RUSYA FEDERASYONU KAĞIT KARTON AMBALAJ PAZARI

Transkript

1 Kasım 2009 RUSYA FEDERASYONU KAĞIT KARTON AMBALAJ PAZARI I. RUS KARTON-AMBALAJ SEKTÖRÜNDE OLUŞAN DURUM RF ambalaj pazarı Sovyetler Birliği nin dağılma süreci ile birlikte dinamik olarak gelişmektedir: Son 15 yılda Batılı pazarın yılda yaptığı gelişme yaşanmıştır. RF Ticaret Odası Ambalaj Alt Komitesinden alınan bilgilere göre, SSCB devrinde sektör ile ilgili belirlenmiş bir devlet politikası olmadığından sektör 1990 sonrasında pazar ekonomisinin etkisine bağlı olarak gelişmiştir. Kağıt-karton Üreticiler Derneği nden alınan bilgilere göre günümüzde RF Selüloz-Kağıt Sanayinde yaklaşık 200 firmada, 155 bin kiş çalışmakta ve yaklaşık 7 milyon ton kağıt-karton üretilmektedir. Pişirilme yoluyla üretilen selüloz miktarı ise aşağı yukarı 6 milyon tona ulaşmaktadır. 15 yıl önce Rus pazarında kullanılan ambalajın tamamı yabancı ülkelerden ithal edilirken, günümüzde yaklaşık yüzde %20 si ithal edilmektedir (Tablo 1). Bunların çoğu, karton üretimi için Rusya dan orman ürünleri satın alan Finlandiya, Almanya, İsveç gibi ülkelerden ithal edilen ambalajdır. Tablo 1. Rusya nın Son 5 Yıldaki Ambalaj İthalatı (Bin $) YIL Kağıt- Karton Yıllık Ortalama Değişim (%) ,5 Günümüzde Rus selüloz-kağıt sanayii, Rus pazarında satılan selülozun toplam yüzde %63 ünü ve bütün Rus kartonunun yüzde %25 ini üreten beş önder Rus fabrika sayesinde ayakta kalmaktadır (Tablo.2.) Tablo 2. Rus Selüloz Kağıt Sanayiinin Lider Fabrikaları (2004) Sıra Fabrika/Şirket Üretim hacmi (bin ton) 1. Kotlasskiy Selüloz kağıt fabrikası (SKF)- İLİM PALP GRUBU 2. Arhangelskiy SKF Selüloz-Karton Fabrikası Ust-İlimskiy orman ürünleri fabrikası İLİM PLAP GRUBU 5. Mondi business paper-sıktıvkarskiy orman ürünleri fabrikası

2 Oluklu mukavva dahil olmak üzere karton ambalajın Rusya ambalaj pazarındaki payı, yaklaşık yüzde %40 düzeyindedir. Şekil 1. RF de ambalaj kullanımının sektörel dağılımı Kağıt / karton (%40) Polimerler (%29) Cam (%11) Metal (%16) Rus kağıt-karton ambalaj pazarının yıllık büyüklüğü yaklaşık 3 milyar ABD Doları olup bilirkişilerin tahminlerine göre yılda ortalama yüzde %5 artış göstermektedir. Rus üretimin yetersiz olması sonucunda bu büyük pazar, diğer ülke üreticilerinin dikkatini çekmiştir. Rusya ya, oluklu mukavva ambalajın yüzde % 20 i, FBB kartonundan hazır kutuların yüzde % 35 ı, ambalaj üretimi için gerekli FBB kartonunun yüzde % 65 i, flat etiketlerinin yüzde % i ve etiket yapılması için etiket kağıdının yüzde % 70 i ithal edilmektedir. Şekil 2. RF nda kağıt-karton tüketimi (bin ton olarak) 2006 yılında kurulan RF Milli Ambalaj Konfederasyonu nun bilgilerine göre, RF de karton ambalajın yıllık kullanımı yaklaşık 35 kg/kişi olarak tahmin edilmekte, yeterince istatistik bilgi bulunmaması nedeniyle daha net bir hesaplama yapılamamaktadır. Bu rakama doğrudan doğruya ithal edilen ambalaj malzemesi ve ithal edilen ürünlerinin ambalajı da dahil edilmektedir. Kentlerde bu gösterge daha büyük olmasına rağmen gelişmiş ülkelerdekinden çok daha düşüktür. Yapılan hesaplarda büyük bir kenteki bir Rus ambalaj için yılda

