UYGULAMALARI HASAN UÇAR * Ondokuz May s Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, 2013, say : 35, ss OMÜ FD 171

Transkript

1 ARAPDLBELÂGATINDAELKAVLUB L MÛCBVEKUR ÂNIKERÎM DEK UYGULAMALARI HASANUÇAR * i * Yrd.Doç.Dr.,AksarayÜnv.slamilimlerFak.[hasanucar@aksaray.edu.tr] OndokuzMaysÜniversitesi lahiyatfakültesidergisi, 2013,say:35,ss OMÜFD 171

2 HASANUÇAR 172 OMÜFD Giri Kur ânmucizebirkitaptr.kelimelerininseçiminderastlantvesradan lkaslamümkündeildir.herinsannanlayabileceibirkitapolmasna ramen,hiçbirinsannbenzerbirsuresinimeydanagetiremeyeceii câz, öncelikleonuntabiatndavarolanbelâgatylailgilidir.muhataplarnilk gündenasrmzakadarkendinehayranbrakanyapsndahedefkitlesine diyaloghalindeolduunuhissettirenüslûbununveizlediimünâzara yönteminindeetkisivardr.kur ânâyetleriüzerindekiuygulamalarnn çalmaiçineserpitirilerekelealndelkavlubi lmûcibisekur ân n buikiyönünüyounluklahissettirenbirüsluptur. Belâgat,sözünfasiholmaklaberaberyervezamanadauygunolma s, 1 dierbirifadeylebirfikrinsözlüveyayazlolarakyerinde,yeterince vezamanndaifadeedilmesi 2 demektir.yinin,dorununvegerçeinen güzel ekildeicrâsdemekolansanatndildekitezâhürü,sözünortama enuygunekliyleveengüzelekildeifadesiolanbelâgattakendinigös termektedir. Sözünbirksmndasihir(etkisi)vardr 3 beyânhakîkati, bütünunsurlarnnmükemmelolarakhazrlandifadeleriçingeçerlilik kazanmakta,azdandökülencümlelerininsanlarnfikirvegönüldünya larndaulaacaboyutuizahetmektedir. 1 etteftâzânî,sa duddînmesûdb.ömer,erhu lmuhtasar alâtelhîs lmiftâhlilhatîbelkazvînîfi l Me ânîve lbeyânve lbedi,gaziantep,mektebetu ssahâbe,ts.,i,26. 2 elcurcânî,ebu lhasanseyyîderifalib.muhammedb.ali,etta rîfât,stanbul,matbaaiâmire, 1253,s.25;Çöenli,SadiDemirayak,Kenan,ArapDiliKaynaklar,Erzurum,AtatürkÜniversitesiFen EdebiyatFakültesiYaynlar,2000,s Canan,brahim,HadisAnsiklopedisi,KütübiSitte,Ankara,AkçaYaynlar,HadisNo:2304,Ebû Dâvud,Edeb,95;Tirmizi,Edeb,63. ONDOKUZMAYISÜNVERSTESLAHYATFAKÜLTESDERGS[2013]say:35

3 ARAPDLBELÂGATINDAELKAVLUB LMÛCBVEKUR ÂNIKERÎM DEKUYGULAMALARI Belâgat me ânî, beyân ve bedî olmak üzere üç ayr disiplinden olumaktadr.sanatnarapdilibelâgatnayansmasolanbedî,enetkili kullanmnkur ânkerîm debulmutur.bedî ilmiiçerisindeyeralan, ifadeyidahaetkilibiçimdesunmaamactayansanatlarnanlamboyutu ileilgiliolanmuhassinâtma neviyye(anlamsalbedî sanatlar)dedii mizbölümisesözkonusugüzelliinüstdüzeydegörüldüüalandr.el Kavlubi lmûcibsanatdabubölümdeyeralansanatlardanbiridir. elkavlubi lmûcibsanatnniyianlalmas,kur ân nmuhataplar nakarkullandbirüslubundahaiyianlalmasnsalayacak,ayn zamanda Kur ân okuyucusunu ve dinleyicisini Kur ân n mânevî ikli mindendahafazlaistifadeettirecek,sanatayönelikyapsnndahaan laml hale gelmesi bu edebî zevki tatmak isteyen Kur ân talebesine Kur ân abuperspektifindenbakmannehemmiyetinikavratacaktr. 1.elKavlubi lmûcibkavramnnsözlükanlam elkavlubi lmûcib,sözlükte söz,ifade,görü,konuma,tamyadaek sikazdançkanherlafz gibianlamlaragelen kavl kelimesi 4 ile ge rektiren,vesiletekileden,lazmklan,neden,sebep anlamlarndaki 5 fiilininismifâilininoluturduubirterkiptir.sözlükte birsözün gerektirdii netice, gerekçeli yaz, gereken, zorunlu, mecbûrî, sonuç anlamlarnagelen 6 elkavlubi lmûceb eklindeismimef uluilekulla nanlardaolmutur. elkavlubi lmûcibterkibinegöreanlam,muhatabasözününgerek tirdiibirifadeilesonsözüsöylemek;elkavlubi lmûcebterkibinegöre isesözünayrlmazparçasolarakveyamuhatabnifadesininsonuçland ekildebirsözsöylemekeklindeolacaktr.ziramûcibkelimesiismi fâilolduuiçinbizzatmuhatabnsözüolankelimeyleifadeyiiçerirkibu onagereiylekarlkvermeninsebebidir.smimef ulolanmûcebkeli 4 bnfâris,ebu lhuseynahmedb.zekeriyyâ,mu cemumekâyîsi lluga,(tahk.abdusselâmmuham medharun),beyrut,dâru lfikr,1979,v,42; bnmanzûr,ebu lfadlcemâleddînmuhammedb. MukerremelMsrî,Lisânu l Arab,Beyrut,Dâruhyâi tturâsi l Arabî,1995,XI, Mûcib,selbkelimesininzddolanîcabkelimesinebalolarak olumlu anlamnadagelebilir. emseddinsami,(nereden,ahmetcevdet)kâmûsitürkî,stanbul,çaryaynlar,1987,s.1107, Doan,Mehmet,BüyükTürkçeSözlük,Ankara,VadiYaynlar,2001,s OMÜFD ONDOKUZMAYISÜNVERSTESLAHYATFAKÜLTESDERGS[2013]say:35

