Cagdas Vizyon / Misyonlarimiz Hayvan Koruma Yabani Hayat Ve Türkiyede Askeri Veteriner Hekimlik I. Bölüm

Transkript

1 1 2 Cagdas Vizyon / Misyonlarimiz Hayvan Koruma Yabani Hayat Ve Türkiyede Askeri Veteriner Hekimlik I. Bölüm Veteriner Hekimlik meslegi misirli Papyrustan Hippokrates`e uzanan ve gizem dolu Mythoslardan güc alan bir maceradir. Bu meslekte metodsal olarak insan ya da hayvan seklindeki bir ayrismadan söz etmek oldukca zor. Pleistozen caginin sonlarina dogru ot ve benzeri bitkilerin cogalmasi ile sayisal artis gösteren otcul hayvanlar insanlarin bu anlamdaki gidaya ulasmalarinda önemli avantajlar saglamis ve böylece ilk önceleri ovis ve capra ve daha sonralari sus ve bos `larin domestikasyonlari sekilinde gerceklesen insan hayvan iliskilerine yön veren uzun yolculuk baslamistir. Neolitik revolusyon olarak ta tanimlanan bu tarihi sürec ile ayni zamanda bugünkü ekonomik ve ekolojik verilerinde temelleri atilmis oldu. Domestikasyon ayni zamanda insanlarin hayvanlara ait mobilite, beslenme ve üremeleri üzerindeki kontrolleri olarakta tanimlanabilir ve böylece söz konusu hayvanlarda fizyolojik, morfolojik ve genetik degisimlere giden yolda kapi aralanmis oldu. Türkiye ve Suriye merkezli Pleistozen cagin sonlari ve holozen cagin baslarina ait kazilarda ortaya cikan hayvan artiklari üzerinde yapilan makroskobik, mikroskobik ve moleküler biyolojik muayenelerde elde edilen tür, yas, cinsiyet, patholojik durumlar ile ilgili verilerle isotop signaturler ve mt DNA - Diversitet anlamindaki karsilastirmali degisimler tespit edilmek suretiyle insan gida kaynagi olarak kullandigi hayvanlarin yasam sykluslari üzerindeki etkilerini ortaya cikarmaya calismaktadir. M.Ö. 400 li yillarda Hippokrates sistematik hasta muayenelerinde pragmatik tip`i gelistirdi. Daha sonraki dönemlerde Platon, Herophilos ve Galienus yaptiklari calismalarla ayni yönelim icerisinde bulundular. Hippokratesin koyun ve sigirlardaki beyin hastaliklari (bozukluklari) yönlü calismalari oldukca dikkat cekicidir. Öyleki Aristotales bu bilgiler isiginda sistematik hayvan patholojisi ögretisini gelistirdi ve kuduz, atlardaki kolik vb hastaliklari tarif etti. Denilebilirki bütün antik cag boyunca veteriner hekimlik biliminin gelisme sancilari yasandi. Burada daha cok askeri ihtiyaclar temelindeki calismalar oldukca dikkat cekicidir. At ve at hastaliklari gibi konular ve bunlarin askeri hizmetlerdeki önemi bu yönlü calismalarida oldukca ön plana cikarmistir. Ancak orta caglarda kiliselerin toplumsal etkileri diger alanlarda oldugu gibi veteriner hekimlikte de entellektuel arastirmalarin sekteye ugramasina neden olmustur. Öyleki bazi hastaliklar tanrinin cezalandirma bicimleri olarak ele aliniyor ve bu da bazi satanist egilimlerin ortaya cikmasina neden olmustu Mesela bu dönemlerin avrupasinda kedi ve kuslarin bakimi önerilmezdi. Yani Ortacagda diger bir cok alanda oldugu gibi bir duraksama dönemi yasanmistir Nihayet 12 yüzyilda yeniden düsünce hakim olmaya basladi ve pathologie, fizyoloji anatomie gibi alanlarda insanlarla karsilastirmali hayvan tedavileri basladi. Mesela M.S yillarinda Italyan Giordano Rufo`nun At tirnak ve ayak anatomisi ve tedavileri (Cerrahi müdahaleler ön planda) ile ilgili calismalari oldukca dikkat cekicidir.

