ÜNİTE: SÖZCÜKTE ANLAM KONU: Gerçek Yan Temel Anlam

Transkript

1 ÜNİTE: SÖZCÜKTE ANLAM KONU: Gerçek Yan Temel Anlam ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük temel anlamda kullanılmıştır? A) İnce davranışları ile beni mutlu etti. B) Gözü doymaz, aç gözlü birisin. C) Arkandan neler söyleniyor; ayakta uyuyorsun. D) Şaşkın kedi, küçücük gözleriyle bana bakıyordu. Bir sözcüğün cümlede kullanıldığı yere göre kazandığı anlamlar vardır. 1. Gerçek Anlam (Temel anlam, yan anlam) 2. Terim Anlam 3. Soyut Somut Anlam Temel Anlam : Bir sözcüğün sözlük anlamıdır. Sözcük söylendiğinde zihnimizde canlanan ilk anlamdır. Yan Anlam : Sözcüğün gerçek anlamına bağlı olarak yeni anlam kazanmasıyla oluşan anlamdır. Boğazım ağrıyor. Temel anlam Boğaz temel anlamda insan vücudunda bir bölümdür. Testiyi boğazından tutunuz. Yan anlam Benzetme yoluyla başka bir varlığa aktarıldığı için yan anlam. Sözcüğün anlamı ancak cümledeki kullanımı ile anlaşılır. Tek başına sadece temel anlamını tesbit edebiliriz. Yan ve mecaz anlamı cümleden anlaşılır. Buna göre : temel anlam cümledeki anlam A da ince kaba olmayan nazik B de doymaz karnı doymayan tatmin olmayan, yetinmeyen C de uyuyorsun uyku durumu haberdar olmamak, fark etmemek D de küçücük ufak, minik ufak, minik D seçeneğindeki sözcük gerçek (temel anlam) anlamda kullanılmıştır. 2. Ses sözcüğü aşağıdakilerden hangisinde diğerlerinden farklı bir anlam kazanmıştır? A) Sesinin çıktığı kadar da iş yapsa... B) Sessiz atın çiftesi pek olur. C) Bu kadar çok bağırınca sesim kısıldı. D) Keşke vicdanının sesine kulak verseydin. Mecaz Anlam : Sözcüğün gerçek anlamından sıyrılıp farklı bir anlamda kullanılmasıdır. Mecaz anlam bir çeşit soyut anlamdır. Evde tam altı boğaz bana bakıyor. boğaz sözcüğü mecaz anlamdadır. Geçimi sağlanan kimseler anlamı verir. Şimdi seçenekleri inceleyelim : A, B ve D seçeneklerinde ses sözcüğü mecaz anlamdadır. Temel anlamı kulakta oluşan titreşimdir. C seçeneğinde temel anlamıyla kullanılmıştır. Kulaktaki titreşim anlamındadır. A da hakkını aramak için bir eylemde bulunmamak anlamı, B de durgun, sakin anlamı, D de ise merhametli davranmak anlamı verdiğinden mecaz anlamlıdır. TÜRKÇE 7

2 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük henüz anlamına gelecek şekilde kullanılmıştır? A) Bana hemen onu çağır; konuşacaklarım var. B) Gönderdiğiniz faks yeni elimize geçti. C) Hamura biraz daha un ekle, hamur cıvık olmuş. D) Bekliyorum, nasılsa gelecek. Cümlelerde altı çizili sözcüklerin yerine henüz sözcüğünü koyduğumuzda A, C, D seçeneklerinde anlamsız olmaktadır. B de Gönderdiğiniz faks henüz elimize geçti. Burada her iki sözcük de aynı anlama gelecek şekilde yeni kullanılmıştır. Yanıt, B dir. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde terim anlamlı sözcük yoktur? A) Beyefendinin havasından da bugünlerde geçilmiyor. B) Dairenin yarı çapını hesaplamamı söyledi. C) Kalıplarla kendi giysilerini dikiyormuş. D) Bu tabloyu dağlama makinesiyle yaptık. TERİM ANLAM : Bir bilim, sanat, meslek dalında özel anlam kazanmış sözcükler terim anlamlıdır. Dünya nın uydusu Ay dır. Buradaki sözcüklerin hepsi terim anlamlıdır. Çünkü coğrafya dalında kullanılan sözcüklerdir. Buna göre : B de daire, yarı çap matematikte, C de kalıp terzilikte, D de dağlama makinesi el işlerinde kullanılan bir terimdir. A da ise hava sözcüğü mecaz anlamdadır. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde terim anlamlı sözcük vardır? A) Hareketleri her gün eskiye gidiyor. B) Ondan pek pozitif elektrik aldığımı söyleyemem. C) Eski yönlerini ona birisi söylese çok iyi olacak. D) Meteoroloji bu gece hava sıcaklığının eksi otuz derece olacağını söyledi. TERİM ANLAM: Bir bilim, sanat, meslek dalında özel anlam kazanmış sözcükler terim anlamlıdır. Oyunun birinci perdesi bitti. Burada oyun ve perde tiyatro terimidir. Buna göre: A da eksi, B de pozitif elektrik, C de eksi mecaz anlamda kullanılmıştır. D de ise hava sıcaklığı ve eksi otuz derece sözcükleri meteorolojide kullanılan terimsel anlamlı sözcüklerdir. 8 TÜRKÇE

3 6. Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcük cümleye yaşamak, geçirmek anlamını katmıştır? A) Hayatımda gördüğüm en dengesiz insandı. B) Otogarda Kemal i görünce çok sevindim. C) Melek Hanım birçok şey görmüş,halinden belli. D) Onunla paylaştıklarımı unutmak istiyorum. A da görmek sözcüğü tanımak anlamında kullanılmıştır. B de görünce sözcüğü karşılaşmak anlamında kullanılmıştır. D de paylaşmak sözcüğü beraber bir şeyler yapmak anlamında, gerçek anlamda kullanılmıştır. C de görmüş sözcüğü mecaz anlamda, yaşamak, geçirmek anlamında kullanılmıştır. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bitmek sözcüğü farklı anlamda kullanılmıştır? A) Onun karşısında artık dayanacak gücüm kalmadı, bittim. B) Yemek kokusunu aldıysa, birazdan burada bitiverir. C) Sonunda sınavlarım bitti, hemen tatile gideceğim. D) Elimde, avucumda ne varsa her şeyi bitirdim. MECAZ ANLAM : Sözcüğün gerçek anlamından tümüyle sıyrılıp yeni anlam kazanmasıdır. Bu işte onun parmağı var. Parmak sözcüğü etkilemek, karıştırmak anlamındadır. mecaz Buna göre : Bitmek temel anlamda tükenmektir. A da gerçek anlamda, C de gerçek anlamda, D de gerçek anlamda kullanılmıştır. B de ise mecaz anlamdadır. Hemen gelir, görünür anlamlarına gelecek şekilde kullanılmıştır. Gerçek anlamla bağlantısı yoktur. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde boğaz sözcüğü yan anlamda kullanılmıştır? A) İstanbul Boğazı nda yine kaza olmuş. B) Bugün nedense boğazım çok ağrıyor. C) Bensiz yemek yediğin için boğazında kalmıştır. D) Boğazıma kadar borca battım. YAN ANLAM : Sözcüğün gerçek anlamına bağlı kalarak yeni anlamlar kazanıp zenginleşmesidir. Özellikle canlı varlıklara ait olan organların cansız varlıklara aktarılmasıyla oluşur. Kollarını iyice açar mısın? Nehrin kolları denize dökülüyor. temel anlam yan Anlam Buna göre : Boğaz temel anlamda organ adıdır. B de ve C de boğaz sözcüğü gerçek anlamda, D de mecaz anlamda kullanılmıştır. Ancak A da İstanbul Boğazı yan anlamdadır. Çünkü boğaz sözcüğü canlılara ait bir kavramdır. Burada benzetme amacıyla karaların arasındaki suyla dolu boşluk anlamı verdiğinden yan anlamdadır. TÜRKÇE 9

