olmasını aramaktadır. Yargıtay 10.Hukuk Dairesi bir kararında Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada meydana gelen ve sigortalıyı zarara uğratan bir olayın iş kazası sayılabilmesi için salt, sigortalının işyerinde bulunduğu sırada meydana gelmesi yetmez. İşyerinde bulunma aynı zamanda, hizmet akdinin öngördüğü edimi yerine getirmek amacına yönelik bulunmalıdır.işin yürütümü ile ilgili olmayan ve işverenin rızasına dayanmadan işyerinde bulunulduğu sırada meydana gelen her olay işkazası olarak kabul edilemez.kısaca işverenle işyerinde meydana gelen olay arasında nedensellik bağı kurulamıyorsa, ortada bir işkazası yoktur. Özellikle iş saatleri dışında oluşan ve işin yürütümü ile hiç bir şekilde bağlantı kurulamayan olaylar iş kazası değildir ifadesi ile kaza ile iş arasında da uygun nedensellik bağının olması gerektiğini vurgulamıştır Y10HD, , 6814/6472, Tuncay, Değerlendirme 2000, 208; aynı yönde, Y9HD, , 8163/9219; Kılıçoğlu, 240. Y10HD, , 11303/12626, Araslı, , no.45; aynı yönde Y10HD, , 9585/1933, Araslı, 462, no.42; Y10HD, , 4122/9581, Araslı, 464, no.46.

37 Kararda meydana gelen zararlandırıcı olayın iş kazası sayılamayacağına ilişkin olarak ileri sürülen gerekçeler aslında işverenin hukuki sorumluluğunun doğup doğmadığı ile ilgili olarak tartışılması gereken hususlardır. Sigortalıyı zarara uğratan olay Sosyal Sigortalar Kanununun 11/A maddesinde sayılan durumlardan birinde gerçekleşmişse ve kaza ile ortaya çıkan zarar arasında uygun nedensellik bağı varsa iş kazasının olduğu sonucuna varılmalıdır. Bu iki koşulu sağlayan zararlandırıcı olayın işin yürütümü ile ilgili olup olmaması, iş saatleri içinde meydana gelip gelmemesi olayın iş kazası sayılması açısından önem taşımamaktadır. Kazanın yapılan işle ilgili olup olmadığının incelenmesi ancak iş kazası nedeniyle işverenin hukuki sorumluluğunun doğup doğmadığının belirlenmesi açısından yapılmalıdır. Bireysel iş hukuku anlamında iş kazasının yasal temelini Borçlar Kanununun 332, İş Kanununun 73. ve İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğünün 2 ve 4. maddelerinin işverene getirdiği iş güvenliği önlemlerini alma yükümlülüğü oluşturmaktadır. 60 Bireysel iş hukuku anlamında iş kazası ile Sosyal Sigortalar Kanunu anlamında iş kazası arasındaki fark, Sosyal Sigortalar Kanunu anlamında iş kazası sayılan her kazanın bireysel iş hukuku anlamında iş kazası sayılmamasına karşın bireysel iş hukuku anlamındaki her kazanın Sosyal Sigortalar Kanunu anlamında iş kazası sayılmasıdır. Dolayısıyla Sosyal Sigortalar Kanunu anlamında iş kazası, işverenin hukuki sorumluluğunu 60 Süzek, 176 vd.; Akın, 44.

38 doğuran bireysel iş hukuku anlamındaki iş kazasından daha geniş bir kapsama sahiptir. 61 İş kazası nedeniyle işverenin hukuki sorumluluğunun doğması için iş kazası niteliğini taşıyan bir kazanın olması, kaza ile yürütülen iş arasında uygun nedensellik bağının bulunması, işverenin kusurlu olarak iş güvenliği önlemlerini almaması, bunun sonucunda da işçinin bedensel ya da ruhsal bir zarara uğraması veya ölmesi şeklinde bir zararın ortaya çıkmış olması ve uygun nedensellik bağının bulunması gerekmektedir. 62 İş kazası sonucu zarara neden olan olay işçinin bünyesel özelliklerinden değil dıştan gelen bir olay nedeniyle ortaya çıkmış olmalıdır. 63 Bireysel iş hukuku anlamında iş kazasından söz edebilmek için kaza ile zarar arasında olması gereken uygun nedensellik bağının yanısıra kazanın yapılan işle ilgili olması, onun sonucu olarak ortaya çıkması, yani işverenin yürüttüğü iş ile kaza arasında da uygun nedensellik bağının bulunması gerekmektedir. Sosyal Sigortalar Kanunu anlamında iş kazası sayılan her olay işverenin hukuki sorumluluğuna yol açmamaktadır. Bireysel iş hukuku anlamında iş kazasında, kaza yapılan işle bağlantılıdır, yapılan işin bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır Akın, Süzek, İş Hukuku, 350; Akın, 46 49, Akın, 45. Süzek, , 240; aynı yazar, İş Hukuku, ; Tuncay, 244; Centel, ihu, SSK 11, No.1; Ulusan, 75 76; Üçışık, 100 vd, Akın, 46 48, aynı yazar,yargıtay Kararları, 36.

