SUUDİ ARABİSTAN HAKKINDA GENEL BİLGİLER

Transkript

1 Sayfa 1 / 19

2 SUUDİ ARABİSTAN HAKKINDA GENEL BİLGİLER NÜFUS VE YÜZÖLÇÜMÜ Suudi Arabistan yaklaşık 25,7 Milyon kişilik nüfusu ile Arap yarımadasının ortasında 2,150 Milyon Km 2 alanı kaplayan bir ülkedir. Bu çok geniş alanın önemli bir bölümü ( Km 2 si) boş bölge (Rub Al-Khali -Sessizliğin Kerpici) olarak tanımlanan Fransa veya Texas tan büyük bir çöldür. ÇALIŞMA GÜN VE SAATLERİ Hafta tatili Perşembe ve Cuma günleridir. Bankalar sabah saat dan ye, öğleden sonra dan ye kadar çalışır. Havaalanlarındaki bankalar 24 saat açıktır. Birçok kamu kurumu sabah saat dan veya e kadar, Restoranlar ve arasında, Alış Veriş Merkezleri arasında, Dükkânlar ve arasında çalışır KISA GEÇMİŞ ve YÖNETİM Abdül Aziz bin Abd al-rahman Al Suud (Kısaca İbn Suud veya Abdül Aziz) Arabistan yarımadasındaki kabileleri birleştirerek 23 Eylül 1932 de Suudi Arabistan Krallığını kurdu. Sayfa 2 / 19

3 Krallığın gelişimindeki en büyük gelişme 1938 de büyük boyutta petrol bulunması oldu. İlk kral İbn Suud un ölümü üzerine 1953 de büyük oğlu Suud bin Abdül Aziz Al-Suud tahta geçti de de Faysal bin Abdül Aziz kral oldu de Kral Faysal kuzeni tarafından öldürülünce kardeşi Halid bin Abdül Aziz 1982 ye kadar tahta geçti. Kral Halid in döneminde gerçekleşen ve Orta Doğunun günümüzdeki yapısını şekillendiren olaylar olarak Camp David anlaşması (1978), İran Şahının devrilmesi (1979) ile Sovyetlerin Afganistan ı işgali belirtilebilir. Bu hareketlerin yansımaları Suudi Arabistan da da duyuldu. Kasım 1979 da militan bir Vahabi lideri olan Juhayman al-otaibi 250 militanı ile birlikte Mekke deki büyük Camiyi işgal etti. Bu olay iki haftalık kanlı çatışmalar ve 129 kişinin ölümü ile sona erdi de bu kez Humeyni den ilham alan Şiiler ayaklandı döneminde İran - Irak savaşı Orta Doğuyu kana buladı. Bu arada Kral Halid 1982 de kalp krizi ile öldü ve kardeşi Kral Fahd yerini aldı. Birinci Körfez savaşında (1991) Suudi Arabistan Irak karşıtı güçler arasında yerini aldı ve 1993 yıllarında Kral Fahd politik reformlar yaptı. Bu kapsamda 1993 de Majlis Al-Shura adıyla bir Danışma Konseyi kurdu. Konseyin Prensler ve Bakanlar dışında tümü Kral tarafından seçilen 120 üyesi belirlendi yıllarından başlayarak Kral Fahd ın sağlık durumunun bozulması paralelinde Veliaht Prens Abdullah giderek artan sorumluluklar üstlendi. Bu dönemde de önemli karışıklıklar Suudi Krallığını rahatsız etti de Doğu Afrika daki ABD elçiliklerinin bombalanmasının ardından 11 Eylül 2001 de New York da ikiz kulelere yapılan saldırı bir Suudi vatandaşı olan Usama Bin Ladin in liderliğindeki Al-Kaide yi öne çıkarttı Eylül ayında New York da İkiz Kulelere yapılan saldırıda Suudi vatandaşlarının rolü ve 1990 da Irak ın Kuveyt i işgalinin ardından başta ABD olmak üzere Kuveyt i kurtaracak yabancı askerlerin ülkeye girmesine izin verilmesi önemli politik tartışmalara yol açtı. Yabancı askerler 2003 de tümüyle Suudi Arabistan dan çekildi Yılı Mayıs ve Kasım aylarında Suudi Arabistan da önemli terörist saldırılar gözlendi ve ABD öncülüğünde Irak a yönelik İkinci Körfez Savaşı başladı. 1 Ağustos 2005 de Kral Fahd ın bin Abdül-Aziz Al-Suud un ölümü ile Kral Abdullah bin Abdül-Aziz Al- Suud (kısaca Kral Abdullah) tahta geçti ve Prens Sultan Veliaht oldu. Ekim 2006 da Kral, Al-Suud ailesinin önde gelen üyelerinden oluşan Sadakat Komisyonu kurdu. Komisyonun kral veya veliaht prensin öncülünün (selefinin) ölmesi durumunda yeni Kralı veya veliahdı seçmesi öngörülüyor. Bu yapı aynı zamanda tıbbi bir yetersizlik durumunda tahtı bırakma olanağını sağlıyor. Suudi Arabistan da günümüzdeki yapı aşağıdaki gibi özetlenebilir: Kral Başbakan Başbakan Yardımcısı Başbakan İkinci Yardımcısı Abdullah bin Abdül-Aziz Al-Suud Abdullah bin Abdül-Aziz Al-Suud Sultan bin Abdül-Aziz Al-Suud Nayıf bin Abdül-Aziz Al-Suud Savunma ve Havacılık Bakanı Sultan bin Abdül-Aziz Al-Suud Dışişleri Bakanı Suud Al-Faysal bin Abdül-Aziz Al-Suud Sayfa 3 / 19