4 1. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisi yan anlamıyla kullanılmıştır? A) Raftaki kitapların yüzleri çok eskiydi. B) Bütün gün seni aradım, neredeydin? C) Bu arada işimizi hallettik. D) Sen hiç merak etme, biz onların arasını buluruz. 6. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi gerçek anlamında kullanılmıştır? A) Büyük bir evde oturmak istiyorum. B) Odasına girdim; çok tatlı uyuyordu. C) Senin boş sözlerine ayıracak vaktim yok. D) Onun gözü karadır; kimseye boyun eğmez. 2. sıcak sözcüğü aşağıdakilerden hangisinde mecaz anlamda kullanılmıştır? A) Yemek hâlâ sıcak, istiyorsan yiyebilirsin. B) Bana sıcak davranmasını bekliyorum. C) Vücudu hâlâ sıcak, hastaneye götürelim. D) Hava çok sıcak, klimayı aç. 7. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi gerçek anlamıyla kullanılmıştır? A) Çocuğun bütün istediği sıcak bir yuvaydı. B) Dışarıda acı bir rüzgâr kuvvetle esiyordu. C) Tomurcuklar patlamış, tabiat iyiden iyiye uyanmıştı. D) Örtüyü masanın üzerinden kaldır. 3. açmak sözcüğü aşağıdakilerden hangisinde gerçek anlamda kullanılmıştır? A) Bu elbisenin rengi seni hiç açmadı. B) Kapıyı biraz açar mısın? İçerisi çok sıcak oldu. C) Büyük şehre gelince kendini yeniliklere açmış. D) Başıma öyle çok iş açıp gitti ki 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde terim anlamda kullanılan bir sözcük vardır? 8. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi yıpranmış anlamında kullanılmıştır? A) Üzerinde eski bir palto vardı. B) Ne de olsa eski toprak, bunu da atlatır. C) Burayı eskisi gibi seviyorum. D) Emre nin eski öğretmeniyle karşılaştım. A) Büyük lokma ye, büyük konuşma. B) Oyunda faul yapınca sarı kart gördü. C) Annem perdeleri değiştirmeye karar verdi. D) Bu olaya bir de onun açısından bakmayı dene. 5. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi gerçek anlamında kullanılmamıştır? A) Kalemi eline aldı, yazmaya başladı. B) Duygusal birisi olduğunu biliyorum. C) Sen kırık sandalyeye oturmuşsun. D) Tüm hatalarını yüzüne vurdum. 9. Göz sözcüğü aşağıdakilerden hangisinde yan anlamda kullanılmıştır? A) Salonun zayıf ışığı altında onunla göz göze geldik. B) Kitabını çalışma masasının gözüne koymuştum. C) Doktor, göz hastalıkları uzmanıymış. D) Mehtap, yine şıklığıyla göz kamaştırdı. TÜRKÇE 10

5 10. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi gerçek anlamda kullanılmıştır? A) Aldıklarım ağır değil; hafif, taşıyabilirim. B) Herkesin içinde beni çok ağır eleştirdi. C) Hafif tavırlarıyla herkesin dikkatini çekti. D) Apartmanın dış cephesini çok ağır boyadılar. 14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük yan anlamda kullanılmıştır? A) Annesi yokken bile evi temiz tuttu. B) Dilimizi iyi kullanmak vazifemiz olmalı. C) Çarpık düşüncelerle toplum ilerleyemez. D) Hakim, sanığı on yıl hapse mahkum etti. 11. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi mecaz anlamlıdır? A) Problemi anlamak için tekrar tekrar okuyoruz. B) Yüreğim hasret ateşiyle yanar. C) Ümitsizlik içinde kıvranıyordu. D) Ruhun ilacı okumaktır. 15. Görmek sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlamak, sezmek anlamında kullanılmıştır? A) Buradan geçen kızları gördün mü? B) Seni onların yanında gördüm, eğleniyordun. C) Hata yapacağını görünce geri adım attı. D) Her şeyi gözümle gördüm, daha ne olsun. 12. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi mecaz anlamlıdır? A) Geleneksel davranışları bu yörelerde gördük. B) Yeni patronu nefes aldırmadan çalıştırıyor. C) Ailesinin uyarılarına kulak asmadı. D) Sinirli hareketleri yüzünden herkesi üzdü. 16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde mecaz anlamlı sözcük kullanılmamıştır? A) Evin boya, badana işleri on gün devam etti. B) Sinemaya gideceğim diye uyuttu bizi, kandırdı. C) Kimsenin söylediği beni bağlamaz, bildiğimi yaparım. D) İstediği gençle evlenebilmek için ailesini çiğnedi. 13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizil sözcük gerçek anlam kullanılmamıştır? A) Bıkmadan usanmadan başarı için çabalardı. B) Eşyalarını ona kızınca sokağa attı. C) İki saattir şehirde açık lokanta aradık. D) Gözlerinin mahkumu oldum, yıllarca bekledim. 17. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde El sözcüğü farklı anlamda kullanılmıştır? A) Elimdeki resme saatlerce bakıp durdum. B) Elindeki kırmızı bir kalemle bir şeyler yazıyor. C) Sen elin dediğine bakma, kendini düşün. D) Bebek sobaya dokununca eli yandı. TÜRKÇE 11

6 18. Kırmak sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde azaltmak anlamında kullanılmıştır? A) Saatlerce bahçede odun kırdı. B) Esnaf mallarının fiyatlarını kırdı. C) Elindeki bardağı yere atıp kırdı. D) Onu affetmem, kalbimi çok kırdı. 22. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ağır sözcüğü terim anlamda kullanılmıştır? A) Annem bacakları ağrıdığı için ağır yürüyor. B) Bu sözleri ağırıma gitti, üzüldüm. C) Ağır konuşması içimi bunalttı. D) Boksörümüz ağırda dünya boks şampiyonu oldu. 19. Kaplamak sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde mecaz anlamda kullanılmıştır? A) Karanlıkta yürürken içimi korku kapladı. B) Evin her yerini mavi halıyla kapladı. C) Defterlerini her sene annem kaplardı. D) Sobadan çıkan duman odayı kapladı. 23. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük gerçek anlamıyla kullanılmıştır? A) Kaybettiğim cüzdanımı arabada buldum. B) Hakkında neler söyleniyor, sen uyuyorsun. C) Bu başarıya tırnaklarımla kazıyarak ulaştım. D) Düştüğünde yanında kim varsa o dosttur. 20. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde terim anlamlı sözcük kullanılmıştır? A) Bana kalırsa sen en iyisini yaptın. B) Dün geceki olaylar bizi şaşırttı. C) Nikah kıyıldıktan sonra balayına çıktılar. D) Şiirde öykü, yıllarca tartışma konusu oldu Dünden kalan yemekleri taze diye yutturdu. 2. Hapı yutarken boğazım çok ağrıyor. 3. Lokmaları, çiğnemeden bütün bütün yutuyor. 4. Bu yalanları kimsenin yutmayacağını biliyorsun. yutmak sözcüğü hangi iki cümlede mecaz anlamda kullanılmıştır? A) 1-2 B) 2-3 C) 3-4 D) Bulmak sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde keşfetmek anlamında kullanılmıştır? A) Kaybettiği yılları resimlerde bulmaya çalıştı. B) Hasta için gereken kan sonunda bulundu. C) Bulduğu formülle bilim dünyasına bomba gibi düştü. D) Aradığım mutluluğu buldum, diye konuşuyor. 25. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizgil sözcük yan anlamda kullanılmıştır? A) Uslu durmamı söylediler. B) Ayakkabının yüzü leke içindeydi. C) Bozulan düzeni sağlamaya çalışıyor. D) Biz de bu çarkın bir parçası olduk. 12 TÜRKÇE

