OKULÖNCESİ VE ZİHİN ENGELLİLER SINIF ÖĞRETMENLERİNİN İŞ DOYUMLARININ İNCELENMESİ

Transkript

1 OKULÖNCESİ VE ZİHİN ENGELLİLER SINIF ÖĞRETMENLERİNİN İŞ DOYUMLARININ İNCELENMESİ Canan ÖĞÜLMÜŞ MEB, Sınıf Öğretmeni, Doç. Dr. Selahattin AVŞAROĞLU Necmettin Erbakan Üniversitesi, PDR Anabilim Dalı, ÖZET Son yıllarda eğitime verilen önem giderek artmakta, bu yüzden eğitim alanında birçok araştırmalar yapılmaktadır. Öğretmenler, eğitim ordusunun en önemli öğelerindendir. Dolayısıyla araştırmaların çoğu öğretmen odaklıdır. Özellikle de öğretmenlerin doyum ya da doyumsuzluk konusu araştırmacıların ilgisini çeken bir alandır. Bu çalışma zihin engelliler sınıf öğretmenleri ve okul öncesi öğretmenlerinin iş doyumunu incelemek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırmada veri toplama aracı olarak Hackman ve Oldman (1980) tarafından geliştirilen iş tanımlayıcı ölçeğinin bir alt ölçeği olan iş doyum ölçeği (Job Satifaction Survey) kullanılmıştır. Bu ölçek yardımıyla zihin engelliler sınıf öğretmenlerinin ve okul öncesi öğretmenlerinin iş doyumları incelenmiştir. Anahtar Kelimeler: İş doyumu, okul öncesi öğretmeni, zihin engelliler sınıf öğretmeni Evaluation of Pre-School And Special Education Teachers' Job Satisfaction ABSTRACT In recent years, attention to education has increased. So, many research in the field of education has been conducted. Teachers are the most important elements of education system. Therefore, most of the research has focused on teachers' level of satisfaction or dissatisfaction regarding to their job. In this study, Hackman and Oldman job satisfaction scale (Job Satifaction Survey) as means of data collection (1980) were used. Keywords: Job satisfaction, pre-school teacher, special education teacher 57

2 GİRİŞ İş doyumu tanımı ile ilgili kesin bir tanım vermek çok zordur. İnsanların bulunduğu sosyal ve kültürel ortamlara göre çok çeşitli duygu ve yargıları oluşabilmektedir. Vroom (1964) iş doyumunu "kişinin işini veya iş deneyimini değerlendirmesinden kaynaklanan hoşa giden veya olumlu duygusal durumdur" şeklinde tanımlamaktadır. İş doyumu tüm meslekler için önemli olduğu kadar, eğitim amaçlarının gerçekleştirilmesinde en stratejik öğe olarak kabul edilen öğretmenler için de önemli ve gereklidir. Çünkü iş doyumsuzluğu strese neden olarak uzun ve şiddetli olduğunda ruh sağlığını bozabilmektedir (Ersever, 1995). Doyum duygusu yaşayan öğretmen daha üretken, daha verimli, problem çözebilen, bulunduğu okula ve etkileşimde bulunduğu bireylere daha faydalı bir kişi olacaktır. Bu araştırmanın problem durumu; cinsiyet, mesleki kıdem, yaş, medeni durum ve branş değişkenlerinin Konya ilinde zihin engelliler sınıf ve okul öncesi öğretmeni olarak görev yapan öğretmenlerin iş doyum düzeylerini ne düzeyde etkilediğinin belirlenmesidir. Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın amacı Konya ilindeki zihin engelliler sınıf öğretmenleri ve okul öncesi öğretmenlerinin iş doyumlarını incelemektir. Bu genel amacın yanında aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır. Alt Amaçlar 1. Araştırmaya katılan öğretmenlerin cinsiyetlerine göre iş doyum düzeyleri arasında anlamlı bir fark var mıdır? 2. Araştırmaya katılan öğretmenlerin medeni durumlarına göre iş doyum düzeyleri arasında anlamlı bir fark var mıdır? 3. Araştırmaya katılan öğretmenlerin branşlarına göre iş doyum düzeyleri arasında anlamlı bir fark var mıdır? 4. Araştırmaya katılan öğretmenlerin mesleki hizmet sürelerine göre iş doyum düzeyleri arasında anlamlı bir fark var mıdır? 5. Araştırmaya katılan öğretmenlerin mezun olduğu alana göre iş doyum düzeyleri arasında anlamlı bir fark var mıdır? 6. Araştırmaya katılan öğretmenlerin yaşlarına göre iş doyum düzeyleri arasında anlamlı bir fark var mıdır? Araştırmanın Önemi Bu araştırma zihin engelliler sınıf öğretmenleri ve okul öncesi öğretmenlerinin iş 58