3 USD harcarken, bu rakam Japonya da 450 USD, ABD de ise 300 USD olarak gerçekleşmektedir. Ortalama dünya göstergesi ise, kişi başına yılda 70 USD olarak tahmin edilmektedir. RF nda en çok kağıt-karton ambalajı kullanan sektör, gıda malları sektörüdür. Gıda malları sektörünün ise karton ihtiyacının yüzde %60 ı şekerleme üretimlerine aittir. Şekil 3. RF nda karton ambalajının yaklaşık sektörel dağılımı Gıda ve sigara sekörü - %70 Kimya sektörü - %10 Beyaz eşya sektörü - %6 İlaç sektörü - %4 Diğer - %10 Farklı kaynaklardan alınan bilgilere göre, kaliteli, saf selülozdan beyazlaştırılmış karton RF nda üretilmemekte olup yabancı ülkelerden ithal edilmektedir. Gıda malları, kozmetik ve ilaç sektörlerinde en çok kullanılan FBB kartonudur. II. SEKTÖRDE İTHALAT-İHRACAT VE DEVLET POLİTİKASI Dünya orman zenginliklerinin beşte birine sahip olan Rusya, orman ürünlerini hammadde olarak ihraç etmektedir. Rusya nın Finlandiya ile bu konudaki ilişkisi şöyle gözükmektedir: Finlandiya ya hammadde ihraç eden Rusya, Finlandiya dan Rus orman kaynaklarından yapılan kartonu ithal etmektedir. (1999 yılında oluşturulmuş olan Kağıt Toptancılar Derneği üyeleri olan Map Paper, Aleksandr Braun, Dubl V, KOMUS, Petrobumaga ve Regent şirketleri, bu alanda çok önemli bir rol oynamaktadır- RF na ithal edilen ve satılan yabancı kartonun yaklaşık yüzde 30 u bu grup tarafından satılmıştır). Mayıs 2004 te Finlandiya kağıt-karton sektöründe kriz başlamıştır: Kağıt-selüloz fabrika sahipleri, sektör sendikasının zam talebine cevaben fabrikaları kapatmıştır. Dünya kağıtselüloz pazarının yüzde % 15 ine sahip olan Finlandiya ekonomisinde orman ürünleri sektörü, toplam ülke ihracatında 3. sıradadır. Birkaç ay sürmüş olan Fin Kağıt-Selüloz fabrikalarındaki kriz, Fin matbalarında kağıt eksikliğine yol açmıştır. Sektörde önde gelen UPM-Kymmene in yorumuna gore, şirketin günlük maddi zararı 4 milyon Avro ya, Stora Enso şirketininki 3 milyon Avro ya, sektörün toplam günlük zararı ise yaklaşık 40 milyon Avro ya ulaşmıştır. 3

4 Diğer taraftan Finlandiya dan kağıt-selüloz ürünlerini ithal eden Rus şirketleri de çok büyük zarar görmüştür. Haziran ayı başında Rus şirketlerinin zararı 22,5 milyon Avro ya ulaşmıştır. Finlandiya orman ürünleri sektöründe 2004 yılında meydana gelen kriz Rus tarafına, tek bir ülkeye bağlı olmaması ve kendi üretimini geliştirmesi gerektiğini göstererek sektördeki sorunlara devletin dikkatini çekmiştir. Eylül 2005 sektör gelişmesi ile ilgili toplantıda dönemin Başbakanı FRADKOV, orman sanayide hammadde ihracatının kritik noktaya geldiğini bildirmiştir. Başbakan, RF nin büyük orman zenginliklerine sahip olmasının rekabette Rusya ya avantaj sağladığını söyleyerek örnek olarak da Finlandiya ile ilgili oluşan durumu göstermiştir: Rusya nın Finlandiya ya yıllık kütük ihracatı, 12 milyon m3 tür. Finlandiya nın Rusya ya yıllık orman ürünleri ihracatı ise, 3 milyar ABD doları dır. Bunun yanı sıra Finlandiya, RF den üç kat hazır orman ürünleri üretmektedir. RF nin dünya üretim hacmindeki payı ise, yüzde % 3 tür. SSCB den kalan eski fabrikaların renovasyonu ve donatılması için büyük yatırımlara ihtiyaç duyulmaktadır. Devlet tedbirlerinden biri olarak, 2007 yılından itibaren kütük ihracatı için gümrük vergilerinin 1 m3 için 6 Avro dan az olmamak şartıyla yüzde %10 a kadar yükseltilmesi planlanmaktadır (Şu anda en az 2,5 Avro bir m3 için yüzde %6,5 tir). Tablo 3. Rusya nın Son 5 Yıldaki Ambalaj İthalatı (Bin $) YIL Yıllık Ortalama Değişim (%) Plastik ,6 Kağıt- Karton ,5 Metal ,9 Diğer Ambalaj ,9 Toplam Ambalaj Değişim Oranı - 30,5 22,1 27,5 19,9 (%) Plastik ambalaj. kağıt-karton ambalaj. metal ambalaj ve diğer ambalaj ürün grupları yer almaktadır. Kaynak: ITC Trademap 4