4 Kral Abdullah, veliaht prensliği sırasında başladığı reform planını yürütmeyi sürdürüyor. 179 yerel yönetim danışma meclisi kuruldu ve 2005 yılında bu meclis üyelerinin yarısı için seçim yapıldı. Diğer yarısını da Kral Abdullah atadı da kabine değişikliği yaptı; daha ılımlı bakanlar seçti ve ilk kez bir kadın bakan atadı. Dr Nora Al-Fayez, Kız Eğitiminden sorumlu Eğitim Bakan Yardımcısı oldu. İkinci yerel seçimlerin 2009 yılında yapılması planlanıyordu ama 2009 Şubatında yapılan açıklamayla seçimler belirsiz bir tarihe ertelendi. ARAP LİGİ Kendilerini Arap olarak niteleyen ülkeler 1944 de oluşturulan Arap Liginin üyeleridir. Arap Ligi, Moritanya, Fas, Cezayir, Tunus, Libya, Mısır, Sudan, Cibuti, Somali, Komor, Lübnan Ürdün, Filistin, Suriye, Irak, Suudi Arabistan, Kuveyt, Bahreyn, Katar, Birleşik Arap Emirliği, Yemen ve Umman olarak 22 ülkeden oluşuyor. KÖRFEZ ÜLKELERİ (GULF COOPERATİON COUNCİL-GCC) 1981 de Suudi Arabistan, Kuveyt, Birleşik Arap Emirliği, Katar, Yemen ve Bahreyn Körfez Ülkeleri Konseyini oluşturdu. SAAT ve BEKLENEN HAVA DURUMU Suudi Arabistan da vakit yurdumuza göre bir saat ileridir. Yolculuk günlerimizde Güneş arasında doğacak ve arasında batacak. Riyad da Şubat ve Mart ayları meteoroloji istatistikleri aşağıdaki gibidir: Şubat ayı için en düşük sıcaklık ortalaması: 11 0 C, en yüksek sıcaklık ortalaması: 22 0 C Mart ayı için en düşük sıcaklık ortalaması: 15 0 C, en yüksek sıcaklık ortalaması: 26 0 C Bu yıl haftalık meteorolojik tahminlere göre hava sıcaklığının yukarıda verilen ortalamaları üzerinde gerçekleşmesi, yolculuğumuz sırasında sıcaklığın / arasında nem oranının % arasında olması bekleniyor. Birçok kapalı yerin, otellerin, restoranların, otomobillerin klimalı olduğu dikkate alınmalıdır. FAYDALI ADRESLER Suudi Arabistan Merkez Bankası (SAMA) Suudi Arabistan Genel Yatırım İdaresi (SAGIA) Ekonomi ve Planlama Bakanlığı Sayfa 4 / 19

5 T.C. Riyad Büyükelçiliği, Suudi Arabistan Adres: P.O.BOX: 94390, RIYADH, SAUDI ARABIA Tel: Faks: T.C. Cidde Başkonsolosluğu, Suudi Arabistan Adres: P.O.BOX 70 MEDINAH ROAD, KILO 6 AL-ARAFAT STREET ALHAMRA JEDDAH SAUDI ARABIA Tel: Faks: T.C. Cidde Ticaret Müşavirliği, Suudi Arabistan Adres: P.O. BOX 2338 JEDDAH SAUDİ ARABİA Tel: , Faks: E-posta: dtcid@sps.net.sa Sayfa 5 / 19

6 EKONOMİ Suudi Arabistan ekonomisi hakkında öncelikle Petrole dayalı bir ekonomi olduğu belirtilmelidir. Günde 10 Milyon varil dolayında petrol çıkartılıyor. Bu alandaki diğer ülkelere bakarsak dünya birincisi olarak günde 10 Milyon varilin üzerinde üretimle Rusya yı görüyoruz. ABD günde 9 Milyon; İran ve Çin günde 4 Milyon; Kanada, Meksika ve Birleşik Arap Emirlikleri günde 3 Milyon; Brezilya, Kuveyt, Venezuela, Irak ve AB günde 2,5 Milyon varil dolayında petrol çıkartıyor. Buna karşılık Suudi Arabistan ın petrol ihracatında dünya birincisi olduğu belirtilebilir. Örneğin Rusya ürettiği petrolün yalnızca yarısını ihraç ediyor değerlendirmelerine göre dünyanın kanıtlanmış petrol rezervi yaklaşıl Milyar varil ve bunun 260 Milyarı Suudi Arabistan da deki üretim hızı sürerse yaklaşık 2080 yılında bilinen rezerv tükenecek. Diğer yandan Suudi Arabistan da milyar varil boyutunda olası rezerv olduğuna ilişkin beklentiler de var. Petrol ekonomisinin fiyat boyutuna bakınca Suudi petrolünü çıkartmanın çok ucuz olduğunu görüyoruz. Dünya ortalamasının varil başına 4-5 $ olduğu bir ortamda Suudi petrolünün maliyeti varil başına yalnızca 50 cent. Bu maliyet Rusya da varil başına 8 $ a, kuzey denizinde 19 $ a ulaşıyor. Petrol geliri yıllık bütçenin % 80 ini, GSYH nın % 45 ini ve İhracatın % 90 ını oluşturuyor. GSYH Değişimi: GSYH (Milyar $) 250,6 315,6 356,6 384,1 475,1 369,2 434,9 Kişi başına GSYH hakkındaki tahminler $ arasında değişiyor. GSYH nın dağılımı: Tarım: % 2,7; Sanayi: % 61,9 ve Hizmetler:% 35,4. Çalışan Sayısı: 7,3 milyon (yaklaşık 6 milyonu yabancı) Tüketici fiyatları enflasyon tahminleri: 2009 için % 5,1, 2010 için % 5,7 Petrol ve petrokimya ürünleri yanında çimento, inşaat, gübre, ticari gemi ve uçak onarımı öne gelen sanayi dalları yılı tahminleri olarak ülkenin ihracatı 235 Milyar $, ithalatı 99 Milyar $ yılında ithalat yaptığı ülkelerin dağılımı: ABD: % 12, Çin % 12, Almanya % 8, Japonya % 6, Güney Kore % 5, Hindistan % 5, İngiltere % 5, Fransa % Aralık ayında Suudi Arabistan Dünya Ticaret Örgütüne (Word Trade Organization-WTO) girdi. ÖNDE GELEN ŞİRKETLER Ülkenin hemen hemen tüm petrolünü ve doğal gazını ARAMCO çıkartır. Suudi Aramco nun uzun vadeli stratejisi dünyanın önde gelen rafinerilerinin taleplerini geciktirme ve kısma yoluyla bu rafinerilerde ortaklık elde etmek olmuştur. Bu yöntemle, Texaco ve Shell firmaları ile yapılan anlaşmalar sonucu ABD nin doğusunda ve Körfez Bölgesi sahillerinde yer alan pazarlama ve rafineri Sayfa 6 / 19