3 doyumlarının bazı değişkenler açışından incelenerek politika belirleyicilere ve ileri çalışmalara ışık tutması açısından önemlidir. YÖNTEM Araştırma Modeli Bu araştırma, zihin engelliler sınıf öğretmenleri ve okul öncesi öğretmenlerinin iş doyumlarını incelemeyi amaçlayan betimsel bir çalışmadır. Betimleme yöntemi geçmişe ya da halen var olan bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımıdır. Araştırmaya konu olan olay, kendi şartları içinde ve olduğu gibi tanımlamaya çalışır. Olayı değiştirme ve etkileme çabası gösterilmez. Önemli olan bilmek istenen şeyi gözleyip belirleyebilmektir (Karasar, 1994). Evren ve Örneklem Bu çalışmanın örneklemini Konya ili merkezinde görev yapmakta olan 98 zihin engelliler sınıf öğretmeni ve 109 Okul öncesi öğretmeni oluşturmaktadır. Toplamda 213 öğretmen anket sorularını cevaplamıştır. Veri Toplama Araçları Araştırma verileri literatür taraması sonucu ve örnekleme alınan ve öğretmenlere uygulanan bir adet ölçme aracıyla elde edilmiştir. Öğretmenlerin iş doyumlarım ölçmek amacıyla Hackman ve Oldham ın İş Doyum Ölçeği kullanılmıştır. İş Doyumunun Ölçülmesi İnsanların yaptıkları işlerine karşı tutumlarını, inanç ve beklentilerini, davranış ve değerlendirmelerini içeren iş doyumu kavramı, ölçülmesi ve değerlendirmesi oldukça zor olan dinamik bir süreçtir. Bu nedenle hem işverenler hem de çalışanlar için tespit çalışmaları verimlilik ve performans açısından önemlidir. İnsanların iş yaşamlarında mutlu ve başarılı olmasında önemli bir faktör olarak kabul edilen iş doyumunun ölçülmesi konusunda birçok araştırma ve çalışma yapılmıştır. İş doyumunun ölçülebilmesi için iş doyumu ölçekleri geliştirilmiştir. Bu ölçeklerden biri de Hackman ve Oldham (1980), tarafından geliştirilen iş doyumu ( Job Satisfaction) ölçeğidir (Akt: Izgar, 2003). Bireyin işiyle ilgili değerlendirmesinde kullanılan iş doyumu Ölçeği, 14 maddeden oluşmuş ve likert tekniğine göre düzenlenmiştir (Işıklar, 2002). 59

4 Ölçeğin Puanlaması Ölçeğin uygulanmasında, kişi kendisine sunulan seçeneklerden kendisine en uygun olanı işaretlemekte, işaretlediği seçeneklerin puanları toplanarak bireyin iş doyum puanı hesaplanmaktadır. Ölçek, her öğrenim düzeyindeki kişilere uygulanabilmektedir. Ölçeği oluşturan maddelerin tümü olumlu yönde olduğu için l den 5 e doğru puanlanmaktadır. Ölçekten alınabilecek en yüksek puan 70, Ölçekten alınabilecek en düşük puan 14, dizi genişliği 56 dır. Yüksek puan iş doyumu düzeyinin yüksek olduğunu, düşük puan ise iş doyumunun düşük olduğunu göstermektedir. Ölçekten alman puanların arasında olması iş doyumunun düşük, ölçekten alman puanların arasında olması iş doyumunun orta düzeyde, ölçekten alınan puanların arasında olması iş doyumunun yüksek olduğunu gösterir. Ölçeğin Güvenilirliği Ölçeğin güvenirlik çalışması Hackman ve Oldham tarafından, test tekrar test yöntemiyle yapılmış, birinci uygulamanın puan ortalaması 34.27, ikinci uygulamanın puan ortalaması olarak bulunmuştur. İki uygulamanın puan ortalamalarının birbirine çok yakın olması güvenirliğin göstergesi olarak kabul edilmiştir (Güler, 1990). Ölçeğin Geçerliği İş doyumu ölçeğinin geçerlik çalışması Hackman ve oldham (1980), tarafından yapılmıştır (Akt: Güler, 1990). Türkiye de Gödelek (1988), bu ölçeğin madde geçerliliği İçin yaptığı çalışmada, ölçekteki maddelerin korelasyonları incelendiğinde, maddelerin çoğunun toplam ile anlamlı ilişkiler verdikleri görülmüştür. Aynı durum test tekrar test uygulamasından sonra da elde edilmiştir (Işıklar, 2002). 60