4 HASANUÇAR 174 eklindndabirkullanmlaifadeetmek ekillerindedetanmlanan 12 el kavlubi lmûcibsanat,ilkortayaçkaran bnebi lsba (ö.654/1256) OMÜFD mesiyleiseanlammuhatabaifadesininmedlûluolansonucagörekarlk vermektir. 7 2.elKavlubi lmûcibkavramnnterimanlam elkavlubi lmûcib,sözsahibinindinleyeneaitbirsözüreddetmesine ramenosözüngerektirdiihükmükabuletmesidemektir.budamuha tabnbirkonudakihükmünüveyabireyiçinkullandsfatonaylayp maksadnbakabir eydesabitklmakyadalafzlarnbakabir eye hamletmeksuretiyleolmaktadr. 8 Türkdiliedebiyatndabunuengüzel ekildeaçklayanörneklerbulmakmümkündür.sünbülzâdevehbiefen di(ö.1809) nintürkmüfrezesiiçin Bunlarsegbân 9 (sekban)mdr? diyenlereverdii Evetsizintaçlhanmnsegbândr cevabnda 10 oldu ugibi. 11 Terimanlamyla görünüteumumifadeedenbirsfatdahasonra tahsisetmek veyahükmügerektireceksfatmütekelliminkulland tarafndan öyleizahedilmitir: Sözsahibininsözünümuhatabagöre söylemesimuhatabndaonunsözlerine,herbirkelimesinikastederek ifadeettiimanasnntersibiranlamyükleyerekkarlkvermesidir. 13 bnebi lsba butanmn bnhaccâc n(öl.391/1001) ubeytiniörnek vererekaçklamtr. 7 Bubalamdaaslndasanatnismininfarkllamasndadabirsanatvardr. 8 Bilgegil,M.Kaya,EdebiyatBilgiveTeorileri(Belâgât),stanbul,EnderunKitabevi,1989,s Segbân, avköpeibakcs ve asker anlamlarnagelenbirkelimedir.doan,age.,s BuifadelerI.Abdulhamidtarafndan ran aelçiolarakatanansünbülzâdevehbiefendi nin1793 ylndaacemlerintürkmüfrezesinehakaretiçinkullandklartevriyelikelimeyeverdiicevaptr. Buradaelkavlubi lmûcibsanatonlarnifadesindekisfatolduugibikabuledipmaksatlarn bakabirtarafaçekerekgerçeklemitir. 11 Müderrisolu,Ahmet,TelhisEbyâtnn erhibinbirhakikât,(haz. ükrüözger), stanbul,çamlca yay.,2006,s bnhcce,takyyuddînebûbekrmuhammedb. AlielHamevî,Hzânetu ledebve âyetu lerab, (tahk.muhammednâcib.ömer),beyrut,dâru lkutubi l lmiyye,2008,i,254;bedevîahmed Tabâne,Mu cemu lbelâgati l Arabiyye,Cidde,Dâru lmenâre,riyad,dâru rrifâ î,1988,s bnebi lsba elmsrî,bedî u lkur ân,(tahk.hfnîmuhammed eref)ficale,mektebetunehdati Msr,1957,s.314;a.mlf.,Tahrîru ttahbîr,(tahk.hfnîmuhammed eref)kahire,dâru tte âvun, 1995,s.599. ONDOKUZMAYISÜNVERSTESLAHYATFAKÜLTESDERGS[2013]say:35

5 ARAPDLBELÂGATINDAELKAVLUB LMÛCBVEKUR ÂNIKERÎM DEKUYGULAMALARI Defalarcagelmeklesanaarlkverdim,dedim.Odasenarl srtmanimetlerle(hediyelerinle)verdin,dedi.ben,(misafirlii)uzattm, dedim.odasen,sevgibanuzattnsalamlatrdn,dedi. Buikibeyittebirinci ahs ve kelimelerinikonukolduuev sahibine yükolmavemisafirliiuzatarakonarahatszlkverme anla mndakullanrken;evsahibiolanikinciahs,aynifadelere nimet,he diyevesevgibakurma anlamnyüklemitir. bn Ebi lsba n söz sahibinin, muhatabn kelimelerini tersi bir mânâdakullanmas eklindedeözetlenebilecekolanbutanmnmah mudelhalebî 14 (ö.725/1325),abdulvehhâbennuveyrî 15 (ö.733/1333), elkazvînî 16 (ö.739/1338),yahyab.hamzael Alevî 17 (ö.749/1348),es Subkî 18 (ö.773/1372),etteftâzânî 19 (ö.792/1390),bnhcceelhamevî 20 (ö. 837/1434)veesSuyûtî 21 (ö.911/1505)gibipekçokmüellifyaklakayn ifadelerle geniletmi ve ikiye ayrmlardr. Bu taksimattan sonra da genelgörübuekildeyerlemitir Birkiininüzerinehükümbinaettiibir eydenkinayeolarak yaptbirnitelemeninkendisilehineyadaaleyhineolupolmadile 14 elhalebî, ehâbuddîn Mahmûd, Husnu ttevessul ilâ Snâ ati tterassul, Msr, elmatba atu l Vehbiyye,h.1298,s ennuveyrî, ehâbuddînahmedb.abdilvehhâb,nihâyetu lerabfîfunûni ledeb,kahire,dâru l Kutubi lmsryye,1929,vii, elkazvînî,celâleddîn Muhammed b. Abdirrahmân,elÎzâhfî Ulûmi lbelâga, (nr.muhammed Abdu lmun mhafâcî)beyrut,daru lcîl,vi, el Alevî,Yahyab.Hamzab.Alib. brahim,elîcâzliesrârikitâbi ttrâzfî UlûmiHakâiki l câz, (tahk.sabâtahir),beyrut,dâru lmedâri lslâmî,2007,s essubkî,behâuddînebûhâmidahmedb.alib. Abdi lkâfî, Arusu lefrâhfîerhitelhîs lmiftâh, (tahk.halilbrahimhalil)beyrut,dâru lkutubi l lmiyye,2001,ii, etteftâzânî, Sa duddîn Mes ûd b. Ömer,Kitâbu lmutavvel(erhu ttelhîs), stanbul, Matba a Âmire,1309,s bnhcce,age.,i, essuyûtî,ebu lfadl Abdurrahmânb.elKemalEbûBekrCelâleddîn, erhu Ukûdi lcumânfi l Me ânîve lbeyân,(tahk.brahimmuhammedelhamdânî,eminlokmanelhabbâr),beyrut,dâru l Kutubi l lmiyye,2011,s BudönemdeyaamolmasnaramenSafiyyuddînelHllî(ö.752/1351)gibibedî iyyesahibibaz müelliflerineserlerindebnebi lsba ntanmnauygunolanikincitanmalnmfakatilkinetemas edilmemitir.elhllî,safiyyuddînabdulazizb.serâyâb.aliessinbisî,erhu lkâfiyeti lbedî yyefî Ulûmi lbelâgativemehâsini lbedî,(tahk.nesîbneâvî),beyrut,dârusâdr,1992,s OMÜFD ONDOKUZMAYISÜNVERSTESLAHYATFAKÜLTESDERGS[2013]say:35

