ETCF II, Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilmektedir AB-TÜRKİYE İLİŞKİLERİ. Avrupa iş dünyasının perspektifleri TOBB

Transkript

1 ETCF II, Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilmektedir AB-TÜRKİYE İLİŞKİLERİ Avrupa iş dünyasının perspektifleri TOBB

2 Bu yayın Avrupa Birliği nin yardımıyla hazırlanmıştır. Bu yayının içeriğinden yalnızca EUROCHAMBRES ve TOBB sorumlu olup, herhangi bir şekilde AB nin görüşlerini yansıttığı şeklinde yorumlanamaz. EUROCHAMBRES ve TOBB tarafından yayınlanmıştır. Yayın Komitesi: Juliette Loppé, Dirk Vantyghem (EUROCHAMBRES) Mustafa Bayburtlu (TOBB) Tasarım ve baskı Belçika da bulunan Morris and Chapman tarafından yapılmıştır. ETCF II Araştırması bir EUROCHAMBRES ve TOBB ürünüdür. Raporun içeriği, açık kaynak belirtilmek kaydıyla çoğaltılabilir. Anketin sayısallaştırılması, tablolar ve resimler şeklindeki istatistiksel veri analizleri İtalya da bulunan Guglielmo Tagliacarne nin (IGT) sorumluluğu altında gerçekleştirilmiştir.

3 ETCF II, Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilmektedir AB-TÜRKIYE ILIŞKILERI: AVRUPA IŞ DÜNYASININ PERSPEKTIFLERI EUROCHAMBRES ve TOBB Bu Araştırma AB-Türkiye Odalar Forumu (ETCF II) projesinin ikinci aşaması çerçevesinde yürütülmektedir. ETCF II projesi, Avrupa Sanayi ve Ticaret Odaları Birliği (EUROCHAMBRES) ve Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) tarafından yürütülen üç yıllık bir projedir. ETCF II, IPA 2009 Sivil Toplum Aracı kapsamında Avrupa Birliği (AB) tarafından müşterek olarak finanse edilmektedir. Amacı, Türkiye deki Odalar ve AB deki muadilleri arasında karşılıklı bilgi, diyalog ve uzun vadeli işbirliğini güçlendirerek, AB ve Türk iş çevrelerinin entegrasyonunu geliştirmektir. Bu belge sitelerinden ücretsiz indirilebilir. TOBB

4

5 İÇİNDEKİLER Giriş... 6 Özet Katılımcı profili AB Türkiye arasında ticaret ve yatırım ilişkileri Türkiye de ticaret ve yatırım yapan Avrupa şirketlerinin profili Avrupa şirketlerinin genel ihracat stratejilerinde Türkiye nin payı Türk piyasasına aşinalık ve ilgi Türk piyasasının cazibesi Türkiye de ticaret ve Yatırımın önündeki başlıca engeller Türkiye ve Avrupa Birliği arasında Gümrük Birliği Gümrük Birliği ne dair bilinç düzeyi ve algılanan etki Gümrük Birliği ni geliştirme istekliliği Avrupa şirketlerinin Türkiye ile ilgili ticaret hususlarında bilgi ihtiyaçları ve kaynakları Türkiye de ticaret ile ilgili hususlarda bilgi ihtiyaçları Türkiye de ticaret ile ilgili hususlarda bilgi kaynakları Avrupa şirketlerinin Türkiye nin katılım süreci hakkındaki görüşü Türkiye nin AB katılım sürecine dair bilinç düzeyi Türkiye nin potansiyel AB üyeliğinden beklentiler Lobi faaliyetleri Ek: Anket AB-TÜRKİYE İLİŞKİLERİ: AVRUPA İŞ DÜNYASININ PERSPEKTİFLERİ I 5

6

7 GİRİŞ Avrupa işletmelerinin iş ve genişleme açılarından AB- Türkiye ilişkilerine ilişkin perspektifleri hakkında ayrıntılı ve benzersiz bir araştırmanın sonuçlarını sizlerle paylaşmaktan memnuniyet duyuyoruz. Bu araştırma, Avrupa şirketlerinin Türkiye piyasası, ayrıca Türkiye ve Avrupa Birliği arasındaki kurumsal ilişkiler (Gümrük Birliği nin ve AB üyelik sürecinin uygulaması) hakkındaki bilinç düzeyine dair kapsamlı bir araştırma sunmaktadır. Araştırma, tüm 27 AB ülkesinde bütün sektör ve ölçeklerden 1760 şirket arasında gerçekleştirilmiştir. Araştırma, Avrupa şirketlerinin Avrupa Birliği nin önemli bir ticari ortağı ve gelecekte potansiyel bir AB Üye Ülkesi olarak Türkiye ye karşı tutumlarına dair genel bir bakış da sunmaktadır. Bu araştırmanın bulguları, 1) Avrupa şirketlerinin Türkiye piyasası ve Türkiye nin Avrupa Birliği ne katılımı hakkında doğru bilgilendirilmemiş hissettiklerini, 2) Avrupa şirketlerinin Türkiye deki ticaret ve yatırım fırsatlarından yeterli bir şekilde yararlanmadıklarını, 3) Avrupa şirketlerinin Türkiye nin potansiyel AB üyeliğinin işletmeleri ve genel toplum üzerindeki etkisine dair fikirler konusunda bölünmüş olduklarını, 4) Avrupa şirketlerinin yaklaşık dörtte üçünün (%72) Türkiye nin bir gün Avrupa Birliği üyesi olacağına inandıklarını göstermektedir. Araştırma sonuçları, iki bölge arasında ticaret ve yatırım potansiyelini daha da artırmak için Türkiye de iş ortamının geliştirilmesinin ve Türkiye piyasasının Avrupa da faal bir şekilde teşvik edilmesinin önemine vurgu yapmaktadır. Genişleme perspektifinden bakıldığında, Avrupa şirketleri, ekseriyetle, Türkiye nin Avrupa Birliği ne katılacağına inandıkları için, katılım sürecinin bir parçası olmaları ve Türkiye nin üyelik şart ve koşulları tanımlanırken, menfaatlerinin dikkate alındığından emin olmaları önemlidir. İş dünyasının önde gelen temsilcileri olarak Ticaret ve Sanayi Odaları nın, Avrupa şirketlerinin bu zorlukları aşmalarına yardımcı olma konusunda meşru sorumluluğu olduğuna inanıyoruz. Avrupa şirketleri Türkiye ye gitmeden önce ve Türkiye de çalışırken Odaların onlara gerekli bilgi ve etkin hizmetleri sunabilmeleri hayati öneme sahiptir. Ayrıca, geniş çevrelerinden ötürü, Odalar her iki iş camiası arasında karşılıklı bilgi ve anlayışı artıracak kapasiteye sahiptirler. Türkiye nin AB üyeliğinin koşulları ve çerçevesi belirlenirken Avrupa işletmelerinin menfaatlerinin savunulabilmesi için Türkiye nin olası AB üyeliğinin faydaları ve zorlukları hakkında Avrupa işletmelerine bilgi verme ve devam eden AB üyelik sürecinde seslerinin duyurulmasını sağlama rolünü Oda camiası üstlenmelidir. Bu araştırma, Türkiye nin Avrupa Birliği için hayati önemini teyit etmektedir. Bu durumun, yakın zamanda yayınladığımız Türkiye de AB üyeliği için şirketlerin hazırlıkları isimli araştırmada olduğu gibi, Türkiye nin AB üyeliği hakkında devam eden tartışmaya katkıda bulunacağından eminiz. Alessandro Barberis EUROCHAMBRES Başkanı M. Rifat Hisarcıklıoğlu TOBB Başkanı EUROCHAMBRES Başkan Vekili