5 BULGULAR Tablo 4. Araştırmaya Katılanların Cinsiyete Göre Durumları Cinsiyet N % Erkek 4 30 Kadın Toplam Araştırmaya katılan öğretmenlerin cinsiyete göre dağılımları incelendiğinde büyük bir çoğunluğun kadın(%70: 149) olduğu erkeklerin (%30: 64) kadınlara göre sayısal anlamda daha az olduğu ifade edilebilir. Tablo 5. Araştırmaya Katılanların Branşlara Göre Dağılımları Alan n % Okul Öncesi Öğretmeni ,2 Zihin Engelliler Sınıf Öğretmeni 98 46,0 Diğer 6 2,8 Toplam Araştırmaya toplam 213 öğretmen katılmıştır. Araştırmaya katılanların 109 u Okul Öncesi Öğretmeni 98 i Zihin Engelliler Sınıf Öğretmenidir Öğretmenlerin Cinsiyetlerinin İş Doyumlarına Yönelik Tutum Düzeylerine İlişkin Bulgular Tablo 6. Öğretmenlerin Cinsiyetlerinin İş Doyumlarına Yönelik Tutum Puanlarının Ortalamaları, Standart Sapması ve t Değeri Cinsiyet n X ss p Bay 4 43,3 8,02 2, Bayan ,8 8,26 Tablo 6 de ki sonuçlara göre Öğretmenlerin Cinsiyetlerinin İş Doyumlarına Yönelik Tutum 61

6 Düzeyleri arasında anlamlılık düzeyi p=.05>.045 olduğundan, iş doyumuna yönelik tutum cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermektedir Öğretmenlerin Branşlarının İş Doyumlarına Yönelik Tutum Düzeylerine İlişkin Bulgular Tablo 7. Öğretmenlerin Branşlarının İş Doyumlarına Yönelik Tutum Puanlarının Ortalamaları, Standart Sapması ve t Değeri Branş N X ss T p Okul Öncesi ,24 7,70 6,172 0,00 ZihinEng. Sın. Öğrt ,80 7,51 Tablo 7 de ki sonuçlara göre Öğretmenlerin Branşlarının İş Doyumlarına Yönelik Tutum Düzeyleri arasında anlamlılık düzeyi p=.05>.00 olduğundan, iş doyumuna yönelik tutum branşlara göre anlamlı bir farklılık göstermektedir Öğretmenlerin Yaşlarının İş Doyumlarına Yönelik Tutum Düzeylerine İlişkin Bulgular Tablo 8. Öğretmenlerin Yaşlarının İş Doyumlarına Yönelik Tutum Puanlarının Ortalamaları, Standart Sapması ve t Değeri Grup n X Ss t p ,5 9,32,760, ,7 7, ,1 4, ,6 6, Tablo8 de ki sonuçlara göre öğretmenlerin yaşları ile İş Doyumlarına Yönelik Tutum Düzeyleri arasında anlamlılık düzeyi p=.05<.518 olduğundan, anlamlı bir fark bulunamamıştır. 62