6 HASANUÇAR 176 karmasdr. 25 Onlarbucümleyikendileriniizzetligördükleriiçinsöyle milerdir.kur ânonlarnsözlerinidorulamamaifadeniniçinidoldur OMÜFD ilgilibiraçklamayaplmaksznbunitelemeninbakabiriiçingeçerli olduununifadeedilmesidir. 23 elkavlubi lmûcibsanatnnbu ekildeicrasmuhatabnbirkonu ileilgiliherhangibireydenkinayeolarakveyasfatvb.yaptbirnite lemeüzerinebinaettiihükmün,sözsahibininayntanybakabirma kamatamasveyamuhatabnanlaynabrakarakbakabirhükmü onunüzerinetemellendirmesiileolmaktadr.budurumdamuhatabn ifadesininolumsuzbiralanaaktarmveyayergianlamyüklenmesisöz konusudur.örnein, Eer bu savatan Medine ye dönersek, erefli kimseler alçaklar and olsunkioradançkaracaktr diyorlard.oysaerefallah n,peygambe rininveinananlarndr,amaikiyüzlülerbugerçeibilmezler 24 âyetinde münâfklarnsözleriningerei,izzetliolannzelilolanmedine denç duklarmefhumunonlarnistediklerieyolmadndaaçkçagöstermi tir. Üstünlüün Allah a, elçisine ve mü minlere has klnmas, dolayl olarakmünafklarndilegetirdikleriüstünlükiddialarnboaçkarmak tadr Birkiininifadesindekullandsözünbirbakurularakkastetti inintersibiranlamatanmasdr. 27 Sözünbakaanlamlaratanmas ifadedeyeralanlafznmef ul,zarf,hal,harficergibiherhangibirmüte allknnzikredilmesieklindeolabileceigibi 28 ifadeninmuhtemelhakîkî veyamecâzîanlamlaryüklenmesiyledeolabilmektedir.budurumdaise 23 elkazvînî,elîzâh,vi,87;etteftâzânî,elmutavvel,s.444; bnhcce,age.,i,254;essuyûtî, erhu Ukûdi lcumân,s.298;elhâimî,ahmed,cevâhiru lbelâgafi lme ânîve lbeyânve lbedi,beyrut, Dâruhyâi tturâsi l Arabî,ts.,s elmunafikûn,63/7,8. 25 elkazvînî,elîzâh,vi,87;bnhcce,age.,i,254;essuyûtî,erhu Ukûdi lcumân,s Bulut,Ali,BelâgatMeânîBeyânBedî,stanbul,favYay.,2013,s elkazvînî,elîzâh,vi,87;etteftâzânî,elmutavvel,s.444; bnhcce,age.,i,254;essuyûtî, erhu Ukûdi lcumân,s.298;elhâimî,age.,s.384;elmerâgî,muhammedahmedhasan, lmu lbedî, Beyrut,Dâru l Ulûmi l Arabiyye,1991,s Bilgegil,age.,s.208;Akdemir,Hikmet,BelâgatTerimleriAnsiklopedisi,zmir,NilYaynlar,1999,s ONDOKUZMAYISÜNVERSTESLAHYATFAKÜLTESDERGS[2013]say:35

7 ARAPDLBELÂGATINDAELKAVLUB LMÛCBVEKUR ÂNIKERÎM DEKUYGULAMALARI muhatabnifadesininolumlubiralanaaktarmveyaövgüanlamyük lenmesisözkonusudur.nitekim, kiyüzlüleriniçinde O(her sözekulakkesilen)birkulaktr diyerekpeygamberiincitenlervardr.de ki: Okulak,(Allah avemüminlereinanan,siziniçinhayrlolanveiçi nizdeninanankimselere)rahmetolanbirkulaktr 29 âyetindemünâfkla rnpeygamberimizesöylemiolduklar kelimesiallahtarafndanred dedilmemibilakisfarklbiranlamileaynifadedorulanmtr. 30 Efendimizinsafbirinsanolduuimasylaveherkesinonarahatça yaklapdilediinisöyleyebildii,onundaher eyekulakverdiiiçin kandrldanlamndamünâfklarntaktklarbuyafta,hembazmüs lümanlarnhz.peygamberin(sav)yannayaklamalarnhemdekendi lerihakkndakihaberleriefendimizeiletenmüminleriengelleyebilmek, peygamberin saygn kimselerideilde,bufakirvebasitinsanlardin leyiponlarainandngöstermekamacntayordu.hâlbukionunbu özelliindenkendilerideistifadeediyorlard.allah(cc)daonlarakendi kelimeleriylecevapvererek,onunvahyekulakverdiini,hayrlvetop lum yararna olan eyleri dikkate aldn, ikiyüzlülüklerini yüzlerine vurmadan dinlediini ve kendilerinin anlamadklar hayrl bir kulak olduunu,üstelikelçisininonlaraterbiyelidavranlarlayaklaarak ilti fat ettiini,toleransldavrandnveherkeseenginbirgönülleaçld ngüzelbirüsluplavekendilerinimûcipbirsözleifadeetmitir elKavlubi lmûcibsanatnnbelâgattakiyeriveyaknsanatlarla Münasebeti elkavlu bi lmûcib ilk kez fkh usulcülerinin kulland bir tartma yöntemiolarakkarmzaçkar.hernekadarkonuylailgilimüstakilbir babaçanolmamisedeilkolarakpezdevî(ö.493/1110)veebu lvefâbn 177 OMÜFD 29 ettevbe, 9/61. Bu âyet, essuyûtî nin (ö. 911/1505) bu tür için elkavlu bi lmûcib sanatna Kur ân danörnekgetirenigörmedimfakatbenbirâyetbulabildim dediiâyettir. 30 bn Âûr,eeyhMuhammedetTâhir,etTahrîru ttenvîr,tunus,1997,x,243;bulut,age,s ezzemaherî,ebu lkâsmmahmûdb. ÖmerCârullâh,elKeâf,Beyrut,Dâru lkutubi l Ilmiyye, 2003,II,275,276. ONDOKUZMAYISÜNVERSTESLAHYATFAKÜLTESDERGS[2013]say:35