8 ÖZET Avrupa şirketleri genel olarak Türkiye piyasasına çok az aşina olduklarını göstermişlerdir Katılımcıların çoğunluğu (%70) Türkiye piyasasına veya Avrupa Birliği ve Türkiye arasındaki Gümrük Birliği ne (%53) aşina değildirler. Avrupa Birliği ve Türkiye arasında üyelik müzakerelerinin başlamasından bu yana sekiz yıl geçmesine rağmen, Avrupa şirketleri, Türkiye nin AB üyelik süreci hakkında iyi bilgilendirilmemiş olduklarını düşünmektedirler. Katılan şirketlerin çoğunluğu (%52), üyelik müzakerelerinden haberdar olduklarını beyan ederken, yalnız %9 u genel süreç hakkında çok iyi bilgilendirildiklerini düşünmektedir. aynı zamanda, ticaret ve genişleme açılarından Türkiye ye yüksek derecede ilgi duyduklarını ifade etmişlerdir Araştırmaya katılan şirketler, ticaretle ilgili çeşitli hususlarda, özellikle Türkiye deki ticari fırsatlar, potansiyel iş ortakları ve Türkiye deki iş ortamı (ilgili sektörel mevzuat ve vergi yönetmelikleri) hakkında daha fazla bilgi edinmek istediklerini beyan ettiler. Avrupa şirketleri, ayrıca, Türkiye nin AB üyeliği süreci hakkında daha fazla bilgi edinmek istediklerini ifade ettiler. Bilgi boşluğunun doldurulması, Avrupa şirketlerinin Türkiye nin katılım sürecine desteğini artırabilir Gümrük Birliği ve AB katılım süreci hakkındaki bilgi boşluğunun doldurulması, Avrupa Birliği ve Türkiye nin AB üyeliğinin potansiyel etkisi hakkında negatif bir algıya yol açtığı için hayati öneme sahiptir. Diğer yandan, Avrupa şirketleri Gümrük Birliği ve katılım süreci hakkında ne kadar çok bilgilendirilir ise, somut faydaları o kadar iyi anlayacaklardır. AB müktesebatının Türkiye deki uygulamasından doğrudan fayda göreceklerini bileceklerdir. İş ortamı gelişmeye devam edecek ve Türkiye de ticaret ve yatırım yapmak kolaylaşacaktır. Avrupa iş camiasının zorluklar ve faydalar konusunda bilgilendirilmesi, 1) İşletmeleri üzerindeki etki açısından fikren oldukça bölünmüş oldukları, konuyu daha geniş perspektiften ele aldığımızda ve genel toplum üzerindeki etkiye baktığımızda ise kötümser oldukları; 2) ekseriyetle, araştırmaya katılan Avrupa şirketlerinin Türkiye nin AB ye katılacağına inandıkları ve yarıdan fazlasının üyeliğin 2023 e kadar gerçekleşeceğini düşündükleri dikkate alındığında, çok daha önemli bir hal almaktadır. ve Türkiye nin üyeliği konusunda devam eden tartışmada seslerini güçlendireceklerdir İyi bilgilendirilmiş Avrupa şirketleri, genel sürece daha fazla katkı göstermekle kalmayacak, aynı zamanda bu süreç içinde daha aktif bir rol oynayacaklardır. Avrupa şirketlerinin yalnız küçük bir azınlığı Türkiye nin AB üyeliği konusunda aktif olarak lobi faaliyetinde bulunmuştur. Bununla birlikte, Türkiye nin AB üyeliği konusunda devam eden tartışmaya katılmaya ekseriyetle isteklidirler ve iş dünyası temsilcilerinin bu konuda daha net bir pozisyon almaları gerektiğini düşünmektedirler. Ticaret ve Sanayi Odaları dahil olmak üzere aracı iş örgütleri, Avrupalı/ulusal/yerel merciler nezdinde Avrupa şirketlerinin sesi olmalıdırlar. Avrupa şirketleri ve karar vericiler arasında bilgi arayüzü rollerini geliştirmelidirler. AB-Türkiye ticaret ilişkilerini geliştirmek için potansiyel vardır AB şirketleri için Türkiye de hiç kullanılmamış büyük bir ticari potansiyel bulunmaktadır. Bunun açık belirtileri, Türkiye de iş yapan katılımcı şirketlerin büyük bir çoğunluğunun (%87) ihracat yoğun şirketler 1 olmamaları ve bu şirketlerin Türkiye ihracatındaki payının oldukça düşük olmasıdır 2. Ayrıca, katılımcı ülkelerin beşte biri, Türkiye de yalnızca iş bağlantılarına sahiptir ve bu bağlantılar daha da geliştirilebilir. Aynı zamanda, katılımcıların yaklaşık üçte biri (%31) Türkiye piyasasına aşina olmamaları halinde bile Türkiye deki ticaret ve yatırım fırsatlarının geliştirilmesine ilgi duymaktadırlar. 1 Cirolarının %50 den azını ihraç etmektedirler. 2 Türkiye ye ihracat yapan nispi bir çoğunluk, genel ihracatının %10 undan azını Türk piyasasına ihraç etmektedir.

9 Türkiye ve AB arasındaki ticaret ve yatırım ilişkilerini geliştirmek ve azami düzeye çıkarmak için, bilgi boşluğu doldurulmalıdır İnternet ve Ticaret Odaları, Türkiye de ticaret ile ilgili konularda Avrupa şirketlerinin başlıca bilgi kaynakları olarak kabul edilmektedir. Dolayısıyla Odalar, bilgi boşluğunun doldurulmasında ve Türkiye piyasasına girmelerini ve girdikten sonra rekabet edebilmelerini kolaylaştırmak için Avrupa şirketlerine doğru ve hedeflenen bilginin sunulmasında özel sorumluluğa sahiptirler. ve Gümrük Birliği geliştirilmelidir dan bu yana yürürlükte olan Gümrük Birliği nin başarısı tartışmasızdır. Bununla beraber, Avrupa şirketleri, özellikle Türkiye de deneyimi bulunanlar, Gümrük Birliği nin geliştirilmesi ve hizmet, tarımsal ürünler, tüketici koruma, gıda güvenliği vb. gibi yeni alanları kapsayacak şekilde genişletilmesi gerektiğini kabul etmektedir. Avrupa şirketlerinin, Türkiye de ticaret/yatırım fırsatları ve zorlukları konularında nesnel bilgiye erişebilmeleri hayati öneme sahiptir. Bilinçlendirme ve iletişim kampanyaları kapsayıcı olmalı ve Türkiye ye yatırım yapma ilgisi beyan etmeyen Avrupa şirketlerini de hedeflemelidir. kalan ticari engeller çözümlenmelidir Türkiye de ticaret veya yatırım yapan Avrupa şirketlerinin çoğunluğu (%82), başta lojistik, zahmetli gümrük işlemleri ve teknik standart ve belgelendirme koşullarındaki farklılıklar olmak üzere, ticaret ve yatırım önünde önemli engeller bulunduğunu düşünmektedir. Gümrük Birliği nin uygulanması ve Türk mevzuatının AB müktesebatı ile uyumlu hale getirilmesine yönelik faaliyetler sonucunda, iş ortamı geçen on yıla göre önemli ölçüde değişmiştir. Bununla beraber Türkiye iş ortamını geliştirerek ve kalan ticari engelleri çözümleyerek daha fazla Avrupa şirketini çekebilir. İki bulgu, Türkiye de iş ortamını geliştirme ihtiyacını teyit etmektedir: 1) Türkiye piyasasına daha kolay erişim ve daha şeffaf iş uygulamaları Türkiye nin potansiyel AB üyeliğinden başlıca beklentilerdir; 2) İş ortamı, Avrupa şirketlerinin Türkiye de iş veya ticaret yapma motivasyonunda en son sırada gelmektedir. AB-TÜRKİYE İLİŞKİLERİ: AVRUPA İŞ DÜNYASININ PERSPEKTİFLERİ I 9