7 ÜNİTE: KONU: SÖZCÜKTE ANLAM Sözcükler Arası Anlam İlişkileri ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ 1. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde altı çizili sözcük sesteş (eş sesli) değildir? A) Kırmızı bir balık akvaryumda yüzüyor. B) Yıllar önce kaybettiği kardeşini arıyor. C) Son zamanların en iyi eserini yazdı. D) Sıkıntı dolu günleri ben bilirim. Eş Sesli (Sesteş) Sözcük: Yazılışları okunuşları aynı, anlamları tamamen farklı olan sözcüklere denir. kaz kazanmak eylemi bin sayı kaz kanatlı bir hayvan binmek eylemi Eş sesli sözcüklerde dikkat edilmesi gereken en önemli özellik, bu sözcüklerin anlamları arasında hiçbir bağlantı olmamasıdır. Sözcüğün her anlamı temel anlam sayılır. Yan anlam eş seslilik değildir. sima, çehre, surat Yorganın yüzü eskiydi. yüz Şimdi seçenekleri inceleyelim: A da yüz eş anlamlı sayı yüzmek eylemi deri yüzmek sima, çehre, surat sayı yüzmek eylemi deri yüzmek Yan anlam aralarında anlamsal bağlantı vardır. B de yıl sene yılmak (usanmak) eylemi D de ben Vücuttaki leke 1. tekil kişi C de ise son bitiş dışında başka anlam vermediğinden eş sesli değildir Bu olaylarda her zaman haklıdan yanayım. 2. Plân yaparken her olasılığı göz önüne almalısın. 3. Ne bu hâl böyle, sana hiç yakışmıyor. 4. Kalbimizin atışı bile duyuluyor karanlıkta. Yukarıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcüğün eş anlamlısı (anlamdaşı) yoktur? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 Eş Anlamlı (Anlamdaş) Sözcükler: Yazılışları ve okunuşları farklı, anlamları aynı olan sözcüklerdir. Eş anlamlı sözcüklerin anlamlarından biri yabancı kökenli sözcüktür. mutluluk saadet, mesutluk üzüntü gam, keder, hüzün endişe tasa Seçenekleri inceleyelim: 1. cümlede olay hadise 2. cümlede olasılık ihtimâl 3. cümlede hâl durum 4. cümlede karanlık sözcüğünün eş anlamlısı yoktur. TÜRKÇE 13

8 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde karşıt anlamlı sözcükler bir arada kullanılmamıştır? A) Her zaman güzel olaylar değil, çirkin olaylar da yaşanır. B) Telefonlar durmadan çalıyor, hiçbirine yetişemedim. C) Kuru çamaşırlar yağmurda ıslandılar yine. D) Denizde küçüklü büyüklü balıkçı tekneleri vardı. Karşıt Anlamlı Sözcükler: Anlamları birbirinin tamamen zıddı olan, karşıt kavramları ifade eden sözcüklerdir. iyi kötü küçük büyük akıllı deli uslu yaramaz Seçeneklerde ise: A da güzel çirkin, C de kuru ıslak, D de küçüklü büyüklü karşıt anlamlıdır. B de karşıt anlamlı sözcük yoktur. Not: Renk adları karşıtlık oluşturmaz. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soyut anlamlı sözcük yoktur? A) Küçük kardeşim karamsarlığa kapıldı. B) Azimli çalışmasının sonucunu aldı. C) Her zaman sevimli ve güler yüzlüydü. D) Evin tüm eşyalarını satıp yeniledi. Soyut Anlamlı Sözcükler: Varlığını duyu organlarımızdan herhangi biriyle algılayamadığımız; aklımızla ve duygularımızla varlığını kabullendiğimiz kavramlardır. mutluluk, öfke, saygı, huzur, rüya Somut Anlamlı Sözcükler: Varlığını duyu organlarımızdan herhangi biriyle algılayabildiğimiz kavramlardır. kalem, masa, ışık, hava, yağmur Şimdi seçenekleri inceleyelim: A da karamsarlık B de azimli C de sevimli D de ise soyut anlamlı sözcük yoktur. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yansıma sözcük yoktur? A) Arabaların farlarının ışıltısı büyüleyiciydi. B) Masalar sağlam gibi ama gıcırtılar çıkartıyor. C) Şapur şupur yemek yiyen bir bebekti. D) Babam yine horul horul uyuyor. Yansıma sözcük: Doğadaki seslerin taklit edilmesiyle oluşan sözcüklerdir. Bazıları türemiş bazıları basittir. Basit: tık, hır, gür, şır, şık Türemiş: tıkırtı, hırıltı, gürültü, şırıltı, şıkırtı Not: Pırıltı, ışıltı yansıma değildir; çünkü ses takliti anlamı vermemektedir. Yansıma sözcükler isim, sıfat, zarf, fiil türlerinde kullanılabilir. Cümlede özne, nesne, zarf tümleci, dolaylı tümleç ve yüklem görevinde kullanılabilir, ikileme oluşturabilir. Tıkır tıkır işliyor. ikileme zarf tümleci Seçeneklerde: B de gıcırtı, C de şapur şupur, D de horul horul yansımadır. A da yansıma sözcük yoktur. Işıltı ses taklidi olmadığı için yansıma değildir. 14 TÜRKÇE

9 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük nitel anlamlı değildir? A) Çocuk küçük bir silgiyle idare ediyor. B) Buralarda onu herkes iyi biri olarak tanır. C) Havuza üç saat süreyle su doldurdular. D) Kocaman bir dilim pasta yedi. Nitel Anlamlı Sözcükler: Bir kavramla ilgili ölçülemeyen özellikleri, bir varlığın ne durumda olduğunu gösteren sözcüklere nitel anlamlı sözcükler denir. Nicel Anlamlı Sözcükler: Bir varlıkla ilgili; ölçülebilen, sayılabilen, azalıp çoğalabilen değerleri gösteren sözcüklere nicel anlamlı sözcükler denir. Somutturlar. uçarı davranış iri elma hasta çevre dört kişi iyimser insanlar büyük ekmek nitel anlamlı sözcük nicel anlamlı sözcük Seçeneklerde A da küçük, C de üç, D de kocaman nicel anlamlıdır. Artıp azalabilen kavramlardır. B deki iyi ölçülemeyen kavramdır. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde insan sözcüğü genel anlamlı değildir? A) İnsan her zaman sevgiye ihtiyaç duyar. B) İnsanlar mağazaya doluştu, ucuzluk var. C) İnsan yaşama dört elle bağlanmalıdır. D) İnsan, huzuru nerede bulursa orada kalır. Genel Anlam: Aynı cinsten olan varlıkların tümünü kapsayan özellikler anlatılıyorsa o sözcük genel anlamlıdır. Özel Anlam: Aynı cinsten olan varlıkların içinden biri anlatılıyorsa özel anlamlıdır. Araba bu şehirde yaşamak için şart oldu. Tüm araba çeşitleri. Araba bozulup yolda kalınca trafik tıkandı. Sadece bir araba. Seçeneklerde 1, 3 ve 4. cümlelerde tüm insanlara özgü özelikler gösterilirken 2. cümlede bir grup belirli insan anlatılmaktadır. Bu nedenle özel anlamlıdır. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükler yakın anlamlıdır? A) Uygar toplumlara yakışır medeni davranış değil bunlar. B) Bu daldaki kayısılar ham, sen şu olgunları al. C) Ben bu sözlerle incindim, ona gücendim. D) Halkı ayaklandırmanın isyan ettirmenin anlamı yoktu. Yakın anlamlı sözcükler: Anlamları birbirinin aynısı olmayan birbirini çağrıştıran yakın kavramları ifade eden sözcüklerdir. Az da olsa anlam farklılığı vardır. dilemek istemek göndermek yollamak uğraşmak didinmek gibi A da uygar medeni eş anlamlıdır. B de ham olgun karşıt anlamlıdır. D de ayaklanma isyan etme eş anlamlıdır. C de ise incinmek gücenmek yakın anlamlıdır. TÜRKÇE 15