2 Marcello Malpighi nin 1650 yilinda Mikroskopu kesfetmesi ile tip biliminde oldukca önemli bir ivme yakalandi ve bunu takiben Ludwig Melzo At Hastaliklari ile ilgili olarak önemli veriler elde etti ve bunlari kitaplastirdi. Subat 1762 yilinda ünlü at uzmani Claude Bourgelat öncülügünde fransanin lyon sehrinde École de la Guillotière". adiyla ilk veteriner hekimlik egitim institusu kuruldu. Bu okulda daha cok at anatomisi ve patholojisi, evcil hayvanlarin bulasici hastaliklardan korunmasi gibi önemli konular ele aliniyordu. Daha sonralari 1764 yilinda École royale vétérinaire" yeniden yapilandirildi. Daha sonraki yillarda Bourgelat`in ögrencileri tarafindan avrupanin degisik sehirlerinde; 1769 Turin, 1777 Viyana, 1778 Hannover, 1780 Dresden ve1792 Londra.`da benzer kurumlar kuruldu. Bu merkezlerde daha cok beseri hekimlik ile ortak calismalar yürütülüyordu. Ve böylece veteriner hekim Henry Bouley und Louis Pasteurs tarafindan Antrax asisi ve Camille Guérin und beseri hekim Albert Calmette tarafindan Tüberkulos asisi ve de Auguste Ramon tarafindan Tetanus- ve Diphterie-asisi kesfedildi. Türkiye' de ilk Veteriner Hekimlik Okulu 1842'de açılmış ve kurucu egitmen olarak bir avrupali olan Godlewsky`in getirilmesi ile avrupadaki benzer okulllarla organik bag olusturulmustur. Daha sonraki yillarlarda sirasiyla Dubroca (1849), Lewis (1858), George (1866), Dezuttcr (1884) gibi bir cok yabanci uzman benzer amaclarla getirilmistir. Bana göre bu durum ülkemizdeki veteriner hekimlik egitiminde ilerleme anlaminda katkilar saglamis ancak tarihsel misyonlarimiz anlaminda da bazi eksik verilendirmelere giden yönelimlere de kapiyi aralamistir. Her ne kadar daha sonraki yillarda bir cok ögrenci avrupaya ögrenime gönderilip ülkeye dönüsleri ile bu eksiklikler kapatilmaya calisilmissa da bir cok bilim adamimizi ülkemiz eksenli arastirma ve analizlerde yabanci kaynaklari (Godlewsky, Eichbaum, Thieme ve Hoffmeister) direkt referans almalarinin önüne gecilememistir. Tabi ki burada Subhi Edhem, Bekman, Tüzdil, Dincer gibi bilim adamlarimizin bu alandaki eksiklikleri giderme temelindeki özverili yönelimlerinide bu vesile ile zikr etmek gerekiyor. Ancak bugünkü duruslarimiz göz önüne alindiginda gügünümüz teknik gelismisligin sagladigi avantajlari bunlarin bilimsel verilendirmeler anlaminda gelistirilmesi ve gecmislerimizle tarihsel baglarin saglanmasi temelinde degerlendirilmesi gerektigi gercegi kendiliginden anlasilacaktir. Göbekli Tepedeki kazilarda elde edilen bilgilerden Insan neden ciftci olmustur benzeri önemli sorulara yanit bulunmustur ve yine Dolicedeki Dülük Baba Tepesindeki kazilardan elde edilen veriler bize 5000 yil öncesine ait hayvan tedavi metodlari (Kulaktan kan akitilmasi, punktion, sirke ve tuz, asitle yakma vb gibi) ve insanlarin dogal seleksiyon üzerindeki etkileri kaynakli problemler hakkinda bilgi vermektedir. Ayrica bugünkü Türkiye cografyasi eksenli bir cok kazidan hayvanlarin kutsallastirildiklari ve buna bagli yönelimler neticesinde bir cok hastaliga yakalandiklari da önemli birer veri olarak dikkat cekicidir. (maymunlarin mabetlerdeki kafeslerde isiksiz ortamda yillarca tutulmasi neticesinde vitamin D eksikligi yasamalari gibi)) Ordunun askeri veteriner hekim yetistirmek gayesiyle veteriner hekimlik okullarini ne zaman actigi, kimler tarfindan düsünüldügü ve en önemlisi hangi hizmetler temelinde actiginin halen tartisma konusu oluyor olmasi bu anlamdaki trajedilerimizi tüm ciplakligi ile ortaya koymaktadir.