10 1

11 1. KATILIMCI PROFİLİ Avrupa genelinde 1,760 şirketten oluşan temsili örnek, detaylı bir anket doldurmuştur (bakınız ek). 27 AB ülkesi 3 mevcut araştırmaya katılmıştır. Her ülke tarafından doldurulan anket sayısı, nüfusuyla orantılı olup, en küçük altı AB üyesi ülkede 10, Almanya da 277 dir. Ülke sonuçları karşılaştırılırken bu husus göz önünde bulundurulmalıdır. Ölçek, ciro, sektör ve ihracat yönelimi açısından, örneklem, dengeli bir şirket yapısı temsil etmektedir. KOBİ ler 4 ve özellikle mikro işletmeler 5 ve küçük işletmeler 6 katılımcıların çoğunluğunu temsil etmektedir (katılımcıların %66.5 i 250 den az personel çalıştırırken, katılımcı şirketlerin cirolarının %58 i 50 milyon dan düşüktür. ÖRNEKLEMIN ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI Avusturya, 28 Letonya, Belçika, 37 Litvanya, 11 Bulgaristan, 25 Lüksemburg, 10 Kıbrıs, 10 Malta, 10 Çek Cumhuriyeti, 37 Hollanda, 55 Danimarka, 19 Polonya, 137 Estonya, 10 Portekiz, 36 Finlandiya, 18 Romanya, 73 Fransa, 220 Slovakya, 19 Almanya, 277 Slovenya, 10 Yunanistan, 38 İspanya, Macaristan, 32 İsveç, 34 İrlanda, 24 İngiltere, Malta 10 İtalya, Araştırma, Hırvatistan ın AB üyeliğinden hemen önce yapılmıştır. 4 Avrupa Komisyonu nun 6 Mayıs 2003 tarihli ve 2003/361/EC sayılı AB tavsiyesinde kabul edilen mikro, küçük ve orta ölçekli işletme tanımı uygulanmıştır: 1. Mikro, küçük ve orta ölçekli işletmeler (KOBİ ler) kategorisi, 250 den az işçi çalıştıran, senelik cirosu 50 milyon Avroyu aşmayan ve/veya senelik bilanço toplamı 43 milyon Avroyu aşmayan işletmelerden oluşur. 2. KOBİ kategorisi içinde, küçük işletme, 50 den az işçi çalıştıran ve senelik cirosu ve/veya senelik bilanço toplamı 10 milyon Avroyu aşmayan işletme olarak tanımlanır. 3. KOBİ kategorisi içinde, mikro işletme, 10 dan az işçi çalıştıran ve senelik cirosu ve/veya senelik bilanço toplamı 2 milyon Avroyu aşmayan işletme olarak tanımlanır. Karmaşık bir sınıflandırmadan kaçınmak için bu raporda, şirket profilleri bölümü dışında, 250 den az çalışanı olan şirketler KOBİ olarak değerlendirilmiştir. 5 Katılımcı şirketlerin %36.3 ü 10 dan az işçi çalıştırmaktadır ve şirketlerin %39.4 ü 2 milyon Avronun altında ciroya sahiptir. 6 Katılımcıların %15.9 u 10 ila 50 kişi çalıştırmaktadır ve katılımcı şirketlerin %8.9 u 2 milyon Avro ve 10 milyon Avro arasında ciroya sahiptir. AB-TÜRKİYE İLİŞKİLERİ: AVRUPA İŞ DÜNYASININ PERSPEKTİFLERİ I 11

12 1. Katılımcı profili 2. AB Türkiye arasında ticaret ve yatırım ilişkileri 3. Türkiye ve Avrupa Birliği arasında Gümrük Birliği 4. Avrupa şirketlerinin Türkiye ile ilgili ticaret hususlarında bilgi ihtiyaçları ve kaynakları 5. Avrupa şirketlerinin Türkiye nin katılım süreci hakkındaki görüşü 2 ÇALIŞAN SAYISI 2012 DE AVRO CİNSİNDEN CİROSU 16% 23% 29% 8% 36% 6% 10% 3% 4% 6% 9% 14% 16% 10% 10% 500 binden az 2M - 10M 150M - 300M k - 1M 10M - 50M 300 milyon üzeri den fazla 1M - 2M 50M - 150M Yanıt Yok Araştırmada tüm sektörler temsil edilmiştir. Üretim, en çok temsil edilen sektör olup, katılımcı her 5 şirketten hemen hemen 1 i (%24) bu sektörde faaliyet göstermektedir. Araştırmaya katılan şirketlerden %62 si cirolarının %10 undan azını Türkiye ye ihraç ederken, katılımcıların yalnızca %8 i cirolarının %50 den fazlasını ihraç etmiştir. Bu oldukça düşük rakam katılımcılar arasında çok sayıda KOBİ bulunması ve şirket küçüldükçe uluslararası faaliyet eğiliminin azalmasıyla açıklanabilir. 7 7 Avrupa Komisyonu tarafından 2010 da yayınlanan Avrupalı KOBİ lerin uluslararasılaşması isimli araştırmaya göre AB 27 içinde KOBİ lerin %25 i ihracat faaliyetinde bulunmakta ve bunun yaklaşık %50 si İç Pazar ın (%13) dışına çıkmaktadır. 12 I AB-TÜRKİYE İLİŞKİLERİ: AVRUPA İŞ DÜNYASININ PERSPEKTİFLERİ

13 2. AB TÜRKIYE TICARET VE YATIRIM ILIŞKILERI Bu bölüm, Türkiye de mevcut Avrupa şirketlerinin profilini ve Türkiye piyasasıyla aşinalığını tanımlamaktadır. Türkiye de iş yapmanın başlıca sebepleri ve ticaret önündeki başlıca engeller de ayrıca analiz edilecektir. ŞİRKET ÖLÇEĞİNE GÖRE 2009 DAN BU YANA TÜRKİYE YE İHRACAT/YATIRIM 100% 80% 81% 2.1. TÜRKIYE DE TICARET VE YATIRIM YAPAN AVRUPA ŞIRKETLERININ PROFILI 60% 50% 50% Araştırmayı yürütürken, katılımcıların önemli bir bölümünün Türkiye de ticaret / yatırım yapmış olma kriterini karşılamaları için özel çaba sarf edilmiştir. Bu, Türkiye de ticaret/yatırım deneyimine sahip şirketler ile Türkiye piyasasında faaliyeti olmayan şirketler arasında ilgi çekici karşılaştırmalar yapmaya olanak tanımaktadır. Sonuç olarak, araştırılan her 4 şirketten 1 i (%26) son üç yılda Türkiye ile ticaret / Türkiye ye yatırım yapmıştır. Yeterli sayıda gözlem edinebilmek için bu şirket kategorisi örneklemde daha fazla yer almıştır 8. Katılımcılar arasında Türkiye de en yüksek ticaret ve yatırım yüzdeleri, Malta (%50), İtalya (%45), Avusturya (%43), Danimarka (%42), Hollanda ve Lüksemburg (%40) şirketleri tarafından kaydedilmiştir 9. Diğer yandan, araştırmaya katılan Litvanya ve Letonya şirketleri Türkiye de faaliyet göstermezken, araştırmaya katılan Bulgaristan ve Slovakya şirketleri ve genel itibariyle Doğu AB ülkelerinden katılımcılar Türkiye pazarında daha az faaliyet göstermektedir. Beklendiği üzere, katılımcılar arasında, büyük şirketler KOBİ lere oranla Türkiye piyasasında daha fazla faaliyet göstermektedir (mülakat yapılan büyük şirketlerin %50 si Türkiye de varlık gösterirken, bu oran KOBİ lerde %19 dur). Bu bulgu genel bir eğilime işaret eder. KOBİ ler, başta finansman ve insan kaynakları eksiği nedeniyle büyük şirketlere oranla yurtdışı piyasasına daha az açılmaktadır. 40% 19% 20% 0% KOBİ ler Büyük şirketler Türkiye de ticaret / yatırım Türkiye piyasasında faaliyeti bulunmayan Örnekleme göre, imalat sektöründe faaliyet gösteren şirketler (özellikle tütün ürünleri, makine ve ekipman, deri ve ilgili ürünler, başlıca metaller ve hazır metal ürünler) ve tekstil ve maden sektöründe faaliyet gösteren şirketler Türkiye piyasasında daha çok faaliyet gösteren şirketlerdir. Katılımcı şirketler arasında Türkiye de iş veya yatırım yapan tipik şirket profili, cirolarının %50 den azını ihraç eden şirketlerdir. İhracat yoğun şirketlerin yalnız %13 ü (2012 de cirolarının %50 den fazlasını ihraç eden) Türkiye ye ihracat veya yatırım yapmaktadır. 8 Türkiye, AB nin ana ticari ortakları arasında 6. sıradadır ve AB ticaretinin %3.5 ini karşılamaktadır (Kaynak: Ticaret Genel Mudürlüğü istatistikleri Avrupa Komisyonu, Temmuz 2013) ve AB doğrudan yabancı yatırımlarının %3 ü Türkiye ye gitmektedir (Kaynak OECD, Nisan 2013). 9 Türkiye İstatistik Kurumu TÜİK e göre, 2012 de Türkiye nin beş ana AB ticaret ortağı Almanya, İtalya, İngiltere, Fransa ve İspanya olup, Türkiye de yatırım yapan başlıca AB yatırımcıları, İngiltere, Hollanda, Avusturya, Almanya ve Fransa dır. AB-TÜRKİYE İLİŞKİLERİ: AVRUPA İŞ DÜNYASININ PERSPEKTİFLERİ I 13