10 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sesteşi olan bir sözcük yoktur? A) El için kuyu kazan önce kendi düşer. B) Kurunun yanında yaş da yandı. C) Dost ile ye, iç; alışveriş etme D) Zamanımın çoğunu evde geçiriyorum. 5. l. Hazıra dağlar dayanmaz. ll. Eğri otur, doğru konuş. lll. Güvenme varlığa, düşersin darlığa. IV. Elin ağzı torba değil ki büzesin. Numaralanmış atasözlerinden hangi ikisi anlamca birbirine yakındır? A) l ve ll B) ll ve IV C) ll ve lll D) l ve lll 2. Eğer başarılı olmak istiyorsan, bugünden tezi yok, aklını başına al!... Altı çizili sözün bu cümleye kattığı anlam aşağıdakilerden hangisinde vardır? A) İşlerini yaparken hep çok ağırdan alırdı. B) Adam aniden yere düştü. C) Akşam yola çıkacağız; hemen hazırlanalım. D) Onu görünce birdenbire ayağa kalktı. 6. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi eş sesli değildir? A) Annemin saçları çok kırlaştığı için boyadık. B) Günde en az üç fincan çay içerim. C) Yıllarca senin yollarını bekledi. D) Ev, dik bir yokuştan sonra görünüyordu. 3. Kıraç toprakları, çalışarak verimli hâle getirdi. Altı çizili sözcükler arasındaki anlam ilişkisi aşağıdakilerden hangisinde vardır? A) Beni saatlerce lafa tuttu, işlerimi bitiremedim. B) Ona ön kapıdan değil, arka kapıdan gel dedim. C) Elini bu işten çek, fena olacak! D) Onun istediklerini yapmak istemiyorum. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük genel anlamlıdır? A) Gazetenin spor sayfasını bana bırakın. B) Kitap okumak, insanın görüş ufkunu açıyor. C) Çamaşır makinesi bozulunca, çamaşırlar kaldı. D) Çocukları evde bırakıp geldik. 8. Aşağıdaki sözcüklerden hangisinin zıddı yoktur? A) iniş B) gönül C) gülmek D) çirkin 4. Somut bir sözcük, soyut anlamda kullanılabilir. Aşağıdaki cümlelerin hangisi, bu tür bir anlam olayına örnek gösterilebilir? A) Her işe burnunu sokmasa olmaz sanki! B) Burnuna geçen gün hızma taktırmış. C) Üçüncü dersteyken birdenbire burnu kanamaya başladı. D) Gelecek ay burnuna estetik yaptıracak. 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde karşıt anlamlı sözcük vardır? A) Gelen gideni aratır. B) Her işte bir hayır vardır. C) İstediğini söyleyen, istemediğini işitir. D) Kaçan balık büyük olur. TÜRKÇE 16

11 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde karşıt anlamlı sözcükler vardır? A) Bu gemici düğümünü çözmeyi biliyor musun? B) Ben ona yapacağımı bilirdim; ama acı tatlı günlerimiz var. C) Bu kadar sorundan sonra ortalığın yumuşaması zaman alacak. D) Neler çeker bu gönül söylesem şikâyet olur. 14. Didik didik etmek deyiminin karşıt anlamını belirten deyim aşağıdakilerden hangisinde vardır? A) O titiz çalıştığından her şeyi ince eleyip sık dokur. B) Kılı kırk yardığın için bu görevi sana veriyorum. C) Sorulara şöyle bir göz attı sadece. D) Onu sakın gözünden ayırma. 15. çıkmak sözcüğü Suratında yine sivilce çıkmış. cümlesindeki anlamıyla kullanılmıştır? 11. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisinin sesteşi yoktur? A) Akşamleyin yola çıkmayı düşünüyoruz. B) El, elin eşeğini türkü söyleyerek arar. C) Bir kez daha bana gül, sevdiğim. D) Kalem, yazı yazma aracıdır. A) Rutubetli evde oturduğundan bir sürü hastalık çıktı. B) Bunca zaman hepimizi kandırdığı ortaya çıktı. C) Çocuklarından hiç biri olayı aklından çıkaramadı. D) Merdivenlerden çıkana kadar nefes nefese kaldık. 16. harcamak sözcüğü Bazıları, güzelim gençlik yıllarını boş yere harcıyor. cümlesindeki anlamıyla kullanılmamıştır? 12. Aşağıdaki sözcüklerin anlamca en dar kapsamlı olanı hangisidir? A) ağaç B) kitap C) kurşun kalem D) meyve A) Kazandığı paranın kıymetini bilmiyor, olur olmaz yere harcıyor. B) Kendi çıkarları için beni kötü harcadı. C) Gözyaşlarını bozuna harcama, ilerde çok ihtiyacın olacak. D) Güzel duyguları böyle harcama! 13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yansıma sözcük vardır? A) Evi temizleyip pırıl pırıl yapmış. B) Sular gürül gürül dar bir geçitten aşağıya doğru akıyor. C) Sabahları kuş sesleri ile uyanıyoruz. D) Abur cubur yemekten midesi bozulmuş. 17. Aşağıda verilen cümlelerin hangisinde kadar sözcüğü Teşekkür ederim, almış gibi oldum. cümlesindeki gibi sözcüğüyle eş anlamlıdır? A) O kadar sevindim ki anlatamam. B) Ben bu kadarını düşünemedim. C) Bacak kadar çocuğun dediğine bak. D) İstanbul un balıkları kadar balıkçıları da hoştur. TÜRKÇE 17

12 18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sesteş sözcükler kullanılmamıştır? A) Kafede sıcak çay eşliğinde sohbet ederek çayı seyrettik. B) Bu çorak kara parçasından ayrılırken karalar giymişti. C) Kolunu kapının koluna çarptı. D) Bağlar altında otururken, al yazma bağladı başına. 22. Aşağıdakilerin hangisinde büyük sözcüğü nitel anlamda kullanılmamıştır? A) Büyük bir ev aldık. B) Moliére büyük adammış, yer yüzüne gelmiş kişilerin en büyüklerinden biri. C) Babası ölümüyle ona büyük bir servet bıraktı. D) Kardeşlerin arasında en büyüğü doktordu. 19. Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcük sesteştir? A) Okula devam etmeyecek mi? B) Aldıkları konutun içi yapılıyor. C) Yaşama senin kadar bağlı değilim. D) Yüzü çok güzel! 23. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisi, bir varlık türünü bütünüyle anlatacak biçimde kullanılmamıştır? A) İnsana dost her zaman gereklidir. B) Otuz yaşında ama hâlâ çocuk. C) Şairin fikri hür, vicdanı hür, irfanı hürdür. D) Vatan sevgisini vatan kaybedenler bilirmiş. 20. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisi diğerlerine göre en özel anlamlıdır? A) Roman nasıl okunur? adlı makalesini okudum. B) Hayatımızın askerlikte ve sivillikte kırk beş senesi öğretmenlik ile geçti. C) İnsan soyu ne yazık ki sükûneti kavgaya, anlaşmayı tartışmaya dönüştürmekte bütün öbür yaratıklardan önde geliyor. D) Her ince ruhlu insan gibi o da hayvanları severdi. 24. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yansıma sözcük yoktur? A) Dışarıdaki gürültüler gittikçe artıyor. B) Yaşlı olmasına rağmen dinç biriydi. C) Sanki kapıda bir tıkırtı duydum. D) Derelerin şırıltısıyla uykuya daldım. 21. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikileme cümleye nicel anlam katmıştır? A) Evde üç beş parça eşya vardı. B) Hiçbir zaman doğru dürüst arkadaşın olmadı. C) Saçma sapan düşüncelerinle beni oyalama. D) Abuk subuk insanlarla dolu her yer. 25. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soyut anlamlı sözcük yoktur? A) Aceleyle ve korkuyla koşuyordum. B) Tanıklar hakime yalan söyledi. C) Yemekleri küçük bir tüpte pişiriyor. D) Anne ve babasının sevgisini derinden hissetti. 18 TÜRKÇE