7 hizmetleri ortaklaşa yürütülmeye başlanmıştır. Suudi Aramco ayrıca, Güney Kore deki Sangyong, Malezya daki Petronas ve Yunanistan daki Motorhellas ın pazarlama ve rafineri hizmetlerine ortak olmuştur. Texas, Güney Kore, Malezya ve Yunanistan da ortak yatırım seklinde kurulan bu dört rafineriye Suudi Arabistan dan önemli ölçüde ham petrol sevkiyatı yapılmaktadır. Suudi Arabistan ın en önemli elektrik üreticisi Suudi Elektrik Şirketi (SEC) kurulduğu 2000 yılında MW olan toplam elektrik üretim kapasitesini 2008 yılı sonu itibariyle MW seviyesine çıkarmıştır. Devlete ait Suudi Arabistan Madencilik Şirketi (MAADIN) özel sektör ile işbirliği yaparak bu alandaki mevcut projeleri değerlendirmek yönünde çalışmalar sürdürmektedir. Devletin sanayi üretiminde ise stratejisi petrokimya, suni gübre ve demir gibi ağır sanayi dallarının geliştirilmesidir. Ağır sanayinin büyük bir bölümü, % 70 i, devlete ait olan Suudi Temel Sanayiler Şirketi nin (SABIC) elinde toplanmıştır. Hükümet üretim alanındaki yatırımların artması amacıyla özel ve yabancı yatırımcıları desteklemektedir. Suudi Arabistan Genel Yatırım Otoritesi (SAGIA) petrol dışında yatırım yapılabilecek alanları belirlemiş ve bu alanlardaki yabancı yatırımcılara eşit haklar tanımıştır. Petrokimya alanında ise yabancı yatırımcılara en fazla toplam sermayenin % 30 u kadar ortaklık hakkı tanınmaktadır. Suudi Arabistan ın önde gelen özel sektör petrokimya firması Zamil Grup, Sahara Petrokimya Şirketi adı altında yabancı ortaklık kurarak polipropilen ve etilen üretimi amacıyla yatırımlarda bulunmuştur. Suudi Arabistan da 4 ü tamamıyla devlete ait olan toplam 11 adet ticari banka mevcuttur. Devlete ait Ulusal Ticari Banka (NCB), Riyad Bank, Al-Rajhi Bankacılık ve Yatırım Firması ve yeni kurulan El-Bilad Bank İslami ilkeler ile çalışmaktadır. Geriye kalan 7 ticari banka yabancı ortaklığa sahiptir. Ülkeye hacıları getiren Mekke ve Medine dekiler yanında ülkede 3 uluslararası hava limanı (Cidde, Dammam ve Riyad) ve 6 büyük liman (Yanbu, Jeddah, Dammam, Jubail, Jizan ve Duba) vardır. Jubail ve Yanbu da iki özel sanayi limanı bulunmaktadır. Dammam daki King Abdel-Aziz limanı, Suudi Arabistan ın petrokimya sanayisinin ana ihracat terminalidir. Dammam aynı zamanda Doğu Eyaletlerindeki projelerine yönelik inşaat malzemeleri için ana giriş noktasıdır. Suudi Arabistan Genel Yatırım İdaresi (SAGIA) kontrolünde ülkeye yatırımcı şirketleri çekebilmek adına iş dünyasının ihtiyaçlarını bir merkezde toplamak ve iş kolaylığı sağlamak amaçlarıyla ekonomi şehirleri projeleri yürütmektedir. Günümüzde 4 Ekonomi Şehri projesi planlanmaktadır. Bunların birincisi ve en büyüğü Kral Abdullah Ekonomi Şehrinin 168 milyon m² lik bir alanı kapsaması öngörülmektedir. Şehrin, Mekke, Medine ve Cidde şehirlerine yakınlığı ile stratejik olarak önemli bir konumda olduğu belirtilebilir. TÜRKİYE İLE SUUDİ ARABİSTAN ARASINDA EKONOMİK İLİŞKİLER Türkiye ile Suudi Arabistan arasında aşağıda sıralanan anlaşmalar imzalanmıştır: Ticaret Anlaşması - Mayıs 1974 Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması - Mayıs 1974 Deniz Taşımacılığı İşletmeciliğinin Koordine Edilmesi ve Düzenlenmesi İçin Anlaşma -Mart 1986 Karayolu Ulaşımının Koordinasyonu ve Düzenlenmesi Hakkında Anlaşma - Mart 1986 Sayfa 7 / 19