14 1. Katılımcı profili 2. AB Türkiye arasında ticaret ve yatırım ilişkileri 3. Türkiye ve Avrupa Birliği arasında Gümrük Birliği 4. Avrupa şirketlerinin Türkiye ile ilgili ticaret hususlarında bilgi ihtiyaçları ve kaynakları 5. Avrupa şirketlerinin Türkiye nin katılım süreci hakkındaki görüşü 2012 CİROSUNDA İHRACATIN PAYI (TÜRKİYE YE İHRACAT/YATIRIM YAPAN ŞİRKETLER) 13% 2012 DE GENEL İHRACAT İÇİNDE TÜRKİYE YE İHRACATIN PAYI 1% 15% 28% 28% 47% 31% 37% %10 dan az %10-30 %31-50 %50 den fazla %10 dan az %10-30 %31-50 %50 den fazla 2.2. AVRUPA ŞIRKETLERININ GENEL IHRACAT STRATEJILERINDE TÜRKIYE NIN PAYI Türkiye piyasası, başta KOBİ ler olmak üzere ihraç eden ülkelerin ticari stratejilerinde nispeten ikincil bir role sahip olmaya devam etmektedir. Özellikle Türkiye ye ihracat yapan katılımcı şirketlere baktığımızda, Türkiye ye ihracat payları düşük kalmaktadır. Bu kategorideki şirketlerin neredeyse yarısı (%47), genel ihracatının %10 undan azını Türkiye ye ihraç etmektedir. Dokuz AB ülkesinde (Bulgaristan, Danimarka, Almanya, Fransa, İtalya, Hollanda, Polonya, Portekiz ve Finlandiya) şirketlerin yarıdan fazlası ihracatlarının %10 undan fazlasını Türkiye ye yapmaktadır. Belirli sektörlere baktığımızda, istisnalar da görülmektedir. Tarım sektöründe faaliyet gösteren katılımcı şirketlerin üçte biri toplam ihracatlarının %50 den fazlasını Türkiye ye yaparken, madencilik sektöründe faaliyet gösteren katılımcı şirketlerin ve içki ve tütün sektöründe faaliyet gösteren imalatçı şirketlerin dörtte üçü, ihracatlarının %31 ila %50 sini Türkiye ye yapmaktadır. Türkiye ye ihracat payı, ihracat yapan büyük şirketlerde, ihracat yapan KOBİ lere oranla daha yüksektir. İhracat yapan KOBİ lerin çoğunluğu (%62), ihracatlarının %10 undan azını Türkiye ye yaparken büyük şirketlerin çoğunluğu, ihracatlarının %10 ila %30 unu Türkiye ye yapmaktadır. Bu sonuçlar, AB şirketleri için henüz hiç kullanılmamış bir ihracat potansiyelinin olduğunu göstermektedir. 14 I AB-TÜRKİYE İLİŞKİLERİ: AVRUPA İŞ DÜNYASININ PERSPEKTİFLERİ

15 1. Katılımcı profili 2. AB Türkiye arasında ticaret ve yatırım ilişkileri 3. Türkiye ve Avrupa Birliği arasında Gümrük Birliği 4. Avrupa şirketlerinin Türkiye ile ilgili ticaret hususlarında bilgi ihtiyaçları ve kaynakları 5. Avrupa şirketlerinin Türkiye nin katılım süreci hakkındaki görüşü 2.3. TÜRKIYE PIYASASINA AŞINALIK VE ILGI TÜRKİYE PİYASASINA AŞİNALIK VE İLGİ (1) Avrupa şirketleri, Türkiye piyasasına üst düzey ilgi beyan ederken, aynı zamanda bu piyasaya aşinalık dereceleri düşüktür. 10% Avrupa şirketlerinin çoğunluğu Türkiye piyasasına aşina değildir, fakat ihmal edilemez bir kısmı, ticaret ve yatırım fırsatları konusunda daha fazla bilgi sahibi olmak istemektedir. 39% 20% 10 şirketten 3 ü Türkiye piyasasına aşina olduğunu beyan ederken (10 şirketten 1 i Türkiye ye çok aşina ve Türkiye ile uzun bir ticaret/ yatırım geçmişine sahip olmak üzere), araştırmaya katılan 10 şirketten 4 ü (%39) Türkiye piyasasına ilgi duymadığını beyan etmektedir. Katılımcı 10 şirketin 3 ten fazlası (%31), Türkiye piyasasıyla aşina olmadığını, fakat iş ilişkileri geliştirmekle ilgilendiğini teyit etmektedir. Avrupa ülkelerinin Türkiye de ticaret ve yatırımını iyileştirmek istiyorsak, ilgi duyan fakat fırsatlardan haberdar olmayan, grubu hedeflememiz ve onlara bu ilgilerini somut iş fırsatlarına dönüştürecek doğru bilgiyi vermemiz gerekir. Eskiye dayanan ticaret/yatırım; köklü ilişkiler; piyasaya çok aşinayız Piyasaya aşinayız; bazı iş temasları 31% Piyasaya aşina değiliz, fakat iş ilişkilerini geliştirmek daha fazla ticaret / yatırım yapmak istiyoruz Piyasaya aşina değiliz ve ihracat/yatırım fırsatlarıyla ilgilenmiyoruz Türkiye ye ihracat/yatırım yapan şirketler arasında, şirketlerin yaklaşık üçte biri (%31 i), Türkiye piyasasına çok aşinadır ve Türkiye de köklü ilişkileri vardır. Katılımcıların hemen hemen yarısı (%47), daha fazla geliştirilebilecek iş ilişkilerine sahipken, araştırmaya katılan şirketlerin beşte biri (%18) piyasaya gerçekten aşina değildir, ancak iş ilişkilerini daha çok geliştirmek istemektedir. Araştırmaya katılan, Türkiye piyasasında faaliyeti bulunmayan şirketlerin çoğunluğu (%52) Türkiye deki ticaret/yatırım fırsatlarıyla ilgilenmemektedir. Bununla beraber, bu şirket kategorisinin üçte birinden fazlası (%36), yeni fırsatlar geliştirmeye isteklidir, ancak piyasaya aşina değildir. Bir kez daha, bu sonuçlar, Avrupalı şirketlerin Türkiye piyasası ve fırsatları hakkında daha iyi bilgilendirilmesi halinde, Avrupa için Türkiye deki iş ve ticaret fırsatlarının geliştirilmesi için potansiyel olduğunu göstermektedir. AB-TÜRKİYE İLİŞKİLERİ: AVRUPA İŞ DÜNYASININ PERSPEKTİFLERİ I 15

16 1. Katılımcı profili 2. AB Türkiye arasında ticaret ve yatırım ilişkileri 3. Türkiye ve Avrupa Birliği arasında Gümrük Birliği 4. Avrupa şirketlerinin Türkiye ile ilgili ticaret hususlarında bilgi ihtiyaçları ve kaynakları 5. Avrupa şirketlerinin Türkiye nin katılım süreci hakkındaki görüşü TÜRKİYE PİYASASINA AŞİNALIK VE İLGİ (2) 4% 18% 47% 31% Türkiye de ticaret / yatırım yapan şirketler 52% 36% 10% 2% Türkiye piyasasında faaliyeti bulunmayan şirketler Eskiye dayanan ticaret/yatırım; köklü ilişkiler; piyasaya çok aşinayız Piyasaya aşinayız; bazı iş temasları Piyasaya aşina değiliz, fakat iş ilişkilerini geliştirmek daha fazla ticaret / yatırım yapmak istiyoruz Piyasaya aşina değiliz ve ihracat/yatırım fırsatlarıyla ilgilenmiyoruz Aşinalık seviyesi ve şirketin boyutu arasında doğrudan bağlantı vardır. Şirket ne kadar büyük olursa, Türkiye piyasasına aşinalık eğilimi o derece artar. Büyük şirketler, KOBİ ler ile karşılaştırıldığında Türkiye piyasası ile iki kat daha fazla aşinadır (büyük şirketlerin %53 ü Türkiye piyasasına aşina iken, KOBİ ler için bu oran %22 dir). Ayrıca, Türkiye ile ilişki geliştirme konusuyla daha fazla ilgilidirler (büyük şirketlerin yalnız %28 i Türkiye ile ilişki geliştirmekle ilgilenmezken, KOBİ ler için bu oran %41 dir). KOBİ lerin önemli bir kısmı (%37), piyasa ile aşina olmamalarına rağmen Türkiye ile ilişki geliştirmeye ilgi göstermektedir. Bu şirketlere Türkiye piyasasına açılmalarında yardım edilmesi önemlidir. Ülke düzeyinde, Hollanda (%44), Yunanistan (%42), İtalya (%42) ve Avusturya daki (%39) katılımcı şirketler Türkiye piyasasına en aşina şirketler olarak görünmektedir. Bilinç seviyesi özellikle Baltık Ülkeleri, Kıbrıs ve Orta Avrupa ülkelerinde (Slovakya, Macaristan, Slovenya) düşüktür. Mevcut krizden en çok etkilenen ülkelerde (Yunanistan, Macaristan, İrlanda, İtalya, Portekiz, İspanya) araştırmaya katılan şirketlerin, piyasayla aşina olmasalar bile Türkiye ile ilişkileri geliştirmekle en çok ilgilenen şirketler olduğunu belirtmek gerekir. Diğer yandan, Türkiye deki ticaret/yatırım fırsatlarını geliştirme konusuyla en az ilgilenen şirketler Fransa, İngiltere, Polonya ve Kuzey AB ülkelerinde (Danimarka, İsveç, Finlandiya, Letonya ve Litvanya) bulunmaktadır TÜRK PIYASASININ CAZIBESI Avrupa şirketleri için başlıca ilgi çekici etmenler, ülkenin Batı ve Doğu arasındaki stratejik konumu ve iyi ekonomik performansıdır. Türkiye de Avrupa şirketlerini cezbeden iki başlıca sebep şunlardır: 1) Avrupa, Orta Asya, Asya ve Orta Doğu arasında doğal bir köprü olarak stratejik lokasyonu (Türkiye de iş/yatırım deneyimi bulunan katılımcıların %64 ü), 2) hızla gelişen yurtiçi piyasası (%57). Türkiye de ücret ve gelir arttıkça, ülkenin cazibesi, düşük ücretli işgücünden ziyade becerili ve nitelikli işgüncüne dayanmaktadır. Türkiye de iş / yatırım deneyimi bulunan şirketlerin %35 i, artan eğitimli işgücünü (%35) cazibe nedeni olarak gösterirken, düşük maliyetli işçiliği gösterenlerin oranı yalnız %21 dir. İş mevzuatı, Avrupa şirketlerinin Türkiye de iş veya yatırım yapma motivasyonunda en son sırada yer almaktadır. Son on yılda iş ortamı önemli ölçüde değişmiş olsa bile 10, Gümrük Birliği nin uygulanması ve AB müktesebatıyla uyum sayesinde, Türkiye iş ortamını geliştirerek daha fazla Avrupa şirketini çekebilir Dünya Bankası tarafından 2012 de yapılan İş Yapma araştırmasında 185 ülke arasında Türkiye 71. sırada yer almış ve birkaç AB ülkesini (Romanya, İtalya, Yunanistan) geride bırakmıştır. 11 OECD, EBRD, ETF ve Avrupa Komisyonu tarafından yayınlanan 2012 KOBİ Politikası Endeksi, aday ve potansiyel aday ülkeler arasında KOBİ reformu bakımından Türkiye yi liderler arasında göstermiştir, ancak Türkiye nin genel iş ortamını yine de geliştirmeye ihtiyaç duyduğunu vurgulamaktadır. 16 I AB-TÜRKİYE İLİŞKİLERİ: AVRUPA İŞ DÜNYASININ PERSPEKTİFLERİ