13 ÜNİTE: SÖZCÜKTE ANLAM KONU: İkileme, Deyimler, Atasözleri ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikileme kullanılmamıştır? A) Polisler, kırmızı ışıkta geçen araçları tek tek durdurdular. B) Kimse doğru dürüst çalışmıyor, herkes dalga geçiyor. C) Burada yaşayan insanların sımsıcak yürekleri vardı. D) Kimilerine göre bu eş dost ziyaretleri gereksizdi. İkileme; anlamı kuvvetlendirmek, çekici kılmak ve kolaylaştırmak amacıyla kullanılan söz öbekleridir. İkilemelerin özelliklerini söyle sıralayabiliriz: İki sözcükten oluşur ve daima ayrı yazılır. Anlamı kuvvetlendirir. İsim, sıfat, zarf türünde kullanılabilir. Özne, nesne, dolaylı tümleç, zarf tümleci veya yüklem görevinde kullanılabilir. Çekim eklerini alabilir: yan yana, eşe dosta Aralarına hiçbir noktalama işareti girmez. Aralarına mı, mi edatları girebilir. Bu bilgilere göre seçenekleri inceleyelim. A da tek tek, B de doğru dürüst, D de eş dost ikilemedir. C de ise ikileme yoktur. sımsıcak pekiştirmedir. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikileme oluşumu bakımından farklıdır? A) Arkadaşları için deli divane oluyor. B) Bize ulaşan haberler yalan yanlıştı. C) Eş dost ziyaretleri yapıyorduk. D) Eften püften sorunlar yaşıyoruz. İkilemeleri oluşumu bakımından söyle sıralayabiliriz: 1. Aynı sözcüğün tekrarı ile oluşanlar: yavaş yavaş, tek tek 2. Zıt anlamlı sözcüklerden oluşanlar: iyi kötü, ileri geri 3. Yakın anlamlı sözcüklerden oluşanlar: yalan yanlış, doğru dürüst 4. Her iki sözcüğü de anlamsız olanlar: ıvır zıvır, abur cubur 5. Sözcüklerinden biri anlamlı diğeri anlamsız olanlar: eski püskü, yırtık pırtık 6. Yansıma sözcüklerden oluşan tıkır tıkır, şakır şukur 7. İkinci sözcüğü yakıştırma olanlar : para mara, dere mere Şimdi seçenekleri inceleyelim: A da deli divane, B de yalan yanlış, C de eş dost ikilemeleri yakın anlamlı sözcüklerden oluşur. D de eften püften her ikisi de anlamsız sözcüklerden oluşan ikilemedir. TÜRKÇE 19

14 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikilemeyi oluşturan sözcükler tek başına kullanılmazlar? A) Çocuğun gözleri ışıl ışıl parlıyordu. B) Tüm işleri seve seve yapıyorduk. C) Evin içini ıvır zıvır ile dolduruyordu. D) Çalışma odası derli toplu, düzenliydi. İkilemeyi oluşturan sözcüklerin her ikisi de anlamlıysa tek başlarına kullanılabilir. Ancak biri anlamlı, diğeri anlamsız ise veya her ikisi de anlamsız ise tek başlarına kullanılmaz. 1.cümlede ışıl ışıl, 2.cümlede seve seve 4.cümlede derli toplu ikilemeleri her iki sözcüğü de anlamlı olan ikilemelerdir. 3.cümlede ıvır zıvır anlamsız sözcüklerden oluşmaktadır. Tek başlarına kullanılamazlar. 4. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde ikileme zarf tümleci görevindedir? A) Ilık ılık bir rüzgâr esiyordu. B) Kapıya yaşlı mı yaşlı bir kadın geldi. C) Bu derenin suları soğuk soğuktu. D) Sabah akşam ders çalışıyorum. İkilemeler cümlede tüm ögeler yerine kullanılabilir. Örneğin eş dost ikilemesini ele alalım. Eş dost bize toplandı. Eşi dostu aradım. Eşe dosta güvendim. Özne Nesne Dolaylı t. Eşsiz dostsuz yaşayamam. Zarf t. Tek arayan eş dosttu. Yüklem Seçenekleri inceleyelim: A da Ilık ılık bir rüzgar esiyordu. İkileme özne grubu içinde yer almıştır. Özne B de yaşlı mı yaşlı bir kadın İkileme özne grubu içinde yer almıştır. Özne C de soğuk soğuktu ikileme ek fiil alıp yüklem olmuş. D de ise yükleme sorulan ne zaman sorusuna sabah akşam ikilemesi yanıt verdiği için zarf tümlecidir. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikileme sıfat görevinde kullanılmıştır? A) Yeşil yeşil gözleri ile çok hoştu. B) Yan yana oturup yemek boyu sohbet ettik. C) Bu mevsim ılgıt ılgıt eser rüzgârlar. D) Konu komşuya haber saldırlar. 20 TÜRKÇE

15 İkileme cümlede isim, sıfat, zarf türünde kullanılabilir. ıvır zıvır ikilemesini örnek alalım. Ivır zıvıra para harcama. Ivır zıvır eşyalar alma. Her taraf ıvır zıvırla doldurulmuş. İsim Sıfat Zarf Şimdi seçenekleri inceleyelim: A da yeşil yeşil gözleri Sıfat C de ılgıt ılgıt eser Zarf B de yan yana oturup Zarf D de konu komşuya İsim A seçeneğinde sıfat türünde kullanılmıştır. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyim kullanılmamıştır? A) Onun o üzgün halleri içime dert oldu. B) Sorumsuz davranışları ile başına dert aldı. C) İçindeki sıkıntıları açacak, dert yanacak kimsesi yoktu. D) Sonunda ben de ne istediğimi anlatabildim. Deyimler en az iki sözcükten oluşan, anlamı kuvvetlendirmek, kolaylaştırmak için kullanılan söz birlikleridir. Deyimlerin özelliklerini şöyle sıralayabiliriz: 1. Kalıplaşmışlardır. Sözcük ekleyip sözcük çıkarmak, sözcüklerin yerlerini değiştirmek mümkün değildir. 2. Yaratıcıları belli değildir. 3. Özel bir durumu, kavramı anlatmak için kullanılırlar. Herkesi kapsayan anlam özelliği taşımazlar. Genel anlamlı değillerdir. 4. Gerçek anlamlı veya mecaz anlamlı olabilirler. 5. En az iki sözcükten oluşurlar. Cümle biçiminde olanları da vardır. 6. Çekim eklerini alarak kişi ve zamana göre çekimlenebilir. 7. Birleşik fiil biçiminde olan deyimler vardır. (göz yummak, fırsat kollamak) Şimdi seçenekleri inceleyelim: A da içine dert olmak, B de başına dert almak, C de dert yanmak deyimdir. D de deyim yoktur. 7. Aşağıdaki deyimlerden hangisi mecaz anlamlı değildir? A) İki yakası bir araya gelmemek B) İki sözü bir araya getirememek C) Bam teline basmak D) Başına devlet kuşu konmak TÜRKÇE 21

16 Deyimlerin çoğu mecaz anlamlıdır. Sözcükler ifade ettikleri anlamların dışında kullanılmış olabilir. Bir dediğini iki etmemek gerçek anlamlıdır. Ateş bacayı sarmak aşık olmak anlamı verdiğinden mecaz anlamlıdır. Seçeneklerde ise, A da iki yakası bir araya gelmemek bütçesinde hep açık olması, C de bam teline basmak birini kızdırmak, hassas olduğu durumdan istifade etmek, D de başına devlet kuşu konmak bir kısmetli iş kazanmak, iyi bir duruma ulaşmak anlamı verir. B deki iki sözü bir araya getirememek ise düzgün konuşamamak anlamında kullanılmıştır. Gerçek anlamlıdır. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisi atasözü değildir? A) Çivi çiviyi söker. B) Hatasız kul olmaz. C) Mal canın yongasıdır. D) Akıntıya kürek çekiyorsun. Atasözleri; atalarımız deneyimlerini, gözlemlerini kesin yargılar durumunda sunan, az sözle çok şey anlatmaya yarayan söz birlikleridir. Atasözlerinin özellikleri şöyledir: * Bir ulusun dünya görüşünü, yaşayışını, gelenek ve göreneklerini yansıtır. * Genel kural niteliği taşır. Söyleyeni belli değildir. * Toplum yaşantısını düzenler, ahlâk aşılar, öğüt verir. * Kalıplaşmışlardır. Biçimleri değiştirilmez. * Çoğu mecaz anlamlıdır. Gözlem ve deneyim sonucu oluşanları, gerçek anlamlıları vardır. Atasözleri ile deyimlerin ortak özellikleri olduğundan bunlar birbiriyle karıştırılabilir. Ayrımları ve ortak özellikleri şunlardır: Deyimler: Özel anlamlıdır, özel durumları açıklar, kişiye ve zamana göre çekimlenir. Atasözleri: Genel kural niteliği taşır. Geniş zamanda çekimlenir, geniş zaman anlamı verir. Ortak özellikleri: Kalıplaşmıştır. Gerçek ve mecaz anlamlı olabilir. Şimdi seçenekleri inceleyelim: A da Çivi çiviyi söker. B de Hatasız kul olmaz. C de Mal canın yongasıdır, atasözleridir. Bunlar genel kural anlatmaktadır. D de ise bir işin zorluğunu anlatmak için akıntıya kürek çekmek deyimi kullanılır. 22 TÜRKÇE