8 Hava Taşımacılık Teşebbüslerinin Faaliyetleri Dolayısıyla Alınan Vergilerde Muafiyet Anlaşması - Ocak 1989 KEK VII. Dönem Protokolü - Mayıs 2000 KEK VIII. Dönem Protokolü - Mayıs 2004 Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması - Ağustos 2006 Karayoluyla Yolcu ve Yük Taşımacılığının Düzenlenmesi Hakkında Anlaşma- Ağustos 2006 Sağlık Alanında İşbirliği Anlaşması - Ağustos 2006 Turizm Alanında İşbirliği Anlaşması - Ağustos 2006 Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması - Kasım 2007 KEK IX. Dönem Protokolü - Kasım 2008 Deniz Taşımacılığı Anlaşması - Şubat 2009 Gençlik ve Spor Alanlarında İşbirliği Anlaşması - Şubat 2009 Türkiye Suudi Arabistan Arasındaki Ticaret (Bin Dolar): Türkiye nin İhracatı Türkiye nin İthalatı (Ocak-Nisan) (Ocak-Nisan) Kaynak: DEİK Suudi Arabistan a ihracatımızda elektrikli makine ve cihazlar aksam ve parçaları, demir-çelik ve demir çelikten eşyalar, mineral yakıtlar ve yağlar, halılar, nükleer reaktörler, kazan, makine ve cihazlar aletler ve parçaları, motorlu kara taşıtları ve meyveler ilk sıralarda yer almaktadır. Türkiye de yerleşik Suudi Arabistan ortaklı firmaların sayısı 161, söz konusu firmaların toplam sermaye tutarı 1,6 milyar TL dır. Bunların bir kısmı imalat sanayisinde faaliyet gösterirken diğerleri elektrikli makine ve cihaz imalatı, taşımacılık ve ulaştırma faaliyetleri, gıda ürünleri imalatı, tekstil imalatı, kâğıt ve kimyasal madde imalatı, mali aracı kuruluş faaliyetleri, inşaat, dış ticaret, perakende ticaret, gayrimenkul, otel ve lokanta işletmeciliği ile tarım gibi alanlarda yer almaktadırlar. Resmi verilere göre yılları arasında Suudi Arabistan dan Türkiye ye doğrudan yatırımlar 40 milyon dolar olarak gerçekleşirken 2008 yılı Ocak-Kasım döneminde 1 milyar 85 milyon dolarlık bir doğrudan yatırım söz konusudur. Bu tutarın 1 milyar 80 milyon doları Suudi Arabistan Devlet Bankası National Commercial Bank (NBC) tarafından Türkiye Finans Katılım Bankası nın % 60 ının satın alınmasından kaynaklanmıştır. Suudi Arabistan ın Türkiye deki diğer önemli yatırımları arasında 2005 yılında Saudi Oger e bağlı olan Dubai merkezli Oger Telecom tarafından Türk Telekom un % 55 hissesinin satın alınması, Suudi Arabistan gıda şirketi Savola tarafından Yudum Gıda nın National Bank of Kuwait ten satın alınması yer almaktadır. Ayrıca 2007 yılında Petkim in % 51 hissesini satın alan konsorsiyumda Suudi Arabistanlı Injaz Projects de yer almakta olup Saudi Basic Industries Corporation (SABIC) ile Baser Petrokimya ortaklığı ile Sabic Polimer Endüstrisi A.S. kurulmuştur. Sayfa 8 / 19

9 Eczacıbaşı Vitra, Ülker-FMC, Fırat Pen, Star Döşemelik Kumaş, Has Turizm, Cons Jeans Suudi Arabistan da yerleşik olarak faaliyet gösteren Türk firmaları arasındadır. Türkiye Suudi Arabistan arasındaki ekonomik DEİK in belirlediği görüş ve öneriler aşağıda sıralanmıştır (Haziran 2010): Kefil sistemi; Suudi Arabistan da faaliyet göstermek isteyen yabancı bir işadamının kendisine bir Suudi Arabistan vatandaşının kefil olması gerekmektedir. Bu da genel olarak yabancı yatırımcılar için önemli bir engel oluşturmaktadır. Bürokratik engellerin azaltılması (özellikle Türkiye ve Suudi Arabistan ithalat ve ihracat mevzuatlarından kaynaklanan bürokratik engellerin azaltılması, sadeleştirilmesi ve uyumlaştırılması, tarife dışı engellerin kaldırılması). Türk bankalarının verdiği teminat mektuplarının Suudi Arabistan makamlarınca kabul görmesine yönelik girişimlerde bulunulması, iki ülke arasındaki bankacılık sisteminin iş adamlarının ihtiyaçlarına en uygun şekilde karşılık verebilecek hale getirilmesi, bu çerçevede Türk bankalarının akreditasyon işlemlerinin Suudi Arabistan bankalarınca daha etkin şekilde ele alınması. Standartlar: Suudi Arabistan a giren mallar için ihracatçı ülkedeki uygun bir kurumdan standarda uygunluk belgesi istenmektedir. TSE bunun için belge verse de bazı mallarda sorun çıkabilmektedir. Taşımacılık boyutunda iyileşme sağlanması (özellikle uçakların yetersiz kapasiteleri -tekstil ürünlerinin- mallarının zamanında karsı tarafa ulaştırılmasında çekilen zorluklar, Türkiye den giden nakil araçlarının yetersizliği nedeniyle ödenen yüksek navlun, kara nakliye imkânlarının olmaması) Taşımacılıkla ilgili vize sıkıntıları kapsamında vize sürelerinin uzatılması ve 6 aylık vize temin edilebilmesi önemlidir. Taşımacılık lisansına (C2, L2) 6 aydan daha kısa süre önce kaydedilmiş araçları kullanacak sürücülere vize verilmemektedir. (Örneğin, 5 ay önce alınan veya kiralık araç listesine 5 ay önce kaydı yapılan ve Ulaştırma Bakanlığınca da onaylanan aracı kullanacak sürücüye vize verilmemektedir.) Ayrıca Suudi Arabistan transit vize işlemlerinde, eşyaya ilişkin Fatura ve Menşe Şahadetnamesinin gidilecek ülkenin Büyük Elçiliğince tasdik ettirilmesi uygulaması getirilmiş olup, tasdik ücreti olarak Türk firmaları USD arasında ücret ödemektedir. Türk Nakliyecileri bölge ülkelerinde ödemek zorunda kaldıkları sigorta ücretlerini düşürmek adına Arabistan ın dâhil olduğu sigorta sistemine geçmek istemekte olup Türkiye nin Suudi Arabistan, Suriye, Ürdün, Lübnan arasında kurulan ve son olarak Yemen in de katıldığı sigorta sistemine dâhil olması önemlidir. Genel olarak vize alımında karşılaşılan zorluklar. Çalışma izni temininde yaşanan sorunlar. Hak ediş ödemelerinde gecikmeler olabilmektedir. Sosyal güvenlik alanında iki ülke arasında imzalanmış bir anlaşma olmayışı gönderilen isçiler için hem Türkiye de hem de Suudi Arabistan da sosyal güvenlik primi yatırılmasını gerektirmektedir. Türkiye den Suudi Arabistan a satılan makineler zaman zaman idame ve bakım sorunu doğurabilmektedir. Sayfa 9 / 19