5 Tablo 4. RF nun ambalaj ihracatı (2008) G.T.İ.P. BDT ÜLKELERİ BDT DIŞI ÜLKELER EN ÇOK İHRACAT EDEN ÜLKELER Miktar (ton) Tutar (bin USD) Miktar (ton) Tutar (bin USD) , ,9 Almanya, Türkiye , ,7 Ukrayna , ,9 Ukrayna , ,9 Estoniya ,8 0 0 Kazakistan , ,3 Ukrayna, Çin , ,3 Kazakistan , ,4 Tacikistan ,7 5 35,7 Ukrayna, Kazakistan , ,1 Ukrayna, Kazakistan ,4 1 20,2 Tacikistan ,0 3 16,6 Kazakistan , ,7 Kazakistan ,9 Ukrayna,Azerbaycan,Özbekistan ,3 410,3 Kazakistan ,3 3195,5 Kazakistan , ,7 Ukrayna ,3 4098,5 Kazakistan TOPLAM ,6 III. RF DE KARTON VE KARTON AMBALAJ ÜRETİMİ Kağıt-karton ambalaj üretiminde devlet fabrikalarının payı, eski donatımından dolayı çok düşüktür; bu sektörde başlıca rol özel sektöre aittir. Mevcut bilgilere göre, 2002 yılında Rusya da toplam 2 milyon 395 bin ton karton üretilmiştir. En çok üretilen karton ise, oluklu mukavva ve bunun üretiminde kullanılan kraft-liner kartonudur. Üretilen kartonun yüzde % 71 i kraft liner kartonu olmaktadır yılında FBB kartonu üretimi 1994 yılı ile kıyasla 25 misli artmıştır. Buna rağmen bu gösterge çok düşük olup pazarın ihtiyacını karşılayamamaktadır. Yine 2002 yılında RF nin dünya karton üretimindeki payı yüzde %2 olmuştur (%100=331 milyon ton) : Asya 31% Doğu Avrupa 2% Güney Amerika 5% Kuzey Amerika 31% RF 2% Batı Avrupa 27% Afrika ve Avstralya 2% 5