7 5.4. Öğretmenlerin Mesleki Hizmet Süresinin İş Doyumlarına Yönelik Tutum Düzeylerine İlişkin Bulgular Tablo 9. Öğretmenlerin Mesleki Hizmet Süresinin İş Doyumlarına Yönelik Tutum Puanlarının Ortalamaları, Standart Sapması ve t Değeri Grup n X Ss T p ,2963 9, , ,0290 6, ,8750 6, ,2500 8, Tablo9 de ki sonuçlara göre öğretmenlerin Mesleki Hizmet Süreleri ile İş Doyumlarına Yönelik Tutum Düzeyleri arasında anlamlılık düzeyi p=.05 >.037 olduğundan, anlamlı bir farklılık vardır Öğretmenlerin Medeni Durumun İş Doyumlarına Yönelik Tutum Düzeylerine İlişkin Bulgular Tablo 10. Öğretmenlerin Medeni Durumun İş Doyumlarına Yönelik Tutum Puanlarının Ortalamaları, Standart Sapması ve t Değeri Grup n X Ss T p Bekar ,44 8,63 0, Evli ,72 7, Tablo10 da ki sonuçlara göre öğretmenlerin Medeni Durum ile İş Doyumlarına Yönelik Tutum Düzeyleri arasında anlamlılık düzeyi p=.05 <.524 olduğundan, anlamlı bir farklılık bulunamamıştır. 63

8 5.6. Öğretmenlerin Alanlarının İş Doyumlarına Yönelik Tutum Düzeylerine İlişkin Bulgular Tablo 11. Öğretmenlerin Alanlarının İş Doyumlarına Yönelik Tutum Puanlarının Ortalamaları, Standart Sapması ve t Değeri Grup n X Ss T p Okul Öncesi Öğretmeni ,2477 7, , Zihin Engelliler Sınıf 98 42,0612 7,39158 Öğretmeni Diğer 6 37,6667 8, Tablo 11 de ki sonuçlara göre öğretmenlerin branşları ile İş Doyumlarına Yönelik Tutum Düzeyleri arasında anlamlılık düzeyi p=.05 >.000 olduğundan, anlamlı bir farklılık vardır. TARTIŞMA İş doyumu, çalışanların işleri hakkında ne düşündükleri ve hissettikleri, yani doyum sağlayıcı ya da hayal kırıcı, sıkıcı ya da anlamlı bulmaları açısından hem kendileri hem de işleri için önem taşır. Aynı zamanda yöneticiler için iş görenlerin işlerine karşı tutumlarının edim ve verimlilik üzerindeki etkisi açısından önem taşır. Çünkü iş doyumu iş görenlerin işten ayrılma, devamsızlık, edim ve örgütlenme durumlarını, ruhsal ve fiziksel sağlığını etkileyen bir unsurdur. Öğretmenlerin iş doyumunun düşük olması sadece kişisel anlamda olumsuz sonuçlar doğurmayacaktır. Meselenin örgütsel sonuçlan incelendiğinde öğretmenlerde mesleklerini yapmada isteksizlik, meslekten ayrılma, yetersizlik duygusuna kapılma, işte hata yapma, meslekten uzaklaşma isteği, kararlarda isabetsizlik, nitelik ve nicelik düşüşleri yaşanacaktır. İş doyumu meslekten, kişiden veya çevreden bağımsız değildir. İş doyumu analizinde bu etkenlerin bir bileşkesi vardır. Araştırmadan elde edilen bulgulara göre öğretmenlerin kıdemlerinin arttıkça iş doyumu düzeylerinin düştüğü gözlenmektedir. Eren e (1984) göre bir işin aynı tempoda sürekli tekrarlanarak yapılması sonucunda, iş görenin duyduğu yorgunluk ve bıkkınlık durumlarına monotonluk adı verilir. Monotonluk iş görenler için başlıca şikâyet ve doyumsuzluk kaynağı 64