10 Türk işçilerin para havale yapabileceği Türk Bankalarının anlaşmalı şubeleri yeterli sayıda ve yaygın olmadığından sıkıntı çekilmektedir. Resmi dairelerde is takibi sadece Suudi vatandaşları tarafından yapılabilmektedir. Yabancıların devlet dairelerinde is takibi yapmaları yasaktır. Ülkede özellikle bakanlıklara ve belediyelere iş yapmak için gerekli olan müteahhitlik karnesinin çıkartılması yine çok uzun ve zor bir bürokratik süreçten geçmeyi gerektirmektedir. Sayfa 10 / 19

11 SUUDİ ARABİSTAN ve SAVUNMA Milli Savunma ve Havacılık Bakanlığına bağlı kurumlar aşağıdaki gibisıralanabilir:: Kraliyet Kara Kuvvetleri - Royal Saudi Land Forces Kraliyet Deniz Kuvvetleri (Deniz Piyadelerini ve Özel Kuvvetleri de içerir) - Royal Saudi Naval Forces (includes Marine Forces and Special Forces Kraliyet Hava Kuvvetleri - Royal Saudi Air Force (Al-Quwwat al-jawwiya al-malakiya as- Sa'udiya) Kraliyet Hava Savunma - Royal Saudi Air Defense Forces Kraliyet Stratejik Roket Kuvvetleri - Royal Saudi Strategic Rocket Forces Suudi Arabistan Ulusal Güvenlik - Saudi Arabia National Guard (SANG) SIPRI (Stockholm International Peace Research Institute) verilerine göre 2009 yılında dünya savunma harcamaları toplamı Milyar Dolar boyutundaydı. En büyük savunma harcaması yapan ve dünya toplamının % 82 sini oluşturan 15 ülkenin sıralamasında Suudi Arabistan ın 8. olduğunu görüyoruz: ÜLKE 2009 SAVUNMA HARCAMASI (Milyar $) SAVUNMA HARCAMASININ GSYH İÇİNDE PAYI (%) KİŞİ BAŞINA SAVUNMA HARCAMASI ($) DÜNYA SAVUNMA HARCAMASI İÇİNDE PAY (%) 1 ABD 661 4, Çin ,6 3 Fransa 63, ,2 4 İngiltere 58, ,8 5 Rusya 53,3 3, ,5 6 Japonya 51 0, ,3 7 Almanya 45,6 1, ,0 8 Suudi Arabistan 41,3 8, ,7 9 Hindistan 36,3 2,6 30 2,4 10 İtalya 35,8 1, ,3 11 Brezilya 26,1 1, ,7 12 Güney Kore 24,1 2, ,6 13 Kanada 19,2 1, ,3 14 Avustralya 19,0 1, ,2 15 İspanya 18,3 1, ,2 Suudi Arabistan ın toplam askeri harcamasının boyutunun büyüklüğüne ek olarak savunma harcamasının Gayrisafi Yurtiçi Hâsıla - GSYH içindeki oranı da yüksektir. Dünya ortalamasının % 2,7 olduğu düşünülünce % 8,2 lik payın büyüklüğü dikkat çekicidir. Ayrıca Suudi Arabistan ın savunma harcamalarının döneminde % 68 arttığı belirtilebilir. Sayfa 11 / 19