17 1. Katılımcı profili 2. AB Türkiye arasında ticaret ve yatırım ilişkileri 3. Türkiye ve Avrupa Birliği arasında Gümrük Birliği 4. Avrupa şirketlerinin Türkiye ile ilgili ticaret hususlarında bilgi ihtiyaçları ve kaynakları 5. Avrupa şirketlerinin Türkiye nin katılım süreci hakkındaki görüşü 100% 80% 60% TÜRKİYE PİYASASININ CAZİBESİ 57% 64% Şirketin Türkiye ile ilişkileri ne kadar az ise, şirketin Türkiye de ticaret / yatırım ile ilgili problemler olduğunu düşünme oranı o derece düşmektedir. Araştırmaya katılan, fakat Türkiye piyasasında faaliyeti bulunmayan şirketlerin üçte ikisi (%62) Türkiye deki ticaret/ yatırımla ilgili hiçbir problem olmadığını düşünmektedir. 12 Son üç yılda Türkiye de ticaret/yatırım yapan şirketler için bu oran hemen hemen beşte bire (%18) düşmektedir. 40% 20% 35% 19% 21% Listelenen engellerin tümü Türkiye de yakın tarihte deneyimi bulunan şirketlerin algısında çok daha önemlidir. 0% Ayrıca, Türkiye piyasasında faaliyeti bulunmayan katılımcılar tarafından algılanan engellerin sıralaması, Türkiye de ticaret/yatırım Hızlı büyüyen yurtiçi piyasa yapan şirketlerin tecrübe ettikleri engeller sıralamasından farklıdır. Avrupa, Orta Asya, Asya ve Ortadoğu arasındaki stratejik konumu Artan eğitimli işgücü Olumlu iş ortamı mevzuatı Düşük işçilik maliyeti Katılımcıların üç seçeneğe kadar yanıt verebilme hakları olduğu için, bu tablodaki rakamların basit şekilde toplanamayacağı not edilmelidir TÜRKIYE DE TICARET VE YATIRIMIN ÖNÜNDEKI BAŞLICA ENGELLER Türkiye de faaliyeti bulunmayan Avrupa şirketleri, ticaret önünde sadece birkaç engel olduğunu düşünürken, ülkede faaliyet gösteren Avrupa şirketleri, AB ile etkin ticaretin geliştirilmesi önündeki en büyük engellerin Türkiye nin lojistiği, külfetli gümrük prosedürleri, standartları ve belgelendirme şartları olduğunu düşünmektedir. Araştırmaya katılan Avrupa şirketlerine, deneyim/algılarına dayanarak değerlendirmeleri için Türkiye de ticaret ve yatırım önündeki olası engellerin bir listesi verilmiştir. Araştırmaya katılan şirketlerin çoğunluğu, Türkiye ile ticaret / yatırım önünde önemli bir problem olmadığını düşünmektedir. Bununla beraber, bu genel sonuçların bir bağlama oturtulması gerektiğini vurgulamak gerekir, çünkü sonuçlar, şirketlerin Türkiye piyasasına iştirak düzeylerine bağlı olarak büyük farklılık göstermektedir. Türkiye de deneyimi bulunan katılımcıların uygulamada karşılaştıkları başlıca ticaret ve yatırım engelleri şunlardır: 1) Lojistik (%36); 2) gümrük prosedürleri (%35); 3) teknik standartlar ve belgelendirme (%34). Avrupa şirketleri, Türkiye ye ihracat/ithalat sürelerini artıran lojistik eksiklikleri ve külfetli gümrük prosedürlerinden şikayet etmekle beraber, standart yönetmeliklerdeki farklılıklar, piyasaya erişim önünde engeller oluşturmakta ve üreticiler için ek maliyetlere yol açmaktadır. Diğer yandan, Türkiye de yakın zamanda iş / yatırım yapmamış şirketler Türkiye de ticaret/yatırım yapmanın önündeki en büyük engeller arasında, gümrük prosedürleri, şirket tesciline ilişkin bürokratik ve kısıtlayıcı prosedürleri, ayrıca şeffaflık eksikliği ve yolsuzluğu göstermektedir. Şeffaflık eksikliği ve yolsuzluk, Türkiye de halihazırda iş veya yatırım yapan şirketler için en az önemli problemler arasında olmakla birlikte, Türkiye piyasasında faaliyet göstermeyen şirketler için en önemli engellerden biri olarak algılandığını belirtmekte fayda vardır. Türkiye de deneyime sahip şirketlerce engellere atfedilen önem ile faaliyet göstermeyen şirketlerce atfedilen önem arasındaki belirgin fark, ilgilenen tüm şirketler arasında, Türkiye de ticaret ve yatırım ile ilgili zorluklar konusunda bilgi ve bilinç ihtiyacını göstermektedir. Avrupa şirketlerinin Türkiye deki fırsatları ve Türkiye piyasasındaki başarı şanslarını maksimum düzeye çıkarmak için, sadece iş ortamını geliştirecek bu kritik hususların çözümlenmesi değil, aynı zamanda Avrupa şirketlerinin fırsatlar ile Türkiye de başlıca ticaret / yatırım zorlukları hakkında nesnel bilgiye ulaşmalarının sağlanması hayati öneme sahiptir. 12 Bu durumda deneyimden değil algıdan bahsettiğimizi vurgulamak gerekir. AB-TÜRKİYE İLİŞKİLERİ: AVRUPA İŞ DÜNYASININ PERSPEKTİFLERİ I 17