9 olmaktadır. İş yerlerinde monotonluğun giderilmesi için yönetim tarafından birtakım önlemler alınabilmektedir. Örneğin; iş görenin tek bir işte uzmanlaşması yerine birkaç işi öğrenerek icra etmesi (iş genişletme), iş rotasyonuna gidilmesi, çalışma saatlerinin kısaltılması, dinlenme sürelerinin programlı şekilde ayarlanması vb. önlemlerin alınmasıyla monotonluk giderilebilmektedir. Ardıç ve Baş a (2001) göre ise kişilerin kıdem ve deneyimleri arttıkça iyi mevkilere gelebilme imkânları da artmaktadır. Bu da işten daha çok tatmin olmalarını sağlamaktadır. Araştırma sonucunda elde edilen bulgulara göre öğretmenlerin branşa göre iş doyum düzeyleri farklılaşmaktadır. Okul öncesi ve zihin engelliler öğretmenlerinin iş ortamlarının ve çalışma koşullarının bunda etkili olduğu ifade edilebilir. İş görenlerin doyumunu etkileyen önemli faktörlerden olan çalışma ortamı ve koşullan bireyin iş ortamına ilişkin algılamaları ile ilgilidir. Çalışma koşullan duruş ve hareketler, yorgunluk, gerilim, monotonluk, iş güvenliği, kazalar, motivasyon, vardiya çalışması, çalışma süresi ve saatleri, dinlenme aralıkları vb. alt faktörlerin tamamının oluşturduğu bir kavramdır. Çevresel koşullar, aydınlatma, gürültü, titreşim, sıcaklık, nem, hava akımı, toz, düzen ve temizlik, renk ve manzara etmenlerini içerir. Araştırma sonucunda elde edilen bulgulara göre Erkek öğretmenlerin iş doyumuna yönelik tutumları daha yüksektir. Erkek ve kadın öğretmenler arasındaki bu fark kadın ve erkeğin sahip olduğu farklı rollerle açıklanabilir. Bu durum kadınların hem evdeki hem de işteki sorumluluklarını karşılamaya yetecek zamanının olmayışından kaynaklanıyor olabilir. Burada önemli olan nokta erkeklerin yaşam merkezi olarak işi ön plana çıkarması ve evi ikinci plana itmesi, kadınların ise hem işi hem de evi yaşam merkezinde ön planda tutmasıdır. Dolayısıyla kadınlar annelik ve eşlik rollerini gerçekleştirme çabalarıyla daha fazla rol çatışmasına girmekte ve bu da iş doyumunu azaltıcı bir etki yapmaktadır. Kırel e (1999) göre kadın ve erkeğin sosyal rollerinin farklı olması, iş ile ilgili beklentilerinin de farklı olmasına neden olmaktadır. Bu nedenle ücret, iş saatleri, iş koşullarından duydukları tatmin de farklı olmaktadır. Kadın öğretmenlerin, fiziksel olarak erkeklere nazaran daha çok yorulmaları, öğrenci problemlerine karşı daha çok yıpranmaları, meslekle ilgili yapılanların karşılığının verilmediği düşüncesini doğurup, onları erkek öğretmenlere göre daha doyumsuz kılabilir. Araştırmadan elde edilen bulgulara göre öğretmenlerin yaşı ve iş doyumları arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır. Tahta ya göre (1995) yaş değişkeninin iş doyumuna etkisi konusundaki araştırma bulguları tutarlı görülmemektedir. Araştırmadan elde edilen bulgulara göre öğretmenlerin medeni durumları ve iş doyumları arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır. Bilgiç (1998), bireysel özellikler ve iş doyumu ilişkisini incelediği, Türkiye de farklı kurumlarda çalışan kadın ve erkek çalışanlarla yaptığı 65