12 SIPRI nin 2009 veri tabanına göre Suudi Arabistan ın satın alımlarını aşağıdaki gibi özetleyebiliriz: ABD den Almanya dan Belçika dan Çin den Finlandiya dan Fransa dan İngiltere den İsviçre den İtalya dan Kanada dan AN/AAQ-13 LANTIRN Tipi Uçak Elektro-Optik Sistem AN/AAQ-14 LANTIRN Tipi Uçak Radarı 6V-53 Tipi Dizel Motor (AV) F-110 Turbofan Motor LAV-25 Tipi IFV Kule AH-64D Tipi Apache Tipi Helikopter IRIS-T Tipi SRAAM LCTS Tipi AV Kule PLZ-45 Tipi 155 mm Kundağı Motorlu Top NEMO 120 tipi Havan Kulesi CEASAR Tipi 155 mm Kundağı Motorlu Top MISTRAL Tipi Portatif SAM 2R2M Tipi 120 mm Havan Democles Tipi Uçak Elektro-Optik Sistem A-330 MRTT Tipi Tanker / Taşıma Uçağı Tactica Tipi APC/ISV Eurofighter/Typoon tipi FGA Uçak Brimstone Tipi Anti Tank Füze SKYRRANGER Tipi Hava Savunma Topu X-TAR Tipi Arama Radarı Piranha Tipi APC Jane s Defence Weekly Dergisinin 15 Aralık 2010 tarihli sayısında (Annual Defence Report 2010 s.41) Suudi Arabistan ın bölgede İran ın etkisine karşı bir güç merkezi oluşturmak için satın alımlarını yoğunlaştırdığını belirtiyor. ABD nin açıkladığı en modern elektronik, elektro-optik ve radar sistemleri ile donatılmış 60 Milyar Dolarlık uçak alım paketi bu kapsamda değerlendirilmelidir. ABD kongresi 2010 Kasım ayında Rayteon APG-63(V)3 aktif elektronik tarama dizili AESA) radarlar, AIM-9X Tipi Sidewider kısa menzil ve AIM-120C-7 orta menzil havadan havaya füzelerle donatılmış Boeing F-15 Eagle savaş uçakları ve bir dizi havadan yere füzelerin satışını onayladı. Aynı yazıda Suudi Arabistan ın Hindistan la savunma sanayi konusunda kurduğu ilişki bir kilometre taşı olarak değiniliyor ve ortak girişimler konusunda bazı olanakların belirtildiğine işaret ediliyor. Jane s Defence Weekly Dergisinin 19 Ocak 2011 tarihli sayısında (Saudi Arabia Looks to Offset Refoms s. 19) ise özellikle Suudi Arabistan ın ofset uygulamaları hakkında bilgi veriliyor. Suudi Arabistan 1984 ten beri savunma satın alımlarına offset uyguluyor. 24 yıllık Economic Offset Programme EOP uygulaması sonucunda 2008 cirosu 33 Milyar Dolar ve ihracatı 8,7 Milyar Dolar olan 36 firma/proje oluşturuldu, 4,5 Milyar Dolarlık yatırım yapıldı ve 6700 iş yaratıldı. Bu dönemde yapılan savunma harcamalarının boyutu göz önüne alınınca Suudi Endüstri Kalkınma Fonu, EOP uygulamasını mütevazı olarak değerlendirmektedir. Suudi Arabistan ın döneminde savuma alanında 100 Milyar Dolar boyutunda satın alım yaparsa (Janes tahmini), Blenheim Capital Services Limited, 24 Milyar Dolarlık ofset uygulaması isteyeceğini öngörmektedir. Offset konularında Suudi Arabistan ın 9. Kalkınma Planı doğrultusunda Suudi işgücünün artırılması ve bilgi ekonomisine yönelme konularına öncelik vermesi bekleniyor. Sayfa 12 / 19

13 SUUDİ ARABİSTAN IN OFFSET KURALLARI Eşik Değeri Oran % 35 Dolaylı / Dolaysız Çarpan Dönem Kural 106 Milyon Dolar (uygulamada daha yüksek) % 50 Dolaysız Eğitim gibi geri dönüşü olmayan alanlara uygulanıyor. Dolaysız ofsette sözleşme dönemi ile aynı; dolaylı ofsette 10 yıl. Suudi Arabistan nüfusunun ortalama yaşının 25 dolayında olduğu ve % 38 inin 15 yaşın altında olduğu düşünülünce özellikle petrol gelirinin azalması durumunda işgücünün önemli bir sorun olarak belirmesi kaçınılmaz olacaktır. Suudi yönetiminin bu konudaki duyarlığı da kolaylıkla anlaşılabilir. Suudi Arabistan ın geleneksel dostu ABD ile olan ilişkilerinin yanında Rusya Federasyonu ile gelişen ilişkileri çok boyutludur da Rusya, Suudi Arabistan a 2 Milyar Dolar boyutunda helikopter, tank, zırhlı araç ve hava savunma sistemi satmak istediğini açıklamıştı. Suudi tarafının ise bunun karşılığında Rusya nın İran a beş adet S-300 (SA-20) tipi uzun menzil hava savunma sistemi satmaktan vazgeçmesini istediği rapor edilmişti. Fransız, İsrail ve ABD liderleri de Rusya ya aynı talebi yöneltmişti. Rusya ve İsrail bu kapsamda diğerinin silah ihracatının kendilerini nasıl etkilediği konusunu kapsamlı biçimde ele almışlar, İran ın yanında Gürcistan da gündeme gelmişti. S-300 lerin İran a teslimatı teknik nedenlerle ertelense de 2010 başında Rusya bu satıştan vazgeçmediğini açıklamıştı. Bu durumda Rusya nın Suudi Arabistan a satışının da sorunlu olacağı öngörülebilir. Sayfa 13 / 19