17 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikileme diğerlerinden farklı bir şekilde oluşmuştur? A) Keşke biraz daha doğru dürüst insanlarla olsaydın. B) Aşağı yukarı seninle aynı yaşlarda. C) İleri geri konuşma da başka bir şey istemiyorum. D) Biraz bekleyelim, er geç yola gelecek. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikilemeyi oluşturan sözcükler, tek başlarına kullanılmaz? A) Ölen kardeşinin resmine bakıp içli içli ağlıyordu. B) Yalan yanlış sözleriyle herkesin kafasını karıştırdı. C) Seninle ilk karşılaşmamızda aşağı yukarı senin yaşlarında olduğunu düşünmüştüm. D) Eve gelmeden önce yine abur cubur yemiş. 2. I. Birisine ve bir işe ümit bağlamak II. Aşırı gitmek III. Gizli kapaklı iş yapmak IV. Parçaları birbirine benzememek, uygun olmamak Aşağıdaki deyimlerden hangisinin açıklaması, yukarıda verilmemiştir? A) çizmeyi aşmak B) ipe un sermek C) bel bağlamak D) dolap çevirmek 5. ağız sözcüğü aşağıdakilerin hangisinde deyim içinde kullanılmamıştır? A) Ben sana şişeyi ağzına kadar doldur mu dedim? B) Kendisini bir türlü affetmiyor, ağzını bıçak açmıyor. C) Ona herhangi bir sırrını söyleme; ağzında bakla ıslanmaz onun. D) Ağzı var dili yok sanki çocuğun, hiç konuşmadı. 6. Aşağıdaki atasözlerin hangisi diğerlerinden farklı bir anlamdadır? A) Az söyle, çok dinle. B) Büyük lokma ye; büyük söyleme. C) Bülbülün çektiği dil belasıdır. D) Çok söz yalansız, çok mal haramsız olmaz. 3. Aşağıdaki cümlelerde geçen deyimlerden hangisi yanlış anlamda kullanılmıştır? A) Herkes bir şey söylüyor, konuşuyor; her kafadan bir ses çıktığından sonuca ulaşamıyoruz. B) Onu daha önce de gördüm; gözüm bir yerden ısırıyor. C) Yeni ayakkabıları görünce çok sevindi; eski pabucunu dama attı. D) İnsanın açık noktasını bulunca üzerine gidip şakalarıyla yıldırıyor; ama tadında bırakmayı biliyor. 7. I. Ağzı kulaklarında olmak II. Etekleri tutuşmak III. Etekleri zil çalmak IV. Ağzını bıçak açmamak Yukarıdaki deyimlerden hangileri anlamca birbirine yakındır? A) II ve IV B) III ve IV C) I ve III D) II ve III TÜRKÇE 8 23

18 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikileme soyut anlama gelecek şekilde kullanılmıştır? A) Sonbaharın gelişini dökülen sarı sarı yapraklar haber veriyor. B) Eş dost bu güzel günde bizi yalnız bırakmadı. C) Ilık ılık esen rüzgâr yüzümü okşuyordu. D) Küçük kız, tatlı tatlı konuşmasıyla herkesi mest etti. 12. Aşağıdaki ikilemelerden hangisi diğerlerinden farklı bir şekilde oluşmuştur? A) Böyle bir kişiye para mara teklif edilmez. B) Er geç buraya gelecek, o zaman görür. C) İrili ufaklı taşları denize atıp, vakit geçiriyor. D) Aşağı yukarı sizinle aynı boyda. 13. Aşağıdakilerden hangisi atasözü değildir? 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde iş işten geçmiş olma anlamında bir deyim kullanılmıştır? A) Bu beklenen bir sonuçtu, rüzgâr eken fırtına biçer. B) Atı alan Üsküdar ı geçti; üzülmenin bir anlamı yok. C) Soruları yine patavatsızcaydı, devirdiği çamların sayısı bilinmez ki. D) Bana borç vermek istemediğini anlamıyor muyum? A) Kaş yaparken göz çıkarır. B) Akıl akıldan üstündür. C) Ağaç yaşken eğilir. D) Can çıkmayınca huy çıkmaz. 14. Aşağıdaki deyimlerden hangisi gizli saklı iş yapmak anlamı içerir? A) Mürekkep yalamak B) Pabucu dama atılmak C) Saman altından su yürütmek D) Turnayı gözünden vurmak 10. Aşağıdakilerin hangisinde açıklama deyime uygun değildir? A) Kaç gündür ağzına bir şey koymadı, hiçbir şey yemiyor. B) Umduklarını bulamadı, avucunu yalayarak geri döndü. C) Onun tükürük bezlerinde sorun var; ağzında bakla ıslanmıyor. D) Bu yaptıklarıyla çok oldu; çizmeyi aştı. 15. Aşağıdaki ikilemelerin hangisi zıt (karşıt) anlamlı sözcüklerin bir araya gelmesiyle oluşmamıştır? A) İleri geri konuşup insanın moralini bozuyor. B) Büyük küçük herkes ona sırtını çevirdi. C) Söylediklerini aşağı yukarı yaptım sayılır. D) Bütün aile çoluk çocuk düğüne gitmiş. 11. Aşağıdakilerin hangisinde deyim açıklayıcısıyla birlikte verilmiştir? A) Biz gideli eski çamlar bardak olmuş. B) O eski kulağı kesiklerdendir. C) Bu iş artık kabak tadı vermeye başladı. D) Gizli kapaklı işlerle uğraşıyor, yine bir dolap çeviriyor. 16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyim kullanılmamıştır? A) Olanları duyunca gözü döndü. B) Alacaklılar gözünün yaşına bakmadı. C) Gözümüz yollarda kaldı, nerelerdesin? D) Gelecek yıl pek çok şey değişecek. 24 TÜRKÇE

19 17. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikileme karşıt anlamlı sözcüklerden oluşmaktadır? A) Tatlı tatlı bir bahar esintisi gibi esiyor. B) Bahçeye irili ufaklı saksılarla. içekler aldım. C) Değirmen yavaş yavaş dönüyor. D) Parlak bir gelecek için ara sıra para biriktiriyor. 21. Aşağıdakilerin hangisinde deyim yanlış açıklanmıştır? A) Boy ölçüşmek: Birisiyle, bir konuda yarışmak B) Deli saçması: Anlamsız, tutarsız, delice söz C) Dokuz doğurmak: Merakla, heyecanla sabırsızlıkla beklemek D) Dizginleri ele almak: At arabası sürmek 22. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikileme yoktur? 18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyim açıklaması ile birlikte verilmiştir? A) Eriklerin tadına doyum olmuyor. B) İki eli kanda olsa koşar gelir. C) Söyledikleri ile içime kurt düştü, şüphelendim. D) Kuru gürültüye pabuç bırakmazdı. A) Yüzünün rengi sapsarı olmuş. B) Her zaman doğru dürüst konuşur. C) Şimdilerde küçük büyük herkes bu diziyi izliyor. D) Tanıkların hepsi teker teker dinlendi. 23. açık sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyim içinde kullanılmıştır? 19. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki ikilemeyi oluşturan sözcükler tek başlarına kullanılmazlar? A) Ufak tefek orunlar yaşanmıyor değil. B) İleri geri sözler söylersen başına iş açarsın. C) Bu dolaba ıvır zıvır ne varsa doldurdum. D) Denize girip çıkmaktan yorgun argındım. A) Açık renk kıyafetler giyiyorum. B) Hepimiz açık kapıdan gizlice girdik. C) Bu ayki harcamada açık verdik. D) Kapıyı açınca yemek kokularını duydum. 24. Aşağıdaki deyimlerin hangisi hiç sır saklayamamak anlamı verir? A) Ağzına geleni söylemek B) Ağzında bakla ıslanmamak C) Ağzına sakız olmak D) Ağzının içine bakmak 20. Aşağıdakilerden hangisi atasözü değildir? A) Karda yürüyüp izini belli etmez. B) Kendi düşen ağlamaz. C) Her kuşun eti yenmez. D) Et tırnaktan ayrılmaz. 25. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki ikileme oluşumu bakımından diğerlerinden farklıdır? A) Gizli saklı ne varsa hepsini anlattı. B) Bu çocuk deli divane olmuş. C) Yalan yanlış bilgilerle dolu kitapları okumam. D) Eciş bücüş yazısını okumak zordu. TÜRKÇE 25