10 araştırmasının cinsiyetle ilgili sonucu olarak, bu değişkenin genel iş doyumu düzeyinde farklılığa yol açmadığını belirtir. Bilgiç, ayrıca medeni durumun da genel iş doyumu üzerinde etkili olmadığını belirtmektedir. SONUÇ VE ÖNERİLER Araştırmaya katılan öğretmenlerin branş, cinsiyet ve mesleki hizmet süreleri değişkenlerine göre iş doyumlarına yönelik tutum düzeyleri arasında anlamlı bir farklılık vardır. Okul öncesi öğretmenlerinin iş doyumları zihin engelliler sınıf öğretmenlerine göre daha yüksektir. Erkek öğretmenlerin iş doyumuna yönelik tutumları daha yüksektir. Mesleki kıdem değişkenine göre 1. grupta yer alan 0 ile 5 yıl mesleki kıdeme sahip öğretmenlerin iş doyumuna yönelik tutumları daha yüksektir. Araştırmaya katılan öğretmenlerin yaşları ve medeni durum değişkenlerine göre iş doyumlarına yönelik tutum düzeyleri arasında ise anlamlı bir farklılık yoktur. Öğretmenlerin yaşları ve medeni durumları iş doyumlarına yönelik tutum düzeylerini etkilememektedir. Bir örgütteki iş görenlerin temel gereksinimlerinin giderilmesi, işe güdülenmeleri ve iş doyumu ya da doyumsuzlukları ve örgütsel bağlılıkları, örgütsel verimlilik açısından önemli bir etkendir. Sonuç olarak okul yöneticileri ve politika belirleyiciler öğretmenlerin eğitim ve öğretim faaliyetlerinde gösterdikleri performansı artırmaya yönelik olarak öğretmenlerin iş doyumunu etkileyen faktörlere ilişkin düzenlemeler ve iyeleştirmeler yapabilirler. Böylelikle, öğretmenlerin iş tatmin düzeyleri ne kadar artırılırsa ortaya koyacakları performansları da o derece yüksek olacaktır. Öğretmen iş doyumu ile eğitimin kalitesi arasındaki paralellik değerlendirildiğinde bu konuda atılacak adımların önemli katkılar sağlayacağı düşünülmektedir. Bu çalışma, Konya il merkezinde görev yapan zihin engelliler sınıf öğretmenleri ve okul öncesi öğretmenlerinin iş doyum düzeylerini belirlemek amacı ile yapıldığından, elde edilen sonuçlar bütün zihin engelliler sınıf öğretmenlerine ve okul öncesi öğretmenlerine genellenemez. Daha büyük bir gruplarla benzer araştırmalar gerçekleştirilebilir. KAYNAKÇA Aksu, S. (1998). Hizmet İşletmelerinde İş Tatmini. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi. Aral, N. (2002), Okul öncesi Eğitim ve Okul öncesi Eğitim Programı, Ya-Pa Yayınları, 66

11 İstanbul, S: Ardıç, K. ve Baş, T. (2001). "Kamu ve Vakıf Üniversitelerinde Akademik Personelin İş Tatmin Düzeyinin Karşılaştırılması", 9. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi s , Haziran, İstanbul. Ardıç, K., Baş, T. (2001). Job Satisfaction in Public and Private University Academics of Turkey: A Comparative Study, Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Mayıs. Silivri, İstanbul. Ataman, A. (1997). Türkiye'de Özel Eğitime Yeni Yaklaşımlar. Milli Eğitim Dergisi, 136, Atay, D. İ. (1985). Ücret Tatmini ve Ücret Sistemleri. İstanbul: Cihat Matbaası. Atay, K. (2001). İlköğretim Sınıf Ve Branş Öğretmenlerinin İş Doyumu ve İş Streslerinin Karşılaştırmalı Analizi Eğitimde Yansımalar VI. Ankara: Öğretmen Hüseyin Hüsnü Tekışık Eğitim Araştırma Geliştirme Vakfı Yayınları 4. Akçamete, G. ve Kaner, S. (1999). Cumhuriyetin 75 Yılında Çocuğa Yönelik Özel Eğitim Çalışmaları. 2. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi: Cumhuriyet ve Çocuk, No: 2, Ankara: Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları. Balcı, A. (1985). Eğitim Yöneticisinde İş Doyumu. Yayınlanmamış Doktora Tezi, A.Ü.Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Balcı, E. (1990). Eğitim Yönetiminde Öğretmen Motivasyonu. Eğitim Bilimleri I.Ulusal Kongresinde Sunulan Bildiri, Eylül. Ankara. Başalp, N. (2001). İlköğretim Okullarındaki Öğretmenlerin İş Tatmin Düzeylerinin Karşılaştırılması (Sakarya İlinde Bir Uygulama). Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya. Kırel, Ç. (1999). Örgütsel davranış. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yay. Başaran, İ. E. (1982). Örgütsel Davranış. Ankara: A.Ü.E.F. Yayınları Başaran, İ. Ethem. (1991). Örgütsel Davranış İnsanın Üretim Gücü. Ankara: Kadıoğlu Matbaası. Başaran, İ. E. (1992). Yönetimde İnsan İlişkileri: Yönetsel Davranış. Ankara: Kadıoğlu Matbaası. Baysal, A. C., Tekarslan, E. (1987). Davranış Bilimleri. İstanbul: İ. Ü.İ.F. Yayınları. Bilgin, N. (1995). Sosyal Psikolojide Yöntem ve Pratik Çalışmalar. İstanbul: Sistem Yayıncılık. Bingöl, D. (1990). İşyeri Disiplini ve Çalışma Barışı. İstanbul: Özgür Matbaacılık. 67