8 HASANUÇAR rethayatnayaplanvurgudolaysylakabulgörmemitir.dolaysylada 178 sözkonusuhadiselkavlubi lmûcibeuygunbirdelilolarakkabuledil OMÜFD Akîl(ö.513/1119)gibiâlimlerbukonuyatemasetmilerdir. 32 Usulve furû konusunda,uzmanolmayanfakîhi artacak,illetleilgilisalam sorusorma eklindetanmlananbuyöntem,ezzerkeî de(ö.794/1392) sistematizeedilerek i tirâzât çeitlerindenaltncsolarakkendisineyer bulmutur. 33 elkavlubi lmûcib,müfessirlertarafndangenelliklebelâgatâlimle rininanladgibianlalmtr.fakatbazmüfessirlerinanlay delil kabuledilmesineramentartmannsonbulmamas eklindedir.nite kimbazmüfessirlerce stmacehenneminbirsoluudur hadisi, Sizdencehennemeuramayacakyoktur.Bu, Rabbininyapmayüzerinealdkesinlemibirhükümdür 34 âyetinin delili olarak gösterilerek müminlerin cehenneme girmeyecekleri ifade edilmitir.bu,delilbakmndanuygunbulunsadaâyetinöncesindeahi mesineramentartmasürmektedir. 35 Belâgatilmi,elkavlubi lmûcibiusulcülerdenalmtr. 36 Ziramuha taba,farklanlamlaryüklenmiolankendiifadeleriylecevapvermeteme linedayananelkavlubi lmûcibsanat,usulcülerinatttemeldenyük selenbirtartmaüslubuolarakilkkezbnebi lsba (ö.654/1256)tara fndan ortaya çkarlmtr. 37 Fakat onun tanmnda elkazvînî nin (ö. 739/1338)elÎzâh ndayeralan lehineyadaaleyhine ifadesiyeralma maktadr elpezdevî, Sadru lslam Ebu lyusr Muhammed b. Muhammed b. Huseyn,Ma rifetu lhuceci er iyye,(tahk.abdulkâdirb.yasînb.nasrelhatîb)beyrut,muessetu rrisâle,2000,s.215;ebu l VefâAlib.Akîlb.Muhammedb.AkîlelBadadîelHanbelî,elVazhfîUsûli lfkh,(tahk.abdullah b.abdulmuhsinetturkî,beyrut,muessetu rrisâle,1999,ii, ezzerkeî,ebûabdillahbedruddînmuhammedb.bahadrb.abdillah,elbahru lmuhîtfîusûli l Fkh,(tahk.MuhammedTâmir)Beyrut,Dâru lkutubi l lmiyye,2000,iv, Meryem,19/ enkîtî, Muhammedu lemîn b. Muhammed b. elmuhtâr,edvâu lbeyânfîîdâh lkur ânibi l Kur ân,beyrut,dâru lfikr,1995,iii, essafedî, Ebu ssafâ Salahaddîn Halil,elHevlu lmu cibfi lkavlibi lmûcib, (tahk. Muhammed AbdulmecîdLâîn),Kahire,Dâru lâfâk l Arabiyye,2005,s bnebi lsba,bedî u lkur ân,s.314;a.mlf.,tahrîru ttahbîr,s bnebi lsba,bedî u lkur ân,s.314;elkazvînî,elîzâh,vi,87. ONDOKUZMAYISÜNVERSTESLAHYATFAKÜLTESDERGS[2013]say:35

9 ARAPDLBELÂGATINDAELKAVLUB LMÛCBVEKUR ÂNIKERÎM DEKUYGULAMALARI elkavlu bi lmûcib sanat, elcâhz n (ö. 255/869) elluzu ve l cevâb adylabirbabaçt 39 veodönemdenüktelianlatmlardakvrak vezarifolmaamacylaveyasorulansorununskntsndankurtulmak içinkullanlan,essekkâkî nin(ö.626/1229)emir,istifhâmvenidâgibi ifadelerinbelâgîanlamlaratanptanmamasbalamndame ânîilmi içerisindedeerlendirdiieluslûbu lhakîmiilebirtutulmutur.fakat essekkâkî nin muhatababeklemedii ekildekarlkveyasorusoran kiiyearzulamadbircevapvermek 40 eklindetanmladeluslûbu l hakîm,elkavlubi lmûcibinikinciksmileaynolsada 41 bütünolarak bakldndaaralarndakifarkgörülebilmektedir. bnebi lsba n,essekkâkîgibiediplerineluslûbu lhakîmbal altndaelealdsanataeserlerindebirfaslaçmamasve bnhcceel Hamevî nin(ö.837/1434)busanatelkavlubi lmûcibsanatileayn balkaltndaincelemesi 42 herikisiarasndafarkgörmediklerinigöster mektedir.konuyumuhassinâtmâ neviyye yedâhiledenmahmudel Halebî(ö.725/1325),AbdulvehhâbenNuveyrî(ö.733/1333),elKazvînî veârihlerideelkavlubi lmûcibsanatnikiyeayrmlardr. 43 essuyûtî (ö.911/1505)busanatnikincitürüileilgiliolarak Kur ân danörnek getirenigörmedimfakatbenbirâyetbulabildim demitir. 44 elkavlubi l mûcibsanatnistidrâkvemuâkeleeklindeisimlendirenlerdevardr. 45 NitekimesSafedî(ö.764/1363)elhevlu lmu cibfi lkavlibi lmûcibadyla müstakilbireserkalemealarakelkavlubi lmûcibilearalarndairtibat kurulan muâkele, eluslûbu lhakîm, istidrâk ve te attuf gibi sanatlar arasndakifarklarelealmvebunlarpekçokörnekleaçklamtr elcâhz,ebûosman Amrb.Bahrb.MahbûbelKinânîelLeysî,elBeyânve ttebyîn,(tahk. Abdu s SelâmMuhammedHarun)Kahire,Matba atulecneti tte lîf,1948,ii, essekkâkî,ebûyakubyusufb.ebîbekrmuhammedb.ali,miftâhu l Ulûm,(nr.Na îmzerzûr), Beyrut,Dâru lkutubi lhilmiyye,1987,s etteftâzânî,erhu lmuhtasar,i, bnhcce,age.,i, MahmûdelHalebî,age.,s.85;enNuveyrî,age.,VII,170;elKazvînî,elÎzâh,VI,87;esSubkî,age.,II, 373;etTeftâzânî,elMutavvel,s essuyûtî,ebu lfadlabdurrahmanb.elkemalebûbekrcelâleddîn,mu teraku lakrânfî câzi l Kur ân,(tahk.ahmedemsuddîn)beyrut,dâru lkutubi l lmiyye,1988,i, elkavâsimî,bessâm Abdu l Afuv, elhevlu lmu cibfi lkavlibi lmûciblisalâhddînessafedî Mecelletu l Câmi ati lslâmîyye,filistin,2011,say:1,s elkavâsimî,agm.,s OMÜFD ONDOKUZMAYISÜNVERSTESLAHYATFAKÜLTESDERGS[2013]say:35