6 FBB karton üretiminde lider olan fabrika ise, Sankt-Peterburg Kartonaj-Poligrafi fabrikasıdır. Anılan fabrika malzeme olarak atık kağıt kullanmaktadır. FBB kartonu üretiminde ikinci firma ise, AO STUPEKS (Moskova bölgesi) fabrikasına aitti. STUPEKS atık kağıttan offset baskı için g/m2 lük beyazlaştırılmış karton ve ağırlığı g/m2 olan FBB kartonu üretmekteyken birkaç ay önce iflas edilmiştir. Bunun yanı sıra karton ambalajda kullanılabilir karton, PROLETARİY fabrikasında ve Sıktıvkarskiy KSF da üretilmektedir. Bilirkişilerin değerlendirmelerine göre, RF de kaliteli kutu ambalajlarda kullanılabilecek karton yılda yaklaşık 250 bin ton üretilmektedir. Yine değerlendirmelere göre, FBB ve beyazlaştırmış karton için ihtiyaç yılda %30 oranında artmaktadır. Ambalaj üretimi alanında faaliyet gösteren firmaların çoğu, Moskova dahil olmak üzere RF nin merkez bölgesinde bulunmaktadır. Ambalaj üreten şirketlerin sayısı bakımından RF nin ikinci kenti St-Petersburg dur. Mevcut olan şirketlerin yüzde %85 i yabancı sermayeli veya özel sektöre aittir. RF de temsilcilikleri olmadan ambalaj satan Batılı şirketler bu analize dahil değildir. Karton ambalaj üretimi sektörünün liderleri: - GOTEK- şirketin politikası, müşteriye daha yakın olmak amacıyla kendi fabrikaların RF nin farklı bölgelerine yerleştirilmesidir. Bununla paralel olarak şirket, oluklu mukavva ve oluklu mukavva ambalajı üretmektedir. - PAKETTİ - Moskova bölgesinde bulunan şirket flexible ve 10 noktalı yapıştırmaya kadar elit karton ambalaj üretimi alanında faaliyet göstermektedir. - MAURİ-PRİNT 1990 yılında kurulmuş olan şirket Kirov bölgesinde bulunmakta ve lüks, sıra dışı ambalaj üretimi ile uğraşmaktadır. Eylül 2005 de şirket fiyatı 1 milyon dolar olan teknolojik hattı satın alıp gıda malları için karton şişeleri üretimine başlamıştır. Ambalaj sektöründe kağıt-mukavva üreten şirketlerin sadece %20,8 i hem karton hem kağıt ambalaj üretmektedir yılları arasında ambalaj ile ilgili 15 civarında yeni fabrika ve şirket açılmıştır. 5 milyon dolarlık yatırım yapmış olan ZAO Poligrafiçeskiy Tsentr (St.-Peterburg) karton ambalaj üretimine başlamıştır. Omsk şehrinde ve Mariy El Cumhuriyetinde (Sibirya bölgesinde bir Rusya Federasyonu ndaki bir cumhuriyet) oluklu mukavva üretimine başlanmıştır. Avustralyalı AMKOR Holding, sigara ambalajı üreten Amkor Renç Novgorod fabrikasına yaptığı 2 milyon dolar yatırımı ile üretimi genişletmiştir. İrkutsk şehrine yakın bulunan Ust-İlimsk orman işletmeciliğinde oluklu mukavva üretilmek üzere 500 milyon dolarlık modernizasyon yatırımı başlatılmıştır. STORA ENSO şirketi Nijniy Novgorod şehrindeki fabrikada oluklu mukavva üretimine 40 milyon dolar yatırmıştır. 6

7 yılları arasında RF de çok çabuk gelişerek büyük artış gösteren karton üretimi, talepten yüzde %3-5 daha fazlaydı. Söz edilen artış, 1990 ların başında çalıştırılmayan fabrika kapasitelerinin çalıştırılmasından kaynaklanmıştır. Karton ambalaj üretimi alanında faaliyet gösteren şirketlerin hazır ürün fiyatının yüzde %65-75 i hammaddeye (karton) aittir. Temmuz 2004 te Rus SKF leri, beyaz karton için fiyatlarını yüzde %3-5, Ağustos 2004 ten itibaren oluklu mukavva fiyatlarını yüzde %8 civarında yükseltmiştir. Uzmanların değerlendirmelerine göre, damping savaşından yorgun fabrikalar ayakta kalmak için karton fiyatları konusunda gizli olarak anlaşmaktadır. Karton ambalaj üreticilerinin karton fiyat artışı ile ilgili yorumlarına göre, bu fabrikalar: - karton ambalaj ihtiyacının artmasından yararlanmakta; - dış pazarlarında oluşan durumdan yaralanmakta, hammadde için ihracat vergisi 2004 yılında kaldırılmış olup fabrikalar sık sık ürettiği selülozün yüzde %70 ini ihraç etmektedir. - İç pazarda rekabet olmamasından yararlanmakta: Örneğin, beyaz karton üretiminde başlıca üretici ve tekelci Noyzidler Sıktıvkar fabrikasıdır. VI. RUSYA DA OLUKLU MUKAVVA PAZARI 1. Rus oluklu mukavva pazarında oluşan durum Rus oluklu mukavva pazarı, en dinamik gelişen pazarlardan biridir: Bir önceki yıl ile kıyasla pazar artış artarak gelişmesi aşağıdaki gibidir: 2003 yılı - + % yılı - + % yılı - + % yılı - + % yılı - + % yılı - + %11 Şu anda ortalama yılda gelişmiş ülkelerde m2 kişibaşına oluklu mukavva üretilirken, bu rakam RF nda yaklaşık 10 m2 dir. Ama sözedilen pazar, her yıl yüzde %9-12 artış vermektedir. Farklı değerlendirmelere göre RF de oluklu mukavvadan kutu ihtiyacı 1.6 ile 2 milyar m2 arasındadır. En çok oluklu mukavva kullanan sektör ise- gıda malları üretimidir (%75). 2. Oluklu mukavva üretimi ve ithalat Oluklu mukavva ihtiyacı çoğunlukla ülke içi üretimi tarafından karşılanmaktadır: Oluklu mukavva ihtiyacının yüzde %85 inden fazlası ülke içinde üretilmektedir. Bunun yüzde %70 i ise, 12 büyük üretici tarafından üretilmektedir. Oluklu mukavvanın yüzde %24,6 ı Merkez bölgesinde, %13,9 u Kuzey-Kafkasya bölgesinde, % 12,7 si Povoljskiy bölgesinde ve % 11,4 ü Kuzey bölgesinde üretilmektedir yılında toplam 1591 milyon m2 oluklu mukavva kutusu üretilmişken 2006 yılında bu rakam 2596 milyon m2 ye ulaşmıştır. Bunun 7