39 Ortaya çıkan iş kazasının işverenin işiyle ilgili olup olmadığının belirlenmesinde birtakım karinelerden yararlanılabilir. Bunlardan ilki işverenin yürüttüğü işin yapılması sırasında meydana gelen kazanın işle ilgili sayılmasıdır. 65 Bireysel iş hukuku anlamında iş kazasından söz edilebilmesi için bir diğer karine kazanın işverenin iş güvenliği önlemlerini almaması nedeniyle meydana gelmiş olmasıdır. 66 Bunların yanısıra iş süresi içinde gerçekleşen kazanın da işle ilgili olduğu kabul edilebilir. 67 İşçinin, yaptığı işle ilgili olmak koşuluyla işyeri dışında geçirdiği kaza dahi uygun nedensellik bağının varlığı nedeniyle işverenin hukuki sorumluluğuna neden olabilir. 68 Sosyal Sigortalar Kanunu anlamında iş kazasında işçinin kavga sonucu zarar görmesi 69, öldürülmesi olayları 70 dahi işyerinde gerçekleşiyorsa iş kazası sayılmakta iken bireysel iş hukuku anlamındaki iş kazalarında bu gibi durumların varlığı ya nedensellik bağını keserek işvereni tamamen sorumluluktan kurtarmakta ya da nedensellik bağını kesecek yoğunlukta değillerse zararlı sonuca yaptıkları katkı oranında işverenin sorumluluğunu azaltmaktadırlar Akın, 48. Süzek, 240; Akın, 48, aynı yazar, Yargıtay Kararları, 35. Akın, 48. Süzek,İş Hukuku, 352; Akın, 48. Y21HD, , 8055/8307, Araslı, 447,No.10. Y10HD, , 6407/ 624,Centel, İHU, SSK. 11,No.1. Süzek, İş Hukuku, 353; Akın,

40 Yargıtay 9. Hukuk Dairesi verdiği bir kararda işverenin sorumluluğunun yer ve zaman bakımından bağlantı yeterli olmayıp tehlikenin işin yürütülmesi ile ilgili olarak ortaya çıkmış olması ve bu bağlantının işçinin ya da 3.kişinin ağır veya tam kusuru ile kesilmemiş olması şarttır diyerek işverenin sorumluluğu için kaza ile işin yürütümü arasında nedensellik bağı olması gerektiğini vurgulamıştır. 72 İş kazası ile yürütülen iş arasında başlangıçta varolan uygun nedensellik bağı kesildiğinde işverenin zararlı sonuçtan sorumlu tutulması mümkün değildir. 3.Nedensellik Bağının Kesilmesi İşverenin sorumluluğu için kaza ile yürütülen iş arasındaki uygun nedensellik bağının kesilmemiş olması gerekmektedir. Nedensellik bağını kesen sebepler zorlayıcı neden, zarar görenin kusuru ve üçüncü kişinin kusurudur. Bu sebepler hem kusur hem de kusursuz sorumluluk hallerinde sorumluluğu ortadan kaldırmaktadırlar. 73 a)zorlayıcı Neden Y9HD, ,5772/8379 Kılıçoğlu, 106; Aynı yönde YHGK, , 9-722/203, Kılıçoğlu, Tandoğan, 81; Tekinay Akman Burcuoğlu Altop, 568; Eren, 94, aynı yazar, İlliyet, 175, Borçlar Hukuku,539; Kılıçoğlu, Borçlar Hukuku, 198; Süzek, İş Hukuku, ; Tuncay, 244, aynı yazar, Değerlendirme 2000, ; Ulusan, 79; Akın,49.