10 HASANUÇAR 180 lerin aralarndaki farkllklara ramen elkavlu bi lmûcib sanatn el uslûbu lhakîmileaynkabuletmesi 51 modernbelâgatkitaplarndadael OMÜFD elkavlubi lmûcibveeluslûbu lhakîmsanatlarnikisütkardee benzetensadruddînb.ma sûmelmedenî nin(ö.1119/1707)görüüne görehernekadarbusanatlarnaynolduunusöyleyenlerolsadaher ikisininfarklyönlerivardr. 47 elkavlubi lmûcib,sözsahibininsözüne ztbiranlamagelecekbirsözlekarlkvermekiken,eluslûbu lhakîmde beklemediivearzulamadbirekildefakatmuhatapiçindahaönemli olduudüünülerekverilenbiryantsözkonusudur. 48 Busanattasözcüükullanlmadiçinistidrâksanatvemuha tabbakabiryöneiletenbirifadeolmadiçineluslûbu lhakîmsanat yoktur. 49 Hasmahasmnifadesininztanlamagelecekekildeiadesiolan busanat,buyönüyleveaynlafzlardafarklanlamlarbarndrmasyö nüylete attufsanatndanayrlmaktadr. 50 Muâkeledeiseztbiranlama tanmasözkonusudeildir. bnebi lsba (ö.654/1256)vebnhcce(ö.837/1434)gibidilbilimci uslûbu lhakîmsanatnelkavlubi lmûcib inbiraltbalveyatam tersiolarakdeerlendirenmüelliflerinolmas 52 bukonuyaörnekolabile cekâyetlerleeluslûbu lhakîmsanatndanbirkaçâyetemukayeseliola rakdeinmeyigerekliklmtr. Sanahilâlhalindekiaylarsorarlar.Deki: Onlar,insanlarnvehacva kitlerinin ölçüsüdür. Evlere arkalarndan girmeniz iyilik deildir; iyi kimsekötülüktensaknankimsedir.evlerekaplarndangirin;allah tan saknnkimurâdnzaerersiniz 53 âyetindemüriklerinsorusuönceip 47 enmedenî,age.,ii, ennuveyrî,age.,vii,170;elkavâsimîagm.,s bnhcce,age.,i,254;elkavâsimîagm.,s bnebi lsba,bedî u lkur ân,s.314, bnhcce,age.,i, elmerâgî, Ahmet Mustafa, Ulûmu lbelâgaelbeyânve lme ânîve lbedi, Kahire, Dâru lâfâk l Arabiyye,2000,s.408;elMeydânî,AbdurrahmanHasanHabenneke,elBelâgatu l ArabiyyeUsusuhâ ve UlûmuhâveFunûnuhâ,am,Dâru lkalem,beyrut,eddâru âmiyye,1996,i, elbakara,2/189. ONDOKUZMAYISÜNVERSTESLAHYATFAKÜLTESDERGS[2013]say:35

11 ARAPDLBELÂGATINDAELKAVLUB LMÛCBVEKUR ÂNIKERÎM DEKUYGULAMALARI gibiolanhilâlinbüyüyerekyarmayvedolunayolmashakkndaiken sorularnabeklemedikleribir ekildeaynfonksiyonlarylacevapveril mitir. 54 Buâyetileelkavlubi lmûcibeörnektekiledenâyetlerkyasland nda öyle bir fark ortaya çkmaktadr. eluslûbu lhakîm sanatnda muhatabnsorduuhilâlleilgilisorudaarzuettiicevabnverilmesinin onuniçinönemi,verilencevaptandahadeerlideildir.muhatapbekle mediibiryantalmtr.ziraeluslûbu lhakîmdeüzerindedurulmaya veyasorusorulmayadahalaykolduunadikkatçekmeküzerekonuyu muhatabn kastettiinin dnda bir yere tayarak karlk verme söz konusudur. 55 Fakat ve âyetlerindesözünmukabili yineaynsözdür.adetamuhataplarkendisözlerininaltndaezilmiler dir.ziraelkavlubi lmûcib deifadeyalafzentekrarediliryadadoru lanr. 4.elKavlubi lmûcibsanatnnkur ânkerîm dekidieruygulama lar Kur ânkerîm deelkavlubi lmûcibsanatnaörnekolabilecekpekçok âyetvardr.tabikibunlardanbazlarilkbaktagörülebileceknetlikte deildir.birkaçâyetlesnrlolmayanelkavlubi lmûcibinengüzelör neiiseiçindeeluslûbu lhakîmsanatnndabulunduuuâyettir. Eerdorusöyleyenleriseniz, ufetihnezamanm? diyorlar.deki: Fetih(Kyamet)günü,inkâredenlereimanetmelerifaydavermeyecek tir.onlaragözdeaçtrlmayacaktr OMÜFD 54 ettîbî,erefuddînhuseynb.muhammed,kitâbu ttibyânfî lmilme ânîve lbedî ve lbeyân,(thk. Hâdî AtyyeMatarelHilâlî)Beyrut, Âlemu lkutub,1987,s.297;etteftâzânî,erhu lmuhtasar,i, 122;elÂlûsî,Mahmutukrî,Rûhu lme ânîfîtefsîri lkur âni l Azîmve sseb lmesânî,beyrut,dâru hyâi tturâsi l Arabî,h.1353,II, essekkâkî(ö.626/1229)buksmtanmaeklemiolmasadabusanatlailgilideerlendirmeyaparken eluslûbu lhakîm in kibarbirekildemuhatabuyarmayveonudüündüündekendisiiçindaha önemliolanailetmeyiamaçladiçinsorusorankiiyisormayankiikonumunagetirdiinden bahsetmitir.sekkâkî,age.,s.327;etteftâzânî,erhu lmuhtasar,i, essecde,32/28,29.elâlûsî,age.,xxi,140;bn Âûr,age.,XXI,243. ONDOKUZMAYISÜNVERSTESLAHYATFAKÜLTESDERGS[2013]say:35