14 KÜLTÜR ve İŞ KÜLTÜRÜ Öncelikle belirtilmesi gereken Arap ülkelerinde iş in yalnızca iş olarak değerlendirilmemesi gerektiğidir. Birçok zaman karşılıklı tanışma, kişisel güven iş ilişkilerinde ön plana çıkar. Bu nedenle karşı tarafla gerçekten anlaşmak, kültürel bir köprü kurmak gerekecektir. Özellikle birçok durumda rakibimiz olan Amerikalı ve Avrupalılara göre bizlerin önemli bir avantajı Orta Doğu kültürüne yakınlığımız olmalıdır. Batılıların yüksek sesle konuşmaları, egemen tavırları, dolaysız, maddi ve aceleci davranışları, ayaklarını karşısındakinin burnuna uzatmaları Arap kültürüne itici gelecek ve daha dikkatli davranan Türk girişimcisi için avantaj olacaktır. Osmanlı nın bölgede uzun süren egemenliği Arap kültür yaşamında tartışmalı bir konudur. Bazıları bu dönemin olumlu yönlerini belirtirken, ailesinde Türk ler olduğu ile övünüp Osmanlı düzenini överken bazı Arap ların daha milliyetçi bir yaklaşımları gözlenebilir. En iyisi karşınızdaki bu konuya girmedikçe Osmanlı nın bölgedeki egemenliğinden hiç söz etmemektir. Karşınızdakinin yaklaşımına göre siz de çok katı olmayan bir tutum içine girebilirsiniz. Benzer biçimde din ve günlük politika konuları da kritik konulardır. Birçok Arap ın Türkleri gerçek birer Müslüman saymadıklarına dikkat edilmelidir. Genel yaklaşımınız sakin, kendine güvenli ve samimi olmalıdır. Dikkat çekici giyim ve davranışlar, gösterişli takılar, yüksek sesle konuşma, kendini öven bir anlatım tarzı hoş karşılanmaz. Evler ve eşler özenle korunan özel yaşam alanlarıdır. Bu konulara girmekten kaçınılmalı, bir Araba ait özel bir ortama girmeden önce davetli olduğumuz konusunda emin olunmalıdır. (welcome tafaddal). Birçok yerde özel misafir odaları selamlıklar ("Dewaniah" veya "Majlis") olarak düzenlenmiştir ve yalnız erkekler kabul edilir. Küçük fincanlarda sunulan kahve fincanını elinde cezve veya imbik olan hizmetliye geri uzattığınız zaman yeniden doldurup size geri verecektir. Daha fazla kahve istemediğinizi belirtmek için fincanı hafifçe sallamanız veya üzerini avucunuzla kapatma işareti yapmanız ve Bass Şükran (hayır teşekkürler) demeniz gereklidir. Yemek yerken, kahve içerken, bir şey alı verirken sağ elin kullanılmasına dikkat edilmelidir. Birkaç kişinin olduğu yerlerde selamlamak için Esselamı Aleyküm Ve alyküm esselam denebilir. Genellikle iki yanaktan öpüş, el sıkma gibi alışkanlıklar bize benziyor. İki erkeğin el ele yürümesi bir dostluk ve kardeşlik işareti olarak algılanabilir. Egemen kişi (şeyh vs) kullarını burnundan öpebilir. Sayfa 14 / 19

15 Arap kadınlarla olan ilişkilerde daha dikkatli olunmalıdır. Örneğin onlar ellerini uzatmadıkça el sıkmaya teşebbüs edilmemeli, çok yaklaşmamalı, giyimleri görünüşleri hakkında övücü sözler söylenmemelidir. Karşınızdakinin herhangi bir eşyasını çok beğendiğinizi vurgulayarak söylemeyin. Size onu hediye etmek zorunda kalabilir. Alınan hediyenin verenin önünde açılması beklenmez. Hediye verince açmasını beklemeyin, alınca da verenin önünde açmayın. Batı kültüründeki ısrarcı satıcı taktiklerini uygulamayın. Evet hayır gibi net bir yanıt almak için karşınızdakini zorlamayın. Arap kültüründe çatışmayı önleyen, karşısındakini mahcup olmaktan kurtaran yaklaşımlar çok daha üstün görülecektir. Karşınızdaki birçok kez hayır demekten kaçınacak konuyu daha sonra inceleyeceğini bildirecektir. Sizin de onun bir talebine kesin bir biçimde hayır demenizi hoş karşılamayacaktır. Eğer önerinizin karşı tarafın ilgisini çekmediğini sezerseniz Eğer konuya şöyle yaklaşsaydık nasıl karşılardınız? veya En önem verdiğiniz birkaç özelliği belirtirseniz teklifimizi ona göre şekillendirebiliriz gibi esnek bir yaklaşım içinde olun. Ziyaret ve görüşme tarihi için çok önceden randevu almaya çalışmayın. Birkaç ay önceden yapacağınız 5 Haziran da görüşelim gibi bir öneriye Batılı bir iş adamı ajandasını açıp olumlu veya olumsuz bir yanıt verecektir. Bir Arap ise birçok zaman bölgede olduğunuzda bizi arayın gibi bir yanıt verecektir. Bu olumsuz bir işaret değildir. Planlamanızı yapın, ziyaretinizden yaklaşık 1 hafta önce görüşme isteğinizi bildirim. Bu arada katalog, örnek, belge gibi bir şey isteyip istemediğini sorun. Birçok zaman görüşmeyi akşamüstü yapmak isteyeceklerdir. Bu da size önem vermedikleri anlamına gelmez. Arap iş adamları, temsilciler birçok zaman sabahları ilgili oldukları devlet dairelerinde olacak, sizinle akşamüstü görüşebilecektir. Randevu verme zamanında toplantıya gelme gibi konularda Arap iş adamlarının birçok zaman sözlerinde duramadıklarını inşallah burka (inşallah yarın) yaklaşımı içinde olduklarını gözleyeceksiniz. Bunu size özel bir tavır olarak değerlendirmeyin ve özellikle karşı tarafı mahcup edici bir yaklaşım içine girmeyin. Karşı tarafın zaman konusundaki bu esnek yaklaşımına karşılık sizden dakik olmanız beklenecektir. Çünkü bu açıdan bir Türk iş adamının bir Batılı gibi davranması beklenecektir. Karşı tarafın toplantıya hiç gelememesi durumunda bile sakin davranmanız beklenir. Görüşemediğiniz için üzgün olduğunuzu ve kaldığınız oteli ve odayı bildirin. Birçok zaman sizi arayıp bir görüşme ayarlamaya çalışacaktır. İş toplantılarınız birçok durumda telefon görüşmeleri, odaya giren sekreterler, çalışma arkadaşları ve sizinle ilgisi olmayan konular ile kesilecektir. Sabırsızlık göstermeyin. Acele etmeyin, sizi ilgilendirmeyen konulara karışmayın. Bölgedeki çeşitli kurumlar arasında çalışma saatleri açısından farklılıklar vardır veya gibi uygulamalar olduğu gibi ve saatleri arasında çalışan kurumlar da vardır. Büyük kentler dışında çalışan bazı askeri personelin sabah namazından sonra işe geldikleri, dolayında bir kahvaltı yaptıkları ve öğleden sonra evlerine gittikleri de gözlenebilir. Arap ülkelerinde haftanın iş günleri Cumartesi-Çarşamba dır. Perşembe tam veya yarım gün çalışan kurumlar da vardır. Sayfa 15 / 19