18 1. Katılımcı profili 2. AB Türkiye arasında ticaret ve yatırım ilişkileri 3. Türkiye ve Avrupa Birliği arasında Gümrük Birliği 4. Avrupa şirketlerinin Türkiye ile ilgili ticaret hususlarında bilgi ihtiyaçları ve kaynakları 5. Avrupa şirketlerinin Türkiye nin katılım süreci hakkındaki görüşü 3 TÜRKİYE DE TİCARET VE YATIRIMIN ÖNÜNDEKİ BAŞLICA ENGELLER Sorun yok 18% 53% 65% Şeffaflık eksikliği ve yolsuzluk 16% 14% 22% Kalite kontrol, tüketicinin korunması 12% 10% 18% Etiketleme, reklam, son kullanıcıya erişim 9% 7% 13% Şirket tesciline ilişkin bürokratik ve kısıtlayıcı prosedürler İş ortakları tarafından yapılan ödemeler Teslim Tarihleri Lojistik Teknik standartlar ve belgelendirme Gümrük işlemleri 18% 15% 16% 12% 15% 9% 19% 14% 18% 13% 20% 15% 29% 29% 32% 36% 34% 35% Tümü Türkiye piyasasında faaliyeti bulunmayan şirketler Türkiye de ticaret / yatırım yapan şirketler Katılımcıların üç seçeneğe kadar yanıt verebilme hakları olduğu için, bu tablodaki yüzdelerin basit şekilde toplanamayacağı not edilmelidir. 18 I AB-TÜRKİYE İLİŞKİLERİ: AVRUPA İŞ DÜNYASININ PERSPEKTİFLERİ

19 3. TÜRKIYE VE AVRUPA BIRLIĞI ARASINDA GÜMRÜK BIRLIĞI 1996 yılında yürürlüğe giren Gümrük Birliği, sadece AB ve Türkiye arasında mal ticaretini serbestleştirmemiş, aynı zamanda malların serbest dolaşımı, rekabet politikası ve fikri mülkiyet haklarına ilişkin Türkiye düzenlemelerinin AB kurallarına yakınlaşmasını da hızlandırmıştır. Bu üçüncü bölümde, Avrupa şirketlerinin Gümrük Birliği hakkındaki bilgi düzeyleri ve kendi işletmeleri üzerindeki algılanan etki tartışılmaktadır. Bu bölümde, mevcut Gümrük Birliği nin geliştirilmesinin şart olup olmadığı ve geliştirilecek ise nasıl olacağı konusu ele alınmaktadır GÜMRÜK BIRLIĞI NE DAIR BILINÇ DÜZEYI VE ALGILANAN ETKI Avrupa şirketleri Türkiye de ne kadar çok deneyim edinirlerse, Gümrük Birliği ne o derece aşina olacaklar ve somut faydalarını o derece iyi anlayacaklardır. Katılımcıların azınlığı (%47) Türkiye ve Avrupa Birliği arasındaki Gümrük Birliği nden haberdardır. Bu şirketler arasında ise çoğunluk (%27), Gümrük Birliği nin, Türkiye piyasasına daha ucuz ve daha kolay erişimin işletmelerine sağladığı önemli avantajlar olduğunu düşünmekte, %20 si Gümrük Birliği nin işletmeleri için önemli avantajlar sağlamadığını, zira tarife dışı engellerin Türkiye ile ticareti engellemeye devam ettiğini düşünmektedir. AB-TÜRKİYE ARASINDAKİ GÜMRÜK BİRLİĞİ NE VE GÜMRÜK BİRLİĞİ NİN ETKİSİNE AŞİNALIK AB ve Türkiye arasındaki Gümrük Birliği konusunda bilgilendirilmemiş İşletmeniz için önemli bir avantaj yok; tarife dışı bariyerler Türkiye piyasasına ihracatınızı engellemeye devam ediyor Türkiye piyasasına daha ucuz ve daha kolay erişimin işletmenize sağlayacağı önemli avantajlar Türkiye de ticaret/ yatırım yapan şirketler Türkiye piyasasında faaliyeti bulunmayan şirketler Tümü 17% 26% 18% 20% 16% 27% 66% 53% 57% Türkiye piyasasında faaliyet gösterme ve Gümrük Birliği hakkındaki bilinç düzeyi ile Türkiye de ticaret deneyimi ve Gümrük Birliği nin faydalarını algılama arasında açık bir korelasyon mevcuttur. Türkiye de yakın tarihte ticaret/yatırım yapmış katılımcı şirketlerin büyük çoğunluğu (%83) Gümrük Birliği nden haberdar iken, Türkiye de faaliyet göstermeyen şirketlerin üçte ikisi Gümrük Birliği hakkında hiçbir bilgiye sahip değildir. AB ve Türkiye arasındaki ticari ilişkilerini geliştirmek için, Avrupa şirketlerini AB-Türkiye Gümrük Birliği nin faydaları hakkında daha iyi bilgilendirmek hayati öneme sahiptir. Gümrük Birliği hakkındaki negatif algıya bilgi eksikliğinin yol açtığı görülmektedir. AB-TÜRKİYE İLİŞKİLERİ: AVRUPA İŞ DÜNYASININ PERSPEKTİFLERİ I 19

20 1. Katılımcı profili 2. AB Türkiye arasında ticaret ve yatırım ilişkileri 3. Türkiye ve Avrupa Birliği arasında Gümrük Birliği 4. Avrupa şirketlerinin Türkiye ile ilgili ticaret hususlarında bilgi ihtiyaçları ve kaynakları 5. Avrupa şirketlerinin Türkiye nin katılım süreci hakkındaki görüşü Türkiye de ticaret / yatırım deneyimi bulunan katılımcı şirketlerin çoğunluğu (%57), Gümrük Birliği nin işletmelerine önemli avantajlar sağladığını düşünmesine karşın, üçte biri (%26) Gümrük Birliği nin reel faydalar sağlamadığını düşünmektedir. Türkiye de faaliyet göstermeyen katılımcı şirketler daha çok bölünmüşlerdir ve Gümrük Birliği nin işletmeleri üzerindeki etkisi konusunda olumsuz görüşe daha yakındırlar. %18 lik kesim, Gümrük Birliği nin işletmelerine hiçbir fayda getirmeyeceğini düşünürken, %16 lık kesim ise önemli avantajlar sağlayacağına inanmaktadır. Türkiye de ticaret/yatırım deneyimi olan katılımcılardan %26 sı Gümrük Birliği nin avantajlarının, ticareti engellemeye devam eden tarife dışı bariyerler nedeniyle sınırlı olduğunu düşünmektedir. Bu bulgu ve önceki bölümde (bölüm 2.5) vurgulanan sonuçlar arasında açık bir korelasyon vardır. Türkiye de deneyime sahip şirketler, ticaret ve yatırım önünde hala önemli engeller olduğuna inanmaktadır. Ülkeler arası analizde, Danimarka, Almanya, İrlanda, İtalya, Kıbrıs, Lüksemburg, Malta ve Hollanda da araştırmaya katılan şirketlerin yarıdan fazlasının Gümrük Birliği nden haberdar olduklarını, Slovakya ve Baltık Ülkeleri ndeki şirketlerin en az bilgiye sahip ülkeler olduklarını vurgulamakta fayda vardır. On bir AB ülkesinden araştırmaya katılan şirketler (Almanya, Estonya, Yunanistan, İspanya, İtalya, Letonya, Macaristan, Hollanda, Polonya, Portekiz, Romanya), Gümrük Birliği nin olumlu etkisini vurgularken, Danimarka, Malta, Bulgaristan ve Çek Cumhuriyeti ndeki şirketler Gümrük Birliği nin etkisine ilişkin özellikle eleştirel bir tutum ortaya koymaktadırlar GÜMRÜK BIRLIĞI NI GELIŞTIRME ISTEKLILIĞI Başta Türkiye de deneyimi olan şirketler olmak üzere, Avrupa şirketleri Gümrük Birliğinin yeni alanlara açılması gerektiğini kabul etmektedir. Gümrük Birliği genel olarak başarılı olmuş dahi olsa, yine de geliştirilebilir. Gümrük Birliği yalnız sınai malların ticaretini kapsamaktadır. Hizmet ve tarımsal ürün sektörlerini kapsamaz. İşletmeler için önemli AB kurallarının birçoğu dahil edilmemiştir, örneğin kuruluş hakkı, şirket hukuku, kamu ihaleleri, gıda güvenliği, tüketicinin korunması, vergilendirme ve çevresel kurallar. Bu alanların Gümrük Birliği ne dahil edilmesi, Türkiye deki yasal ortamı geliştirmekle kalmaz, aynı zamanda yeni iş fırsatları da ortaya çıkarır. Katılımcıların yaklaşık olarak yarısı (%47), bu ifadeyi kabul etmekte ve mevcut Gümrük Birliği nin geliştirilmesi, diğer alanları kapsayacak şekilde genişletilmesi gerektiğini düşünmektedir. Son üç yılda Türkiye ye ihracat veya yatırım yapmış ve iş ortamı konusunda daha bilinçli şirketlere baktığımızda, bu rakam daha da yükselmektedir: Bu şirket kategorisinin üçte ikisi, mevcut anlaşmanın diğer alanları kapsayacak şekilde genişletilmesi gerektiğini düşünmektedir. AB VE TÜRKİYE ARASINDAKİ MEVCUT GÜMRÜK BİRLİĞİ GENİŞLETİLMELİ MİDİR? 18% 14% 44% 38% Sektörler söz konusu olduğunda, Türkiye de yoğun faaliyet gösteren, tekstil, madencilik, metalürji ve petrokimya sektörleri gibi sektörler, Gümrük Birliği nin faydalarını övmektedir. 68% 16% 40% 15% 47% Türkiye de ticaret / yatırım yapan şirketler Türkiye piyasasında faaliyeti bulunmayan şirketler Tümü Evet Hayır Bilmiyorum 20 I AB-TÜRKİYE İLİŞKİLERİ: AVRUPA İŞ DÜNYASININ PERSPEKTİFLERİ