12 HASANUÇAR lardanisenmelekleribizegetirsene dediler.bizmelekleriancakgerekin 182 ceindiririz.otakdirdedecezagörecekleraslageri braklmazlar.doru OMÜFD Kâfirlerin,banagetirdikleriismiiaretlealaycbirtavrtaknarak Müslümanlarakendilerinimalupedeceklerigünüsorarlarken ifadesinikullanmalarveseçtiklerianlamüzerinebiryorumyaplmaks zncevapcümlesindeaynkelimeninkendileriniaknaçevirecekekil dekyâmetanlamnyüklenmesielkavlubi lmûcibsanatn,busorunun onlarnbeklemediibiryantbulmasiseeluslûbu lhakîmsanatngös termektedir.böylecekâfirlerhemfetihgününütayinetmekonusunda çabalamaktanvazgeçmeyehemdemüminleradnazaferingerçekleecei haberini mündemiç olan gerçek fetih (kyâmet) gününe hazrlanmaya davetedilmitir. Onlar: EykendisineKitapindirilenkimse!Senmutlakadelisin.Doru sukitap Bizindirdik,onunkoruyucusudaelbetteBiz iz. 57 BuâyettedekâfirlerinHz.Muhammed i(sav)alayaaldklarnzan nederekkur ânileilgilikullandklar kelimesi,onlarniçiniboalta rakazlarndageveledikleribirkelimeolmaktançkm, ifadeleriylekarlkbulmutur.cevabngecikmesininsebebiise arayabakabirsanatn(lef funer)girmesidir. 58 elkavlubi lmûcibsanatnnbirdierörnei: Döndüünüzdekendile rine çkmamanz için, Allah a yemin edeceklerdir. Siz onlardan yüz çevirin 59 âyetindeki ifadesi, Münâfklarn Müslümanlardan kendileriniknamamalarnistemesiileilgiliiken,aynkelimeaynharfi cerrvezamirlekelimeninhangianlamdaolduuileilgilibiraçklama yaplmaksznonlarnkastetmedikleribiranlamyüklenmitir.aynkeli menintekraredilmesidolaysyla,çaldklarkapnnkendilerineaçld 57 elhicr,15/ bn Âûr,age.,XIV, ettevbe,9/95.bn Âûr,age.,XI,9. ONDOKUZMAYISÜNVERSTESLAHYATFAKÜLTESDERGS[2013]say:35

13 ARAPDLBELÂGATINDAELKAVLUB LMÛCBVEKUR ÂNIKERÎM DEKUYGULAMALARI nzannedenmünâfklar pislik olduklariçinmüslümanlarnkendileri neyaklamamalarnnemredildiini ifadesiyleörendiklerinde adetaaknadönmülerdir. Bazmüfessirlerelkavlubi lmûcibsanatnnmevcutözelliinita diçindiyaloiçerisindegeçenifadeleridebusanatadâhiletmilerdir. (Firavun)sonunda yapacandayaptn.sennankörünbirisin dedi. Musa: Oii(kasten yaptmsaistemeyerekveaknlkla)yaptm,dedi 60 âyetindefiravun un Musa y(as)susturmakiçinkorkutmavetehditiçeriklikullandifade aynylakarlkbulduundandolaycesaretanlamkazanmveelkavlu bi lmûcibsanatnnikincitürüiçingüzelbirörnekoluturmutur. 61 Ben zerbirdurum brahimsuresininonuncuvedevamedenâyetindede Kâfirlerin Allah n elçisine insan olmas dolaysyla yaptklar itirazn karlnnyineinsanolmasnndorulanmaseklindeverilerekgöste rilmitir. 62 Kur ânkerîm dekullanlanbuüslubunifadeyekattgüzellikve anlamakazandrdderinnükte,bazenmüslüman amusa nn(as)bu radaki ifadesinde olduu gibi zor zamanda doru olmay öretirken, bazendeinananlarnmünafklarlaolanilikilerineyönverdiinigöster mekte ve onlarn kelime üzerinden yapmaya çaltklar tahrifatn bir cevabolmaktadr.kendilerinebir beer inpeygamberolarakgönde rilmesinikabuletmeyeninsanlara evetsizebirbeergönderildi diyerek bukonudauyarcnnolmasmümkünolantek ekildegönderildiini açkçaizahetmektedir.haddizatndaiçeriikrcolmayanbuüslup, muhatabnkullandkelimelerüzerindekigücünütestederek,hakikati aramaçabalarkonusundabirtevikdebarndrmaktadr.diertaraftan Kur ân n feth kelimesinekazandrdanlamdaolduugibi,müslü manlarn kendi terimlerinin içeriklerini kendilerinin belirleyebilecei konusunda da ince bir nüktenin varlndan söz etmek mümkündür. 60 euarâ,26/19,20.bn Âûr,age.,XIX, Buâyettekielkavlubi lmûcibfarklcümlelerdeolduuiçinbnebi lsba(ö.654/1256)vebnhcce (ö.837/1434)gibibazdilbilimcilerintanmnndndakalmaktadr. 62 bn Âûr,age.,XIII,201.Fakatsözkonusuâyet, edatbulunduuiçinbazdilbilimcilerinelkavlu bi lmûcibtanmnauymamaktadr. 183 OMÜFD ONDOKUZMAYISÜNVERSTESLAHYATFAKÜLTESDERGS[2013]say:35