20 ÜNİTE: KONU: SÖZCÜKTE ANLAM Anlam Olayları ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ad aktarması yoktur? A) İçeri girerken ayaklarını çıkar. B) Yağmur şiddetini arttırdı. C) Sobayı yakıp ısındık. D) Ömer Seyfettini okuyorum. AD AKTARMASI : Benzetme amacı güdülmeden bir sözün bir başka söz yerine kullanılmasıdır. Ad aktarması (Mecaz ı mürsel) Çağrışım esastır. Benzetme amacı olmamalıdır. Bir söz, bir başka söz yerine kullanılmalıdır. Sözcük gerçek anlamı dışında kullanılmalıdır. Dünyanın en ünlü raketi Türkiye de, cümlesinde raket tenisçi yerine kullanılmıştır. Ad aktarması yapılmıştır. Seçenekleri inceleyelim : A da ayaklar ayakkabı yerine C de soba içindeki yakacak yerine D de Ömer Seyfettin eserler yerine kullanılmıştır. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ad aktarması farklı yolla yapılmıştır? A) Bir bardak daha içebilir miyim? B) Akşamları Mozart ı dedem dinlerdi. C) Bir tabak daha yiyebilir miyim? D) Mutfakta daha bir tencere dolusu var. Ad aktarması şu yollarla yapılır : Parça bütün ilişkisi : Varlığın parçası söylenip bütünü veya bütünü söylenip parçası anlatılır. Vapur Üsküdar a yanaştı. (Üsküdar iskelesine) İç dış ilişkisi : Varlığın içindeki söylenip dışındaki, dışındaki söylenip içindeki anlatılır. Bir tabak daha yemek istiyorum. (Tabak değil içindeki yemek anlatılıyor.) Sanatçı eser ilişkisi : Genellikle sanatçı adı söylenip eseri kastedilir. Orhan Pamuk okudum. (Orhan Pamuk un eseri) Yer insan ilişkisi : Yer adı söylenip o yerde yaşayanlar anlatılır. Batı tepkisini belli etti. Anadolu acı çekti. A da bardak içindeki içecek anlatılmıştır. C de tabak içindeki yiyecek anlatılmış. İç dış ilişkisi D de tencere içindeki yemek anlatılmıştır. B de ise Mozart ile sanatçının eserleri anlatılmıştır. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük anlam genişlemesine uğramıştır? A) Üstümde pembe bir kazak vardı. B) Kolum çok ağrıdı, yazamıyorum. C) Başımıza gelmedik iş kalmadı. D) Testerenin dişleri kırılmış. Bir sözcüğün mutlaka temel anlamı vardır; ama her sözcüğün yan ve mecaz anlamları yoktur. Bir sözcük sadece temel anlamıyla kullanılırsa tek anlamlıdır. Bir sözcük yan ve mecaz anlamlarıyla da kullanılıyorsa, anlam genişlemesine uğramıştır, çok anlamlıdır. 26 TÜRKÇE

21 Alıcı müşteri, radyo alıcısı, ahize anlam genişlemesi Sözcük sadece kelime anlamında kullanılmış tek anlamlıdır. Seçenekleri inceleyelim : A da kazak bir giysi çeşididir. Başka anlamı yoktur. Tek anlamlıdır. B de kol organ/ bir makine parçası vs. anlamlı C de iş vazife/ meslek/ görev vs. anlamlıdır. D de diş çiğneme organı/ bir aletin çıkıntısı/ bir sebze dişi anlamı çok anlamlıdır. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyim aktarması yapılmamıştır? A) Merdivenleri çok hızlı çıktı. B) Bu odadaki herkes çok soğuktu. C) Kaba bir davranışla beni üzdü. D) Yazarın kuru bir anlatımı vardır. Deyim Aktarması (Eğretileme): Aralarında benzerlik ilgisi bulunan iki sözcükten birini diğerinin yerine kullanma sanatıdır. Deyim aktarması sözcüğe yan anlam kazandırma yöntemidir. Deyim aktarması şu yollarla yapılır. İnsana ait özelliklerin, davranışların, organ adlarının doğaya aktarılması ile yapılır. Hırçın deniz Çiçekler seni sordu. Makinenin kolu kırıldı. Doğaya ait özelliklerin doğa dışı kavramlara aktarılması ile yapılır. Kaba sözler, Sert öğretmen Bu kavramların anlamları doğaya özgüdür. Doğa dışında varlıklara aktarılmıştır. Duygular arası aktarım yapılır : Bir duyu organı ile algılanan kavram başka bir varlığa aktarılır. Acı biber Acı çığlık Keskin bıçak - Keskin - koku tatma işitme dokunma koklama Şimdi seçenekleri inceleyelim : A da deyim aktarması yoktur. B de soğuk ısısı düşük/ sıcak karşıtı Bu cümlede ilgisiz anlamında olduğu için deyim aktarması vardır. C de kaba şekilde hantal olan Bu cümlede kırıcı, üzücü anlamında olduğu için deyim aktarması vardır. D de kuru ıslak olmayan Bu cümlede zevk vermeyen anlamı verdiği için deyim aktarması vardır. Üçüncüde doğadan aktarma yapılmıştır. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyim aktarması farklı yolla yapılmıştır? A) Bu günler tatsız tuzsuz geçiyor. B) Bu çay yavaş akar, yorgun mu bilmem. C) Bayrak bizi sevgiyle kucaklar. D) Şarkılara sordum seni, söylemediler. Şimdi seçenekleri inceleyelim : A da tatsız tuzsuz doğadan, doğa dışı varlıklara, B de çay yorgun akar sözü ile, insandan doğaya, C de, bayrak sevgiyle kucaklar sözüyle insandan doğaya, D de şarkılar söylemedi sözüyle insandan doğaya aktarma yapılmıştır. Yanıt A dır. TÜRKÇE 27

22 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylama yapılmamıştır? A) Ege nin incisi rüyalarımı süsledi. B) Beyaz altın yöre halkının geçim kaynağıdır. C) Biz ekmeğimizi Yavru Vatan da kazandık. D) Sessiz sedasız bir köşede bekledim. Dolaylama : Bir sözcükle anlatabilecek bir kavramı birden fazla sözcükle anlatma işidir. Dolaylamada amaç söyleyiş güzelliği kazandırmak, anlamı çekici kılmaktır. aslan ormanlar kralı barış zeytin dalı Seçenekleri inceleyelim : 1. cümlede İzmir Ege nin incisi 2. cümlede pamuk beyaz altın 3. cümlede Kıbrıs yavru vatan 4. cümlede dolaylama yoktur. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde somutlama örneği yoktur? A) Bana hararetli bir şekilde onu savundu. B) İçim parçalandı bu hallerini görünce C) Yağmur fazla yağınca her yanı sel bastı. D) Bize sert bir şekilde yanıt verdi. Soyutlama; soyut kavramları daha iyi anlaşılması için somut kavram ve varlıklardan yararlanarak anlatmadır. Kırık parçalara ayrılmak Kalbi kırık üzülmek Kanatlarının altına almak güven vermek, korumak somutlama Şimdi seçenekleri inceleyelim : A da hararetli ciddi şekilde savunmak B de parçalandı üzülmek D de sert öfkeli sözcükleri somutlama örneğidir. C de somutlama yoktur. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde somut anlamlı sözcük soyut anlama gelecek biçimde kullanılmıştır? A) Kalemle kağıda bir şeyler çiziyor. B) Bu başarıyı yakalamak için çok kişiyi çiğnedim. C) Her yıl bu kasabada eğlence düzenlenir. D) Telefonlar susmak bilmedi tüm gün. Bir soyut kavramı daha iyi anlatmak için somut bir kavramdan yararlanılır. A da çiğnemek sert bir cisimle ezmek veya dişler arasında ezmek anlamında iken bu cümlede karşı çıkmak, yok saymak anlamı verdiğinden soyut anlamı ifade etmek için kullanılmıştır. 28 TÜRKÇE