21 1. Katılımcı profili 2. AB Türkiye arasında ticaret ve yatırım ilişkileri 3. Türkiye ve Avrupa Birliği arasında Gümrük Birliği 4. Avrupa şirketlerinin Türkiye ile ilgili ticaret hususlarında bilgi ihtiyaçları ve kaynakları 5. Avrupa şirketlerinin Türkiye nin katılım süreci hakkındaki görüşü Araştırmaya katılan Avrupa şirketleri arasında, listelenen tüm alanların önemli olduğu ve Gümrük Birliği ne entegre edilmesi gerektiği konusunda uzlaşma mevcuttur. Hizmet sektörü listenin en başında yer almaktadır. Katılımcıların %62 si, Gümrük Birliği nin bu sektörü de alacak şekilde genişletilmesi gerektiğini kabul etmektedir. Hizmetlerin serbestleştirilmesi, hizmet ticaretini artıracak, Türkiye piyasasında faaliyet gösterenler için maliyetleri azaltacak ve her iki ekonomi için kilit konumdaki bir sektörde iş fırsatlarını çoğaltacaktır. Tüm diğer alanlar için katılımcıların %47 si (tüketicinin korunması) ila %36 sı (kuruluş hakkı) arasındaki kısmı alanın genişletilmesi gerektiğini düşünmektedir. Türkiye piyasasında halihazırda faaliyet gösteren katılımcı şirketlere odaklandığımızda sıralama hafif farklılaşmaktadır. Gümrük Birliği nin hizmet (katılımcıların %59 u) ve gıda güvenliği (%48) alanlarını içerecek şekilde genişletilmesinin, bu şirket kategorisi için bir öncelik olması durumunda, kamu ihalesinin de dahil edilmesinin önemli olduğunu vurgulamaktadırlar. Büyük şirketler de ayrıca kamu ihalelerinin de kapsama dahil edilmesinin önemli olduğunu vurgulamışlardır. Kamu ihaleleri, AB endüstrisinin rekabet gücünün yüksek olduğu sektörlerde önemli iş fırsatları sağlamaktadır. Türk kamu ihale piyasasının açılması, dolayısıyla, şeffaflığı ve yasal belirliliği artıracak, Türkiye de ihalelere girerken AB tedarikçilerinin olanaklarını artıracaktır. Avrupa Birliği ve Türk hükümetinin, Mayıs 2012 de başlayan pozitif gündem bağlamında Gümrük Birliği ni nasıl modernize edeceklerini araştırdıkları bir zamanda bu bulgular dikkate alınmalıdır. GÜMRÜK BİRLİĞİ NİN GENİŞLETİLMESİ GEREKEN ALANLAR Çevre kuralları Tüketicinin Korunması Şirketler hukuku Kuruluş hakkı Kamu ihaleleri Gıda güvenliği Tarımsal ürünler Hizmetler Tümü 31% Türkiye piyasasında faaliyeti bulunmayan şirketler Türkiye de ticaret / yatırım yapan şirketler 46% 40% 43% 49% 47% 40% 41% 40% 39% 35% 36% 46% 35% 38% 48% 43% 45% 41% 37% 38% 59% 65% 62% AB-TÜRKİYE İLİŞKİLERİ: AVRUPA İŞ DÜNYASININ PERSPEKTİFLERİ I 21

22 4. AVRUPA ŞIRKETLERININ TÜRKIYE ILE ILGILI TICARET HUSUSLARINDA BILGI IHTIYAÇLARI VE KAYNAKLARI Türkiye de ticaretle ilgili hususlarda özel bilgi ihtiyacı ve Avrupa şirketlerinin ilgili bilgileri alabilecekleri kaynaklar bu bölümde incelenmiştir TÜRKIYE DE TICARET ILE ILGILI HUSUSLARDA BILGI IHTIYAÇLARI Avrupa şirketleri, Türkiye ye gitmeden önce veya Türkiye de faaliyet gösterirken, esas olarak Türkiye deki ticari fırsatlar ve potansiyel ortaklar ile iş ortamı hakkında bilgiye ihtiyaç duymaktadırlar. Avrupa şirketlerinin, ticaretle ilgili hususlarda daha fazla bilgilendirilmelerine ihtiyaç vardır. Bu bilgilendirme, AB ve Türkiye arasında ticaret ve yatırımı kolaylaştıracaktır. Şirketlerin üçte ikiden fazlası, Türk piyasasına aşina olmadıklarını bildirirken (bakınız bölüm 2.3), katılımcı ülkelerin yarıdan fazlası, Gümrük Birliği hakkında herhangi bir bilgiye sahip olmadıklarını belirtmişlerdir (bakınız bölüm 3.1). Araştırmaya katılan şirketler bununla birlikte, Türkiye de ticaret/yatırım yaparken ilgilendikleri tüm alanlarda daha fazla bilgi edinmeye büyük ilgi duyduklarını ifade etmişlerdir. Araştırmaya katılan şirketlerin üçte ikiden fazlası, ticari fırsatlar (%70), iş ortakları (%70), ilgili sektörel mevzuat (%69) ve vergi yönetmeliği (%68) hakkında bilgi almayı önemli veya çok önemli bulmaktadır. Araştırmaya katılan şirketlerin bilgi ihtiyaçları ve Türkiye pazarında varlığı arasında bir korelasyon mevcuttur. Türkiye ile halihazırda kurulmuş iş ilişkileri bulunan şirketler, Türkiye de faal olmayanlardan daha fazla bilgi ihtiyacı belirtmişlerdir. Türkiye de ticaret ve yatırım yapan şirketlerin dörtte üçü, güvenilir iş ortakları bulma (%81), ticari fırsatlar (%79), ilgili sektörel mevzuat (%77) ve ekonomik göstergeler (%76) hakkında bilgi almayı önemli veya çok önemli bulmaktadır. İhaleler (%58) ve ticaret fuarları (%54) hakkında bilgi en alt sırada yer almaktadır. Ticari fuarlar, şirketleri bir araya getirip iş ilişkileri geliştirmelerine yardımcı olurken, özellikle Türkiye piyasasında henüz faaliyet göstermeyen şirketler için piyasaya giriş açısından daha önemsiz görünmektedir. Bu bulgular, Türkiye piyasasında başarı şansını maksimum düzeye çıkarmak için, hizmet sağlayıcılarına, üyelerine sağladıkları hizmetleri nasıl geliştirebileceklerine dair iyi bir bilgi göstergesi oluşturmaktadır. Yalnız ticaret hususlarında veya iş ortamı konusunda yüksek düzey bilgi piyasaya girmek için bir teşvik olarak düşünülebilir. 22 I AB-TÜRKİYE İLİŞKİLERİ: AVRUPA İŞ DÜNYASININ PERSPEKTİFLERİ