14 OMÜFD HASANUÇAR Zikr kelimesininiçeriininboaltlmasnaimkântannmamas, izzet kavramnayüklenenanlamvedeitirilmesinemüsaadeedilmeyeniçeri iyleilgiliyaplannükteliöütteolduugibi.pekimüslümanolmayan insanlardorubireysöyleyemezlermikikullandklarkelimelerinan lamvebalamlarnamüdahaleedilsin?aksineohusustadahimüsama halolduunuîmaedenbirüsluplamünafklarnifadelerindeki kulak kelimesiniaynenkullanankur ân,kelimenintebdîlolunanhaliyletariz yapmakta ve Müslümanlarn nazarn dokundurma yoluyla yaplan uyarlaraçekmektedir. Kur ânkerîm deburadaverilenörneklerinharicinde,muhatabn ifadesinindirekolarakzikredilmeyipsadecesözlerininaktarldbaz âyetlerdevardr.buâyetlerbazdilbilimcilertarafndanbusanatadâhil edilmitir. 184 Allah inananlarn dostudur, onlar karanlklardan aydnla çkarr. nkâredenlerinisedostlartauttur.onlaraydnlktankaranlklarasü rüklerler.teonlarcehennemliklerdir,oradatemellikalacaklardr. 63 Buayetikerimedekâfirlerinkendilerineyardmedecekdostlarnn olduunuiddiaetmeleriallahtarafndanonaylanmfakatdostukendi sinebilefaydasolmayantautolanlarnkaranlklarasürüklenecekleri vurgulanmtr. 64 Kur ânkerîm demüfessirlerinelkavlubi lmûcibolarakkabulet tiibakaâyetlerdevardr.fakatbuâyetlerdebirtartmaüslubuolarak kullanlanbusanatnifadeiçerisindeyeralmasgerekenikilafzndanbiri cümledemevcutdeildir.konuyadâhiledebileceimizbuekildekiâyet 63 elbakara,2/ Ebu lfadl Abdurrahmânb.elKemalEbûBekrCelâleddînesSuyûtî,Fethu lcelîlli l Abdi zelîl, (çev.halilov,rza,eren,cüneyt),erzurum,2001,s.43. ONDOKUZMAYISÜNVERSTESLAHYATFAKÜLTESDERGS[2013]say:35

15 ARAPDLBELÂGATINDAELKAVLUB LMÛCBVEKUR ÂNIKERÎM DEKUYGULAMALARI ler unlardr: elenbiyâ, 21/34; 65 Sâd, 38/75; 66 elankebût, 29/8; 67 Nûh, 71/18; 68 elnsân,76/2; 69 elbeyyine,98/5. 70 Sonuç Kur ânkelimelerindesradanlkolamaz.herinsannanlayabileceibir kitapolmasnaramen,hiçbirinsannbenzerbirsuresinimeydanageti remeyeceii câz,öncelikleonuntabiatndavarolanbelâgatylailgilidir. Bedî ilmiiçerisinde,ifadeyidahaetkilibiçimdesunmaamacta yansanatlarnanlamboyutuileilgiliolanmuhassinâtma neviyye(an lamlailgilibedî sanatlar)ksmndayeralanelkavlubi lmûcibsanat, sözsahibinindinleyeneaitbirsözüreddetmesineramenosözüngerek tirdiihükmükabuletmesidemektir.bu,muhatabnbirkonudakihük münüonaylaypmaksadnbakabireydesabitklmakyadalafzlarn bakabireyehamletmekeklindeolmaktadr. Kur ân nazdenemeyecekmiktardakiâyettekullandbuüslup, kelimelerarassözdizimiesasnadayalolarakifadeninperdearkasn görmeyiamaçlayanbirokumagerektirmektedir.ayrcaifadeyekazan drdmünazarateknii,muhatabnlafnbilenbirinsanolmayazorla maktadr. Kur ân, fütursuzca kullanlan her sözün karlnn bazen muhataplarnköeyesktrarakbazenhakikatigörenekadardüünme lerisalayarakvb.baka ekillerdeverildiinibumetodlagöstermekte dir. 185 OMÜFD Kaynakça el Alevî,Yahyab.Hamzab.Alib.brahim,elÎcâzliEsrâriKitâbi ttrâzfî Ulûmi Hakâiki l câz,(tahk.sabâtahir),beyrut,dâru lmedâri lslâmî,2007. elâlûsî, Mahmut ukrî, Rûhu lme ânî fî Tefsîri lkur âni l Azîm ve sseb l Mesânî,Beyrut,Dâruhyâi tturâsi l Arabî,h Akdemir,Hikmet,BelâgatTerimleriAnsiklopedisi,zmir,NilYaynlar,1999. bn Âûr,eeyhMuhammedetTâhir,etTahrîru ttenvîr,tunus, bn Âûr,age.,XVII, elâlûsî,age.,xxiii, bn Âûr,age.,XX, bn Âûr,age.,XXIX, bn Âûr,age.,VII, bn Âûr,age.,XXX,480. ONDOKUZMAYISÜNVERSTESLAHYATFAKÜLTESDERGS[2013]say:35