23 1. Aşağıdaki dizelerin hangisinde somut anlamlı sözcük soyut bir kavramın yerine kullanılmıştır? A) Yazısında güncel olaylara değinmişti. B) Bu durumu senin gözünle görmeye çalışıyorum. C) Düşündükçe kuşkularımız çoğalır. D) Sinemada müziğin önemli bir yeri vardır. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ad aktarması yoktur? A) İzmir bir oyunu ayakta alkışladı. B) Adam sigarasını yakıp beklemeye başladı. C) Tahmininiz doğru, ben bu işi bitiremedim. D) Ben hiç Orhan Kemal okumamıştım. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, bir duyu organı ile algılanabilen bir kavram, başka bir duyu organına aktarılarak kullanılmıştır? A) Acı sesle hepimiz irkildik. B) Araba bozuk kaldırımların üstünde sallanıyor, devrilecek gibi oluyordu. C) Onlar, daha fazla dayanamayarak sessizce birbirini kucakladılar. D) Hayran olduğum adamı bir mektep çocuğu gibi yaka paça alıp götürdü. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde doğaya ait bir özellik insana aktarılmıştır? A) Yıllarca süren savaşan halk yorgundu. B) Tuzluğu biraz bana uzatsana. C) Kaba bir söz mü söyledin? D) Cam bardakta çay içmek güzeldir. 3. I. Ay ışığı, görülen her şeyi yumuşatıyor, güzelleştiriyordu. II. Yemek vakti gelmiş, misafirler sofraya oturmuşlardı. III. Anadolu, üzüntü yollarında epey günler geçirdi. IV. Bir gün masanın altına saklanmıştım da beni bir türlü bulamamıştın. Yukarıdaki numaralandırılmış cümlelerin hangisinde insana özgü kavramlar doğaya aktarılmıştır? A) I - II B) I - III C) IV - III D) I - IV 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylama yoktur? A) Ülkeler birbirine zeytin dalı uzattı. B) Onun çok alıngan olduğunu biliyorum. C) Yurdumuzda pek çok yörede kara elmas çıkıyor. D) Yavru vatan da yapıyordu askerliğini. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylama vardır? A) Türkiye büyük bir organizasyona ev sahipliği yapacak. B) Tolstoy un Savaş ve Barış adlı eseri beyaz perdeye aktarıldı. C) Bir hafta boyunca, hiç ara vermeden ders çalıştı. D) Dün temizlik yaptım, çok yorulmuşum. 8. Aşağıdakilerden hangisinde somutlaştırma yapılmıştır? A) Ne de güzel duruyor balkonda çiçekler. B) Sabırsızlığım yüzünden neler yaşadım. C) Kalbim heyecandan küt küt atıyordu. D) Sevgi yüreklerde açan bir çiçektir. 29 TÜRKÇE

24 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ad aktarması vardır? A) Her zaman bakımlı ve güzeldi. B) Bu yeni kaseti dinledin mi? C) İçimizi ürperten olaylar yaşadık. D) Sağlık ve mutluluk dileyen kart yazmış. 13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ad aktarması yoktur? A) Batı her zaman teknolojide önderdi. B) Gününü gün edip eğleniyorsun. C) Mozart dinlemek beni dinlendirir. D) Sobayı yakıp üstünde kestane pişirdik. 10. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde dolaylama vardır? A) Delikli demir icat oldu, mertlik bozuldu. B) Oğlu yetişmiş aslan gibi olmuş. C) Kadın inanılmaz acılar çekti. D) Acımız büyük, ünlü yazarı kaybettik. 14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soyutlama yapılmamıştır? A) Bu ayakkabı bana dar geldi. B) İçimizi her zaman rahat tuttuk. C) Beni inanılmaz biçimde kırdı. D) Bu fikir şimdiden çürütüldü. 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ad aktarması yapılmıştır? A) Kapımıza bir zarf bırakmışlar. B) Her zaman dürüst ve iyi yürekliydi. C) Annesinden ayrılmak onu çok üzdü. D) Evden izin vermezlerse pikniğe gelemez. 15. Aşağıdakilerden hangisinde dolaylama vardır? A) Bu roman beyaz perdeye aktarıldı. B) Soğuk havalarda hemen hastalar çoğalır. C) Beyaz bir at üstünde gelin göründü. D) Çok yumuşak bir ses tonu vardı. 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde insana özgü özellikler doğaya aktarılmıştır? A) Gerçekleri haykırmak istedi, sustu. B) Hırçın dalgalar taşlara vuruyor. C) İki arkadaş el ele dolaşıyor. D) Özlediğini herkese söylemiş. 16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyim aktarması yoktur? A) Hastaların bakımını iyi yapıyorlar. B) Bizim peşimizden hemen damladılar. C) Etrafı derin bir sessizlik kapladı. D) Her insanı gönlünde bir aslan yatar. 30 TÜRKÇE

25 17. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylama yapılmıştır? A) Bu işin de kendine göre kuralları var. B) Onun bana küs olduğunu biliyordu. C) Karalar giyip yas tutmamı bekleme. D) Bacasız sanayinin ülkemize katkısı büyüktür. 21. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükte somutlama yapılmamıştır? A) Böyle söyleyince çok bozuldum. B) Haberi alınca yıkıldı üzüntüden. C) Buralar bana çok sıkıntı veriyor. D) Ben burada sıkıntıdan patladım. 22. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylama yoktur? 18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde somutlama yapılmıştır? A) Ustasından öğrendikleriyle pişti. B) Dakikalarca bakabilirim gözlerine. C) Gazetelere ilan bile vermişler. D) Seri bir şekilde üretim yapılıyor. A) Derya kuzusu bunlar, diye bağırıyor. B) Ulu önder o yıllarda bile güçlüymüş. C) Radyolarda hep aynı şarkı çalıyor. D) Beyaz altın pek çok aileyi doyuruyor. 23. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde doğaya ait bir özellik insana aktarılmıştır? A) Sen her zaman böyle neşeli misin? B) Tırnaklarıyla toprağı kazıp çiçeği dikti. C) Şarkıların hepsi çok anlamlı. D) Benimle konuşurken bile buz gibiydi. 19. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde insana özgü özellikler doğaya aktarılmıştır? A) Sıcak bir karşılama hazırlamışlar. B) Boynunu büktü çiçekler yokluğunda. C) Çalışmaları sonuç verdi, her şey yolunda. D) Bu dağların karı yaz kış erimez. 24. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük soyut anlam verecek biçimde kullanılmıştır? A) Karşı komşumuz Ayşe teyze geldi. B) Kırık dökük eşyaları attım. C) Her şeyi sordum o da yanıtladı. D) Acı haberle içimiz yandı. 20. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylama yapılmıştır? A) Kapadokya bölgesi hayran kalınacak bir yer. B) Elindeki simiti iştahla yedi. C) İçimizde bir de görme özürlü bir arkadaşımız vardı. D) Keyifli bir yolculuktan sonra otelimize geldik. 25. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ad aktarması vardır? A) Ayaklarını çıkarmadan içeri girip oturdu. B) Canımızın istediği her şeyi yaparız. C) Yemeğe tuz atmayı hep unuturum. D) Komşularımız düğün için bizim eve toplandı. TÜRKÇE 31