8 yüzde %50 si, Gotek (%11), Naberejno-Çelninskiy Fabrikası (%10), Stora Enso (%9), Gofron (%7) dahil olmak üzere en büyük 10 şirket tarafından üretilmiştir. Tablo * (*tahminen) yıllarında oluklu mukavva / nakliyat ambalaj üretimi ve tüketimi: Üretim (milyon m2) Türketim (bin ton) yılında sektör artışı yüzde %10 a, kapasite artışı ise yüzde %7.5 e ulaşmıştır. Tablo 6. Oluklu mukavva ambalajı sektöründe kapasite artışı İLİM PULP GOTEK STORA ENSO MEVCUT KAPASİTELER

9 Rus oluklu mukavva pazarının liderleri: -TİTAN Grubuna ait Arhangelskiy selüloz kağıt fabrikası (SKF) : Bu fabrika birkaç son yıllar içerisinde, Rus Container board pazarının yüzde %35 ini (kraft liner ise yüzde %50sini) üretilmektdir. Yine de TİTAN Grubuna ait olan Podolsk teki ARHBUM fabrikası ile birlikte Arhangelskiy SKF, Rus merkez bölgesinin oluklu mukavvadan kutu üretiminin yüzde %40 ını üretmektedir. - İLİM PALP Enterprayz Holdidinge ait olan Kotlasskiy SKF, Bratskiy SKF (İSO 9001) tarafından Rus Container board (kraft liner + flute) pazarının yüzde % 25 i üretilmektedir. Holdingingin 2002 yılı hacmi 1 milyar dolara yakın olmuştur. - GOTEK şirketi- mevcut bilgilere göre bu şirket Rus oluklu mukavva pazarının yüzde %8,5 ini üretmektedir. Aralık 2004 te Tula bölgesinde (Novomoskovsk) toplam maliyeti 40 milyon Avroya yakın olan oluklu mukavva fabrikası inşaa edilmiştir. 200 kişiden fazla,istihdam yaratacak yeni fabrikanın toplam yıllık kapasitesi, 180 milyon m2 oluklu mukavva olacaktır. Fabrikanın bulunduğu yer, en büyük müşterilerden biri olan Procter and Gamble fabrikasına yakın olarak seçilmiştir. - KONTİNENTAL MANAGEMENT Baykal SKF, Eniseyskiy SKF, Seleneginskiy SKF, kapasitesi 10 milyon m2 olan ABBA2 Omsk fabrikası, Kondorovo kağıt fabrikası sahibidir. Holdingin yıl hacmi milyon USD, yılda 100 milyon m2 oluklu mukavva üretmektedir. Diğer büyük üreticiler ise Kuzey-Batı Orman ürünleri kampanyası, OAO Sıktıkarskiy Orman ürünleri fabrikası, SOYUZ (Moskova), GOFRON (Kaşira), Stora Enso Packaging (Balabanovo yılında 105 milyon m2 oluklu mukavva üretmiştir ve Arzamas taki fabrikadır (kapasitesi yılda 120 milyon m2 oluklu mukavva). Yukarıda adı geçen ve selüloztan karton üreten şirketlerin yanı sıra bu pazarda atık kağıttan karton üreticileri mevcuttur. İLİM Palp Holdinge ait olan ve yıllık kapasitesi 60 milyon m2 olan Sankt-Peterburg Kartonaj-poligrafi fabrikası (İlim-GOFROPAK), modernizasyondan sonra pazardaki payı yüzde %11,5 olan Naberejnıye Çelnı KPF, Perm Selüloz Kağıt fabrikası, OAO Kartontara (Maykop şehri), OAO Proletariy, Ryazan fabrikası. BDT ve BDT dışı ülkelerin RF na oluklu mukavva ihracatı da vardır yılında Rusya milyon m2 oluklu mukavva ithalatını yapmıştır. Rusya nın oluklu mukavva ithalatı, şartlı olarak Beyaz Rusya dan ithalat ve diğer ülkelerden ithalat bölünebilmektedir. Beyaz Rusya dan getirilen ve kalitesi çok düşük olan oluklu mukavvanın fiyatı da ucuzdur. Bilirkişilerin değerlendirmelerine göre, Rusya ya en büyük oluklu mukavva ihracatçı olan Svetlogorsk SKF, ürünlerinin yüzde %40 ı (60-65 milyon m2) RF ne ihraç etmektedir. Beyaz Rusya dışında diğer ülkelerin 2003 yılında RF ne oluklu mukavva ihracatı, milyon m2 ye ulaşmıştır yılında yabancı ülkelerden ithal edilen oluklu mukavvanın başlıca kullanıcıları ise, - Novomoskovskbıthim (14 milyon m2) 9