16 186 OMÜFD HASANUÇAR Bedevî Ahmed Tabâne, Mu cemu lbelâgati l Arabiyye, Cidde, Dâru lmenâre, Riyad,Dâru rrifâ î,1988. Bilgegil,M.Kaya,EdebiyatBilgiveTeorileri(Belâgât),stanbul,EnderunKitabe vi,1989. elcâhz,ebûosman Amrb.Bahrb.MahbûbelKinânîelLeysî,elBeyânve t Tebyîn, (tahk. Abdu sselâm Muhammed Harun) Kahire, Matba atu Lecneti tte lîf,1948. elcurcânî,ebu lhasanseyyîderifalib.muhammedb.ali,etta rîfât,stanbul, MatbaaiÂmire,1253. Çöenli,SadiDemirayak,Kenan,ArapDiliKaynaklar,Erzurum,AtatürkÜniver sitesifenedebiyatfakültesiyaynlar,2000. Doan,Mehmet,BüyükTürkçeSözlük,Ankara,VadiYaynlar,2001. bnebi lsba elmsrî,bedî u lkur ân,(tahk.hfnîmuhammed eref)ficale, MektebetuNehdatiMsr,1957.,Tahrîru ttahbîr,(tahk.hfnîmuhammed eref)kahire,dâru tte âvun, Ebu lvefâ,alib.akîlb.muhammedb.akîlelbadadîelhanbelî,elvazhfî Usûli lfkh, (tahk. Abdullah b. Abdulmuhsin etturkî, Beyrut, Beyrut, Muessetu rrisâle,1999. bn Fâris,Ebu lhuseyn Ahmed b. Zekeriyyâ,Mu cemumekâyîsi lluga, (tahk. AbdusselâmMuhammedHarun),Beyrut,Dâru lfikr,1979. elhalebî,ehâbuddînmahmûd,husnu ttevessulilâsnâ ati tterassul,msr,el Matba atu lvehbiyye,h elhâimî,ahmed,cevâhiru lbelâgafi lme ânîve lbeyânve lbedi,beyrut,dâru hyâi tturâsi l Arabî,ts. bnhcce,takyyuddînebûbekrmuhammedb. AlielHamevî,Hzânetu ledeb ve âyetu lerab, (tahk. Muhammed Nâci b. Ömer), Beyrut, Dâru l Kutubi l lmiyye,2008. elhllî, Safiyyuddîn Abdulaziz b. Serâyâ b. Ali essinbisî, erhu lkâfiyeti l Bedî yyefî Ulûmi lbelâgativemehâsini lbedî,(tahk.nesîbneâvî),bey rut,dârusâdr,1992. elkavâsimî, Bessâm Abdu l Afuv, elhevlu lmu cib fi lkavli bi lmûcib li SalâhddînesSafedî Mecelletu l Câmi ati lslâmîyye,filistin,2011,say:1. elkazvînî, Celâleddîn Muhammed b. Abdirrahmân,elÎzâhfî Ulûmi lbelâga, (nr.muhammed Abdu lmun mhafâcî)beyrut,daru lcîl,ts. bnmanzûr,ebu lfadlcemâleddînmuhammedb.mukerremelmsrî,lisânu l Arab,Beyrut,Dâruhyâi tturâsi l Arabî,1995. elmerâgî,ahmetmustafa, Ulûmu lbelâgaelbeyânve lme ânîve lbedi,kahire, Dâru lâfâk l Arabiyye,2000. elmerâgî, Muhammed Ahmed Hasan, lmu lbedî, Beyrut, Dâru l Ulûmi l Arabiyye,1991. ONDOKUZMAYISÜNVERSTESLAHYATFAKÜLTESDERGS[2013]say:35

17 ARAPDLBELÂGATINDAELKAVLUB LMÛCBVEKUR ÂNIKERÎM DEKUYGULAMALARI elmeydânî,abdurrahmanhasanhabenneke,elbelâgatu l ArabiyyeUsusuhâve UlûmuhâveFunûnuhâ, am, Dâru lkalem, Beyrut, eddâru âmiyye, Müderrisolu,Ahmet,TelhisEbyâtnn erhibinbirhakikât,(haz. ükrüözger), stanbul,çamlcayay.,2006. ennuveyrî,ehâbuddînahmedb.abdilvehhâb,nihâyetu lerabfîfunûni ledeb, Kahire,Dâru lkutubi lmsryye,1929. elpezdevî, Sadru lslam Ebu lyusr Muhammed b. Muhammed b. Huseyn, Ma rifetu lhuceci er iyye,(tahk.abdulkâdirb.yasînb.nasrelhatîb) Beyrut,Muessetu rrisâle,2000. essafedî,ebu ssafâsalahaddînhalil,elhevlu lmu cibfi lkavlibi lmûcib,(tahk. MuhammedAbdulmecîdLâîn),Kahire,Dâru lâfâk l Arabiyye,2005. essekkâkî,ebûyakubyusufb.ebîbekrmuhammedb.ali,miftâhu l Ulûm,(nr. Na îmzerzûr),beyrut,dâru lkutubi lhilmiyye,1987. essubkî,behâuddînebûhâmidahmedb.alib. Abdi lkâfî, Arusu lefrâhfî erhitelhîs lmiftâh,(tahk.halil brahimhalil)beyrut,dâru lkutubi l lmiyye,2001. essuyûtî, Ebu lfadl Abdurrahmân b. elkemal Ebû Bekr Celâleddîn, erhu Ukûdi lcumân fi lme ânî ve lbeyân, (tahk. brahim Muhammed el Hamdânî, Emin Lokman elhabbâr), Beyrut, Dâru lkutubi l lmiyye, 2011.,Mu teraku lakrânfî câzi lkur ân, (tahk. Ahmed emsuddîn) Beyrut, Dâru lkutubi l lmiyye,1988.,fethu lcelîlli l Abdi zelîl,(çev.halilov,rza,eren,cüneyt),erzurum, emseddinsami,(nereden,ahmetcevdet)kâmûsitürkî,stanbul,çarya ynlar,1987. enkîtî, Muhammedu lemîn b. Muhammed b. elmuhtâr,edvâu lbeyânfî Îdâh lkur ânibi lkur ân,beyrut,dâru lfikr,1995. etteftâzânî,sa duddînmesûdb.ömer, erhu lmuhtasar alâtelhîs lmiftâhli l HatîbelKazvînîfi lme ânîve lbeyânve lbedi, Gaziantep, Mektebetu s Sahâbe,ts.,Kitâbu lmutavvel(erhu ttelhîs),stanbul,matba aâmire,1309,s.444. ezzemaherî,ebu lkâsmmahmûdb. ÖmerCârullâh,elKeâf,Beyrut,Dâru l Kutubi l Ilmiyye,2003. ezzerkeî, Ebû Abdillah Bedruddîn Muhammed b. Bahadr b. Abdillah,el Bahru lmuhîtfîusûli lfkh, (tahk. Muhammed Tâmir) Beyrut, Dâru l Kutubi l lmiyye, OMÜFD ONDOKUZMAYISÜNVERSTESLAHYATFAKÜLTESDERGS[2013]say:35

18