23 1. Katılımcı profili 2. AB Türkiye arasında ticaret ve yatırım ilişkileri 3. Türkiye ve Avrupa Birliği arasında Gümrük Birliği 4. Avrupa şirketlerinin Türkiye ile ilgili ticaret hususlarında bilgi ihtiyaçları ve kaynakları 5. Avrupa şirketlerinin Türkiye nin katılım süreci hakkındaki görüşü EN ÖNEMLİ BİLGİ İHTİYACI 4.2. TÜRKIYE DE TICARET ILE ILGILI HUSUSLARDA BILGI KAYNAKLARI İhaleler İlgili sektörel düzenlemeler Vergi yönetmelikleri İhracat prosedürlerine ilişkin tavsiye Yatırım teşvikleri Ticari fırsatlar Ticaret fuarları Ticari ortaklar bulma Ekonomik göstergeler Tümü 70% 54% 58% 77% 67% 69% 74% 66% 68% 70% 60% 62% 72% 58% 62% 79% 67% 70% 71% 48% 54% 81% 66% 70% 76% 60% 66% İnternet ve Ticaret Odaları, Türkiye de ticaret ile ilgili konularda Avrupa şirketlerinin başlıca bilgi kaynaklarıdır. Avrupa Birliği nde, şirketler Türkiye de ticaretle ilgili hususlar hakkında bilgileri esas olarak İnternet (%60), Oda camiası (%45) ve Avrupa ticaret / iş birlikleri ve Türk ortaklar (%41) aracılığıyla edinmektedir. Bu bulgu, Avrupa Birliği ndeki benzer araştırmalarla tutarlıdır ve internet geleneksel olarak en önemli bilgi kaynağı olarak değerlendirilmektedir. Ticaret ve Sanayi Odalarına ilişkin olarak, Avrupa şirketleriyle benzersiz bir yakınlık sağlayan geniş Oda çevresi ve şirketlerin yurtdışına açılmalarında oynadıkları öncü rol 13, Avrupa şirketleri tarafından Türkiye de ticaretle ilgili hususlar konusunda neden en önemli ve güvenilir bilgi kaynakları olduğunu açıklayabilir. Türkiye de mevcut şirketler, genel olarak Türkiye de ticaretle ilgili hususlar hakkında bilgileri çeşitli kaynaklardan alma konusunda, Türkiye piyasasında faaliyet göstermeyen şirketlere göre daha memnun görünmektedir. Bununla beraber, bilgi kaynaklarının sıralaması değişmemektedir. Türkiye piyasasında faaliyeti bulunmayan şirketler Türkiye de ticaret / yatırım yapan şirketler Katılımcıların bilgiyi kendi aralarında sıralama zorunlulukları olmadığı ve her bilgiyi bağımsız olarak değerlendirdikleri için, bu tablodaki rakamların basit şekilde toplanamayacağı not edilmelidir. Ülkeler arası analizde, Güney AB ülkelerindeki katılımcıların (Yunanistan, İspanya, İtalya, Portekiz) ve ayrıca bazı Doğu ve Güney Doğu AB ülkelerindeki katılımcıların (Macaristan, Slovenya, Slovakya, Bulgaristan ve Romanya) Türkiye hakkında daha fazla bilgi edinme konusuyla özellikle ilgilendiklerini gözlemleyebiliriz. Bahsi geçen beş Güney Avrupa ülkesi ve Macaristan, Türkiye piyasasına ilgi gösteren ülkelerdir (bakınız bölüm 2.3). 13 EUROCHAMBRES tarafından 2012 de yürütülen bir araştırmaya göre, Odaların uluslararasılaşma hizmetlerinden işletme faydalanmıştır; işletme Odaların ticaret misyonlarına katılmıştır; işletme uluslararası konulardaki Oda seminer ve çalışma atölyelerine katılmıştır; Odalar tarafından ticaret misyonu organize edilmiştir. AB-TÜRKİYE İLİŞKİLERİ: AVRUPA İŞ DÜNYASININ PERSPEKTİFLERİ I 23

24 1. Katılımcı profili 2. AB Türkiye arasında ticaret ve yatırım ilişkileri 3. Türkiye ve Avrupa Birliği arasında Gümrük Birliği 4. Avrupa şirketlerinin Türkiye ile ilgili ticaret hususlarında bilgi ihtiyaçları ve kaynakları 5. Avrupa şirketlerinin Türkiye nin katılım süreci hakkındaki görüşü 5 EN FAYDALI BİLGİ KAYNAĞI Türkiye nin ülkenizdeki diplomatik ve konsüler temsilcilikleri Ticaret Odası ağı İnternet Avrupa Ticaret veya İş Birlikleri Ulusal Ticaret ve İş Birlikleri Yerli ve yabancı danışmanlık firmaları Türk iş ortakları 36% 26% 63% 45% 35% 73% 60% 54% 78% 41% 30% 60% 37% 30% 60% 38% 25% 63% 41% 31% 71% Tümü Türkiye piyasasında faaliyeti bulunmayan şirketler Türkiye de ticaret / yatırım yapan şirketler Genel olarak, Türkiye hakkında sağladıkları bilgiyi geliştirmek ve Avrupa şirketlerinin bu bilgiye erişimlerini artırmak için çeşitli bilgi kaynakları tarafından özel çaba sarf edilmesi gerekmektedir. Katılımcıların %29 (kendi ülkelerindeki Diplomatik ve Konsolosluk organları) ila %47 (yerel ve yabancı danışmanlık şirketleri) arasındaki önemli bir oranı, bu bilgi kaynaklarından hiçbir bilgi almadıklarını veya mevcut bilgiden haberdar olmadıklarını beyan etmektedir. 24 I AB-TÜRKİYE İLİŞKİLERİ: AVRUPA İŞ DÜNYASININ PERSPEKTİFLERİ

25 5. AVRUPA ŞIRKETLERININ TÜRKIYE NIN KATILIM SÜRECI HAKKINDAKI GÖRÜŞÜ Bu beşinci ve son bölümde, Avrupa şirketlerinin Türkiye nin AB katılım süreci hakkında bilgilerine, AB üyeliğinin avantaj ve dezavantajları konusundaki algılarına dair detaylı bir görüş sunulmaktadır. Son olarak, bu bölümde, Avrupa iş camiasının bu özel konu hakkındaki lobi faaliyetleri analiz edilmektedir TÜRKIYE NIN AB KATILIM SÜRECINE DAIR BILINÇ DÜZEYI katılan Türk şirketlerinin yalnız %8 i, üyelik süreci hakkında bilgilendirilmediklerini düşünmektedir (bu araştırma sonuçlarına göre ise Avrupa şirketlerinde bu oran %48 dir). TÜRKİYE NİN AB ÜYELİK SÜRECİ HAKKINDA BİLİNÇ/İLGİ SEVİYESİ (1) 9% 28% Avrupa şirketleri, Türkiye nin AB katılım süreci hakkında iyi bilgilendirildiklerini düşünmemektedir. Üyelik müzakerelerinin başlamasından bu yana geçen sekiz yılın sonunda, katılımcı şirketlerin çoğunluğu (%52) üyelik müzakerelerinden haberdar olduklarını beyan etmektedirler. Bununla beraber, bunlar arasında her 10 şirketten yaklaşık 1 i (%9) bu konu hakkında tamamen bilgilendirilmiş olduğunu düşünmektedir. Araştırmaya katılan Avrupa şirketlerinin nispeten yüksek bir oranı (%28), Türkiye nin AB üyelik süreciyle ilgilenmediğini beyan etmektedir. Bu rakamın, ihracat / yatırım fırsatlarını araştırma konusuyla ilgilenmeyen Avrupa şirketlerinin oranından düşük olduğunu vurgulamakta fayda vardır (%9, bakınız bölüm 2.3). Türkiye ile iş yapmayı düşünmeyen şirketlerin bazıları, bununla beraber, Türkiye nin AB üyelik süreci hakkında bilgilendirilmek istemektedir. Üyelik süreci konusunda hiçbir bilgisi olmadığını kabul eden her 5 şirketten 1 i daha fazla bilgi edinmekle ilgilenmektedir. Türk şirketleri arasında yapılan bir araştırmada benzer bir soruya verilen yanıtların çok daha pozitif olduğunu belirtmek gerekir. EUROCHAMBRES ve TOBB tarafından 2013 te yayınlanan Türkiye de AB üyeliği için şirketlerin hazırlıkları konulu araştırmaya 43% 20% Üyelik müzakerelerinin mevcut durumu hakkında tam bilgi sahibiyiz Türkiye nin üyelik müzakerelerinin başladığını biliyoruz Hiç bilgimiz yok, fakat bilgilendirilmek istiyoruz Türkiye nin AB üyeliğiyle ilgilenmiyoruz Türkiye de faaliyetinin bulunması veya bulunmaması, katılımcıların Türkiye nin AB üyeliği süreci hakkında ne kadar iyi bilgilendirilmiş olduklarına dair düşüncelerini etkileyen en önemli etkendir. Beklendiği üzere, son üç yılda Türkiye de ticaret veya yatırım yapmış şirketler Türkiye nin AB üyelik süreci konusunda daha bilinçlidir (%22 tam bilgi sahibi olduğunu ve %61 en azından müzakerelerin başladığından haberdar olduklarını beyan etmektedir) ve daha fazla bilgi almak istemektedirler. Bu kategorideki şirketlerin yalnız %6 sı Türkiye nin AB üyelik süreciyle ilgilenmemiştir. AB-TÜRKİYE İLİŞKİLERİ: AVRUPA İŞ DÜNYASININ PERSPEKTİFLERİ I 25