10 - STİNOL (4,5 milyon m2) - Zolotaya semeçka (5 milyon m2) - Filipp Moris İjora (1,5 milyon m2) - Nestle Food, Baltika, Efes, Mars yılında RF, 3,5 milyon ton oluklu mukavva ( GTİP) ithal etmiştir. Ama mevcut bilgilere göre, ithal edilen oluklu mukavvadan kutular nakliyatta kullanılan ambalaj olarak ithal edilen mal ile birlikte alınmaktaymış. Genel olarak kaliteli oluklu mukavvanın ithalatı ucuz olduğundan dolayı elverişli değildir. Bunun nakliyatı da mesafe 500 km den fazla olması durumunda elverişli değildir. Bunun için RF nde üretim açan ve yeni donanıma yatırım yapan şirketler, oluklu mukavva ithalatçıları ile kıyasla daha şanslı ve avantajlı bir durumdadır. Karton üreticilerinin haritada yaklaşık yerleştirilmesi: 2000 li yılların başında oluklu mukavva fabrikalarının başlıca sorunu, eski donanım iken son zamanda bir dizi fabrikaya yabancı şirketler tarafından yatırım ve restorasyon yapılmıştır. Son aşamada oluklu mukavva kutu üreticilerinin arasındaki rekabet, bunları daha gelişmiş hizmet vermek zorunda bırakmaktadır. Oluklu mukavva kutular, sadece nakliyatta mal koruyan ambalajdan daha çok pazarlamada/satışta yardım eden ambalaj olmaya başlamıştır. Bunun için oluklu mukavva üreticileri poligrafi alanında da hizmet vermeye başlamıştır yılında Rusya da satılmak üzere yaklaşık 2.35 milyon ton selüloz üretilmiştir. Rus selülozun Avrupa piyasasında payı % 1-2 dir. Bu anlamda Rusya selüloz pazarında önemli rol oynamadan ürünlerini daha düşük fiyatlara satmak zorundadır. RF nin DTÖ üyesi olduktan 10

11 sonra ülkede üretilen karton fiyatlarının daha çok yabancı ülkelere bağlı olacağı düşünülmektedir. Sektörün gelişmesi bölgeye göre değişmektedir. Yaşam seviyesi daha yüksek olan bölgelerde ambalaj ihtiyacı ve üretimi daha yüksektir. Sektörün dinamik gelişmesi ve Selüloz-Kağıt Sanayinin 2015 yılına kadar geliştirme programındaki hedeflere ulaşmak için karton üretiminde yıllık yüzde %7-8 artışın yerine getirilmesi amacıyla yatırımlar için en kısa zamanda olumlu ortam yaratılması sektör tarafından talep edilmektedir. 11