12 Budak,G. (1999). İşletmeleri Başarıya Ulaştıran Yol. İzmir: İzmir Ticaret Odası Yayını. Bursalıoğlu, Z. (1987). Okul Yönetiminde Yeni Yapı ve Davranış. Ankara: A.Ü. Eğitim Bilimleri Fak. Yayınları No: 154. Cüceloğlu, D. (1991). İnsan ve Davranış: Psikolojisinin Temel Kavramları. İstanbul: Remzi Kitabevi. 2. Baskı. Doğan, İ. (2001), Çocuk Haklan Açısından Türkiye'de Çocuk Olgusu, Milli Eğitim Dergisi, Sayı: 151. Doğan, Z. (1981) Rol Çatışması ve İşgören Sorunları. Yönetim Psikolojisi 11. Ulusal Sempozyumu, TODAİE, Ankara. DPT, (1992). Devlet Planlama Teşkilatı Raporu. Enç, M. (1972). Görme Özürlüler. Gelişim Uyum ve Eğitimleri. Ankara: Sevinç Matbaası. Enç, M., Çağlar, D. ve Özsoy, Y.( 1987). Özel Eğitime Giriş. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları. Erdoğan, İ. (1996). İşletme Yönetiminde Örgütsel Davranış. İstanbul: İşletme Fak. Yayını. No. 266: S.239 Eren, E. (1984).Yönetim Psikolojisi. İşletme İktisadi Enstitüsü: 30. Yıl Yayınları, No: 2. Eren. E. (1989). Yönetim Psikolojisi. (3. Baskı). İstanbul: İşletme İktisadı Enstitüsü Yayını No: 105 Ersever, G.O. (1995). İlköğretim Müfettiş Adaylarının İş Doyumlarının Bazı Değişkenlere Göre İncelenmesi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. Cilt 10, sayı 1. Ertürk, S. (1997). Eğitimde Program Geliştirme. Ankara: Pegem Yayını, No:9 Meteksan. Gökçe, F. (2002). Özel Eğitimin Sorunları, Çoluk Çocuk Dergisi. 14 : 32. Gödelek, E. (1988) Üç Farklı İş Kolunun Psikososyal Stres Faktörleri Yönünden Karşılaştırılması, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Ünversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Güler, M. (1990). Endüstri İşletmelerinin İş Doyumu ve Depresyon, Kaygı ve Diğer Bazı Değişkenlerin Etkisi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara:Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Işıklar, A. (2002) Lise Dengi ve İlköğretim Okullarındaki Öğretmenlerin İş Doyumu, Tükenmişlik ve Empatik Eğilimleri Arasındaki İlişkilerin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. Izgar, H. (2003). Endüstri ve Örgüt Psikolojisi. (Edit: Hüseyin Izgar).Konya: Eğitim Kitapevi Yayınları. No:

13 İncir, G. (1985). Güdülenme (Motivasyon) Kavramlarına Toplu Bakış. MPM Verimlilik Dergisi. Cilt: 14. Sayı: 1. İncir, G. (1990). Çalışanların İş Doyumu Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Milli Prodüktivite Merkezi Yayınları. Karasar, N. (1994). Bilimsel Araştırma Yöntemi: Kavramlar, İlkeler, Teknikler. (6. Basım). Ankara: 3 A Araştırma Eğitim Danışmanlık Ltd. Kaynak, T. (1990). Organizasyonel Davranış, İstanbul: İ.Ü.İ.F. Yayını. Kazanç, H. (1998). Kamu Kuruluşlarında İş Tatmini ve Tübitak Örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya. Koçak, N. (2001), Erken Çocukluk Döneminde Eğitim ve Türkiye'de Erken Çocukluk Eğitiminin Durumu, Milli Eğitim Dergisi, Sayı: 151 Kolasa, B. (1979). İşletmeler İçin Davranış Bilimlerine Giriş. Çev: Kemal Tosun. İstanbul: İ.Ü.İ.F. Yayını. Korman, A. (1978). Endüstriyel ve Organizasyonel Psikoloji. Çev: İlhan Akhun, Cevat Alkan. Ankara: M.E. Basımevi. Luthans, F. (1992). Organizational Behavior. Me Graw Hill International Editions. MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği,2006:3 Mertol, Ş. (1993). Orta Kademe Yöneticilerinin İş Tatmini ve Kaygı Düzeylerinin Karşılaştırılması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi. Mevzuat (2002). Özürlülerle İlgili Mevzuat. Ankara: T. C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı Yayınları, No: 19. Meydan, S. (1984), Türkiye'de Okul Öncesi Eğitime Bakış, YA-Pa Okul Öncesi Eğitimi Seminer Kitabı, Ya-Pa Yayınları, İstanbul, s: 11. Oktay, A. (1991), Türkiye'de Okul öncesi Eğitimin Gelişimi, 11. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi (Yayıncı Hazırlayan: Bekir ONUR), Ankara, s: Onaran, O. (1981). Çalışma Yaşamında Güdülenme Kavramları. Ank. Üniv. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, No: 47. Ankara: Sevinç Matbaası Organ, D.W., Bateman, T. (1986). Organizational Behavior, An Applied Psychological Approach, Third Edition, Homewood, Illinois. Organ, H. (1986). Zaman Yönetimi Semineri. Nasas Eğitim Merkezi. Özdayı, N. (1990). Resmi ve Özel Liselerde Çalışan Öğretmenlerin İş Tatmini ve İş Streslerinin Karşılaştırmalı Analizi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi. Özsoy, Y. (1990). Türkiye'de Özel Eğitim. Eğitim Bilimleri I. Ulusal Kongresi. 69

14 Ankara: Eylül Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınlan. Öztaş, B. (1988). Stresin Fizyolojisi ve Stresin Organizmada Oluşturduğu Zararlı Etkiler. Stres Yönetimi Semineri, Gebze. Sabuncuoğlu, Z. (1982). Endüstriyel Davranışlar. Bursa: İ.T.İ.A. Yayını. Saylan, N.(1998). Öğretmenlerin Mesleki Stres düzeyleri İle Stresle Başa çıkmada Uygulanan Bireysel ve Örgütsel Stratejiler. VII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi, 911 Eylül, Cilt 1, Baskı: 1 Selçuk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Bölümü, Konya. Şimşek, L. (1994). Mühendislerin îş Tatminini Etkileyen Faktörler ve Uygulamalı Bir Çalışma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, M.Ü., İstanbul. Şura Raporu, (1999). I. Özürlüler Şurası: Çağdaş toplum çağdaş yaşam ve özürlüler. 29 Kasım- 02 Aralık Ankara: T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı Yayınları Tahta, F. (1995). Okul Öncesi Eğitim Kuramlarında Çalışan Öğretmenlerin İş Doyumu Düzeylerinin İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, H.Ü., Sağlık Bil. Enst., Ankara. Telman, N. (1988). İş Tatminsizliği ve Bunun Yabancılaşma Duygusu İle Olan İlişkisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, 1. Ü.İ.F., İstanbul. Türk Dil Kurumu.(1983). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Cilt 1, Genişletilmiş 7. Baskı. Ulus, L. (2004), Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Dersi: Türk ve Batı Eğitim Düşüncesinin Tarihi Gelişimi, "Osmanlı Devletinden Günümüze Okul öncesi Eğitim Çalışmaları ve Ülkemizde Erken Çocukluk Eğitiminin Bugünkü Durumu" konulu çalışması, Ankara Ulusoy, T. (1993). İşletmelerde İş Tatmini ve Karşılaştırmalı Bir Uygulama Araştırması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İ.Ü., İstanbul. Zenbat R. (1998), Okul öncesi Eğitim Kurumlan, 0-6 Yaş Anne-Baba ve Çocuk Rehberi, Beyaz Gemi Yayınları, İstanbul, s: 10,12 70