3 Mesela 1895'de, Avrupa'da öğrenimierini tamamlayarak yurda dönen ve okul kadrosuna alınan eiemanlarla birlikte Alfort Veteriner Okulunun programlarınin örnek alındigini göz önüne aldigimizda 2010 Türkiyesinde Veteriner fakültelerimizde halen benzer konkret duruslarin (taklit etme) sergilendigini yasiyor olmamiz yukarida bahsini ettigim trajediye en somut örnek olarak degerlendirilmelidir. Kaldi ki yüzyili askin (egitim anlaminda) bir gelenekten gelen meslegimizin dönemsel misyonlar anlaminda bir cok cografyalarda görülmemis fedakarliklar göstermis oldugu gercegide göz önüne alindiginda dünü teget gecen yaklasimlarin sergileniyor olusumuz oldukca düsündürücü. AB uyum sürecindeki Türkiyemizde veteriner hekimlik öznelinde yasanilan tartismalarda 1800`li yillarin bile gerisinde kaliyor olusumuzu; Malleus hastaligi üzerine yaptiklari bilimsel arastirmalar esnasinda kendilerine mikrop bulasmasi sonucunda sehit olan Veteriner Hekim Bakteriyolog Yüzbasi Hüdai Bey, Veteriner Hekim Bakteriyolog Binbasi Ahmet Bey ve Doktor Veteriner Hekim Yüzbasi Kemal Cemil Bey`lerin sahsindaki degerlerimizin askeri birer veteriner hekim olmalarinin ötesinde sosyolojik, etik, felsefi ve doga bilimleri anlamindaki tarihsel yönelimler oldugunun anlasilamamis olmasi; bu anlamdaki toplumsal misyonlarinin kavrayamamis olmamizdan kaynaklandigini söylemek dogru ve bilimsel bir tespit olacaktir. Yine 1933 yilinda Almanyanin Berlin Üniversitesindeki beseri hekimlik tahsilini yarida birakarak Türkiyeye gelen ve Veteriner hekimlik tahsili yapan kazakistanli türkmen meslektasimiz Merver Ansel `i anlatmadaki yetmezliklerimiz ayni dönemdeki bir cok avrupa ve iskandinavya ülkelerinde kadinlarin veteriner hekim olma hakkina sahip olamadiklarini da görmemize engel olmaktadir. Kaldi ki ayni dönemlerde yani yillari arasinda toplam 41 kadin veteriner hekim sayisi ile dünyada önemli bir yere sahip olusumuzdaki izahat kitligini yasiyor olmamiz Avrupada 1940`li yillarda ortaya konulan Biyolojik Davranis (Lorenz) arastirma ve tespitlerini ilkler anlaminda yorumluyarak Insanimizin At`lar sahsinda hayvanlarla olan dostluklarinida sevgi sadeligine indirgeme cüretini göstermemize yol acmaktadir. Elbetteki bu mantik parodoksu askeri veteriner hekimligimizin geldigi boyutsal bilimselligi görmezden gelmemiz seklindeki lükslerimiz olarak karsimiza cikmaktadir. Bugünkü veteriner hekimlik biliminin avrupalilarin Türkiye basta olmak üzere bir cok asya ve ortadogu kaynaklarinin baz alinarak gelistirdigini zaten mevcut verilerden biliyoruz. Veteriner Hekimlikte ilerme günümüzde de hizindan bir sey kaybetmeden devam etmektedir. Mesela beseri hekimlikte kullanilan ultrasyon ve endoskopie gibi modern metodlar veteriner hekimliktede basari ile kullanilmaktadir Nisan 2010 tarihleri arasinda basta onursal delege olarak katildigim III. Türk Veteriner Hekimleri Kurultayi olmak üzere Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi, Uludag