16 ARAPÇA UNVANLAR İSİMLER: Arap isimleri temel olarak isim-soyadı yapısında olmakla birlikte bir dizi ön-ekle uzayabilir. Bay (Mr) karşılığı tam olarak yoksa da seyyid giderek yaygınlaşıyor. Bin/Ben/İbn xxx: xxx oğlu Bint /Kızı xxx: xxx kızı Abu/Ebu xxx: xxx babası (genellikle ilk oğlunun adı) Şeyh aileleri: Samu-Al Emir (Your/His highness) Mohandas (mühendis) ve üstad (profesör) de unvan olarak kullanılabilir. Örneğin Ali bin Ahmed bin Saleh Al-Futani adını ele alalım. Yakın dostları ve arkadaşları Ali diyecektir. Sayadı Al-Futani dir. Ahmed in oğludur. Ahmed de Saleh in oğludur. Bu kişinin Nura adlı bir kız kardeşi olsa adı Nura bint Ahmed bin Saleh Al-Fulani olurdu. Özellikle soylu aileler için şecereyi gösteren bu yapı önemlidir. Örneğin Suudi Arabistan kıralı Abdullah bin Abdül Aziz bin Abdül Rahman Al-Suud dur. BAZI TEMEL SÖZCÜKLER - TERİMLER Merhaba Nasılsınız? Lütfen Teşekkür ederim Evet Hayır Belki Affedersiniz Bir şey değil Günaydın İyi Akşamlar İyi Çok iyi Benim adım Adınız nedir? Allaha ısmarladık marhaban, marhaba veya salaam (Günlük ve samimi) as-salaamu `alaikum (Ciddi ve biçimsel) Kayfa Haaluka/Kayfa Haalak? (Erkek Tekil) Kayfa Haaluki/Kayfa Haalik? (Kadın Tekil) Kayfa Haalukum (Çoğul) min fadluka/fadlak (Erkek) min fadluki/fadlik (Kadın) Şükran veya bi-khair Şükran na`am Laa Mümkin smahli lau samaht (Dikkat çekmek için) Ana Aasif (Üzgünüm - Erkek) Ana Aasifah (Üzgünüm - Kadın) mish Muhim sabah al-khair masa' al-khair Jayyid jayyid jiddan ana Ismi sho ismak? Ma Ismuka/sho Ismak? (Erkeğe) Ma Ismuki/sho Ismik? (Kadına) Salam (Günlük ve samimi) Sayfa 16 / 19

17 ma`a as-salaamah (Ciddi ve biçimsel) 0 Sifr (.) 1 waahid (١) 2 İthnaan (٢) 3 Thalaatha (٣) 4 arba`a (٤) 5 Khamsa (٥) 6 Sitta (٦) 7 sab`a (٧) 8 Thamaaniya (٨) 9 tis`a (٩) 10 Ashara 20 İshruun 30 Thalathuun 40 arba`uun 50 Khamsuun 100 mi'a Alf al-milyuun al-bilyuun at-triilyuun Sayfa 17 / 19

18 RİYAD HAKKINDA Eski bir vaha bölgesinde 1902 de kurulan kent İbn Suud tarafından bir başkent olarak geliştirildi. Arapça da çiçek bahçesi anlamına gelen Riyad adı da kentin bu vaha geçmişine işaret ediyor. Günümüzde 4 Milyonu aşan nüfusu ve 1600 Km 2 ye ulaşan alanı ile tam anlamıyla modern bir metropol haline gelmiştir. önemli merkez ve sokaklardır. Olaya bölgesi kentin ticari merkezidir. Kraliyet Merkezi (Kingdom Centre), Al-Faisalyah, Al-Tahlya bu bölgedeki Riyad günümüzde modern yapılarla doludur. Solda İçişleri Bakanlığı görülüyor Diplomatik Bölge (Diplomatic Quarter-DQ) büyükelçiliklerin, alış veriş merkezlerinin, parkların olduğu bölgedir. Bu bölgede şeriat kurullarına uymayan giysi ve davranışlar görebilirsiniz. Ama yanılmayın bölgenin yasal açıdan herhangi bir ayrıcalığı dokunulmazlığı yoktur Şehrin merkezindeki Al-Bathaa ve Al-Dirah Riyad ın en eski yerleşim bölgeleridir. 19.yüzyıl yapısı Al-Masmak kalesi Riyad ın önde gelen bir sembolüdür. Sayfa 18 / 19

19 Faislaiyah kulesi kentin en yüksek binası olma yanında önemli bir alış veriş merkezidir. Bir başka anıtsal yapı Kraliyet Kulesi olarak dikkat çeker. Riyad ın önde gelen müzesi Suudi Arabistan Ulusal Müzesi veya Riyad Tarih ve Arkeoloji Müzesi olarak bilinen müzedir. Bu müzedeki Evren ve İnsan galerisinde deve hörgücü olarak tanınan ünlü meteor taşından başlayarak tarih öncesi döneme ait çeşitli eserler sergilenmektedir. Diğer galerilerde ise Arap Krallıkları, İslam Öncesi (cahiliyat), İslam, Suudi Krallığı ve Haç konularına yer verilmektedir. Müze ve arasında ziyaretçilere açıktır. Ayrıca Müzenin Web sitesinde Pazartesi günü sabah, Salı günü öğleden sonra, Perşembe günü sabah müzenin erkeklere açık olduğunu belirtmektedir. Ayrıca ilk Suudi Kralı İbn Suud un konutu da günümüzde müzedir. Adalet Sarayı (Kasr Al-Hükm), Al-Dirah daki ticaret bölgesi ve geleneksel binalar, Al-Mu'eiqilia pazarı ve kentin Büyük Camii önemli yapılar arasında sıralanabilir. Sayfa 19 / 19