Üniversitesi Veteriner Fakültesi, Karacabey Tarim Isletmesi, Karacabey Bozayi Rehabilitasyon Merkezi, Gemlik Askeri Veteriner Okulu Eğitim Komutanlığı vb ziyaretlerimde ülkemizdeki mesleki yönelimlerle ilgili nabzi almaya ve ne yapilabilirlilik anlamindaki arayislarima yeni perspektifler olusturmaya calistim. III. Kurultayin 3 gün sürmesi ve Türkiyenin veteriner hekimlik ile ilgili tüm kurum temsilcilerinin yeraldigi kongre calismalari esnasinda özellikle bilim cevrelerimizle oldukca verimli diyaloglar yasadim. Dernek ve oda temsilcilerimizin meslegimiz ile ilgili görüs ve önerilerini birebir dinleme

4 firsatim oldu ve yine iki büyük fakültemizde Hayvan Refahi ve Hayvanat Bahceleri eksenli söylesim esnasinda genc meslektaslarimizin ayni yönlü görüs ve önerilerini dinleme firsatim oldu. Ayrica Karacabey ziyaretim esnasinda hayvan refahi ve doga koruma calismalari eksenli bilgilenme firsatim oldu. Ve son olarak askeri veteriner okulumuzu ziyaret etmek suretiyle inceleme analiz ve arastirma eksenli arayislarimi söz konusu okulumuzdaki askeri veteriner müzemizi ziyaret etmek suretiyle 1800`lü yillardaki arayislarimizla bütünlestirmeye calistim. Askeri okuldaki meslektasim komutanlarimizla yaklasik 3 saat süren soluk soluga bir diyalog söylesi yaptim. Konusmalarda duygu - gurur, üzüntü - sevinc kendisini saklama geregi duymadan ele veriyordu. Felsefe, Sosyoloji, Biyoloji, Psikoloji, Zooloji, Halk Sagligi ve Veteriner Hekimlik Bilimi (Sirurji, Anatomie, Fizyoloji, Zootekni, Hayvan Bakimi, Hayvan Refahi, Gen Teknolojisi ) basta olmak üzere modern toplumlardaki arayislarin birebir sorgulandigi mini bir platform olustu. Sivil meslektaslarimizin halen tartisma boyutuna bile getiremedikleri bir cok ülke sorunumuzun meslegimiz eksenli analiz ve arastirmalar seklindeki cözümlemelerle askeri meslektaslarimiz tarafindan büyük bir alcak gönüllükle baslatilmis oldugunu gözlemledim. Yani Hayvan Refahi, Doga Koruma, Halk Sagligi, Biyodiversite Calismalari ve benzeri bir cok hayati konu tartisma boyutundan verilendirme calismalarina coktan dönüsmüs durumda. Albay olan bir meslektasimiz sahadaki en önemli yardimcilari olarak nitelendirdigi köpeklerin daglik bölgelerde kronik oksijen yetmezligi yasadiklari ve bunun kendilerinde büyük bir üzüntü yarattigini söyleyerek cözüm amacli bilimsel calisma baslattiklarini söyleyerek söz konusu calisma hakkinda bilgi verdi. Kendileri bunu anlatirken aklima Zürih Universitesi Vetsuisse- Fakultesi ögretim üyesi ünlü Kardiyolog Tony Glaus`un bu alanda yeni baslayan calismasi geldi ve bu calisma hayvan refahi ve sagligi anlaminda avrupa merkezlerinde önemli yanki yaratmisti. Evet sayin komutanimiz; O2 almak ve CO2 vermek icin soludugumuzu söylerek devam ettigi aciklamasinda söyle devam etti: Oksijen kirmizi kan hücreleri araciligiyla vucudun diger hücrelerine nakledilir. Kalp kani vucuda pompalar ve vucut zorlamalarla karsi karsiya kaldiginda (köpekler: alismadiklari cografik alanlarda daglik alanlar gibi- ) oksijen ihtiyaci artar (Hypoxie). Bu ihtiyacin devam etmesi durumlarinda kirmizi kan hücreleri dengeyi saglamak icin artis gösterir ve böylece eksik oksijen ihtiyaci vucut tarfindan karsilanmaya calisilir. Fakat bu esnada vucut oksijen ihtiyacini karsilamak icin akcigerlerdeki kan basincini artirir. Bu basinc uzun süreli devam ederse kalbin sag kapaklarindaki kaslarda hacimsel büyümeler olusur ve devamindaki hasarlar neticesinde kalp durmasi seklindeki bir tehlike ortaya cikar. Böylesi köpeklerde brachyzephales Syndrom, akciger fibroslari, ziyanos benzeri symptomlar görülür Burada daha cok yükseklere cikmak zorunda kalan köpeklerdeki solunum yetmezliklerine yol acan durumlari anlamaya yönelik verilendirme calismasi baslattik bilindigi gibi yüksege cikildikca oksijen azalir. Ancak köpekler insanlardan farkli olarak türe özgü tepkiler gösterirler.yaptigimiz calismalarda degisik yüksekliklerin kalp ve dolasim üzerindeki parametrelerini olusturmaya calistik Bu amacla PO2, PCV, PaO2, SO2 gibi degerlerin farkli yüksekliklerdeki parametrelerini tespit etmeye calistik Ben bu arada bunun askeri ihtiyaclar icin önemli calisma oldugunu söyledim fakat yüzbasi olan bir baska meslektasimiz ama biz bunu yapmak icin köpeklere borcluyuz diyerek bu arastirmanin söz konusu köpeklerdeki aci ve izdirabi önlemeye yönelik oldugunu ortaya koydu.

5 Bazi köpeklerle ilgili patent aldiklarini söyleyen bir baska komutanimiz (albay) böylece gen dejenerasyonlarinin önüne gecmeyi hedeflediklerini ayrica gida kontrollerinde teknolojik gelismelere paralel yeniliklerin süreklilik göstermesine önem verdiklerini sözlerine ekledi. Ancak mesleki degerlerimizin (sehitler basta olmak üzere) calismalarinda en önemli klavuzlari olduklarini söyleyerek tarihsel bilincin yarinlarimizdaki calisma ve arastirmalara olan etkisine vurgu yapmak istedi Olusturduklari müzede bunlari hissetmemek mümkün degil di!... Nefesimi kesen bu anlatimlar bende Sizlerdeki bu özverili ve bir o kadarda güven uyandiran böylesi calismalarda Kemalizm`in etkisi var mi? seklindeki bir soru ile yankisini buldugunda ise; bir baska komutanimiz evet, fakat biz Atatürkcü düsünce diyoruz dedi. Böylece 3 saat boyunca süren söyleyisimizdeki ilk ve son ayristigimiz göreceli durum ortaya cikti. Bunun üzerine Sayin komutanim Kemalizm kelimesi bulundugum ülkelerin dillerinde anlasilmasi daha kolay oldugu icin tercih ettigim bir tanimlamadir diye yanit verince gülümseyerek sohbetimize devam ettik 1 The reproduction of part or the entire document is permitted under the condition that in a clear and readable form the source ( ) and the note attached "All rights reserved" 2 The information used may only be used for personal or professional purposes or for use in a club, any use for commercial or advertising purposes is excluded.